МӘШҺҮр-жүсіп қолжазбаларындағы ислам мәдинеті
жүктеу/скачать 13 Mb.
|
| Бір д±ѓа
Д±ѓа бітірер намаз баѓытында: «اللهم اعفرلى ولوالدى والاستاذى و المؤمين و المؤمناة و المسلمات و المسلمين «Аллаћумма иѓфирли уєлиди уєл устєзи уєл м‰мин уєл муслимєт уєл муслимин». 3 мєртебе. Ємин деген пенделеріњді жарылќай гµр.
Ќ±дай соныњ ішінде жарылќай гµр: «اللهم انى اعوذبك من علم لا ينفع و عمل لا يرفع و دعاء لا يسمع و قلب لا يخشغ ونفس لا تقنغ وبطن لا تشبع» «Аллаћумма инни аѓузубикє мин ѓилм лє инфєѓу уа ѓамали лє иурфєѓу уа дуѓє лє иусмєѓу уа ќалбин лє иєхшєѓ уа нєфс лє тєќнєѓ уа бєтн лє тушбиѓ». 3 мєртебе. Мағынасы: Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтты: Кімде-кім бұл дұғаны жаттаса, қабір азабын көрмейді. Алладан басқа тәңір жоқ. Білуші және хақ Аллаһ, ол мәңгі өлмейді. قال نبى عليه السلام من كتب هذا دعاء على الكقين لم يكن عذاب القبر لا اله الله الحق الحكم لا اله الا الله الحى القيوم «Ќалә нәби ѓалейћис сәләм: «Мєн кєтаба ћєзє д±ѓа ѓєлє єл-кєќин ... лєм иєкун ѓєзєб єл-ќабр лє илєћє иллє аллаћ єлхаќ єлхуккәм лє илєћє иллє аллаћ єл-хєйул ќайум»
«ләу дәғәт мин кирәғ фи кирәғ әлкирәғи ләу уәжибәт» Мағынасы: «Егер судан су ішуге шақырса, сендерге бару уәжиб болады» «قال لا تغارق المنجرة فان الخير فيها و فى اهلها الى يوم القيامة » «Ќалє туѓариќу єл-мунжирә фєиннєл хайыр фићє уа фи єћлићє илє иәумил ќиямәт»
«اللهم انى اعوذبك من علم لا ينفع و دعاء لا يسمع وعمل لا يرفع و قلب لا تخشغ و نفس لا تقنع و بطن لا تشبع» «Аллаћумма инни әғузубикә мин ғилм лә иәнфәғу уа дуғәин лә иусмәғу уа ғәмәлин лә иурфәғу уа қалбин лә тәхшәғ уа нәфсин лә тәқнәғ уа бәтнин лә тушбиғ»
Дерек сал намаз азан хисабы. Шәһл уа һәшт жумғә кун инсабынан(бес ғәд сегіз жұма 85жұма келеді). Һәзәр һәшт сад бәң намаз(мың сегіз жүз азан намаз). Шәш һәзәр уа һәшт сад һәшт рәкәғәт фард намаз(алты мың сегіз жүз сегіз ракәғәт парыз намаз). Шиһәр һәзәр уа шәт ракәғәт суннат(төрт мың алпыс ракәғәт сүннет). Уа һәзәр уа һәштә дүр ракәғәт уитр уәжиб(бір мың сексен ракәғәт уитр уәжиб). Жамғысы 11мың 9 жүз 48 ракәғәт. Тәммә шад. К‰н есімдері «يوم الجمعة» Ияумул жумѓє [104] « يوم السبت» Ияумус сєбт [105] « يوم الاحد» Ияумул єхєд [106] « يوم الاثنين» Ияумул иснєин [107] «يوم الثلثاء» Ияумус суләсє [108] «يوم الاربعاء» Ияумул єрбиѓє [109] «يوم الخميس» Ияумул хємис [110] Єзин к‰н. Салфи µзіњді µзіњ пањ санау. Өзіңді бµтен кісіден үстем кµру, аузыња не келеді соны сµйлеу б±л мазмум харам сипат д‰р. Шаматта біреуге ќаза биле зарар келгеннен шаттыќ, оѓан кµптен сол лайыќ еді деп, ќуанып т±рмаќ харам сипат д‰р. С‰йісу бес т‰рлі Бірі шєћуәт[111] ж±маѓыныњ с‰йісуі. Бірі махаббат: ѓашыќ муѓшаќ с‰йісу. Бірі шєфєќєт [112] : Ата-ананыњ баласын с‰ймегі. Бірі таѓзим [113] : Шєкірт ±стазын мєруитлар пірін с‰ймек, ±лыќтау ‰шін ќол ±стаѓанда ќолынан с‰ймек. Бірі мєудєт [114] : Достыќменен с‰йісу. Жауын бірлен ±рыс тоќыс ќоян жылы жиырма алтыншы ѓауарда басталды.
«Єл инсєн ѓєбидул ихсєн». Мағынасы: «Адам баласы - жақсылықтың құлы». «Мєн лєм иєшкуру лєм иєнкуруллаћ». Мағынасы: «Кімде-кім шүкіршілік қылмаса, ол - Аллаға жек көрінішті». «Мєн иєғмєл би ғилм иєғлємуллаћ таѓала мє лєм иєғлємєћу» Мағынасы: «Кім біліммен амал қылса, Алла білмеген нәрсесін үйретеді». Хадис шариф: «Иушиб ибн адам уа иушиб фиһи хәсләтән әлмард уа тәуәл әмәл» Мағынасы: «Адам баласы өскен сайын, ауруы да өседі және үміті де» Ќалє Нєби ѓалейћис солату уас-сәләм : «мєн єкєлє тєѓєм уєхид фєћує хинзир фи иєнєуєл мунафиќ фи єхирєт». Мағынасы: Пайғамбарымыз айтты: «Кім тамақты жалғыз жесе, ақиретте екі жүзді доңыз секілді болады». Ќалє Нєби ѓалейћис сәләм: «мєн єкєлє тєѓєм мєѓє тєлиб єл-ѓилм лє ѓєзєб фил-ќєбрєћу иллє хисєб фи иєум єл-ќиємєт». Мағынасы: Пайғамбарымыз айтты: «Кім білім жолында жүрген адамды тамақтандырса, қабір азабынан және ақирет есебінен аман болады». «Уалбухлу ѓєду аллаћ уа лєу кєнє зєћидє .... хєбибу аллаћ уа лєу кєнє фєсиќ єлхєсид лє иєдхул єлжєннєт». Мағынасы: «Алланың құлы егер пасық немесе көре алмаушылық болса, жәннәтқа кірмейді». «Лє тєхуз мин ќауєс єлбаќр шәйун». Мағынасы: «Аңшыдан малдан басқа еш нәрсе алмаңдар». Яғни... Имам Аѓзам [115] ќырыќ менен алпыс арасында ѓәшир [116] болса лә хисаб [117] менен алынады деген. Ќ±нан µгіз болса рубѓ єлѓєшєряѓни тµрттен бірін оннан бірін береді. Тайынша асса ‰штен бірін, оннан бірін береді деген. Хусаин деген имам ќырыќтан елуге жетер бір ќ±нан µгіз менен, бір ќ±нан µгіздіњ ќ±нын тµрттен бірін береді дейді. Имам [118] атын айтќан имам Аѓзам ќиас фаќић [119] менен айтады, ќиәс фиќћменен айтады. Қиәс фәқһәләннан ѓамал ќылмаймыз, хадис шариф [120] менен ѓамал ќыламыз. Пайѓамбар айтќан: «лә тәхуз мин әуқас әлбақар шәйун». Мағынасы: «Аңшыдан малдан басқа еш нәрсе алмаңдар». Хадис шариф: «الايمان فلايمان ثم الايمان». «Єлиман фєл-иман суммєл иман».
«قال النبى عليه الصلوة والسلام اصحابى كا الغجوم بايّهم اقتديتم اهتديتم» Ќалє әннєби ѓалейћи солат уас сәләм: уа єсхаби кәннужум биєииєћум иќтєдәитум иһтәдәитум».
Хадис шариф: «Єтлубу єлѓилм минәл маһди илєл лєхди». Мағынасы: «Ілімді бесіктен дүниеден өткенкенге шейін ізденіңдер». «Тайб єлкєсб ѓємєл єррєжул бииєдићи уа кулл иубѓ мбрур єссєб... тємнєѓ єрризќ». Мағынасы: «Істің жақсысы - ердің қолмен жасағаны ... ырызықты тоқтатады». «Єфдєл єлмуминин єхсєнућум хулќєн». Мағынасы: «Мұсылмандардың жақсысы - көркем мінезді болғаны». "الحياء من الإيمان" «Єлхєйє минєл иман».
«Мєн лє иєрхєм лє юрхєм». Мағынасы: «Кім рақымдылық қылмаса, рақымсыз болады». Төрт асыл Төрт асыл бар. Бұл төртеуі бір кісіде түгел болса ол мүмин мұсылман. Егер бұл төртеуі табылмаса мұсылмандығы түгел болмайды. Бір де бірі болмаса, ол нағузу биллаһи [121] кәпір болады. Егер біреуі бар болып табылып, үшеуі жоқ болса мунафиқ [122]. Егер екеуі бар болып табылып, екеуі жоқ болса фасиқ [123] болады. Егер үшеуі бар болса, бірі жоқ болса мубтадиғ [124] тозақтың иті болады. Төрт асыл - осы тілмен иқрар көңілмен расқа тұтуымен, ғамал қылу пайғамбарымыздың сүннетімен жүруі шат. «المبتديع كيلاب اهيل النار حديث شريف» «әлмубтәдиғ киләб әһл әннар»
Алла Тағала хабибне [125] бес нәрседен хабар бермеді. Ол қиямет қашан болады. Оның мауғуд [126] уақытын білдірмеді. Екінші- жаңбыр қай күні жауады оны білдірмеді. Үшінші- қатынның қарнындағы бала қай күні туады. Ер ме, әйел ме, оны білдірмеді. Онан ешкім хабары болмады. Төртінші- жұмыс әркімге мағлум, ертең не жұмыс, заман қандай болатұғын білдірмеді. Онан ешкімнің хабары болмады. Бесінші- адам қай жерде туатынын әбден білді, һәм мағлум[127] қай жерде опат боларын еш бір жан білмеді. Онан хабар бермеді. Дін ќандай Ағузу биллаһ мәғә исмуллаһ. «ارايت الذى يكذب باالدّ ين فذلك الذى يدعّ اليتيم ولا يخضّ على طعام المسكين» «араєитєл лєзи юкєззибу биддин фєзєликєл лєзи ядғул ятим уа лє иәхудду ғәлє таѓамил мискин».
Маѓна шариѓы айа кµрдіњ м‰... уа ћєм аныќ білдіњме ќиямет к‰нініњ хаќлыѓына нанбаѓандарды, ќиямет ќайым болып Ќ±дай алдына баруына иќрар [128] уа тасдиќы [129] болмаѓандарды. Шын дінде болмай, жалѓан дінді ±стап ж‰ргендерді. Ол кім десењ жетімге ќаћар ќылѓандар, жетімді аяп м‰сіркемегендер. Уа және екінші кім десењ мискиндерге [130] таѓам беруге µзі ћєм сарањ болып, басќаларѓа да бер деп ќыздырушы(қызықтырушы) болмаѓандар. Жетімдерді уа мискиндерді махрум ќалдырып оларѓа жаны ашымаѓыз, аямаѓыз, м‰сіркемегіз болмай, ќатал болып ж‰ріп ќ±р намаз оќыѓыштарныњ хаќында айтылѓан. Фєбис жєзєићи [131], олардыњ жазасы мынау дегендей. Уа м‰мин м±сылман болып бір-біріне жєрдемін тигізіп болыспайды. М±ндай жандар дінсіз диянатсыз. Қ±р намаз б±ларды дінде ќылалмайды. Дін мағынасы насихат. Насихат мағынасы жаны ашымаќ. Қанша жаныњ ашып айтќан сµз ќ±лаѓына кірмейді. «ولكن لا تحبون الناصحين» «Уа лєкин лє тухиббунє әннасихин» -делінген.
Екінші: «Рас сµз жаѓымды болмайды»- делінген. Хожа Хафиз ................ ‰шбу Хожа Хафиз сµзініњ тєфс... ќазаќ жаќсысы х±б шешіп сµйлеген. Сонда екеуі бір жерде отырып айтќан емес, екеуі екі заманда бірінікін-бірі естімей сµйле(ген). Барлы, барлы, барлы тау, Басы есенніњ малы жау. ¦йќыѓа мас, ќабаќ жау. Ішпей ж‰рсе тамаќ жау. Жыртыќ ‰йге тамшы жау. Арыќ атќа ќамшы жау. Тебеген болса биењ жау. Кетеген болса т‰йењ жау. Ќашќаќ болса атыњ жау. Тіл алмас ќатын жау. ¦рысќаќ болса ±лыњ жау. Керіскек болса келін жау. ¦л он беске жеткенше, Ќолѓа ±стаѓан ќобызыњ, ¦л он бестен асќан соњ, Тіл алмас доњызыњ. Кµкбектен алып ... , Жасында к‰йеу алмас Бєрінен µткен ќызыњ жау.
Жасыќ болма пысыќ бол! Жалќау болма, ќайратты µткір бол.
Ќ±дай Тєбарак уа Таѓаланы хадир уа назир білсін. «ألم يعلم بإن الله يري» «әлєм иєѓлєм би єннє аллаћ иєрє» ні ойласын. Мағынасы: «Негізінен Алланың көріп тұрғанын білмей ме?» Меккеде түскен. Ғалақ сүресі. 14-аят. «الإحسان ان تعبد الله كإنك تراه فإن لم تكن تاره فإنه يرك ». «әл ихсєн єннє тєѓбудуллаћ кє иннєк тєрєћу фєин лєм тєкун тєрєћ фєиннє иєрєк».
«лє» -дегенді тілмен емес ж‰регімен» «уа ћуує мєѓєкум єинємє кунтум» десін, ойында ойласын. Мағынасы: «Сендер ќайда болсањдар, ол Алла Таѓала сендермен бірге». «илєћ» -дегенде «уа нєхну єќрєбу илєићи мин хєбл єл-уєрид» ойында болсын. Мағынасы: « Біздер оған жіппен, түннен де жақынбыз». «иллє аллаћ» -дегенде «иухиббућум уа иухиббунєһу» зићынында хадир т±рсын. Мағынасы: «Алла оларды жақсы көреді және олар да Алланы жақсы көреді» Мединеде түскен. Мәидә сүресі. 54-аят. Єуелгісі: мураќєбєт маѓииєт [133] Екіншісі: мураќєбєт єќрєбєт [134] ‡шіншісі: мураќєбєт мухииєт [135], махаббат, махаббат. Б±лардыњ к‰ші асса мураќєбєт басирєт [136] «لا تدركه الأبصر و هو يدرك الأبصار » «лє тудрикуһу єлєбсару уа ћуує иудрику әлєбсар» єлєбсар зићынында хадир т±рсын.
Уа ћум мураќєбєт зат: «ليس كمثله شئ و هو سميع البصير» «лєисє кє мислићи шєиун уа ћуує сємиѓул басир» зићынында хәдир т±рсын. Мағынасы: « Еш нәрсе Ол сияқты емес. Ол Алла, әр нәрсені естуші, толық көруші» Меккеде түскен. Шура сүресі. 11-аят. Лєтєифу хємсє ѓєлимул ємр, ѓєлимул ѓєиб, ѓєлиму мєѓна болѓан. Қєлб [137], рух [138], сир [139], хєфи [140], ихфє [141], ѓєлим єл-хєлќ [142], ѓєлим єш-шєћєдєт [143], ѓєлимус сурє [144] болѓан: от, су, топыраќ, жел, нєпсі. Б±л бесеуін жоќ ќылуды нєфи дейді. Б±л нєфи исбєтні дєліне бекітіп алѓан жанѓа хажет сµз. 
