МәШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку
жүктеу/скачать 14,12 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- «‰тір намазы»
- «айт»
- «сапар намазын»
- намаз
| МОЛДАمولد — шариат білгірі, діни рәсімдерді атқарушы, ұстаз, білімі толысқан адам. Қазақ жерінде патшалыќ, Ресей билігі т±сында молда қызметін атқарған діни қызметкерлердің міндеттері мемлекет ќаулыларымен белгіленіп, шенеуніктердің бақылауында болды. Молда арнайы тағайындалып, жергілікті мешіттердің қарамағына жіберілді. Кењестік дәуірде діннің өмір сүру формасы діни рәсімдердің аясында қалғаны себепті молдалар қызметі ислам дінінің жөн-жоралѓыларын атќарушы ретінде ғана көрінді. Молда қызметіне Орта Азия мен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы басшылық жасады. Казіргі уақытта б±л ќызметті Ќазақстан мұсылмандарының діни басќармасына бағынатын жергілікті имамдар атќарады.
Мєшћ‰р-Ж‰сіп Кµпеев шыѓармаларынан «молда» сµзін бірнеше жерден ањѓаруымызѓа болады. Ќ±ран мен тєпсір еді ±стаѓаны, Ќош кµріп молдаларды ќостаѓаны. Ниеті дін, исламѓа жаќын болып, Ќ±дайдыњ жаќсы жолѓа бастаѓаны. Жасынан дін ісіне болѓан мыќты, ¦натып µзге µнерден молдалыќты. Сарып ќып д‰ние шашып барѓан ќажы, Билік пен керек хќылмай болыстыќты. «Кетпейтін б±л сµзімнен бермей хабар, Мен µлмей жан емеспін аузын жабар. Тµрт маѓз±м, екі ќожа, ‰ш молда бар, Ж±рт µзі кім екенін ойлап табар.». - дейді. Осы тұрғысында көптеген қолжазбаларында «молда» сөзі кездеседі. Єдеб: Ќазаќстан. ¦лттыќ энциклопедия 6 том./ Бас. ред. Б.Аяѓан. – Алматы: «Ќазаќ энциклопедиясыныњ» Бас редакциясы, 2004. 542 б. Мєшћ‰р-Ж‰сіп Кµпей±лы. Шыѓармалары. 1 том. – Павлодар: «ЭКО» Ѓ¤Ф, 2003. Б. -214 З.Солтанбай±лы. Мєшћ‰р. –Павлодар: Ѓ¤Ф «ЭКО», 2001, Б. -132. Мәшһүр – Жүсіп Көпейұлы. Шығармалары. 1 том. . –Павлодар. «ЭКО» ЖШС, 2003. – Б. 117. Рүстемов. Л.З. Казахско – русский толковый словарь арабско – иранских заимствованных слов. – Алма – Ата., Мектеп, 1989. - Б. 198. НАМАЗ صلاة– ислам дінініњ єрбір м±сылманныњ орындайтын 5 парызыныњ бірі. Яѓни: Кєлимаћи шаћадат айту. Намаз Ораза Зекет Хажыѓа бару. Осындаѓы 5 т‰рлі парыз Исламныњ 5 ірге тасы болып саналады. М±ныњ ішінде «кєлимєћи шаћадат» тілмен, ж‰рекпен, аќылмен яѓни рухани т‰рде орындалатын болса, намаз осы тіл, ж‰рек, аќыл жєне адамныњ б‰кіл денесімен ќимыл жасау арќылы орындалады. Тєн жєне жанды орындауда бірдей ќажет ететін ѓибадаттыњ ењ негізгісі де осы − намаз. Намаз єрт‰рлі, парыз намаздар, уєжіб намаздар, с‰ннет намаздар, нєфіл, айт, ж±ма, жаназа намаздары болып бµлінеді. Осындаѓы парыз