Международной научно-теоретической конференции сейфуллинские чтения
жүктеу/скачать 5,38 Mb. Pdf көрінісі
|
sf16-1-1-3
- Бұл бет үшін навигация:
- Желісті ЖылҚы тҰҚымДаРын сыРтҚы пішіні, Дене бітімі Жəне тҮР-тҰлғасына байланысты бағалау
| список использованной литературы
1. Шендаков А.И., Шендакова Т.А., Климова С.П., Сырцева Е.М. Продуктивные ка- чества дочерей чёрно-пёстрых и голштинских быков-производителей в племенных ста- дах Орловской области // Зоотехния. -2014. -№ 4. - С. 25-27. 2. Белозерцева С.Л., Мирвалиев Ф.С., Петрухина Л.Л. Оценка быков-производите- лей по качеству потомства // Вестник ИрГСХА. – 2018. – № 89. –С. 126-133. 3. Павлова Е.И., Татаркина Н.И. Оценка быков-производителей по качеству потом- ства // В сборнике: Актуальные вопросы науки и хозяйства: новые вызовы и решения Сборник материалов LII Международной студенческой научно-практической конферен- ции. – 2018. – С. 284-288. 4. Официальная Инструкция по оценке быков-производителей молочных и молоч- но-мясных пород, утвержденная МСХ РК 5. Эрнст Л.К., Кравченко Н.А., Солдатов А.П. Племенное дело в животноводстве. – М.: Агропромиздат, 1987. – 287 с. 6. Шайдуллин Р.Р., Шарафутдинов Г.С. Родительский индекс быка и его связь с про- дуктивностью // В сборнике: Инновационные достижения науки и техники АПК Сбор- ник научных трудов Международной научно-практической конференции. – 2018. – С. 171-173. 7. Назарченко О.В., Кахикало В.Г. Сравнительная эффективность методов опреде- ления препотентности быков-производителей голштинских линий // Вестник КрасГАУ. – 2013. – №9 (84). – С. 164-166. 8. Kucevic, D; Papovic, T; Tomovic, V; Plavsic, M; Jajic, I; Krstovic, S; Stanojevic, D. Influence of Farm Management for Calves on Growth Performance and Meat Quality Traits Duration Fattening of Simmental Bulls and Heifers. // Journal of ANIMALS / the Republic of Serbia. – 2019 NOV. – Т. 9, V:11 №941;. DOI: 10.3390/ani9110941. Желісті ЖылҚы тҰҚымДаРын сыРтҚы пішіні, Дене бітімі Жəне тҮР-тҰлғасына байланысты бағалау Мойнакбаева А., 2-курс магистранты Худайбергенова Д., 1-курс магистранты С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Нұр-Сұлтан қ. Қазақстандағы жылқы шаруашылығы - мал шаруашылығының дәстүрлі де маңызды саласы. Егемен ел атанып нарықтық қатынастар белең алған тұста да бұл бағыт сақталып, қарқынды дамып келеді. Оны жылқы түлігінің Советтер заманындағы ең жоғары көрсеткіш 1млн. 700 мыңнан 2020 жылдың басында 2 млн. 800 мыңға жеткені айғақтайды. Алайда, бұл саланың келешегі тек өнімділік, яғни етті-сүтті бағытпен ғана шектеліп қалуы жеткіліксіз. Жылқы шаруашылығының басқа салаларының да дамуына баса көңіл бөлген жөн. Сондай бағыттың бірі - спорттық жылқы шаруашылығы. Оның маңыздылығын мал шаруашылығының басқа салаларымен салыстырғанда тек ат сайыс, ат спорты ойындарының ғана Олимпиадалық ойындардың бағдарламасына кіргізілуі дер едік. 1912 құрылған Халықаралық ат спорты федерациясының (International Federation for 246 Equestrian Sports) құрамына бүгінде 134 мемлекет мүше. Олардың арасында Қазақстан Республикасы да бар [1]. Еуропада ат спорты өнерінің экономикалық тиімділігі жылына 100 млрд. АҚШ дол- ларымен бағаланады, АҚШ – та 39 млрд. АҚШ долларымен және Австарлияда шамамен 6,3 млрд. Австралиялық долларды құрайды. Қазірде ат спорты бойынша осы үш аумақ алдыңғы орын алады. Мұндай көрсеткіш ат спортының тек ойын – сауық немесе де- малыс қызметінен артық екенін, сонымен қатар елдің экономикасына оң әсер ететінін көрсетеді [2]. Зерттеу жұмыстары 2018-2019 жылдарында Нұр-Сұлтан қаласы аумағында орналасқан «Тұлпар» ат спорты клубында жүргізілді. Зерттеу нысаны ретінде «Тұлпар» АСК өсірілетін аттар оның ішінде желісті жылқы тұқымдары алынды. Шаруашылықта өсірілетін жылқылардың зоотехникалық сипаттамасын анықтау үшін, жылқылардың зоотехникалық қасиетін көрсететін: жылқы тұқымы, өсірілетін аймағы, негізгі түр-түсі, жылқы малынан алынатын негізгі дене өлшемдері (шоқтығының биіктігі, тұлғасының қиғаш ұзындығы, кеуде орамы, жіліншік орамы), салмағы және өсімталдығы анықталды. Жылқы тұқымдары және түр – түсі - жеке куәліктері арқылы, дене өлшемдері - өлшеуіш таяқ, өлшеуіш таспа арқылы, салмақтары - Моторин әдісі арқылы анықталды. 2019 жылдың басына «Тұлпар» АСК 12 түрлі жылқы тұқымына жататын 49 бас ат- тар болды. Оның ішінде: таза қанды салт мініс тұқымы, ганновер, тракенен, буденный, орловтың желісті, орыстың желісті, қостанай, көшім және т.б жылқы тұқымдары бар. Саны жағынан барлық жылқының 16 - салт мініс, 20 - желісті, 3 - салт мініс-жегілетін жылқы тұқымдары болса, қалған 9 бас асыл тұқымды емес жылқылар. Сонымен «Тұлпар» АСК жалпы жылқы басына шаққанда, салт міністі – 33% , желісті жылқы – 42 %, тұқымсыз жылқы – 19%, салт мініс-жегілетін жылқы – 6% құрады. «Тұлпар» ат спорты клубындағы жылқылардың ішіндегі сан жағынан ең көбі желісті жылқы тұқымдары. «Тұлпар» ат спорты клубында 20 бас желісті жылқы тұқымдары өсіріледі. Олардың сипаттамасы 1- кестеде көрсетілді. 1-кесте - «Тұлпар» АСК желісті жылқылардың сипаттамасы Жылқы аты Туған күні Түсі Тұқымы Кашмир 1999 қара Орлов желісті Орион 2002 қара Орлов желісті Ливень 2010 торы Орлов желісті Апельсин 2010 қара Орлов желісті Лексус - сұр Орлов желісті Ламбада 2010 торы Орлов желісті Памир 2012 қара Орлов желісті Джафар 2009 қара Орлов желісті Ахилес 2012 сұр Орлов желісті Герей 2011 қара-кер Орлов желісті Феррари 2017 жирен Орлов желісіт Кабул 2013 сұр Орлов желісті Ансар 2016 қара Орлов желісті Ақтанау-Сайгак 2009 қара Орыс желісті Адмирал 2009 қара Орыс желісті Блик 2013 торы Орыс желісті Тост 2012 торы Орыс желісті Самара 2012 сұр Орыс желісті 247 Павлуша 2009 қара Орыс желісті Қарақуйын 2011 қара - кер Орыс желісті 1-кестеден 20 желісті жылқы тұқымының ішінде 13 жылқы, яғни 75% Орлов желісті жылқы тұқымы, ал 7 жылқы Орыстың желісті жылқы тұқымы немесе 25 %. Жылқылардың зоотехникалық қасиетін көрсететін маңызды көрсеткіштің бірі - мал- ды экстерьері мен конституциясына қарап бағалау, яғни сыртқы пішіні, дене бітімі, түр- тұлғасына қарап белгілі бір қорытынды жасауға болады. Малдың сырт пішініне қарап төмендегідей селекциялық мәселелерді шешуге болады: дене бітімін бағалау, өнім бағытын анықтау, жас ерекшеліктерін анықтау және т.б. Бұл істерді жүзеге асыруда көзбен көргенді толықтыратын маңызды көрсеткіш - малдың дене өлшемдері [3]. Осыған орай желісті жылқы тұқымдарының дене өлшемдері алынды (2- кесте). 