«Ќаулєћу Таѓала: уа мин рахмати жєѓєлє лєкумул лєилє уєннєћєр литєскунє фићи уа литєбтєѓун мин фєдләћу уа лєѓєллєкум тєшкурун» Мағынасы: «Алланың сендерге рахымы: ол сендерге түнді және күндізгі уақытты сендер тіршілік жасасын деп және Алланың берген ырызықтарын алсын деп жараттық». Мәфһум зәлик ин ќалє лє илєћє иллє аллаћ мухаммєд расул аллаћ би иштәрєт мє зєкєрнєћу уа тєхќиќє мє нєбинє ѓєлеићи фє кєнє иєѓбудуллаћ суннєт кємилєт. Уа лизє ќалє соллаллаћу таѓала ѓалейћи уас сәләм «єфдєл мєн ќалєт єнє уан нєбиунє мин ќабли». Лє илєћє иллє аллаћ ќалє аллаћу таѓала илєићи иусѓид єлкєлєм єттєиб уал ѓємєл єссалих иєрфєѓу. Уа лизєлик мєн ќалєћє ғиндєл нєум бил ѓиддєт мєзкур бәтәт рух тәхт әлғәрш тәтәғәддә мин зәлик бихисаб қәуәһә. Уа лизәлик мән қаләһә ғиндә руиәт әлһиләл әмән мин сәир әләсқәм уа лизәлик мән қаләһә ғиндә духул әлмәдинәт әмән мин фитнәһә уа лизәлик мән қаләһә биқасд әттутлиғ фил ғәлуиәт кәшф ләһу ғәиб мә қасадәһу уа һәзә кулләһу би иштәрәт мә зәкәрнәһу уа тасхих мә иштәрнәһу. Шәмс әлмуғәриф. Мағынасы: «Егер Аллаһтан басқа тәңір жоқ, Мұхаммед Аллаһтың елшісі деп айтқан болса, шарт бойынша сондай мадақтаса және хақтықпен сондай нәбиімізге, одан кейін Аллаһқа сүннетті толығымен құлшылық қылса және пайғамбарымыз (Аллаһ тағаланың рахметімен оған сәлеметі болсын) айтқан. «Жақсысы кім мен пайғамбар екенімді, Аллаһтан басқа құдай жоқ екенін айтса, Аллаһ жоғары мәртебелі оған айтқан: «Жақсы сөзбен қуантады және жақсы ісінің дәрежесі көтерілер. Одан соң ұйықтар алдында айтса, ол адамның рухы ғарыштың астында болады. Егер ол сөзді бір қаланың ішіне кірген кезде айтсаң, ол қаланың жамандығынан құтыласың» . Ќай жолмен ж‰рсењде табасың дейді екен, ондай пенделер с±раѓан жолын аныќтау ‰шін; «صرات الذين أنعمت عليهم غير المغضوب عليهم و لا الضالّين» «сираталлєзинє єнѓємтє ѓалейћим ѓайрил мәѓдуби ѓалейћим уа ладдаллин» дейді екен. Мағынасы: «Нығметке бөлендіргендеріңнің жолына! Ашуға ұшырағандардың және адасқандардың жолына емес!». Меккеде түскен. Фатиха сүресі. 7 -аят. Єй, пәк пєруєрдігер бізге б±рынѓы жаќсы кµрген ќ±лдарыњ єнѓєм [145] ќылѓан жолыњды ... ќаблды жолды берген пенделеріњді ныѓметіњ ш‰кір ќылдыњ, ќазања разы балаң сабыр ќ±лдарыњнан ќылып заћир [146] да оларѓа ашу ќылмадыњ. Батин [147] да адастырмадыњ, жалѓанда жазѓырмадыњ аздырмадыњ. Ахиретте ашуыња, ќаћарыња алмадыњ сондай ќылып ќолтыѓыња алып, ќ±шаѓыња ќысќан пенделеріњ д‰ние ж‰зін ќаптаѓан суды ќ±рѓаќшадай ќылдыњ. Саулап жанып т±рѓан ... ±жмаќтыњ тµріндей ќылдыњ. ¤зін µлтіремін, кµзін жоямын, ќарашыѓын батырамын деген д±шпандарын басынан піруєндай айналдырып ... жердіњ. Ќ±дыќтыњ ішін кµктіњ тµбесіндей жєй ќылдыњ. Зынданныњ ішін алтын таќтыњ ‰стіндей орын ќылдыњ. Балыќтыњ ќарнын шешесініњ ќ±рсаѓындай жєйлі ќылдыњ. Біздіњ киіміміздіњ ќ±р сыртын жылтыратып астарымен єдебін ќалай болса солай ќылма. ‡йіміздіњ кµрініс тысќы жаѓын ѓайрат ќылып жатырмын. Оны әннә Ибраћим ѓалейћи [148] єуєћ ... деп жат ќылынды. «سلام على ابراهيم» «واتخذ الله ابراهيم خليلا» «уат тєхизуллаћ ибраћим халил» делінді. «сєләм ѓєлє Ибраћим» делінді.
‡шінші ишаратлар, бишаратлар болѓан соњ, ол Ибраћим халилуллаћ болмай кім Ибраһим халилуллаһ босын. Міне мен атым аталѓан жоќ, сен сондай боласын деген дєнеме жоќ. Кµзсіз кµбелектей µзімді отќа ±рып, патша Ќ±дайдыњ патшалыѓына сеніп шын ыхласыммен, пєк иѓтиќадыммен жабысып жатырмын дейді екен. Онда Алла Тєбарак уа Таѓала пенде м‰минніњ жаныныњ б±л айтќан сµзін ћєм ќабыл алып кµрмей, білмей ыхлас ќойып, иѓтиќад ќылѓан пендем сеніњ артыќ екеніњ хаќ уа раста тозаќ отына жанар к‰ні: «بردا و سلاما امّة محمد» «бәрдән уа сәләмән ѓєлє уммєт Мухаммад» демегім сеніњ хаќыњда Ибраћим халилм. Мағынасы: «Мұхаммед үмметіне тыныштық және салқындық болсын». Берілген бишараттан ж‰з хисса, мыњ хисса артыќ дейді екен. М±ны естіп пенде м‰минніњ жаны ќуанып шап беріп жабысады екен. Намазда басќа с‰ре басќа аятні ... ќылмай єлхамдіні тапсырып ќойѓандай таѓин ќылѓан Ќ±дайдан тілейтін тілегініњ ... екен. Намаз пенде м‰минніњ ол ±лы Алла Таѓалаѓа хажетін шаѓып жатќан ... екен Алла Тєбарак уа Таѓала пенделарін таѓлим [149] ‰шін кєлєм ќадимін хамд [150] менен бастаѓан. Не тілек тілесењ маѓан хамд айтумен баслап тілек тіле деп Ќ±дай Тєбарак уа Таѓаланыњ єрне берген ныѓметініњ ш‰кірнесі ‰шін хамд айтмаќ б±йырылѓан. «әлхамду лиллаћ» [151] - демегіміз Алла Таѓалаѓа айтќан хамд санамыз. «الحمد لله رب العالمين الرحمان الرحيم ملك يوم الدين» «әлхамду лиллаһи раббил ѓєлємин єррахмани рахим мєлики иєумиддин». Мағынасы: «Барлық мақтау бүкіл әлемнің раббы Аллаға тән. Аса қамқор, ерекше мейрімді. Қиямет күннің иесі». Меккеде түскен. Фатиха сүресі. 2,3,4 аят. Сипаты тілегіміз «إياك نعبد و إياك نستعين» «ииєкє нєѓбуду уа ииєкє нєстєѓин». Мағынасы: «Саған ғана құлшылық қыламыз, әрі сенен ғана жәрдем тілейміз». Меккеде түскен. Фатиха сүресі. 5-аят. М±ныњ маѓына шариѓы єй, пєк пєруєрдігер біздер саѓан ѓибадат ќыламыз. Сенен басќаѓа ѓибадат ќылмаймыз, жєне сенен жєрдем талап ќыламыз б±л т±рѓан баршаларымыз деген екен. Ќ±дай Тєбарак уа Таѓала пенделерініњ б±л мінєжєтіна не нєрседен жєрдем талап ќыласыздар деген жєуаб би сєуаб ќайырар екен. Онда пенделер «إهدنا الصراط المستقيم» «ићдинас сиратєл мустєќим». Мағынасы: «Бізді тура жолға сала гөр». Меккеде түскен. Фатиха сүресі. 6- аят. Біздерді тура жолѓа кµндір, т‰зу жолѓа баста дегені екен. Онда Ќ±дай Тєбарак уа Таѓала жауап ќайырар екен, жолыныњ бєрі тура, т‰зу Іздеген маќсатыњ мен болсам ќай ќуанып: «ربنا اغفرلي و لولدي و للمؤمنين يوم يقوم الحساب». «Раббанє иѓфирли уәлиуәлидәииә уа лилм‰мининә иєумє иєќумул хисәб»-деп ж‰зін сипап, намаздан босанып т‰регеледі екен. Мағынасы: «Раббымыз! Есеп құрылатын күні, мені, әке-шешемді және иаман келтіргендерді жарылқа!». Меккеде түскен. Ибраһим сүресі. 41-аят. Осындай ќылып оќыѓан намаз ж±мыртќаны шайќап бала ќылып ж±мыртќадан жарып ±шырѓан ќ±стай ±шып дєргећ б... таѓалніњ х‰зырына салып жетіп барады екен. Шайќап бала ќылып, ж±мыртќадан жарып ±шыралмаѓан ќалѓан ќалѓан жерінде ќала береді екен. Тєпкірніњ ќ±сын еш ќылма зайл пєлєѓда болмаѓы табид дәл пікір, зікірњді ж±мыртќадай шайќап онан жарып бала ќылып ±шыралмасањ дєнемеге жарамай шіріп сасып ќалѓан ж±мыртќа есебінде орынѓа т±рмай ќалып ж‰рмесін деген сµз. Єннє хазіретіміз соллалаћу таѓала ѓалейћи уас-сәләмніњ хадис шарифі: «كل صلوة لم يحضلر فيها القلب فهى الى العقوبة اسرع» «куллу солат ләм иәхдур фиһә әлқалб фәһиә иләл ғәқубәт әсрәғ» Мағынасы: «Егер намазда қорқыныш жүрекпен оқымаса, ол азапқа асықтырады». Бір оќылѓан намазда кµњілніњ хушуѓ уа худуѓы болмаса ѓазапќа кіріптар ќылады ..... ......... екен. Пенде мүмин жаны сүйсініп ...лері бергеніңді бекітіп бір-бір мєкєніњді саќтап бер дегенге келеді екен. Алла Таѓала тауфиќ ћидәият [152] беруімен, µзініњ білдіруімен б±л тілекте біздіњ ниетімізде болѓан лисан халіміз айтып т±рады екен. Лисан єлхал интаќ мин лисан лимәќалә. Қалє тілінен хал тілініњ шешен екендігі ћєммєге маѓлум д‰р. Пенде м‰мин намазда т±рып «إياك نعبد و إياك نستعين» «ииєкє нєѓбуду ує ииєкє нєстєѓин»-десе хал тілі б±л айтылѓан тілекте болып т±рса ‰шбу тариќ намаз оќыѓышныњ жаны сµйлейді екен. Мағынасы: «Саған ғана құлшылық қыламыз, әрі сенен ғана жәрдем тілейміз». Меккеде түскен. Фатиха сүресі. 5-аят Ибраћим Халилуллаћдан біз артыќ болсаќ керек дейді екен. Не ‰шін оныњ ќол аяѓын біреу байлады д±шман намрудлыѓын отќа таслау ‰шін міне мен µз ќолымды µзім байлап т±рмын, бір намаздан басќаѓа тырп еткізбеске. Аяѓымды µзім бекітіп, саусаѓымды ж‰руден ќалдырып т±рмын, намаздан басќаѓа бір басќызбай. Ќ±лаѓымды маќтамен тыќќандай тыѓындап т±рмын, намаздан басќа сµзді кіргізбеске. Кµзімді кµруден ќалдырып т±рмын, намаздан басќаны кµрмеске. Тілімді жєне байлатып, тоќтатып ќойдым, намаз ж±мысынан басќа сµзді сµйлемеске жєне онымен ќарап бос т±рѓан жоќ. Ќ±дайдыњ ќ±лшылыѓында жан беріп, жан алып тырмысып жатыр. Ибраћим халилуллаһ намрудніњ оты мен ќарсыласќан болса, мен к‰шті Ќ±дайдыњ µзініњ оты тозаќпен ќарсыласып т±рмын. Ол жандырмаќшы да мен соѓан жанбасќа ѓайрат д‰ниеде зор ќ±рал ќалам илен ќара сауыт ћєммєге ѓаздүр. Б±лар болмаѓанда, д‰ниеде еш шәй болмашыќ дүр. Дін таѓылымы (тоѓызыншы єњгіме) «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم و لقد خلقنا الانسن» «Аѓузу биллаћ минаш шайтанир ражим уа лєќад халаќнєл-инсанә». Мағынасы: «Қуылған шайтаннан Аллаға сыйынамын. Әлбетте біз адамды жараттық». Меккеде түскен. Тин сүресі. 4-аят. Дұрыста лайықты біздер жараттыќ адамды, яѓни Адам ѓалейћи сәләмні «мин сәлсәли» ќ±рѓаќ лайдан. «من صلصل» Мағынасы: «Құрғақ топырақтан». Мединеде түскен. Рахман сүресі. 14-аят. Егер ол лайѓа ќолмен ±рса піскен (пиѓалдай) сањѓырлаѓан дауыс естіледі мин хємєин[153] ќара балшыќтан. Мєснунин [154] иістенген суда кµп жатќандыќтан сасыѓан ќара балшыќтан заћирда [155] жарату т‰рі осылай. Хикмет илєћі ол ќара топырақа лєтиф [156] суын жаудырды µз мейірбаншылыѓы илен «و لقد خلقنا الإنسان». «уа лєќад халєќнєл-инсанә» -ѓа айналдырды. Мағынасы: «Расында адамзатты көркем бейнеде жараттық» Меккеде түскен. Тин сүресі. 4- аят. Оныњ ‰стіне و نغت فيه من روحى «уа нєѓхєт фићи мин рухи»-деді. Мағынасы: «Оған жан үрледі». فقعوا له ساجدين«фєќєѓу лєћу сєжидин» болды. Мағынасы: «Оған сәжде қылды». فسجد الملئكة كلّهم اجمعين الا ابليس ابى ان يكون مع الساجدين قال يا ابليس ما لك ان لا تكون مع السا جدين قا ل لم اكن لا سجد لبشر خلقته من صلصال من حماء مسنون «фє сєжєдєл мєлєикєт куллућум єжмєѓин иллє иблис єби єн иєкун мєѓє єссєжидин. Ќалє иє иблис мє лєк єн лє тєкун мєѓєс сєжидин. Ќалє лєм єкун лє сєжид либєшарин хєлаќтє мин сєлсєли мин хємєин мєснун»
Ібліс ѓалейћи лєѓин айтты: Мен ќалай сєжде ќыламын оѓан, яѓни сондай адамѓа. Жараттыњ оны ќ±р балшыќтан, ќара топыраќтан исі б±рќырап сасып жатќан лайдан. Яѓни оны шар ѓанасирдіњ ењ хасисінан жараттыњ, мені шар ѓанасирдіњ барып т±рѓан жаќсысынан жараттыњ. Ол от, өзі рухани, µзі латиф. Қалай жисмді кєсифке(кєшифѓе) иіліп бас ќоямын дейді. Тєкєпарлыќ ќылды. Ібліс ѓалейћи лаѓинніњ назары Адам ѓалейћи сәләмніњ заћиріне болды, батынынан ѓафил болды. Заћир суретін ...рене кµрді, білмеді кєнж исрар сол қорабта мәдфун екендігін. ........ Әз хазірет Расул ѓалейћи солат уас сәләм пір сәийдке тафсир. له مقاليد السموات والارض «ләһу маќалидус сємєуєти уал ард»
Ән хазірет ѓалейћи солат уас сәләм пәрмудке тафсир .... لا اله الا الله و الله اكبر سبحان الله و بحمده و استغفرالله و لا حول ولا قوة الاّ با لله العلى العظيم هو الاول والاخر و الظاهر و الباطن يحى و يميت بيده الخير و هو على كل شئ قدير «лє илєћє иллә аллаћ уаллаћу акбар субханаллаћи уа бихамдићи уас таѓфируллаћ уа лє хаулє уа лє ќууәтє иллє бил ләћи ѓєлиул ѓазим ћуує єлєууєл уал єхир уа заћир уал батин иухии уа иумиту бииєдићи єлхєир уа ћує ѓєлє кулли шєиун ќадир». Тафсир хусни. 201 сахиф. Жилд єссєни. Мағынасы: «Аллаһтан басқа еш тәңір жоқ, Аллаһ ең ұлы. Аллаһ барлық кемшілік атаулыдан пәк, барлық мақтау-мадақтар Аллаһқа лайық. Сенен кешірім тілеймін. Сондай-ақ, Оның күш-құдыреті барлық нәрсеге толық жетеді, өте биік, аса зор. Ол, (Аллаһ) Әуелгі, әрі ақырғы және Ол көрнеу, әрі көмес. Ол өлтіреді және тірілтеді, ал өзі ешқашан өлмейтін тірі. Жақсылық Оның қолында және Оның күш-құдыреті барлық нәрсеге толық жетеді. «ا انّا سنلقى عليك قولا ثقيلا ورتّل القرءان ترتيل» «уа раттилил ќурән тєртилєн иннє сєнулќи ѓєлєикә ќєулєн сєќилєн»
فاقرءوا ماتيسّر من القرءان علم ان سيكون منكم مّرضى وءاخرون يضربون فى الارض يبتغون من فضل الله وءاخرون يقتلون فى سبيل الله فاقرءوا ماتيسّر منه «фєќрєу мє тәиєссәрә мин єлќурәни ѓәлимә єн сєиєкуну минкум мәрда уа ахарунә иәдрибунә фил арди иєбтєѓунә мин фадлилләћи уа ахарунә иуќатилунә фи сєбилиллаћи фєќрєу мє тәиєссәрә минћу» ............. хадис Ғабдуллаһ ибн Ғумар радиаллаһу ғәнһу.