намаздар Аллаћ тарапынан бекітіліп, ќасиетті Ќ±ран арќылы єр м±сылманѓа міндет етілген. Парыз намаздыњ µз ішінде 5 т‰рге бµлінеді: Тањ намазы – араб тілінде «фаджр» деп атайды. Б±л намаз тас ќарањѓыдан аспан сейіліп, ж±лдыздар тарќайтын жєне рауандап к‰нніњ алѓашќы н±ры ќылаңданѓаннан к‰н шыќќанѓа дейін орындалады. Тањ намазы 2 ракаѓат с‰ннет жєне 2 ракаѓат парыздан т±рады. Бесін намазы – араб тілінде «зухр» деп аталады. Осы намаз к‰н тас тµбеден ауып, кµлењке т‰скенге дейін оќылады. Бесін намазы 4 ракаѓат с‰ннеттен, 4 ракаѓат парыздан жєне 2 ракаѓат с‰ннеттен т±рады. Екінті намазы – араб тілінде «аср» деп атайды. Ал, ќазаќша «екінді, намаздыгер» деп те айтыла береді. Екінті намазы к‰нніњ кµзі шаќыраюдан шайылып, адамныњ кµлењкесі µз бойынан екі есе ±зарѓан уаќыттан к‰н батарѓа дейін оќылады. Екінті намазы 4 ракаѓат парыздан т±рады. Аќшам намазы – араб тілінде «маѓриб» деп аталады. Ќазаќта «шам намазы,намазшам» деп атай береді. Аќшам намазы к‰нніњ кµзі ќайтып, ќызарып батќаннан к‰н ±ясына т‰гелдей кіргенге дейін оќылады. Ол 3 ракаѓат парыздан, 2 ракаѓат с‰ннеттен т±рады. Ќ±птан намазы – араб тілінде «иша» деп аталады. Ќазаќта оны «ќ±птан, жєшић» деп те атайды. Ќ±птан намазы ж±лдыз шыќќаннан, ж±лдыз тарќаѓанѓа дейін оќылады. Ол 4 ракаѓат парыз, 2 ракаѓат с‰ннеттен т±рады. Соњынан ‰єжіб болѓан 3 ракаѓат «‰тір намазы» оќылады. 5 намаздыњ біреуі уаќытынан кешіктіріліп оќылатын болса «ќаза» намазы деп аталады. Ќаза намаз орындалѓанда тек сол намаздыњ парызы м±сылманныњ мойнынан т‰скенімен Аллаћ тарапынан жєне µзіне де ешбір сауап та, игілік те, денсаулыѓы, кµњілі ‰шін де ешбір пайда болмайды. Б±л парыз болѓан 5 намаздан басќа нєфіл намазы яѓни к‰ллі адамзаттыњ с±лтаны болѓан М±хаммед с.а.с.- ныњ Аллаћ алдында мінажат ќылып оќыѓан ќосымша намаздары: 1.Духа намазы 4.Тарауих намазы 2.Тахаджут намазы 5.Тауба намазы 3.Таспих намазы 6.Истихара намазы Б±дан басќа ораза жєне ќ±рбан айттарында оќылатын «айт» намазы, єрбір ж±ма к‰ні болѓанда мешіттерде оќылатын «ж±ма» намазы, адам ќайтыс болѓанда «жаназа» намазы бар. Сондай – аќ, намазда жањылыс болса, саћу сєждесі жасалып, жалѓастырылады. Ал сапарѓа шыќќан адам мусафир саналып, «сапар намазын» оќиды. Намаз жайында Ќ±ранда Аллаћ Таѓала бірнеше мєрте атап айтќан. Соныњ бірін дєлел етер болсаќ, «Исра с‰ресініњ» 78-79 аяттарында Аллаћ аныќ б±йырѓан: «Т‰с ќиѓаннан, т‰нніњ ќаранѓылыѓына дейін намаз оќы. Єрі тањ намазын оќы, к‰діксіз тањ намазына періштелер де ќатынасады. Т‰ннен оянып, µзіне тєн нєфіл оќы. Раббыњныњ сені бір маќтаулы орынѓа жеткізуінен ‰міт етіледі» - деген. Жєне де осы іспеттес кµптеген аяттар т‰сірілген. Ќазаќтыњ біртуар аќыны,данагµй єрі дін іздеуші Мєшћ‰р-Ж‰сіп Кµпеев те µз µлењдерініњ кµпшілік осы діни лирикалыќ сарында жазѓан. Оныњ µлењдерініњ арќауы Аллаћ, дін, намаз, зекет, ќ±рбан т.