2-кесте - Орлов және Орыстың желісті жылқыларының дене өлшемдері (см) Жылқы аты Тұқымы Туған күні Шоқтығының биіктігі Тұрқының қиғаш ұзындығы Кеуде орамы Жіліншік орамы Кашмир Орлов 1999 160 162,0 183 20,4 Орион Орлов 2002 159,8 162,3 183 19,3 Ливень Орлов 2010 160,3 162,0 175 20,3 Апельсин Орлов 2010 160,3 162,0 180 20,3 Лексус Орлов - 158,9 162,2 172 20,0 Ламбада Орлов 2010 160,8 162,3 180 20,3 Памир Орлов 2012 160,2 162,2 167 18,5 Джафар Орлов 2009 160,3 161,9 180 20,4 Ахилес Орлов 2012 160,9 162,2 171 20,3 Герей Орлов 2011 160,2 162,2 178 20,1 Феррари Орлов 2017 160,2 162,1 175 18,5 Кабул Орлов 2013 159,8 162,3 184 20,3 Ансар Орлов 2016 160 162,3 169 18,9 Ақтанау- Сайгак Орыс 2009 159 162,0 166 20,0 Адмирал Орыс 2009 159,6 161,9 184 20,0 Блик Орыс 2013 158,3 162,3 184 19 Павлуша Орыс 2009 158,8 162,3 181 20,3 Самара Орыс 2012 159,9 162,1 169 18,9 Тост Орыс 2012 159,7 162,3 168 19,2 Қарақуйын Орыс 2011 159,7 162,1 184 20,1 2-кестеде «Тұлпар» АСК - да өсірілетін желісті жылқы тұқымдарының негізгі төрт дене өлшемдері туралы мәліметтер берілді. Алынған дене өлшемдері бойынша деректер мынадай: шоқтығының биіктігі – 158 – 160 см, тұрқының қиғаш ұзындығы 162 см, кеуде орамы 166 см мен 183 см аралығын, жілншік орамы – 18,5-20,4 см аралығын құрады. Жылқы малының келесі зоотехникалық қасиеті - тірілей салмағы. Жылқының тірілей салмағы - оның денесінің ірілігі мен салмақтылығын дәлелдейтін көрсеткіш. Жылқылардың тірілей салмағын анықтаудың ең дұрыс жолы арнайы мал өлшейтін 248 таразыға өлшеу. Алайда шаруашылықта таразыболмағандықтан, басқа әдісін қолдандық. Мұндай әдістердің ішінде қолайлысы А. Моторин әдісі. «Тұлпар» ат спорты клубындағы желісті жылқы тұқымдарының тірілей салмағы А.Моторин әдісі бойынша есептедік (3-кесте). 3-кесте – Орлов және Орыстың желісті жылқыларының тірілей салмағы Жылқы атауы (см) Тұқымы Кеуде орамы А.Моторин әдісі бойынша (кг) Кашмир Орлов 183 478 Орион Орлов 183 478 Ливень Орлов 175 430 Апельсин Орлов 180 460 Лексус Орлов 172 466 Ламбада Орлов 180 460 Памир Орлов 167 382 Джафар Орлов 180 460 Ахилес Орлов 171 406 Герей Орлов 178 448 Феррари Орлов 175 430 Кабул Орлов 184 484 Ансар Орлов 169 394 Ақтанау-Сайгак Орыс 162 352 Адмирал Орыс 184 484 Блик Орыс 184 484 Павлуша Орыс 181 466 Самара Орыс 169 394 Тост Орыс 168 388 Қарақуйын Орыс 184 484 «Тұлпар» АСК өсірілетін желісті жылқы тұқымдарының тірілей салмағы А.Моторин әдісі бойынша анықталды [4]. Мұндағы алынған мәліметтер бойынша, 5 бас жылқы жеңіл салмақты, 15 бас жылқы орта салмақты жылқы тұқымдары құрады, ауыр салмақты жылқы тұқымы кездеспеді. Немесе тірілей салмағы бойынша тиісінше 25% жеңіл салмақты, 75% орта салмақтыға жатқызуға болады. Соның ішінде Орлов желісті жылқыларының орташа салмағы – 444,3 кг, ал Орыстың желісті жылқыларында – 436 кг болды. Малдың зоотехникалық сипаттамасы көбінесе оның биологиялық, шаруашылық ерекшеліктерін, оларды өсіру, азықтандыру, бағып-күту және пайдалану мәселелерін қамтиды. Ал экономикалық тұрғыдан сипаттау, өндірісті бір саласының өзіне тән даму заңдылығын зерттеу, шаруашылық жүргізудің неғұрлым тиімді әдістерін ғылыми дәлелдеу болып табылады [5]. Бұл тұрғыдан келгенде, «Тұлпар» ат спорты клубындағы негізінен желісті жылқылардың зоотехникалық сипаттамасының кейбір көрсеткіштеріне байланысты жасалынған талдау олардың белгілі бір мөлшерде талаптарға сай екенін көрсетті. Де- генмен, бұл деректер алдыға қойған мақсат пен міндеттерге толықтай жауап береді де- уге келмейді. Сондықтан бұл бағыттағы алдағы зерттеулер аттарды азықтандыру, күтіп – бағу, жұмыс қабілеттілігі және т.с.с. мәселелермен байланыста жүргізілуі тиіс. Ал жалғасын табатын бұл жұмыстарға жоғарыда біз тоқталған зерттеулердің нәтижелері, |