«واذكر اسم ربّك و تبتّل اليه تبتيلا» «уазкури исмә раббикє уа тәбәттәл илєићи тәбтилєн»
«و لا بشئ من نعمتك ربنا لا نكذب فلك الحمد» «уа лє бишєиун ниѓмєтик раббанє лє тукєззиб фє лєкєл хамд»
«و ما النصر الا من عند الله» «Уа мә насру иллә мин ғиндилләһи назим» Мағынасы: «Жеңіс тек Алладан ғана» . Мансур әлхалаж атасы лақабі елге мәшһүр кинәиәсі әбул Мағис Хусәин ибн әл-Мансур дүр. Нисах нунның фатхил халис уа садиқ мағынасына әттәубәт әннусух бұндан дүр. Осы имам Әбу Мансур Мухаммад ибн Махмуд әл-матрид әл-муләққәб би имам әлһудә кәнә имам әлханифиә уа сахиб тәсәниғ мәтә, сәнәт 332 Самарқанд. Уа мә турид бидамма әттә ... мин Самарқанд. Юқал ләһә айдән мә тәрит ... әттәйн. «Ужәдә һууә мә юсадифу әлқәлб». Мағынасы: «Ол имам Әбу Мансур Мұхаммад ибн Махмуд Әлматуруди тура жолды көрсететін имам лақабқа ие болды. Үш жүз отыз екінші жылы Самарқандта қайтыс болды». Хазіретті Ғиса рух Аллаһ [162] ғарабтан қатын алып. Медина Мунаууарада тұрып қырық жыл ғұмыр кешіріп қыз атасы болады. Хазірет [163] Ғұмар әл-Фаруқ радиәллаһу ғәнһунің [164] жанында дәфін [165] алынады. Имам Мәһди Син [166] еліне барып, ол һәм сонда тұрып үйленіп ұл атасы болады. Туған баланың серке жыйары имам Мәһдинің ұлы болады. Сонан соң жәһәнға қысырлық келді, бала тумайтын болады. Арық пенен семіздің басы бір ме? Жақсыменен жаманның жаны бір ме? Хазірет Исрафил ғалейһи сәләм [167] сүр үргенде алты тесіктен дыбыс шығады. Біреуінен әнбиәлардың [168] жаны. Біреуінен мәләикәлардың [169] жаны. Біреуінен жындардың жаны. Біреуінен адамзат жаны хас уа ғам тәмәм. Біреуінен шайтандардың жаны. Біреуінен жамиғ [170] хайуанат жаны. Мәмәтларында әлбәс әууәлінен кәфіндер [171] иле қабірден мәбғус [172] ...лер. Оныншен кәфінде иһтимәм керек дүр. Жалаң бас, жалаң аяқ қопарылар. Кәшф тәфсирінде қабірден жәннәтке [173] кіргенше мүминдерге қиямет күнің мөлшері бір намаз оқып боларлық уақытының мөлшері деген. «Уаллаһу әғләму би сауаб» хақ сөз.
Адам баласы не нєрсені ‰йренемін деп талап ќылса, ‰йренуге кµнеді. Жалѓыз-аќ ‰йренуге кµнбейт±ѓын не нєрсе? Бір айырылып кеткен соњ ќайта ќосуѓа кµнбейт±ѓын не нєрсе? Адамѓа алыс болѓанда не алыс, Адамѓа жаќын болѓанда не жаќын? Т‰зетуге кµнбейт±ѓын не нєрсе? Бір екі жолдас бар: тізе ќосып т±рѓанда д‰ниеніњ т‰бін т‰сіреді, тауды орнынан кµшіреді. Екеуін бірінен-бірін айырып, ешкімніњ жолдас ќылып алуына кµнбейтін не нєрсе? Біріне-бірі ќарасып кµзін тайдырмастан µмір µткізген не нєрсе? Бірін-бірі ќуысып, шаршамастан, талмастан µмір µткізген не нєрсе? Екеу-екеу бас ќосќанныњ баріне де бір айырылмаќ, µмірінде ќосаѓын жазбастан айдай ѓаламѓа аныќ белгіленген айырылмай µте т±ѓын не нєрсе? Кісініњ ќолына т‰спейт±ѓын, еккенмен бітпейт±ѓын, ќуѓанмен жетпейт±ѓын не нєрсе? К‰йе тимей, сен тимей кісіні кµріксіз ќылып тастайт±ѓын не нєрсе? ‡ш нєрседе сенім жоќ, т±рѓан орнында т±рады-ау деп ойлауѓа жарамайды. Б±л ‰шеуі не нєрсе? Шыќќан орнына ќайта симайт±ѓын не нєрсе? ‡ш арсыз бар, ‰ш даусыз бар, ‰ш ќадірсіз бар, б±лар не нєрсе? ‡ш нєрсені ќылу жарамайды. Ол ‰ш нєрсе не нєрсе? Адамныњ жете білуіне кµнбейт±ѓын нєрсе? Ќ±дайдыњ заты ќандай екендігі, ќайда т±рат±ѓындыѓы. ‡йренуге кµнбейт±ѓын нєрсе - зереклік. Бір айырылѓан соњ ќайта ќосуѓа кµнбейт±ѓын нєрсе - бастыќ жігіттік. Адамѓа алыстыњ алысы - µткен µмір, жаќынныњ жаќыны - µлім. Т‰зетуге кµнбейт±ѓын нєрсе - б±зылѓан ой, хиялы болу, сушмаш майхулиє... Екі жолдас: жан мен дене Біріне-бірі кµзін айырмай ќарасып т±рѓан- кµк пен жер. Бірін-бірі ќуысып µмір µткізген – к‰ндіз бен т‰н. Бірінен-бірі айырылмай µмір µткізген аќ боз ат, кµк боз ат екі ж±лдыз. Ќолѓа т‰се бермейт±ѓын нєрсе – сабыр. К‰йе тимей, сен тимей кісіні б±лѓайт±ѓын нєрсе – ашу. Осы т±рѓан орнында т±рады-ау деп сенбейтін нєрселеріміздіњ бірі – жан, бірі – дєулет, бірі – сыр. Екі нєрсеге ие болуына тырысу керек: Бірі – ќолыњдаѓы барыњ, бірі – т‰пкі сырыњ. Шыќќан орнына ќайта сыймайт±ѓын ‰ш нєрсе: Бірі – мылтыќтан атылѓан оќ, бірі – жайын балыќ, бірі – ауыздан шыќќан сµз. ‡ш нєрсе т±рѓан орнында т±рып, т±рѓан орнына сыйымсыз: Бірі – µлген µлік, бірі – от басындаѓы к‰л, бірі – бой жеткен ќыз. ‡ш арсыз: Бірі – ±йќы, бірі – тамаќ, бірі – к‰лкі. ‡ш ќадірсіз: Бірі – жігіттік, бірі – денсаулыќ, бірі – жаќсы ќатын. Үш дауасыздың бірі – мінез, бірі – кәрілік, бірі – өлім. Қылуға жарамайтұғын үш нәрсе: Бірі – кісі өлтіру, бірі – кісі көңілін ренжіту, бірі – өз қолынан салған мүлікті өзі бұзу. Алдыңғы екеуінен бұл жаман. 
«уа хуббу мєхаббат єннас лиєн иєѓлєм минћу иннємє мєн хуббє єннас лєћу мєхаббат таѓала риєє» «фє мєн єхєбєћу таѓала жєѓєлєћу мєхбубєн фи ќулубићим єй ќулуб єлхєлќ єжмєѓєћум» Лиќаулєћу таѓала: «иннєллєзинє ємєну уа ѓємилу єссалихат сєиєжѓєл лєћум єррахман уєдє» Уа лиќаулєћу ѓалейћи солат уас сәләм: «изє єхаббє аллаћу ѓєбдєн дуѓє жєбрєйл фє ќалє инни єхаббє фулєнєн фє єхаббєћу фє иухиббућу жєбрєйєл суммє иунєди фис сємє фє иєќул иннє аллаћу таѓала иухиббу фулєн фє єхаббућу фє иухиббу єћлус сємє суммє юуєддиѓ лєћу єлќєбул фил ард» Єлхадис рєуєћу муслим ибн єбу ћурєирє ѓєлє єлќари. Мағынасы: «Адамды сүйсең, Аллаға деген махаббатың екі жүзді болады» «Аллаһ кімді жақсы көрсе, оның жүрегіне Аллаға деген махаббатты арттырады. Расында иман еткендерге және жақсы амал жасағандарға Аллаһ Тағала уәдесін орындайды». «Пайғамбарымыз айтты: егер Аллаһ бір құлды ұнатса, Жәбрәйлді шақырып, оған айтады: бұл - менім сүйікті құлым. Оның барлық дұғалары қабыл болады. Хадисті Муслим ибн Әбу Һурайра жеткізді». «اقيموا الصلوة و اتوا الزكوة و لا تقربوا الزنا ولا تقتلوا النفس ولا تأ كلوا الربا» «Єќимус солат уа єту зєкєт уа лє тєќрєбу єззинє уа лє тєќтулу єннєфс уа лє тєкулу єррибє» Мағынасы: «Намазға тұрыңдар, зекет беріңдер, зинаға жоламаңдар, өз-өздеріңе қол жұмсамаңдар және өсім жемеңдер » «امّا ان احب الله عبد الم يضره ذنب» Әммє єн єхаббє аллаћ ѓєбдєн лєм иудрић зунб» Мағынасы: « Егер Алла құлын сүйсе, ешкім де оған қастық жасай алмайды» Хадис шарифны истинєд етерге Алла Таѓала тарапындан сµйлемес улан бір кісіні қадір кабәирге ... қылсада жинәб Аллаһ ең ғазаб етмес. Егер ең күнәһі зарар бермедүр, оны қадір ғамалдарны тәрік қылсада ... ең зарар келмесінден ондан ғамал сақт боларлық онда ...ларның ғибады ... хақ тафкир уа мәләхиз боларға керек деп бұнда ирад қылмақ нусус қатғны еңру лашығында кәпірі иман озыре таржих олдығында шабһ жоқ дүр. Хусусән жинәб хақ уағбуд Раббикә хәттә иәтикә әлиқән» бұйырмас дүрге опат болғанша Раббіңа ғибадат қыл демек. Олмағлы сағ олдақша ғибәдәтнің ужубіні ифәдәһ етер ... ғәлә зәлик мазкур хадиснің мағнәи муниғі нусус сәир қаринә силә Алла Тағала бір пендеге махаббат етірсе оны мәнәһик(мунәһиг) ертегібден сақтап ол пендеге аслән зарар келмес демек болар. Мәниғән ғәли уа рафиғ белінде улен мутәхәбәт луғәт ғусмәниә. Єркєн арбаѓа исләми Мысыр шейх әлисләми муфти Мухаммад Ғабдућу хазретлері тафсирінден муќтабис(муқтас) . Єћл исләмден ќууат уа шєукєт ...ж исләмден жәмәл уа ләтәфәт зєил болмас. Іс үшбу айтылмыш єркєн арбаѓа аслиәніњ маѓќудәтінден неше олмас зәћир дүр. Єркєн арбаѓа ісі б±нлардан ѓибарат д‰р. Бір Ќ±дай иѓтиќад етмек, єр т‰рлі әѓмал салихлары иќамәт етмек, уа ѓамал келтірмек. Әр не кәби шабаћлар ихат етер ерген, хаќ уа хаќиќат илє тәуси етісмек, шәћуәт ћужум етер ерген сабыр илє тәусииә етісмек.
«фә әммє мєн аѓта уат-таќа уа саддаќа бил-хуснє» жалилсінде мәдлул ѓалейћи улан «иман» ќалма мыс. Мағынасы: «Ал енді әлде кім (Алла жолында) берсе, тақуалық қылса. Жақсылықты дұрыс деп білсе» Меккеде түскен. Ләйіл сүресі. 4-5-аят. Б±л аят кәримніњ маѓнәи шариғы ... єммє єркімге бірдей ќолындаѓы малын уа п±лын Ќ±дай ‰шін, Құдай жолына деп оны µзі саќланды. Қорыќты шіріктен уа к‰нєћ кәбирлардан [181] уа расқа тұтты, хаќ уа шын сµз деп білді. «وما انفقتم من شىء فهو يخلفه ». «уа мє єнфєќтум мин шәин фє ћуує юхлифуһу» Ќ±дай ‰шін Ќ±дай жолына не берсењ есесін Алла µзі жеткізеді деген сµзде. Мағынасы: «Тиісті орынға бір нәрсе жұмсасаңдар, сонда Аллаһ, тағы есесін береді. Ол ризық берушілердің ең жақсысы де» Меккеде түскен. Сәбә сүресі. 39- аят. Осы аят кәримді шын уа рас деп біліп. Шын ыќыласымен ќылып т±рѓан м±сылман бар ма? Біздін єр кемсігенде істемекте улан әѓмал уа әфѓәлні [182], хәсәнәт [183] жұмласынден с... Ќ±дайдан өтінмейрақ сауапта ємид етілмекте дүр. Іслемес әѓмал уа єфѓєлні хәсәнәт жұмласында неме сәииәт [184] жұмласында неме тєфкир [185] уа бі... олсун хисәб [186] етілмекте д‰р. Хәттә бізде хусн[187] илен қубхні[188] тағриқ [189] етер қуатта жоқ. Назар исламда иман ісі хәйрі шәрден фадиләті заттан жақын фәрқ етмек, һәмде хәйрі фадиләті мәхбуб, шәрі рәзаті мәкруһ [190] көрер бір қууат қәһре иғтиқад етпектен ғибарат дүр. Басқа еш бір шәи дегіл. Егерде иман фәқат лисанда тұр дейді олнур. «Құдайым бір, уа бар» кәлималардан кәне ғибарат болса еді. Иманның соң дәреже ... бір шәи олдық иле б... шәмділік дүниеде имансыз кісі болмас еді. Зәйрә әр-кім қууәт қәһирнің мәужудәтәне хәттә ... ғақыл иле білер. Қууат қәһирні лисані іңкәр етседе қалбі іңкәр ет... Фәқат иман хақиқи Құдай бар демек кәні дегіл. Бәлки Құдайны тақдис тәухид тәғзим [191] етмекте һәмде хәйрі мәхбуб [192], шәрі қәбәих мәкруһ көр дегені, иғтиқад етмекте кәні мутәсәуир [193] болар. Бұ иле иман хәсил болар ісі пенденің қалбнде мәхәфәт Аллаһ ғәрд [194] олар. Пенденің қалбінде мәхәфәт ғәрд олдым. Пенде ... қәбәихтен мәниғ [195] етер. Нәфсі әммәрәһ сен сұлтан болар. Расул әкрам әпендеміз уа басқа расулдар иман етмекте һәмде Құдайдан мунзәл [196] илан кітаптар иман етмекте ... бір Аллаға иман етпекте тәммә болар. ... Аллаға тасдиқ еткен. Оның расулдарына уа китабларына іңкәр етеміз. ... фәдә ғәир мутәнәһиде [197] мәбсус улан әжір амалдар һәммәсі бір Құдайның әсері дүр дей иғтиқад ойларлар. Со ғалам дүниеде хәдәс [198] болар шәилар, бір Құдайның тақдирі иле уа құдіреті иле уа жәуде(жууәде) келер дей иман етер. Нәби ғалейһи [199] қалбі иле Құдай мәтуж олар. Лиқа Құдай арзы етер. Һидәият Құдайдан істер істі хақиқи иман сонда ғибарат дүр. Жоқ іс кәлимәт расмиә уа пенденің қалбні хәйәт уа ... тасдиқ. Бізден муқәддәм [200] бір шоқ үмметтері жәһиләт [201] уа әділдерін түсіріп һиләк етмес дүр. Әу үмметтер әр не қадір, расулдар тасдиқ етіңдер. Етілер істе иман уа дүние тәңірінің фәқат расуд зәһирлерні мәхафиз етіп, дін уа иманның ғулуиәт уақытысында уа фәдиләтінден ғәфил алдықларындан хасар ғәмумиәте қалмаслар демек. Инсандар хасар ғәмумиден истиснә [202] етерден ... нәпсі иле мәқрун тасдиқ уа иқрарда ...де Құдайның хүкіміне бой ұсынмақтан ғибарат дүр. «انما المؤمنون الّذين امنوا باالله و رسوله ثم لم يرتا بواو جاهدوا باموالهم و انفسهم فى سبيل الله اولئك هم الصادقون «иннәмәл муминун әлләзинә әмәну биллаһи уа расулиһи суммә ләм иуртәбу уа жәһиду биәмуәлиһим уа әнфусиһим фи сәбилиллаһ уләикә һум әссадиқун» Мағынасы: «Құдайға және елшілеріне сенгендер, Аллаһ жолында өз малдарын садақа еткендер, олар иман еткендерден болып саналады». Кәне малы мен басы мен Құдай жолына тік тұрып, Құдай жолынан малын аямай, жанын аямай, иманында шын болушы бар ма? Жоқ деуге жарамайды. Бар деп айтуға көзге көрініп тұрған ешкім жоқ. Байда сәхәуәт жоқ, кедейде қанағат жоқ. Құдай жолынан бай малын қызғанады, кедей жанын қызғанады. Бұл жүрген мұсылман жыланның түсіп қалған қабығы. Мұсылманшылық не екенін білмейді, қайдан мұсылман болады. Дін не, иман не білумен жұмысы жоқ. Алла өзі сақтасын «نعوذ با الله من شرور انفسنا و من سياءت اعمالنا» «нағузу биллаһ мин шурур әнфусинә уа мин сәииәт әғмәлинә» Мағынасы: «Иә, Аллаһ! Біз жаманшылықтардан және жаман амалдарымыздан саған сыйынамыз». Қанша тінтіп іздегенмен біз көрген мұсылман да аят кәримге муафиқ болып иман әсері табылмады. Ізгі ғамалға келейік. Әғмәл салих [203] көрейік бенларында хасад ғәдәуәт жәһәләт кәбір уа кәсәләт [204] бәхил [205] уа имсәк хиянәт уа нифәқ кәзб [206] уа риә [207] хаилә уа мәкр шәиғ болмас үммет арасында әғмәл салих нәсл иқамәт ун.... Уа нәсл әғмәл салихнің рухы фадиләті немен болар? Һәиәт ижтимәғииә мәсус бір хәлде екен. Нәслден көп биік бір шәи иқәмат олнур. Хәл бұ әр бірімізде дінді иқәмат парыз бір шәи еді. Дін деген бір қорған. Ол қорған көптің басы бірігуімен бинә болмақ. Көп бірден ұмтылып тапқан малын, таппаған(тапқан) жанын аямай ол қорғанға бір-бір кірпіш орнына қаланса. Дін сонды дін болып орынға тұрып, қанша жұртқа бас пана болуға жарамақ. Шын ниеті қосылып екі кісінің басы бірікпейді. Жалғыз ағаш жалбарынсаң жанбас. Жалғыз қаз келгенмен жаз бола ма? Өзің білме білгеннің тілін алма деген. Қарғысқа ұшыраған жұрт Құдай сөзі құранға сенбейді. Әбден сеніп алған орынсыз сөздері бар: Ертеңгі үшін есек қайғырады. Таңдағы тамақ тәңірден. Көппен көрген ұлы той. Өзі айтқанмен бұл сөздерінің де мағынасын білмейді. Ләфз деген қабық. Мағына деген дән. Не нәрсенің де болса дәнімен жұмысы жоқ. Қабығымен алданып, қуыршақтай кісі деп малданып қалған жұртқа не айтарсың. Құдай сөзін айталық. Шәбәһәт һужум [208] айтар екен нұр хақиқат иле тәуси етісіп иһтидә [209] етмек. Шәһуәт һужум айтар екен қуат сабыр иле хәрәкәт етіп көз мәғә...