б. болса, мєні мен маѓынасы мейірімділік пен таќуалыќќа, тыныштыќ пен ќ±лшылыќќа шаќыру мен µмір-µлім алдындаѓы дайындыќ сєті екенін баяндайды. Ал намаз туралы аќын Мєшћ‰р-Ж‰сіп Кµпеев кµптеген жерде атап µткен. Мєселен: Оразаң отыз күнгі – отыз кісің, Бес кісі – бес намазың, білемісің. Жоқ қылып жамандықты жойылтуға, Бұлармен дәнемеге келмес күшің - деп бес намаз жайында айтса: Қонаққа шақырыпты Ғұсман батыр, Әр сөзі – мыңділдалық, балдай татыр, Мешітте ақшам намаз оқып алып, Бас болып ақ пайғамбар келе жатыр. - деп ақшам намазы туралы сөйлеген. Алдынан шыќсын иманы, Ќаза ќылмай оќыѓан: Ораза, намаз, ќ±раны! Ділалат жер кµп ќылѓан Садаќа, зекет, ќ±рбаны. Ќырыќ парыздан мен айтайын Исламды, Бес иманды ‰йрен, оќы намазды ертелі-кеш. Ораза т±т, ќажы ќылѓыл, бергіл зекет Ынсапќа малыњ толса, ќалдырма еш (ћеш). Уаќытында оќы, ниет ќыл, ќ±была намаз, Б±л алтауы намаздыњ тысындаѓы. Алтыныњ бірі ќалса, намаз емес, Єйтеуір Алла ќабыл ќылсын-даѓы! Осымен он екінші болды тамам, Намазды ќалдырмаѓыл, оќы єман (ћєман). Намазды жорта ќойса кєпір болар, Ѓазабы ќиямет к‰н болар жаман - деген жолдардаѓы адамныњ б±л д‰ниемен о д‰ниеде баќытќа жетуіне намаздыњ ќажет екендігін, Алла Таѓалаѓа ќ±лшылыќ етіп, Пайѓамбарымыздыњ (с.ѓ.с.) жолымен ж‰руді айтады. Әдеб.: Х.Жанарыс Имандылыќтыњ ѓылыми негіздері. –Павлодар, 2006. –Б. 161. Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы. Шығармалары. 2 том. Павлодар. «ЭКО» ҒӨФ, 2003. – Б. 52, 176. Мәшһүр – Жүсіп Көпейұлы. Шығармалары. 1 том. . –Павлодар. «ЭКО» ҒӨФ, 2003. – Б. 61. Әдеб.: Мәшһүр-Жүсіп Көпеев. Таңдамалы. (Екі томдық шығармалар жинағы). –Алматы, 1990. –Б. 167. Каталог: fulltext -> transactions transactions -> Казахстан республикасының Ғылым және білім министрлігі transactions -> Азамат Тілеуберді transactions -> Қырықбай Аллаберген тарих және баспасөЗ Қазақ мерзімді баспасөзінде тарихтың «ақтаңдақ» мәселелерінің жазылуыбаспасөзінде тарихтың transactions -> Екінші кітап transactions -> МӘШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку transactions -> МӘШҺҮр тағылымы жинақ 2 Том transactions -> Е. Жұматаева жоғары мектепте оқытудың біртұтас дидактикалық ЖҮйесінің теориясы монография Павлодар 2012 Кереку жүктеу/скачать 14,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|