де болмақға тәуси етісмек кәби исламның рукндернден. Со екі биік шәилар шамділік еш бүлінмес. Әддин нәсихәт [210] дей лисан нәбуәтінден садир [211] болмас ісде шамділік насихат етмекте, һәмде насихат қабыл етпекте жоқ. Әмір бил мағруф уа нәһи ғән әлмункәр кәбислер иғтибәр әлнәмир [212]. Тәуәси билхақ, тәуәси бис сабыр кәби шәиларі мәудуғлерінден .... Тәуәси билхақ тәуәси бис сабыр ісі ғәиәт биік бір уазиф дүр. Ислам солар иле майдан алмас. Тәуәси билхақ, тәуәси бис сабыр ісі хикмет уа мәуғиз хәсән иле пенделері хақиқатта дәғуәт [213] етмек. Һәмде шәһуәтлар әу...лар ләзәтлар ... нәһи етіп. Сабыр уа сәбәт әқдам уа нашат иле тәуси етмектен ғибәрәт дүр. Ислам сабыр уа сәбәті бір рәкн олрақ иғтибәр етмес һәм де сабыр қылушылар пәк зиәдә мадх [214] етмес дүр. Тәжрибә иле һәм ... дүрге бір милләтнің әфрәдінде сабыр уа сәбәт болмас іс ол милләт инқирәд .... Билғәкс әфрәді сабыр қылушы үммет аз. Бір заманда бүтін дүние истиләи дүр. Мәселен ибтидә [215] ислам да мужәһидин [216] ислам н... қатир әрз мәлик болмаслар еді. Бұлар һәббә [217] сабыр берекетінде болды. Бүгін мұсылмандар қасіретінде қалмастар іс басқа дегіл сабыр олмадығы үшін дүр. Хәттә жәмиғ [218] ... мунбәғ [219] ... дүр десекте мәбәлиғ [220] болмас жәмиғ рәзәил [221] сабыр жоқтығы со нәтижесі дүр. Кәзәликә [222] мұсылмандарда ғилм уа мағариф [223] жоқтығыда со сабыр болмағандығы дүр. Ислам хүкімін көре ғылымды «мин әлмәһди иләл ләхд» [224] талап етпек ләзим [225] істе һәиһәт [226] . Һәиһәт қайда ол «мин әлмәһди иләл ләхд» хәттә бір сағат мәталиғке сабырлықлары жоқ. Аталары мектепте оқымақта иле балаларына сараңдық қылар. Со иле айтып бүтін милләтні уатанні нәжидүр. Мұсылмандары ғәлә әлғәмум [227] дерлік фасад иғтиқадлар әуһәмдар хиәлаттар истилә етмес олдықны түсініп бір кісі майдан шығыпты. Әуһәмдар исәрәтінден уанкер хақаиқ жасараттен мәниғ етіп хақиқат исламні баян келтірсе. Ол з... бейшара қиямет құшар жерлер. Егерде Мұсылмандар бидғәт [228] хәр апаттардан ... олынмас. Жәғлі діндеріне бір оқыпта төрт рукн ғибәрәт улан асыл діндерді иқамат етерлер ісі. Яғни ... мәхбуб рәзәләті мәкруһ көрерлер, бір Құдайды тәухид тәнзиһ етерлер. Уа еш бір шәині шірік итихәз етпестер ..... ғибәдат етерлер оның ризасыны талаб етіп әғәмл салих ғамал келтірерлер іс. Бір-біріне бидғәт уа зәләләттен сақтайықта хақиқат дәғуәт етерлер. Әр не кәби әмірде олсын бір-біріне сабыр уа сәбәт иле тәуси айтысып мусәғәдә шәриғи дәхәлінде ... етерлер іс ... жоқ. Құдайның уағдасін мәзһәр [229] аларлар. وعد الله الذين آمنوا منكم و عملوا الصالحات ليستخلفنهم فى الارض كما استخلف الذين من قبلهم و ليمكنن لهم دينهم الذى ارتفى لهم و ليبدلنهم من بعد خوفهم امنا يعبدوننى لا يشركون بى شياء «уағдаллаһул ләзи әмәну минкум уа ғәмәлу әссалихәт лиәстәхлифунәһум фил ард кәмә истәхләфу әлләзинә мин қәблиһум уа лиумкинн ләһум динәһум әлләзи иртәфә ләһум уа лиубдилнәһум мин бәғд хәуфәһум әмәннә иуғбидунни лә иушрикун би шәйән» Аят жәлилде зікір етілмес уағда мәзһәр алдақлары кәбіһім. Мағынасы: «Алла сендерден иман келтіріп, ізгі іс істегендерге; өздерінен бұрынғы өткендердей жер жүзіне мұрагер қылуды уәде етті. Сондай-ақ олар үшін өзі разы болған дінін нығайтып, хауіп-қатерден кейін бейбітшілікке айналдырады». Мединеде түскен. Нұр сүресі. 55-аят. «و من كفر بعد ذلك فولئك هم الفاسقون » «уа мән кәфәрә бәғдә зәлик фә уләикә һум әлфасиқун» Мағынасы: «Кім осы нәрсеге күпірлік қылса, ол пасықтардан болады». «ان الله لا يغير ما بقوم حتى يغير و اما با نفسهم » «иннә аллаһу лә иуғиру мә биқәум хәттә иуғиру уа әммә биәнфусиһум» аяттарда мәзкур улан уағидлардан әмин аларлар. Мағынасы: «Расында қауым өздерін түзетпейінше Аллаһ бұл қауымды түзетпейді». Құранда хақиқи иман етіңіз һәй бір уақытта хасранда өлмей шықларын баян етілмес дүр. Фәқат иманның әғмәл салихи муқарән болмасы шарт етілмес дүр. Егер де мұсылмандар бұндан соңыра хақиқи ислам риғәиәт етерлер іс бұ иле хәсәрәт уа исәрәттен құртылып, бір пәк мәдинәт ислами тәшкил етерге бүтін ... мәлик улузлар еді. Алла Тағала құранда уағда етмес дүр. Мәиән Ғабдул әууәл ибн Мұхаммад Хәфт әлғәфәи әләқәуи. Бүгін жаһан жүзінде улан мұсылманлар фәуқ әлғадат фақирлар [230] уа ғылымсыздар дүр. Басқалар бірге жүз мәртебе алға кетіглерінден ислам дүниесі бұндан сегіз жүз жыл муқаддәм бастағы орында тұр. Бұның үстінде мұсылмандар бір-бірі иле әлфәтсіз жасарлар. Ғәиәт жузі шәиларні мәудуғ [231] қылып, хуббуларні қабиһ [232] көріп, бір-біріне дұшман улырақ мәғишәт етерлер. Ғәлимдарның көптерінің ғұмырлары мәһиәтнің мәжһул алып болмадыға бәхсі иле уа ғұмырының мунсариф алып олмадыға хақында мәнәзир қылысып озар. Әуелгі мұсылмандар 70 фәрқ олмаслар іс. Бүгінгі мұсылмандар мәлик мазһәб [233] иғтибәрінше 700 фәрқ олмаслар дүр. Хәл бүгіліп нәзәғлары нәзәғ ләфзі дүр. Ерте қартайуға уа ғұмырның қысқалығына себептер қайғырмақ уа қасіретленбек. Бір нәрсе хақында дәим фикрде болмақ. Уа өткен де улан дүниәуи іслер үшін өкінбек. Қорықпақ, әфрәт дәрежеде шаттанбақ. Күншіл болмақ, дұшпандардан өш алмаққа тырыспақ. Уа аңларның һиләк болмақтарын күтіп тұрмақ. Оларның ғәибларны іздеп шұғылданмақ. Ашмақ ішмек тұғырысында қағидасізлік, соң жатып, соң тұрмақ. Сифәһәт [234] иле мубтәлә [235] болмақ.
Мағынасы: «Сендерден сұрайтын және рахым жасайтын Алладан қорқыңдар» Аят ол Алла Таѓаладан хєуф етінге бірі-біріњізден бір шєи естісењіз оны µсек етініп естірсіз, уа дағы ирхєм уасил етіп істерсіз. «و من سعادة المرء خفة لحية» «Уа мин сєғадатил мєр`є хиффатул хаия». Мағынасы: «Ердің бақыты - сақалын күту». «لا يؤمن أحدكم حتي اكون أحب إليه من والده و ولده و الناس أجمعين» Хадис шариф: «лә юмину ахадукум хаттә әкун әхаббә иләйһи мин уәлидиһи уа уаләдәһу уаннаси әжмәғин». Мағынасы: «Еш қайсысыңда мені өз баласынан және барлық адамдардан жақсы көрмейінше иман толық болмайды». «و ابتغوا من فضل الله ». «Уабтағу мин фадлилләһи». Мағынасы: «Алладан жақсылық сұраңдар» Мединеде түскен. Жұма сүресі. 10- аят. Әр түрлі насихат сөз Әй, жаным, бұл дүниеде еш опа жоқ, Кімді алдап өткізбейді дүние боқ. Өлгенше дүние қамы таусылмайды, Әр пенде өтіп кетер арманда боп. Біз жүрміз тағат қылмай дүние қуып, Ғазапқа болдық лайық белді буып. Қазаға(ажалға) қадам бассақ жақындаймыз, Тұрады соның үшін көңлім суып. Қалады, қаза жетсе, қатын-балаң, Қылмайды ажал рахым жалынсаң да. Қылмасын қара жүзді халық алдын да, Қылыңыз жанның қамын не қылса да. Қалады қаза келсе мал мен мүлік, Аз күні дәурен өтер ойнап-күліп. Ажалдан хабары жоқ, білгісі жоқ, Тәубәсіз өте көрме ғәпіл жүріп. Түсіпсіз ғәпілдікпен қате жолға, Кетерсіз бір қарамай оң мен солға. Пәлеге кімді нәпсі кез қылмайды, Нәпсі үшін қыран бүркіт түскен торға. Дария ғылым екен аққан судай, Жарасқан айдын көлге қонған қудай. Кімде-кім ғылым күткен қор болмайды, Көтерген махшар [236] күні жасыл тудай. Қылыңыз Қағба тауаб [237] халің жетсе. Расулның оразасын ... нәсіп етсе. Не пайда қатын-бала, баршасынан, Бір күні ғәріп басың өтіп кетсе. Беріңіз халал [238] малға қайыр, зекет. Болмайды харам [239] малда еш берекет. Өзі кемімеске кепілмін,- деп. Жолықпас халал малға еш әрекет. Беруге зекет келген аят, Әр кісі өзінен-өзі жүрсе аяп. Машхарда жазумен мінер құлдар, Не ғилаж ( лаж) жамандықты сонша тиеп. «Уа иақумус салат» [240] деп, аят келген, Намаздың парыздығын ғалам білген. Қалайша оқу, қалайша таһарат [241] алу, Пайғамбар, Жәбрейілден [242] үйретілген. Бір Алла Жәбрейілге қылды жарлық, Таһаратты пайғамбарға үйрет деп. Жәбрейіл көктен хадир келгеннен соң, Пайғамбар қарап тұрды қайран қалып. Жәбрейіл жарлық бірлен келді жерге, Мен жаздым үйренсін деп. .... пайғамбарға амандасып, Қанатын сол арада соқты жерге. Қанатын соққан жерден бұлақ ақты, Адамша суретімен таһарат апты. Мұнан соң таһарат алып, намаз оқып, Біздерге парыз [243] болып сонан қапты. Пайғамбар содан кейін таһарат алған, Біздерге таһарат алмақ содан қалған. Намаз оқу - Құдайдың бір парызы, Пендеге дін мұсылман мойынға алған. Бір жаратқан Алланы - сегіз сипат бірлан танымақ Бір Алла – серігі жоқ, жалғыз өзі, Оның жоқ ата-ана, ұғлы-қызы. Тумайды, өзі ешкімнен туылмады, Осылай «Қул һууә Аллаһ» [244] Құран сөзі. Ол Алла жисм [245] жауһар ғариз емес, Боларға басқа-басқа бөлектенбес. Алланы еш нәрсеге ұқсатуға, Еш нәрсе оған ұқсап жөні келмес. Дүниеде еш нәрсе жоқ теңдес оған, Өзінің затыменен қаийум [246] тұрған. Болмайды мысал қылып еш нәрсеге, Меңземес еш нәрсеге жатқан, тұрған. Өзі жалғыз, мұқтажсыз, мұңсыз Құдай, Барша мұқтаж өзіне болған оңай. Сипаты: ғәзә емес, ғаридә емес, Өзінің ретіменен болған солай. Тірілік бір сипаты-Құдіреттің. Өзінің не тілесе, құдіретімен. Сіздердей тірілігі жанмен емес, Бөлек тұр тірілігі өз затының. Ғылым тұр - бір сипаты, білмен анық, Құдайға ешбір нәрсе емес танық, Тықырын құмырсқаның тасқа басқан, Біледі құдыретімен соны танып. Құдірет бір сипаты- күші жетер, Нәрсенің қылам деген, бәрін етер. Сипаты, заты бірлан қайым ерер. Нәрсе жоқ оның күші келмей кетер. Басар [247] дүр бір сипаты- көрмегі хақ, Көрмегі көзбен емес, сен бұған бақ. Өзінің көрмектігі құдіретімен, Көмескі жазымы жоқ- көрмегі нақ. Самиғ [248] дүр бір сипаты- есітеді, Әрқашан естуменен іс етеді. Құпия сөз естілместей сыбырлаған, Ол Құдірет құлағына тез жетеді. Ирада [249] – бір сипаты ол Алланың, Өзінің тілегені болады оның. Бір тал шөп қимылдамас ирадасыз, Кеудеңде, сен ұғарсың жаның болса. Әр істі қылам десе, қылады ол. Талмайды еш бір шаршап, құдіреті мол. Бір тікен бір жеріне қадалғаны, Құдайдан ирадасыз болмайды сол. Халиқин [250] дүр бір сипаты- жаратпағы, Жан беріп, мақұлықатын қаратпағы. Бәріне ол жандардың ырзық беріп, Әркімді өз мүлкіне қаратпағы. Мақлұқта ризық оның атын. Алланың ешкім біліп жетпес затын. Әркімнің несібесі өз алдына, Жаратқан осылай қылып мақұлықатын. Сипаты сегіз болған бірі - Кәләм[251], Сөйлейді құдіретімен Алла Тағалам. Сөйлеуі біздей тіл мен жақпен емес, Тіл, жаққа мұқтаж емес секілді адам. Сөзінде әріппенен даусы жоқты, Жалған – деп, Хақтың сөзін айтпа тіпті. «Уа кәлләм Алла Мұса ...»,- деп. Мұсаға Тұр [252] тауында сөйлесіпті. Сиапты ... тұрған қаийум, Өзінің затыменен болған дайым. Дәлелім бұған дәлел «Қул һууә Аллаһ». Білерсің хат оқыған болсаң молда. Екі салби сипаты- білгіл мұны, Ғайб, ширік нұқсаннан пәк дүр Алла. Бар Құдай көкте де емес, жерде де емес, Мекенін бір Алланың ешкім білмес. Иә осы ма осы - төрт жақтан пәк дүр Алла. Мүминнің Алла деген көңілінде емес. Дақайық әл Ахбардан- адамның суреті Иә, Рабби тіл жағыма бергіл жәрдем, Қылмағыл біз ғәріпті ғасилардан [253]. Сөйлейін естігенге ғибрат үшін, Болатын өлген шақта әрбір халден. Жігіттер ыхыласпен мұны есіт, Халіміз өлер шақта болар нешік? Азырақ сол халдардан баян қылсам, Тәубеге келер мекен денем шошып. Бір есімі пайғамбарым Ахмет [254] - деді, Жаратқан құрмет үшін барша жанды. Ахмет есім сиаптты намаз қыл - деп, Бұйырған құлдарына сол тағатты. Тек тұрмақ қиялдағы мысал алып, Рукуғның ... секілді пенде ғәріп. Сәждеге жатпағың мысалы мим [255], Домалақ бас-аяғың, қылсаң байып. Отырысқа дәл [256] секілді отырмағың, Намаз қылсаң, ғазабтан құтылғаның. Өлмей тұрып Хұданың(Құдай) әмірін тұт, Қонақ дүр дүниедегі бұл тұрғаның. Бір есімі – Мұхаммед дүр пайғамбарым, Құрметі үшін жаратқан барша жанын. Мұхаммед есімді суреті жаратылған, Фәһим [257] ғып қарасаңыз барша тәнің. «Мим» секілді домалақ бас формың. ... секілді иілген екі қолың. Құрсағың іші тесік екінші «мим», Аяғың «дәл» -ше қайқы, мұны көрің. Жаралдың пайғамбардың құрметінде, Тамұқтың пенде жанбас сол отына. Ғазаб қылмақ тілесе ғаси құлға, Доңыздың айналдырар суретіне. Әркім сол өз қылғанын өзі табар, Пендеге залым қылмас пәруардігер[258]. Жан шығарында тәнмен қоштасқаны Әр қашан жақындаса құлға ажал, Жандарын келіп тартса періштелер. Жаны сол кеудесіне келген шақта, Алладан: «тоқтатқыл»- деп келген хабар. Тұра тұр, кешіктіріп бірер сағат, Дем алып, есін жиып, көрсін рақат. Туыстар, баласы, көршілері, Келіп сол кешу алсын бар жамағат. Жаны сол келер болса бұғазына, «Тоқтат-деп, бірер сағат»-қылғай нада. Ағзасы бір-біріне амандассын, Уақыт жоқ бұлтаратын енді мұнда. Тілмен жақ арыздасар екі көзбен, Қол, аяқ амандасар екі тіземен. Қиямет [259] ғарсатта табысайық, Тірілік дәурен кетті енді бізден. Баспен амандасар екі құлақ, Дүние екен: баяны жоқ, түбі шолақ. Алланың бізге болсын рахматы, Көре алмай бір-бірімізді кеттік жырақ. Сол уақыт шығар болса жаның тәннен, Қол, аяқ қозғалмайды, кетер дәрмен. Көз көрмес, құлақ естімес, тіл сөйлемес, Жалғыз-ақ айырмасын сені иманнан [260]. Иманды үйренбесе тілің дайым, Көңілің кетсе Алланы танымайын. Бола ма саған жолдас қатын, бала. Қабірде не болар сенің жайың. Ата-ана көрмейді екен сені перзент, Қылмаса саған өзі Аллаһ рақмет. Қамалдың өлік болған сен қайғыға, Бола ма бұдан үлкен саған қасірет. Ағзамыз дауласар ақыр демде, Айырмай иманымнан, Құдай оңда. Бұл халді ғапілдікпен ойламаймыз, Аһ ұрар басқа келсе әрбір пенде. Шайтанның өлер халде[гі]пендені аңдығаны Хабарды айтты бізге имам Ағзам [261]. Сақта-деп, көп айтыңыз Құдай оңда. Пенден өлер халде тұрар екен, Иманын аламын - деп, лағын шайтан [262]. Тақалса жан тәсілімге пенде пақыр, Бек шөлдеп жүректен кетті ақыл. Сол уақытта иманнан үміт етіп, Қасына келеді екен шайтан жақын. Таптым-деп, келеді екен саған жарсап, Дүниеде азғырып ем неше қабат. Адамның келеді екен бас жағына Қолына бір шишамен сулар ұстап. Шишасын қолындағы қозғалтады, Ол пенде суға мұқтаж боп жатады. Пәленше, су керек пе ішесіз бе?-деп, Шайтан ол пендеге сөз қатады. Ол ғәріп жатады екен қатты шөлдеп, Кезеріп еріндері, мұрны терлеп. Ол пенде кім екенін танымайды, Шайтаннан сұрайды екен «Суын бер»-деп. Айта ғой:«Құдай жоқ»-деп, су берейін, Құтқарып бұл мұқтаждан жіберейін. Болмаса Ғайса -Құдай баласы де, Соңыңнан сенің айтқан мен ерейін. Бұл сөзді ізгі пенде көрмес қабыл, Бастан шығып аяққа тағы барды. Айта ғой: «Пайғамбарды жалғаншы»-деп, Шөлдесең су берейін тілімді алсаң. Қолдамас ізгі пенде шайтан сөзін, Жақтырмай,теріс қарап, кетер жүзін. Шайтанның алдағанын сонда біліп, Иманын айтып жатар жұмып көзін. Ібіліс сол арада болар нәумез, Шайтанның уасуасы [263] әсер етпес. Құдайы, әр пендеге тауфиқ [264] беріп, Шайтанның тұзағынан сақта әр кез. Иманы сәһл [265] болса әр пенденің, Айтқызар барлық сөзді шайтан лағын. ... биллаһ бұл дүниеден. Көрдің бе кәпір қылып қайтпайын. Сұрапты бір кісі кеп имамдардан, Бұл сөзге жауап берген имам Ағзам. Қай күнәһ себепті алдар екен, Иманын ол пенденің тұрып шайтан. Иманның кетпегінде үш себеп бар. Білмейді ғәпілдікпен сол пенделер. Иман әһліне болғанға қылса шүкір. Және де өлімді керек қылмас олар. Үшінші қорықпаса кісі ақысынан, Иманын ол пенденің шайтан алар. Құдайдан иманыңды жүргіл сұрап: Кісінің ақысынан қыл - деп жырақ. Дүниеге ғәпілдікпен алданбағыл. Пендесің астың тар қабір, халің хараб[266]. Жан тәсілім болғанда, көктен үш мәртебе дауыс болғай Пенденің шықса егер тәннен жаны. Есітер көк тарапынан осы наданы. Дүниені не себептен қалдырдыңыз. Яки сол қалдырды ма дүние сені. Болдыңдар қайсыңнан қайсың көп. Қайсыңды қайсың кеттің бүктеме ғып! Дүние мен екуіңнің қайсың өлдің? Дүние кеткен жоқ па сені өлтіріп. Әрқашан ол пендені алса суға, Періште үш мәртебе қылғай қауға. Дүниеде бір кісідей күшті едің, Не ғып сен түсіп қалдың жұлмалауға. Бұл күнде қайда сенің күштілігің? Бөгеліп не себепті сөйлемедің? Жатырсың бұл қорлыққа не ғып шыдап, Сұраймын не себепті қорықтың сен? Кебінге салса сені сол уақытта, Періште айтып тұрар бастарында. Табытқа сол апарып салған шақта, Періште үш мәртебе тағы айтар кеп. Тіленіп тәубә қылсаң күнәлардан, Алланың әмірін тұтпай болсаң надан. Алланы жолдас қылсаң әм адасып, Көрерсіз алдыңызда[н] жарылқасын. Алланың қалып қалсаң ашуына, Көрерсіз күнәңіздің нәтижесін. Сол жерде оқыр болса жаназасын, Періште тағы айтар үш надасын. Көп сұрап езгі болсаң болар саған, Тартарсыз күнәңіздің сол жазасын. Әр не қылсаң қыларсың өз басыңа, Қабірдің алып келсе жағасына. Періште үш мәртебе айтар екен, Адамның опат болған баласына. Бұл орын сіз білсеңіз қараңғы орын, Қылыппең мұның үшін амал бұрын. Байлықтан келіп түсті мұқтаждыққа, Қараңқы бұл орынға барма нұрың? Пендені салса егер тар лақатқа, Періште нада қылар сол уақытта, Жүруші ең дүниеде күліп-ойнап, Жылап сен келіп түстің қасыретке. Жер айтар; жүруші едің бек сүйініп, Кеп түстің қарныма бек күйініп. Жүрушең тіршілікте шешен болып, Қарныма келіп түстің тілсіз болып. Иә, пендем, не себепті жалғыз қалдың, Қарныма тастап кетті халқың көміп. Бір Алла сол уақытта қылған рақым, Қалдым деп енді жалғыз болмақ менен. Аллаға тапсырдық деп айтып кетті, Көмгенде сені келіп барша халқың. Тапсырдым пайғамбардың миллетіне, Уәсәл бол енді пендем рахматыма. Мен болдым атаңыздан шапағатлы, Жарылқадым пайғамбарым құрметіне. Тапсырған пайғамбардың аманатын, Тидірмен енді саған мен апатым. Қиянат қылмақ затыма лайық емес, Құранда Хүзайрур менім атым. Өлім халінде болған пенденің халі Басыңа түсетұғын ақыр заман, Дүние дауламай тұрып болар саған. Тәніңнен ғазиз жаның шықпай тұрып, Көзіңе көрсетеді Алла Тағалам. Қиналып жан шығарға жақындаса, Кезеріп еріңдерін, көзің талса. Қысылып маңдайыңнан жан тер ағып, Дем алысы барғансайын қаттыланса. Жазғыш періштелер саған қашып, Ібіліс иманыңнан үміт қылар. Сол шақта ғәріп пенде болсаң халсіз, Тастарсың мал-мүлкіңді сен амалсыз. Иманнан басқа нәрсе керек емес, Иманды аңдып сонда шайтан арсыз. Ең алғаш басқа түскен бұл қиямет, Аузыңа Құдай салсын біл шәһәдат. Бар малға қатын, бала ие болар, Сен тартсаң бар обалды үлкен қасірет. Болатын қияметте ақыр заман, Ұғып ал мен айтайын оны саған. Дүниеде борышқор боп өліп кетсен, Жабысар жағаңызға дәугер адам. Бұл күнде борыш иесі сұрар хақын. Жаныңда малың барма құтылатын. Бар қылған сауабың жарамасты, Дүниеде жаман іске болма жақын. Төңкерген қази болып жаратқан Хақ, Сенде жоқ таласарға қимылдар шақ. Мықтылық дүниедегі онда болмас, Жемегіл кісі хақын, жоламай бақ. Бар қылған жақсылығын Алла даугер. Қиындық басқа түскен осы деп біл. Болар ма бұдан үлкен саған қасірет, Запаны саған айтар, «тамуғқа кір»! Сол күннің мен айтайын, сол айбатын, Түсірер іште бала жүкті қатан. Тұрады барша халық қайран қалып, Ешкімде шама болмас «қылма»- дейтін. Келмейді сөз айтуға ешкім халі, Болады жас жігіттер ақсақалды. Періште адам затты қойша бөлер, Жөнелер мүмин [267] адам ұжмаққа қарай. Тамуғқа [268] айдар тағы бір жартысын, Мұнафиққа [269] сый болған жан баласы. Өзінің қылмысы үшін азап тартып, Көреді жаһаннамда [270] сол жазасын. Өлер халде періштелер келгені Пендесі өлер халге тақалғанда, Тағзыммен төрт періште барғай онда. Пендеге сәлем беріп бірі айтады, Микәйл періште едім тамуғтағы. Кезіп мағриб [271], машриққа [272], келдім тамам, Бір луқма табалмадым тіпті саған. Ойлаймын рыздығыңыз бітті ғой деп, Болмаса табар едім бір кесім нан. Періште кетеді екен осыны айтып, Екінші бір періште келер қайтып. Микәйл періште едім шарабыңа, Одағы тұрады екен бір сөз айтып. Бір ішім су таппадым саған іздеп, Күн шығыс, күн батыстың бәрін кезіп, Ойладым ажалыңыз жеткен ғой деп, Періште кетеді екен мұны айтып. Үшінші жетіп келер тағы мәлик [273], Мен жүрген періште едім демің санап. Дем алыс қанша бұған қалды екен деп, Табалмай машриқ, мағриб келдім қарап. Дем алыс табалмадым саған түгел, Ойладым жеткен екен енді ажал. Төртінші бір періште келіп айтар, Ғұмырдың періштесі едім мен Микәйл. Күн шығыс, күн батыстың кездім бәрін, Бар ма деп саған ғұмыр араладым. Ойладым сенің ғұмырың біткен екен, Бір сағат саған ғұмыр табалмадым. Төртеуі бұл сөзді айтып кетер екен, Болғансоң пенде ғәріп нетер екен. Кәрәмән кәтибин[274] періштелер, Олдағы ол пендеге жетер екен. Пендеге жетіп келер екі мәлик, Қолында жазып алған күнәһ, сауап. Оң жақтың періштесі ұсынады, Қара деп ақ қағазды келер алып. Қараңыз бұл жазылған қағаздың, Қалдыңыз көп сауаптан қаншама. Ол пенде оны көрңп бек шаттанар. Ораза, қажы, зекет, намазына. Сол жақтың періштесі тағы тұрып, Бір қара қағаз бергей сол ұсынып. Бар қылған күнәларің осы тұрған, Ол пенде қатты терлер жаман қорқып. Қарауға ұялады күнәсінан, Істеген қанша күнә сол жасынан. Бар қылған күнә, сауап сол істерін, Көрсетіп кетер екен сонда оған. Осылай сол алтауы жұмыс қылар, Барғыл деп әмір қылғыш пәруардігер. Біз енді ісімізден босандық деп, Ғәзрейілге барып айтар періштелер. Сонда келер Ғәзрейіл жан алам деп, Жанында періштелер сол екі топ. Рахматтың періштесі оң жағында, Отырыр ғазаптікі сол жаққа кеп. Ол пенде болса егер ізгілерден, Алады оның жанын шаттықпенен. Рахматның періштесіне алып бергей, Кетпей сақтаңыз деп зәрулерден. Мұнан соң періштелер осы жанды, ... орап жәннәт сарайына алып барар. Құдайға сәжде қылып орнын көріп, Өз үйіне енді қайтып алып келер. Үйінің ортасына алып келіп, Періште тағзым қылып сәлем қылып. Кім жылап, кім күйініп отырғанын, Жаны сол тұрады екен соны көріп. Осылай тұрады екен сенің жаның, Артына тағы еріп жаназаның. Қабірге тәнің бірлан бірге еніп, Сауалын беріп кетер періштелер. Сонаң соң әлгі жанды періштелер, Ғалим разаққа алып барар. Қиямет қайымға шейін мекен етіп, Рақатта сол сипатты тұрар олар(анлар). Егерде пенде болса ғаси жаны, Жандарын ғазаб бірлан тартар қатты. Бір тартып, бір жіберіп айбат бірлан. Көрсетіп осал жанға мехнатты. Жаңдарын жауыз құлдың қинап тартар. Ағашқа екі кісі ары тартар. Басқа бірі тұрып, аяққа бірі тұрып, Бір-бірімен алам деп сонда айтар. Өзінің әрне қылса еркінде екен, Қозғалмай неше жылдай тұрған бекем. Қозғалар имансыздың сонда жаны, Айрыла ма сулы жаннан қ..... Мың түрлі жанын алар қинауменен, Күнәһға махрур болса жинау менен. Осындай ғазабтарда жаны қалар, Нәпсісін харам істен тимау менен. Ғазабтың періштесі ие болар, Қолында періштенің ғазаб көрер. Қашаннан болған тонға оны орап. Жоғары енді көкке алып жүрер. Жолыққан әрбір нәрсе қылар лағынет, Дүниеде жауыз болса ол адамзат. Дүниенің сол көгіне барған шақта, Ашылмас оған есік қылса пірият. Қайтар деп қабіріне қылғай нада, Осылайша әмір қылғай Жәббәр Хұда[275]. Әр қашан ол пендені қойса көрге, Періште сауал үшін кіргей бірге. Пендеден «лә адри» [276] деп жауап келгей, Періште «мән раббің» деп келген жерде. Пендені сонда ұрғай курзі бірлен. Сол уақытта жүдә болар тән бірлан жан. Пендені сол уақытта қабір қысар, Қабырға бір-бірімен араласар. Мұнан соң қабір іші отқа толғай, Халдері ол пенденің болып нашар. Қабірде орнын көргей жаһаннамнан, Ғазаптар зәил [277] болмас әркез онан. Құдай ондай күнді көрсетпегін, Үміткер рахматыңнан әрбір пенде. Ләжинге [278] алып кетер оның жанын, Түбінде жеті тозақ зар еңіретер. Ол халде ұжымаққа кіру қиын, Алдыңда толып жатыр талай қатер. Көппен көрген ұлы той деген жанбыз, Көрме ғазаб, рахат пенде жалғыз. Бұл күнде дүние қойған кісі бар ма, Әйтеуір рахматыңнан үміткерміз. Қабірде періштенің сауалы хақ, Сауапты болсаң сайрар тіл мен жақ. Күнәлі болсаң сонда халің хараб [279] Күні бұрын құтылатын хайласын тап. Қабірде не көрмейді бұл ғәріп бас, Құдайының әмірін тұтсаң болдың халас [280]. Сауалды жан береме екі дүние, Хақында көп имамдар қылған талас. Бағзысы айтар қабірге жанды әкеліп, Салады денесіне алып келіп. Бұрынғы қалпында отырғызып, Періште сұрайды екен сонда тұрып. Бағзы имам айтады сұрар жаннан, Дүниеде өлген кәпір, мұсылманнан. Сасық дене қабірде жатар шіріп, Ешқайсың қабіл мүңкәр болып қалмаң. Бағзысы айтар жан кірер кеудесіне, Періште қоймайды екен енбесіне. Бөксе жағың жатады жансыз болып, Шамаң жоқ сен сауалды бермесіңе. Жан кіреді екі араға кебінменен, Сен жатасың дәл өлген қалпыңменен. Жан келгенін сол уақытта денең сезер, Сөйлеген әр түрлі сөз парқыменен. Жанменен жауап берер тән қысылып, Күнәһарлар қалады сонда тосылып. Ғазаб, рахат көрседе сонда тұрар, Дүниеде жүрген бірде қызық көріп. Осылай имамдардың бізге нақылы. Иманнан басқа пенденің жоқ жақыны. Қай Расул [281] пендеден жауап алар, Адамзаттың жетпейді бұған ғақлы. Жігіттер баршамызға өлмектік хақ, Осы екен білген жанға қимылдар шақ. Қабір ғазаб жанға ма тәнге ме деп, Хақында тағы имамдар қылған жауап. Кәпірге ғазаб қабір болар даум, Көретін мұнафиқтан бағзы [282] адам. Азапты мұнафиқтың көруі хақ, Бұлардан құтылатын хайласын тап. Өсек, ғайбат [283] себепті қабір ғазаб [284], Сідіктен үсті басың қылмасаң пәк. Қабірдің көрмен десең азаптарын, Мойныңа төрт нәрсені қылғың ләзим [285], Тасбих [286] айт, Құран оқы, садақа бер, Бес уақыт қалдырмағыл намаздарың. Деп айтқан өлдім қабір ..., Жан біткен улап өлер сонан ішіп. Шарап ішіп есікке кірген шақта, Халдары біз ғасинің болар нешік. Мұхаммед ғалейһи саламнан хадисі өлгенде жан тәнге барғаны Кітаптан зікір қылған ғұламалар, Қабіріне барар екен өлген жандар. Үшбу сөзім пайғамбарым хадисі [287] дүр, Бұл сөзді құлаққа сап аңғарыңдар. Әр қашан тәніңнен шықса жаның, Құдаға [Құдайға] осы күннен соң айтар халін. Құдай рұқсат бере ме баруыма. Қабірде көрсем екен барып тәнім. Бір Құдай баруына бергей рұқсат, Сол заман қабіріне барғай аруақ. Алыстан көз жіберсе денесіне, Таралған бір-бірінен барша сүйек. Көр болған екі көзі шам шырақтай, Айырылған тілден тағы екі жақтай. Саудырап басқа-басқа болып жатыр, Тізілген отыз тісі меруерттей. Үсіген алмадай боп екі беті, Жидеген баста шашы, сақал-мұрты. Қол-аяқ жел құлатқан ағаштай боп, Су алып торсықтай екі ұрты. Қараса танаусына сар су аққан, Аузынан шығып жатыр қып-қызыл қан. Жан байқұс сипатты көргеннен соң, Көп жылап приәт қылар ұзақ заман. Қалың қараб болыпты мискин [288]тәнім, Бұзылып кеткен екен адам саның. Тіршілік нұр сипатты саның қайда Шошиды түрің көріп ғазиз жаның. Қараңқы қабір болған сенің орның, Сасыған өлексесің ... Ғәм қайғы тар қабірде жетіп қапсың, Дариға амал нешік өткен күнің. Жатырсың тар қабірде жабылып бекем, Көрмегім менің келіп бекер екен. Жатырсың бұл мехнатта нағып шыдап, Қадалса шыдамаушең жалғыз тікен. Түңіліп кетеді екен осыны айтып, Шыдайсың бұл қорлыққа енді қайтіп Болғанда бесінші күн рұқсат алып, Тағыда шыдамастан келер қайтып. Қараса тағы келіп денесіне, Қараған шыдар емес бейнесіне. Аһ ұрып зар-зар жылап сол уақытта, Өкініп, келдім дейді мен несіне. Қан аққан аузы, мұрны, құлағынан, Жыбырлап құрт жеп жатыр бір жағынан. Тұңіліп сонда жаны шошып кетер, Пендесін айырмасын иманынан. Жүруші ең қайран тәнім гүл-гүл жайнап, Ұмытып бұл халіңді күліп-ойнап. Мен кеткен соң болыпты халің хараб. Құрттарға жем болыпты сорың қайнап. Сонда жан бұл сөзді айтып кетер қашып, Түбіне барша жанның өлім жеттер. Болғанда жетінші күн бір барсам деп, Құдайға ғарыз халін мағлум [289] айтар. Жан сонда келер екен рұқсат алып, Денесін сол қабірде көргей барып. Шыдамай сол алыстан исіне, Бұл сөзді айтады екен сонда налып. Хайран тән болып түстің мұндай халға, Денеңе құрт құмырсқа болған пайда. Бір биттің шаққанына шыдамаушең, Қыласың енді нешік бұған хайла. Қараңқы тар қабірде көрдің мехнат, Дүниеде жолдас едік қанша сағат Ісіне бір Құдайдың амал бар ма Қасіретке салдың мені неше қабат Жан сонда денесінен үзгей үміт, Жұлып жеп жатқансоң қабірде құрт. Қатын-бала, ағайын көңіліңнен Өлген соң ғаріп басың болар үміт. Көршіңіз жолдасыңыз құрдасыңыз, Бірге өскен көрмес сізні достасыңыз Қылмаса ғафур рахим [290] пендесіне Қабірде не көрмейді бір басыңыз Түңіліп қош айтысып сонда жаны, Сезеді бұл айтқанды жатқан тәні. Мұнан соң қайтіп енді бармайды екен, Құданың(Құдай) болмаған соң еш пәрмені. Мұнан соң бармайды екен денесіне. Шара жоқ Алла ісіне көнбесіңе. Иманын әр пенденің жолдас етсен, Туғансоң амалың жоқ көрмесіңе. Қабірде бәрі қайғы, бәрі мехнат Бір Құдай пендесіне қылсын рахмет. Алланың бұйрығын ада [291] қылсаң, Иншаллаһ [292] ғазабынан басың азат. Өлімнің хикаясы Жаратқан тағат үшін махлұқатын, Білсіндеп бір өзінің пәк деп затын. «Куллу нәфсі заиқатул мәут» [293] Құран сөзі, Өлімнің баяндайын мен сипатын. Риуаят [294] қалды бізге пайғамбардан, Өлімнен әркез қалмас жаралған жан. Пайғамбар айтқан екен асхабына [295], Өлімнің бар сипатын қылып баян. Өлімді ұлық қылып хақ жаратқан, Өлгендер жерге кетіп жеті қаттың. Жетпіс мың арқанмен байлап қойып, Жасырды мың пердемен махлұқатын. Ұзындығы әр арқанның мың жылдық жол, Еш нәрсе жаралмаған өлімнен зор. Атамыз хазірет Адам жаралғанша, Періштелер оны танып білмеген сол. Бұйырды Ғазірейілге [296] жан алмаққа, Ерікті болды сонды махлұқатқа. Өлім аштысын баршаға татыр деп, Құдайым бұйырыпты сол уаққытта. Иә, Раббім не нәрсе дүр өлім деген, Бізге ондай ешнәрсе білінбеген. Көрсетті Алла Тағала пердені ашып, Махлұққа одан бұрын көрінбеген. Ғазірейіл жақын барған пердесіне, Көрсеткен періштенің баршасына. Өлімді таныпты сол арада, Барша жан көзің жеткіз қалмасыңа. Үстінен періштенің қадім мәуде. Ұшқыл деп сонда өлімге қылған ... . ...................................................... Періштелер мұны көріп қалған қайран. Періштелер оны көріп талып түсті, Өлімді көргеннен соң зәресі ұшты. Сәждеге баршалары басын қойып. Қорыққанынан ғаршы әғлані [297] барып құшты. Сұрады періштелер есін жиып, Иә, Рабби [298] өлім тұрған қайда сыйып. Еш махлұқ мұнан үлкен жараттың ба? Баян қыл көзіміздің жасын аяп. Құдайым періштелерге қылған баян, Жаралған махлұқатым өзіме аян. Өлімнен зор нәрсені жаратпадым, Жаратқам жоқ үлкенді, дейді мұнан. Ұста деп Ғазірейілге қылған баян, Өлімнен құтылмайсың жаралған жан. Ұстаймын қалайша деп мен өлімді, Ғазірейіл бір Аллаға қылған .... Тұтамын бұл өлімді қай күшіммен, Өлімнен зор нәрсені көрмедім мен. Бар күшті Ғазірейілге беріп еді, Тоқтатты сонда өлімді бір қолымен. Ғазірейіл ұстаған соң тұрды өлім, Иә, Рабби рұқсат берсең сөйлейін мен. Бір мәрте көкте тұрып айғайлайын, Естісін дауысымды инсан [299] мен жын. Ол өлім көкте тұрып қылған нада, Тапсырған жан иесін маған Құдай. Мен тұрмын бірден бірді айырғыш, Атаны баласынан қылам жуда[300]. Мен өлім айырамын досты- достан, Айырам ер, қатынды Құдай қосқан. Жаным ашып жалғызды аяуым жоқ, Айырам бауырласты бір туысқан. Тағыда айырам қызды анадан, Дем таусылса айырылмас қол жағадан. Қандай батыр болсада мойнын үзем, Мені ойласаң кетерме ахиретің [301]. Құтылып еш бір махлұқ менен қалмас, Қылышпен бас алатын өткір алмас. Мал дегенде ғаріп пақыр хақтан шығар, Ол малың өзіңменен бірге бармас. Үйіңнен мен бұзамын сарайыңды, Үйің күлге бұзамын сарайыңды. Сен қашсаңда артыңнан мен қалмаймын, Мені ойласаң жадыңал Құдайыңды. Бай болсаң тіршілікте садақа бер, Жылаған пақыр мискин көз жасын көр. Ораза, намазыңды қаза қылма, Ешкімге зарарыңды тигізбей жүр. Өтірік өсек ұрлықтан жүргей таза, Ғайбат [302] айтып біреуді қылма наза. Залым болып жемегің кісі хақын, Жабысар жағаңызға иаумул жаза [303]. Құтылып еш махлұқ кетпес аман, Мен түтсем сонда болар ақыр заман. Қалма деп менен ғабділ жаралған жан, Өлім хақ туғаннан соң барша жанға. Өлімнен қорқып хаққа болса пенде, Мейлің нан бұл сөзіме, мейлің нанба. Дүниеде оттың бар болғаны Атасы барша жанның хазірет Адам, Жаратқан топрақтан Алла Тағалам. Ішінде сегіз ұжымақ жерер дейді, Таза нығмет барып іші деп, түрлі тағам. Деп айтқан: Әр кәмилнің [304] зауалы бар. Ұжмақтан шықпағының себебі бар. Алланың нәһи [305] қылған жемістен жеп, Күнәға қатынымен болған душар. Бидай жеп ғаси болған бір Құдайға, Нәпсі үшін үзбек болып сол күнәға. «Шық»- деген бір Құдайдан хатб [306] естіп. Мұнан соң келіп түскен дүниеге. Дүниеге келіп түскен жап-жалаңаш, Тағам жоқ жәннәттағы [307] қарны аш. Егін сап, шаруа істеп жүргеннен соң, Болды Адам тірілігі отқа мұқтаж. От сұрап дұға қылған бір Аллаға, Бір Алла бұйырыпты Жәбрейілге [308]. Адам үшін тамұқтан от бергіл деп, Бар дағы патшасынан отты сұра. Жәбрейіл барған отқа жарлық естіп, От керек сол Адамға, сіз бергіл деп. Қандай қылып аласыз?- деген Мәлик, Жәбрейіл: Бергіл -дейді хұрмадай ғып! Мәлик айтты сіз алсаңыз хұрмадай от, Апарсаң сіз дүниеге ие болып. Хұрмадай сол апарған оттарыңыз, Күйдірер жер мен көкті тас-талқан ғып. Жәбрейіл бұл сөзінен кетті шошып, Күл болар дегеннен соң жер менен көк. Ендеше сүйегіндей от бергіңіз, Қалдым ғой бағанадан мен кешігіп. От берсем сүйегіндей бір хұрманың, Жұртына алып барсаң дүниенің. Тау мен тас, ағаш шөптің бәрі күйіп, Жаңбыр суы құрыр еді, түк қалмайын. Тағы да бұл сөзінен тұрды қорқып, Аларын біле алмайды қандай қылып. Иләһи алсам мен үшбу оттан, Бұйыршы енді маған әмір қылып. Құдайым бұйырыпты зиррә[309] ғана, Кешікпей алып бар деп, дүниеге. Сол алған зиррә қадир [310] отыңызды, Тұрмаймын оны салғыл дарияға. Дарияның суымен жу жетпіс қабат, Кетіріп ыстық лебін елегіл пәк. Жетпіс қабат жуған соң сол отыңды, Бір таудың басына қой да тұрғыл қарап. Жәбрейіл зиррәдай от алған екен, Дарияға оны апарып салған екен. Суымен дарияның жетпіс жуып, Бір таудың сол басына қойған. Ол тауды күйдіріпті тас-талқанғып, Кетіпті таудан өтіп жерге кіріп. Өзінің барып түскен мекеніне, Жәбрейіл қарап тұрған қайран қалып. Сондағы тау күйдірген түтіндері, Кетіпті сол таудың басын ыстап(иістеп). Жәбрейіл сонда отын тастан алған, Үшбу от иесі екен таста қалған. Беріпті тастан алып атамызға, Күн көрген сол отынан хазірет Адам. Үшбу от тау күйдірген тастың иесі, Таралып бар дүниаге жүргені осы. Тамуғның сол отына қарағанда, Жетпістен барлық оттың бір есесі. Жәбрейіл жумаса сумен жетпіс, Заһары кетпес еді бойындағы. Тамақ пісіріп пайдаланып тұрмақ түгіл, Дүниеде от дегенді көзің көрмес. Адамзат жаралған соң отсыз тұрмас, Хайуанша төрт аяқтап шөп жей алмас. Үшбу от бір Құдайға сыйынады, Жаһаннам ғазабынан қылдеп халас [311]. Алдандық жігіттіктің мастығына, Дос болдық шайтан малғұн қастығына. Құдайым жаһаннамнан халас ойла, Күніңнің шыдамаймыз ыстығына. Жәбрейіл періште пайғамбарға жеті тозақты баян қылғаны Расулға келеді бір күн Жәбрейіл. Құдайың бар сәлемін айтты қазір. Тозақтың тұрды сонда үшбу сөйлеп, Күнәһәр үмметіңе баян қылғыл. Жаратты ол тозақты жеті қылып, Ішіне мың бір жылдай отын жақты. Қып-қызыл болды сонда шоғы жайнап, Бір өзін танысын деп махлұқатты [312]. Тағы да бірмың жылдай жақты оны, Балқыды аппақ болып қорғасындай. Ұшқыны таудай болды қызыған соң, Ғасылар қорықсын деп жаққан сонда. Тағы да осыншада жақты мың жыл, Қап-қара болды сонда отты көмір. Қараңқы айсыз түнде оны қылды, Залымнан өш алам деп пәруардігер. Ішінде шаян мен жыландары, Күйеді әр қайсысының мойындары. Тістесе бір келіп ғасыларды, Кетпейді қырық жылғашейін оның заһары. Ғазаптың періштесі Запанлар, Көңілінде еш рахым жоқ ғасыны аяр. Көздері жалтыраған жашындай боп, Аузынан ақырғанда жалын шығар. Өздерінде Алла берген күш-қуат көп, Екі жауырының арасы бір жылдық жол. Тамуғ әһлінің [313] санынша әрбірінің, Денесінде бар дейді аяқ пен қол. Әр қолымен ғасылардан алады өш, Әмірсіз бір Құдайдан қылмайды күш. Жігіттер дәл осының болуы хақ, Тағат қылмай, өткізбе күніңді бос! Ұлығы пәнилар сол он тоғыз, Естігенің бар ма еді осындай сөз? Қараған әр қайсысына періштені, Сандарын Хақтан [314] басқа ешкім білмес. Он тоғыз әріп бар дүр Бисмиллаһ [315], Кімде-кім айтар болса, ыхылас илен. Құдайым Запаныдан сақтар өзі, Хадис [316] бар пайғамбардан шәк келтірме. Тамуғның ең ішінде жеңіл ғазап, Кигізер ғасыларға екі башмақ. Башмақтың ыстығы өткен зардабынан, Тұрады төбесында миы қайнап. Тамуғ әһлі мәликке [317] жалынар көп, Құтылар бұ ғазаптан күн бар ма деп. Қырық жылдан соң айтады оған мәлик, Шықпайсың жаһаннамнан, үндеме деп. Ғасилар айтар екен пәруардігер, Ғазапқа [318] залым болып, болдық душар. Тағатымыз қалмады жанып біттік, Біздерді рахым қылып оттан шығар. Неше жыл өткеннен соң келгей хабар, Болдыңдар рахметімнен сіздер жырақ. Мұнан соң адамзатша сөйлемейді, Есекше анда-санда бақырар бірақ. Құдай тамуғдың тұтқыны қылма, Нәсіп ет рахметіңмен біздей құлға. Білмейміз басы жұмыр пенделікпен, Болады пәни дүние кімге тұлға! Әннә хазретнің миғражда көргені Хабарды айтты бізге әмирул мүмин [319], Қасына пайғамбарым бардым бір күн. Бабама сәлем үшін барған едім, Пайғамбар жылап отыр болып ғамкін. Бабамнан мен сұрадым қылып әдеп: Жаңа сіз отырдыңыз неге жылап? Ғарібіңе оқиғаны баян қылғың, Деп тұрдым пайғамбардың халін сұрап. Пайғамбар сұраған шақта айтты маған: Миғражда [320] нәрсе көрдім жарамаған. Ғазабта неше түрлі адам көрдім, Жылаймын соларды аяп, енді балам. Сол жерде қылды баян Расул маған: Миғражға мені апарды Жәбрейіл. Бір үлкен періштені онда көрдім, Ашуланып отыр екен құрып зілі. Аузынан шығып отыр отты жалын, Шоқ жайнап, айналасы көрсең халін. Жәбрейілдің қанатына қашып кірдім, Түрінен періштенің шошып жаным. Бұл кім?- деп мен сұрадым Жәбрейілден. Қай махлұқ баян қылып айтшы маған. Жанға хайла қылуға қашып тұрып, Қасында Жәбрейілдің бердім сәлем. Болмады сәлем менен оның жұмысы, Астында періштенің оттан курси [321] Ешкімге менсініп қарамайды, Оттан тәж, қолында бар оттан курзі. Мәлик деп маған айтты Жәбрейіл, Патшасы жеті тозақ осы деп біл. Шоқпармен жер аспанды ұрса егер, Бір сағатта болар еді баршасы күл. Мәликке Жәбрейіл берді хабар, Иә, мәлик сәлем бергін, бұл пайғамбар. Миғражға қонақ үшін шақырған дүр, Бүтін ғалам патшасы ол - дүр. Қасыма жетіп келді мұны естіп, Тағзыммен ғалейк алды бой ұсынып. Мәлик сонда сөйледі иә, Мұхаммед, Ғасидан өш алғыл деп, жаратқан Хақ. Жеті тозақ мүлкімде менің дейді, Неше түрлі ішінде бар ғақубат [322] Тозақты мен көруге кетті ойым. Иә, Мәлик маған көрсет ғазаб үйін. Күнәлі үмметіме баян қылам. Деп едім, сонда Мәлик сұнды мойын. Мәлик айтты сол жерде әй, пайғамбар, Тамуғта неше түрлі азаптар бар. Көрген соң енді үйге қайталмассың, Көрмей-ақ қайтпағыңыз дұрыс болар. Мәликке айтты сонда Жәбрейіл, Пайғамбар сөз айтса көргің қабыл. Һәммат заман ішінде бар нәрсені, Көруге бір Құдайдан болған әмір. Көрсетті жеті тозақ кілтін ашып, От жанар дүр-дүр етіп заһар шашып. Ішінде жылан шаян хисапсыз көп, Ысқырар аждаһалар аузын ашып. Тозақта қарап жүрсем бір жылан бар, Отыз мың бас бар деп, берді хабар. Әр баста отыз мың ауыз болған, Әр ауызда бар бұжра тағылғанлар. Әр бұжрада бір шынжыр қойған тағып, Ұстаған әр періште оны барып. Жетектеп ғазапліні тістеп жүр, Сақтағың әр пендеңді Жәббәр Халиқ [323]. Тозақтың мен сұрадым бас-аяғын, Кеңлігі көлденеңі айт деп жайын. Мәлик тұрып сол жерде маған айтты, Хақтан басқа еш кісі білмес халін. Мәлик айтты; таңлағыл иә, Мұхаммед, Тозақ қылар мың жылдық қараны ақ. Мың жылдық қара жерді ақ қылады, Күйдіру түрі осылай сен бұған бақ. Мен көрдім ол тозақта жеті есек, Ат қойды һууәл ләзи хатима [324] деп. Жаһаннам сықыр-сықыр жаһаннам дүр, Әр құлымның орныдүр қылған тесік. Мен көрдім жаһаннамда үш мың құдық, Кеңдігі біреуінің үш мың жылдық. Әр құдық үш мыңнан таулары бар дүр, Жаратқан Алла Тағала қылып ұлық. Әр таудың етегінде мыңнан тал, Бәрін оттан жаратқан Хақ тағала. Жеті жүз мың әр далада шаһар бар дүр, Әр шаһарда жеті жүз мың көше дүр. Әр көшеде жеті жүз мың сарайлар бар, Әр дарада жеті жүз мың сумһән және. Жеті жүз мың әр санада үйлер бардүр. Салынған ғасыларға бұларды арнап. Әр үйде жеті жүз мың бардүр сандық, Азап бар жеті жүз мың бәрі де анық. Осылай ғасылардан өш алады. Бәрін оттан жаратқан Жәббәр Халиқ. Бір түрлі сол арада көрдім халық, Жылан, шаян мойнында жүр оралып. Мәликтен; бұлар кім? -деп сұрап едім, Зекет бермей малына сонша барлық. Түрлі көрдім қауымны, Мойнында темір бұғау жүр салынулы. Аяғында оттан башмақ ... Мойнында екі қолы жүрген асулы. Мәликтен мен сұрадым; кім деп бұлар? Өсіммен мал көбейткен саудагерлер. Сол себеплі ғазаптан ғазап көрген. Тәубесіз өтіп кетке күнәһарлар. Бір жамағат және көрдім онан өтіп, Отпенен қарны толған өз етін жеп. Мәликтен бұлар кімдеп сұрап едім, Тәубесіз өтіп кеткен өсекші деп. Және тұр бір көруһлар жалған көп, Тәнінің жартысы бар, жартысы жоқ. Екі ұшқын ортасында тау үстінде, Киімі үсті басы жайнаған шоқ. Мәликтен мен сұрадым; бер деп хабар. Жарты дене адамдар кім болады? Жартысы бұлардың қайда кеткен, Не себеплі жоқ қылған Пәруәрдігер? Бұлар алған дүниеде екі қатын, Қылалмай арасында ғәділетін. Бірінен-бірін кем ұстап сұрауда қалып, Әр кімге қатынын айтып мақтанатын. Тірілер қияметте болып жарты, Қатындарға болмаса ғәділеті. Киіп, ішіп напақа барша істе, Тең ұстау шариғаттың [325] рұқсаты. Мен көрдім мұнан шығып бір түрліні, Періште салып жатыр көп дүрені. Жалаңаштап әр қайсын ұрып жатыр, Қамшыдан оттан болған әрбіреуін. Мәликтен мен сұрадым, не еткен халық? Деп айтт; бұлар қылған жаманшылық. Елге өзін тақуа [326], сопы көрсеткендер, Қылған ісі шайтаннан қаншама артық. Мен қарап және көрдім бір түрліні, Тілінен асып қойған сол керекні. Мәліктен және тағы сұрап едім Бұлардың жазасы не айт деп мұны. Сол себепті тартады бұлар жаза, Байы бетке ұрып соққан қатын-бала. Орынсыз болмас іске ашуланып, Кетірген үй-ішіне бермей маза. Асулы емшегінен көрдім қатын, Аузынан ағып жатыр зәһәр зәққум[327], Әр кімнің бала емізген өз бетімен, Байының керек қылмай рұқсатын. Бір қатын асулы тұр тұлымынан, Басында миы қайнар мисл[328] қазан. Мәліктен мұны тағы сұрап едім, «Байына тілі тиген»- дейді маған. Бір қатын және көрдім мұнан шығып, Өз етін өзі отыр өзі жеп. Мәлікткен мұны тағы сұрап едім, Менсінбей өз байларын көргендер жек. Жүздерін на махрамнан [329] қашырмаған, Күнә қылса, оны елден жасырмаған. Көп қатын және көрдім таңулы тұр, Жиылып жылан шаян бар етін жер. Қылмысын бұлардың да сұрып едім, Шала дәрет алған екен, шала ғұсыл [330]. Қасында бір қатынның оттан табыт, Періште ғазаб қылар оған салып. Күнәсін бұлардың сұрап білдім, Зинадан [331] жүрген екен бала тауып. Баланы айтқан өз байымнан. Істеген барлығын жайыменен. Харам [332] зинадан балалар мұнан туған, Ант ұрғанның ғұмыры өткен зинаменен. Үшбулар тәубе [333] қылмай өтіп кетке, Күнәсін көп қылған соң түпке жеткен. Тәуба қылса, ол Аллаға бұ рахим, Жігіттер бұзылмастай тәуба еткіл. Бір қатын аяғы көкте басы жерде, Астына от жанады түрлі-түрлі. Қылмысын бұлардың да сұрап білдім, Нам махраммен жүрген екен елден елге. Бір қатын және көрдім ит боп үрген, Аузынан от шығара бүйірінен. Күнәсін бұлардың да сұрап білдім, Ойнастан бала тауып, сол өлтірген. Және де ғазапта тұр қатындар көп, Арқасына тілі ұзарып шығыпты кеп. Күнәсін бұлардың да сұрап білдім, Болымсызға ант ішкен айтып өтірік. Расулым үшбу сөзді қылған баян, Фатима, Ғайша [334] менен жылап тұрған. Олай болса, қатынға күн жоқ екен, Осыдан еш қатын жоқ қалған аман. Пайғамбар айтты оларға сонда тұрып, Әркімге сіздер айтқын ұғындырып. Өздеріңіз бұл істен болсаң жырақ, Жатсаң да, тұрсаң да жүр тәуба қылып. Үшбу сөз пайғамбарым насихаты. «Тыңда»- деп баршамызға айтқан қатты. Миғражға иланбаған кәпір дүр, Құранда мәзкур [335] болған көр аятты! Он түрлі боп адамның тірілмегі Бұл жерде пайғамбардан бір сөз келді, Имамдар риуаятны сонан терді. Насихат естіген жан бой бақсын деп, Көргенін бұл ғаріпнің жаза берді. Фәтә тунә әф... келген аят. Аятпен хадистен бір хикаят. ................................................... ................................................. . Пайғамбар айтты махшар [336] күні болса, Тіріліп үмметтерім көрден тұрса. Келеді бір тайпа маймұн болып. Сасықтан қанды ірінге іші толып. Темірден тырнақтары беттен тырнап, Өз бетін алып салып, өзі жұлып. Халайық жиылысқан тұрар дейді. Періште күрзи менен ұрар дейді. Тамам жұрт қорқанынан дір-дір етіп, Не ғылған жазалы адам бұлар дейді. Дүниеде бой бақбаған, тілін тартып. Тәубасыз бұл дүниеден кеткен қайтып. Арасын екі адамның шағыстырған, Жүргізген үйден-үйге өсек айтып. Мұнан соң келер дей міс ылғи доңыз. Жүнінен жаралғандай болып семіз, Бұ дағы бір топ болып жиылысар, Саны жоқ көптігінің ұшан-теңіз. Бордақыға байлағандай бәрін жемдеп. Дүниеге еш білмеген өзін кем деп. Тамам жұрт қорыққанынан тамаша етіп, Сұрайды бір-бірінен бұлар кім деп? Бір жан жоқ осы күнде Құдай деген. Ораза болмас ісі намазбенен. Ғәріп-ғасар, кем-кетікті зар жылатып, Парық қылмай кісі қақысын харам жеген. Келеді енді бір топ ізіменен, Адамға қарай алмай жүзіменен. Сүйретіп басын жерге қап-қара боп, Екпеттеп жерді басып көзіменен. Жүруге шошып, жанды бұлар қайдан. Өсімге әр бір түрлі қылған айла, Әр кімге өз қолымен ақша беріп. Үстінен ақшасының жеген пайда. Келеді бір түрлінің көз алақтап. Сол шығып желкесінен тіл салақтап, Дәнеме екі көзден орын жоқ боп, Барарын білмей қайда сандалақтап. Байларға бұлар орын тұрып берген, Күштіге нашар деген жығып берген. Дүниеде өз бетімен билік айтып, Төресін он тиынға бұрып берген. Келеді бір түрліні періште айдап, Аузынан ірің ағып, соры қайнап. Салбырай тілі шығып кеудесінен, Тілдерін аузындағы қыршып шайнап. Бұлар сол ұғып, ұқпай босқа қалған, Шын болмай иғтиқады [337] болып жалған. Жұртқа айтып насихатты өзі қылмай, Бос қалған біле тұра сол амалдан. Өтеді әр қылмысты шұбалаңдап, Аяғын сол көсілерде басар аңдып. Көрінген әр амалдан еш бірі жоқ, Кесілген қол аяғы домалаңдап. Бірі боп он екінің бұда барған, Анық дүр Құран сөзі емес жалған. Қызығып бұл дүниеде сол сұқтанып, Түрткілеп қоңсысының тынышын алған. Бұтаққа оттан болған сол асылып, Аузына жан жағына от шашылып. Ұлыққа ағайының шағыстырып. Білдірмеген боп жүріп, бой жасырған. Жыланға шаянға іші толып. Исі боқтан жаман сасық болып. Қой басып, сиыр сүзіп, жылқы таптап, Әр жерде бір домалап жатып тұрып. Періште сол ерігіне қоймай айдар, Бұрқылдап төбесінде миы қайнар. Сипатымен осы айтылған келеді екен, Бермеген зекеттерін сараң байлар. Кигені бір түрлінің ылғи темір, Қап-қара өне бойы, болып көмір. Мақтанып неше түрлі киім киіп. Мінез ғып тәкапарлық сүрген өмір. Қанды ірің алды-артынан сарсу ағып. Мойнына оттан болған жіп тағылып, Қосақтап шайтанмен қабат айдап. Бетіне қап-қара ғып күйе жағып. Аралас еркегімен ұрғашысы, Қаптайды махшар халқын жаман ісі. Тәубәсіз өтіп кеткен күнәһарлар, Жалғанда зина болып қылған ісі. Жүздері қара болар, көздері көк, Халқына ғарсаттың көрінер жек. Салбырап төменгі ерні жерні тіреп, Отпенен қарны толған, өз етін жеп. Жылатып жетімдердің малын жеген, Сауда да жалған сөйлеп жанын берген. Арақты ішуменен ғұмыры өткен. Біреуге өтіріктен куә болған. Кесілген өңшең тілі бір топ болып, Біле тұрып куәлік айтпай қойған. Тілі жоқ кейбіреуі мылқау болып, Сөйлерге халі болмай қарап тұрған. Құлақ жоқ кесек болып келді міс, Зор сенім өзін-өзі таңдағандар . Келеді ең соңында он екінші, Жүздері айдай болған он төртінші. Жарқ еткен найзағайдың оғындай боп, Сол асып бір күнгіден бір күңгісі. Алтын тәж басқа киген, құндыздай боп, Нұрлары тапа-тал түс күндіздей боп. Жарқ етіп он төртінен туған айдай, Көздері заһар шамша жұлдыздай боп. Бұл адам намаз оқып, ораза тұтқан, Исламның бес парызын көңілге ұққан. Парыз, уәжіп, сүннет бәрін қылып. Жаманнан бойын тартып риялықтан. Барша мақлұқты беске бөлер Баршаны қиямет [338] күн беске бөлер, Бір бөлегі тозаққа тез жөнелер. Ол жамағат- шайтан дүр білмек болсаң, Бір бөлегі боп кетер жер менен жер. Білсеңіз, топырақ болған жануарлар, Сауап жоқ һәм күнә жоқ қылғандар. Сол себепті топыраққа қосылады, Осы айырады бір-бірінен пәруардігер. Хисабқа тұтылады бір бөлегі, Мукаллифа [339] болған болса адам пері. Жараса қылмысына жаза көріп, Қай орынға жіберер бірін-бірі. Бір бөлегі көрмейді еш бір хисаб, Жаратқан Алла Тағала ұжмаққа арнап. Ол бөлегі періште мен пайғамбарлар, Бұларды күнәсіз ғып жаратқан Хақ. Сұралар төрт нәрседен барша адам, Аяғын аттатпастан жалғыз қадам. Әуелі сұрайды екен ғұмырыңнан, Не бірлан өткіздің деп, айт деп маған? Екінші, айтар екен бердім көп мал, Қай орынға сарп еттің әй, бейхабар? Халалға жұмсадың ба иә, харамға? Бір көрсен қалдырмай орнына сал. Үшінші, бердім саған ұзын ғұмыр, Не ғамалмен өткіздің пенде махрұм? Бар қылған жақсылығың сенің қайда? «Тағат қыл»-деп бұйырған баршаңа біл. Төртінші, мен қылғанмын деніңді сау, Күндіз «ораза» болсын деп түнде ояу. Күш қуатыңды қайжерге сарп қылдың? Айтқам жоқ па бәріңе «нәпсің» де жау! Хабарда айтты шоқ-шоққа ол балқи, Төрт нәрсені айта дүр бұл күннің халқы. Тілімен айтқан болып оны істемесе, Алланың оған болар лағынеті. Деп айтар бір Құданың(Құдай) пендесіміз, Істемес пендешілік пенде әр кез. Тілеуін бір Құдай қайтып берсін, Арам ой ойлағаны кеше күндіз. Екінші, Хақтан тілер халал ризық, Қанағат жоқ ешкімде, ойы бұзық. Бірін-бірі алдаумен күні өтер, Ісі оның түзелмесін болып түзу. Үшінші.......................................... ....................................................... Тілеуін оның Құдай қайтып берсін, Көрседе қорықпайды көп апатты. Төртінші, айтқан өлім болар рас, Жан үшін ақыреттің ісін қылмас. Өлімді ойға алса қорқар еді, Бұл күнде еш кісіде тәуба болмас. Әр кімнің болса өлім ойларында, Ешбір күнә жолатпас бойларына. Үш нәрсе көңіліне Құдай салар, Жақсылық бастатып жолдарына. Жатса тұрса тілінен тәуба қалмас, Қанағатшыл болады қалсада аш. Осынша көп тағат дүр істегені, Арып, шаршап жүрседе еш қалдырмас. Өлім керек қылмаса әр пендесі, Оныңда даяр тұрар үш нәрсесі. Тәубаның не екенін білмей кетер, Намазға болмас оның ықыласы. Осынша онда ешбір қанағат жоқ, Ерте-кеш аңдығаны өсек-өтірік. Қайтіп қарны ашпастай ойланады, Мал бітсе он қара сөйтіп жүріп. Дүниеден бір отта болып ғапіл, Басына түсе қалса заман ақыр. Ғазаб үшін жаратқан пендесі ғой, Не қылса, Құдай қылар, пенде пақыр. Егер де күнәменен күнің өтсе, Басыңа бір күн ажал уақыты жетсе. Қабіріңе қауым халқың кетсе көміп, Барады күнәң сенің бірге ілесіп. Қабіріңе бірге кірер өзің менен, Шошиды көрген шақта ғазиз денең. Түсі жаман бір пақыр жігіт болып, Деп айтар: Айрылмаймын тіпті сенен. Қасымнан, сен айтарсың жылдам кетдеп, Не жұмысқа келдің әй, жігіт деп. Дүниедегі жолдасың жақсы көрген, Мен емес пе?- деп айтар, бетпе-бет кеп. Дүниеде күнә қылдың қорықпай Хақтан. Пәленше батыр десе қылып мақтан. Ұры-қара дегенге сен семірдің, Сол күнәңнан жаралдым ақымақ надан! Менен безбек боласың, сен қалайша? Күнімде ғұмырың өтті әй, пәленше. Жіберді бірге бол деп, мені Құдай, Ғазаб қылам қиямет қайымғашейін. Саған келген қазірде сұраушы бар, Жауабын бере алмасаң, сені ұрар. Тіліңді айтқызбастан мен бөгермін, Замана басыңызға ахир болар. Сол шақта оған кіргей екі Мәлик, Сұрайды, Раббың кім ,деп әй, ақымақ? Күнәңіз қасыңыздағы тілің буып, Сөйлетпес қабіріңде, сен бұған бақ. Қылыңыз ғұмырыңда аз күн ғамал, Ғамалың қияметте азақ болар. Күнә, сауап қылсаңда жаның үшін, Қабіріңде жолдас болып бірге болар. Істесең ізгі ғамал ғаріп пенде, Алдыңнан қарсы шыққай қабіріңде. Бек көркем хош иісті жігіт болып, Мүләйім сынықлықмен тұрғай онда. Танымай сен сұрарсың, сіз кімсіз деп. Бөгелмей жігіт сонда қасыңа кеп. Дүниеде ізгі қылған ғамалыңмын, Жолдас боп сеніменен тұрамын деп. Енді жоқ бұдан былай сендей уайым, Жіберген мұны саған бір Құдайым. Қиямет қайымға шейін қызметкермін, Болады жәннәт ағлә [340] сенің жайың. Келеді енді саған екі Мәлик. Мен тұрамын бар сөзді аузыңа сап. Сескеніп періштеден ешбір қорықба, Берерсің бөгелместен жақсы жауап. Келеді сол ... Мүңкәр Нәкир [341], Мән Раббик [342], Расулың сенің кім?дер. Ғамалың сонда тұрып жауап бергей, Періште, не сұрайсың мен - жауапкер. Жауапты оған бергей ..... жолда, Расулы- Мұхаммед дүр, Раббісі - Алла. Дін - Ислам барша діннің абзал деп, Ғамалың бар жауапты бергей онда. Имансыздың сипаты Құдайым имансызға қылған орын, Қайнатар соған кірген жанның сорын. Дінсіздің жүзін қара, көзін көк қып, Пышақтап, айдап келер құлақ, мұрнын. Тамуғтың алып келіп қақпасына, Забаны [343] ие болар бас-басына. Қолында Запанының отты шынжыр, Жапсырар имансыздың жағасына. Аузынан келіп ұрғай шынжырменен, Бір ұшы жарып шыққай бүйірінен. Сол қолын мойнына қоса таңып, Оң қолы тесіп шығар бүйірінен. Қосақтап шайтанменен оны бірге, Аяғынан сүйретіп жүзін жерге. Апарып жаһаннамға салар дейді, Құдай кез келтірме мүмин ерге. Ғазабтың бүгін ащысын татыңыз деп. Ал, енді жаһаннамға жатыңыз деп. Дүниедегі бар қылған күнәң үшін, Қызыққа енді бүгін батыңыз деп. Фатима пайғамбарым сүйер қызы. Сұрапты атасынан сол бір сөзді. Үмметіңді қай Расулі айдар екен? Жәбрейілден сұрадың ба айт,- деп, мұны! Қызына пайғамбарым айтқан және. Болмайды үмметімде бұл нышана. Жүзі қара, көздері көк болмайды, Шынжырдан жырақ қылған Хақ Тағала. Үмметім үш бөлек болар күнәгері, Тағат қылмай, пасық боп өтсе кәрі. Екіншісі тәубасыз өткен жігіт, Үшінші ұрғашының зинагері. Қатындарды сүйрейді маңдай шаштан. Жігітті сүйрейді көркіне қарамастан. Ақсақалды сүйрейді сақалынан. Күнә қылса Құдайды ойламастан. Бұл үшеуі сол күнде қылса піриәт, Аһ-уһ менің қартлығым деп, жылайды қарт. Әдеп күтпе, біз рәсуақор болдық деп. Жігітпен қатын тұрып қылар қасірет. Мәликтің алып барғай қастарына, Темір бұғау шынжыр жоқ бастарында. Жүзі қара, көздері шағыр емес. Қарты мен қарасаңыз жастарына. Мәлик айтар; қай пайғамбар үмметісіз? Дүниеде неше ғамал істедіңіз. Тамуғ әһілінің сізде жоқ еш белгісі, Баян ғып пайғамбарды айтыңыз сіз. Сұрағыш жауап келгей ғасылардан. Біздің сол пайғамбарға енген Құран. Бес уақыт парыз болған күнде намаз, Оразасы және парыз рамазан [да]. Олай болса Мұхаммед пайғамбарың, Әмірін тұтпай, қалайша болдың залым. Құранда махсияттан тыйған жоқ па. Қылма деп баршаңызға фикру бадым. Сіздерді жібердіме күнә ет деп, Бұйырар сонда Мәлик отқа тұт деп. Мәликінің айбатынан жаман қорқып, Қышқырар әр қайсысы «Мұхаммед»- деп. Жылайды әр қайсысы қылып баған. Жылауға рұқсат бер деп, енді маған. Бәріне Мәлик сонда рұқсат бергей, Жылайды жас орнына қып қызыл қан. Мәлик айтар бұл жылау қылмас пайда, Дүниеде тағат қылмай жүрдің жайға. Егерде Хақтан қорқып жыласаңыз, Сен ғазаб көрмес едің осындайда. Тәуба қылмай сіз күнә істедің деп, Апарып рақым қылмай отқа салар. Әр қашан от кеп тұтса таһлил айтар, От сонда күйдіре алмай, кейін қайтар. Мәлик сонда қылады отқа нада. Не себепті күйдірмей қайтасыздар. Біз қайттық ғасилардан жауап естіп, Әрқайсы айтып жатыр таһлил шариф [344]. Біз енді пайғамбардан ұяламыз, Күйдіру енді бізге емес лайық. Мәлик сол отқа пәрмен қылған сонда, Бұлар сол Хаққа ғаси болған пенде. Алмаған пайғамбардың тағы тілін, Бұйырған отқа жоқ деп Құдай онда. Құдайдың бұйрығымен от кеп ұстар, Күйдіріп аяғынан жіпсіз тұсар. Тізесі беліменен бұғазына, Тағыда жылан, шаян, сол жабысар. Бұларға Забанилар қылмас рақым, Тыйышлығы әркез болмас оған тағат. Барша тәнін жандырып болғанан соң. Күйдіруге жүзіне келгей жақын. Мәлик айтар; жүзін күйдірмеңіз, Құдайға сәжде қылған кеше күндіз. Тілі менен жүрегін күйдірмеңіз, Хақына айтып, қылған шығар бір жақсы сөз. Таһарат алған күйдірме бар ағзасын, Тұтқан шығар рамазан оразасын. Хақтан пәрмен болғанша мында жатсын, Бір болар ақырында жарылғасын. Жандары намаз, ораза қазасына, Өтірік, өсек ғайбаттың ызасына. Әркім сол істері күнін төлеп, Қаратар күнәсінің жазасын. Күнәісіне қарата болар тұтқын, Дүниеде күнә қылған неше дүркін. Біреулер аз, біреулер көп жатып, Құтылып күнәсінан шыққай бір күн. Қалмайды жаһанамда иман әһлі, Білерлік таһлилні болса баһмид. «Уал иману лә иәбиғу тәмәмән» [345] - деп. Осылай имамлардың айтқан нақлы. Бұл күнде Хақтан қорықпай қылсаң күнә, Махшарда жеті нәрсе болар куә. Баршасы айғақ болар саған келіп, Түсіріп бәр күнәңді мойыныңа. Тандырмас сол күні жеті шаһыттан. Жер айтар маған келіп күнә қылған. Екінші -күн, үшінші- заман айтар, Бәлен сағат, бәлен уақыт мойында деп. Төртінші -куә болар барша тәнің, Көзбен көріп, қолыменен ұстағаның. Бесінші -басыңдағы ойың айтар, Менде қылған күнәсінің көрдім бәрін. Алтыншы -куә болар жаратқан Хақ, Сен күнәні менен қылдың қорықпай бетпақ. Жетінші -екі періште куә болып, Кетеді бар күнәңді мойыныңа сап. Әр қашан болса бізге қиямет күн, Тіріліп барша адамзат тұрып көрден. Бір жерге махлуқатын жиып, Алла қази боп, сауал сұрар дүркін-дүркін. Күн тұрар найза бойы төбеңе кеп, Тамұқтан сонда шығар бір бөлек от. От пенен күннен сонда жапа шегіп. Тұрады мұнафиқтар шарманда боп. От сонда көлеңкедей болар мұнар, Сол уақытта бір періште нада қылар. Басыңа көлеңке керек болса, Халайық ынтық болсаң барыңыздар. Халқын үшке бөліп періштелер, Бір мүмин, біреуі мұнафиқтар. Бір сол бір Аллаға серік қатып, Табынған от пен бұтқа мүшріктер[346]. Көлеңке тағы үшке бөлінеді, Бірі нұр, бірі от боп көрінеді. Бір сол қара тұман түтін болып, Үшеуі осы күріһке беріледі. Болады мүминлердің басында нұр, Көлеңке мұнафиққа от боп тұрар. Басына имансыздың түтін болып, Көре алмай бірін-бірі болады қор. Сол күнде ғасилардың миы қайнар. Мүминдер [347] нұр ішінде гүл-гүл жайнар. Әркімдер өз жанынан үміт үзгей, Өзге қайтсін, сасқансоң пайғамбарлар. Мұнафиқ [348] көлеңкесі басында от, Милары бұрқылдайды қазандай боп. Имансыз қалың тұман ішінде қалар, Қап-қара болар екен көмірдей боп. Құдай рахым қылғын сол күндерден, Бізді ғып нұр ішіне мүминдерден. Өзіңнің фазылың илен ғафу ойлап. Қылмағыл қара тұман түндеріңді. Тір[іліп] махшардағы барша халық, Болады сол күндерде жүз жиырма сап. Әр саптың ұзындығы қырық жылдық жол, Жиырма жылдық ені бар, қылған хисаб. Бұлардан мүмин дейді үш-ақ сапты, Басқасы дінсіз ерер білсең тағы. Жүздері мүминдердің ай секілді, Сақтанған харам істен сол манағы.. Басқасы түсі қара, тамуғ әһлі [349] Тамуғқа арнап жаратқан Тәңірім оны. Әр қайсысын шайтанға қосақтайды, Құдай бұл жұмладан қылма мені. Құдай, рахым ойла айдағанда, Ғасыға жазалы ғып байлағанда. Сақтағыл хабибің [350] құрметі үшін, Тамуғның оты қызып жайнағанда. Бір қауым жаза тартар жетпіс мың жыл, Өткізген тағат қылмай басқа ғұмыр. Денесі арық, иманнан жалаңаш боп, Семіртіп қу нәпсісін өткізген сол. Қарасаң сырты молда ғалым адам, Ахирет [351] ісін қылмай болған надан. Тәнін босқа семіртіп, тағат қылмай. Нәпсінің тілеуінше жүрген босқа. Қарны сол кебежедей қарасаңыз, Табиғ [352] қылған өз малын, ішпей-жемей. Тамуғның енгізеді ең зорына, Забанилар тепкілер адам демей. Өзі қылмай, жұртқа айтып насихатты, Ерініп істемеген сол тағатты. Қылған ісі наданнан жаман болған, Құдайым алпыс мың жыл ғазаб етті. Бір кісі уағдасына қылса хилаб[353], Оны айтар нәмға әлғәһду ләманат. Аяғынан сүйретіп, басын жерге, Азапқа лақтырар неше қабат. Жанады берекесіз шым-шытырық, Әр жерде бір жапырақ ет ұшып жүріп. Дүниедағы сөйлеген сөзіндей ғып, Осындай азап көрген ол пәтпақиәт. Құдайым біл Мұсаға қылған хатаб[354]. Аманатқа қылса кісі бір қиянат. Шайтан менен екеуін бір қосақтап, Зәққумға [355] асылады ол лағынет. Астынан кіріп от шығар аузынан, Зәре рахым болмайды әркез оған. Ағза менен аузынан ірің ағар, Асылған соң ағашқа аяғынан. Арақ ішкен бұларға серік және, Тәуба қылмай бір кісі қылса зина.. Намазын Хақтан қорқып оқымаған, Өсімге ақша беріп жеген риба [356]. Бұлар сол ғазаб көргей неше сақып. Сақыбы төрт мың жылдық алғыл ұғып. Әр жылы төрт мың ай, - деп тағы айтады, Әр айда төрт мың күндіз, пенде ғәріп. Әр күні төрт мың сағат болады екен, Әр сағаты бір жылға толады екен. Осындай ғаламатта басы қалар, Уағда [357] бұзған кісілер қылса мекен. Ғазабта уағда бұзған болады зор, Жігіттер хилаб қылмай уағдаңда тұр. Хүкімлігің һәм кетіп бұл дүниеден, Дүние ақырет жүзінде болмағыл қор. Әбу Һурайрадан бір риуаят: Шаян Құрайыш туралы Тағыда риуаят Һурайрадан [358], Сөйлеген халін білмей мен бір надан. Әр қашан қияметтің күні болса, Бір шаян шығады екен жаһаннамнан [359]. Берілген ол шаянға, құрайыш ат. Басы сол көкте дейді төртінші қат. Құйрықтары жеті қат жер астында, Сол келер екі ерінмен көкте тіреп. Жәбірейіл қарсы шықпай енді алдынан, Не керек әй, құрайыш, айт деп маған. Дүниеде ғаси болған бес куруһні, Мен жұтамын Мұхаммед үмметінен. Бірі сол намаздарын тәрк еткен, Екінші зекеттерін бермей өткен. Үшінші жұтамын дер риба [360] қорды. Үстінен өсім жеген ақша біткен. Төртінші дәйім оның арақ ішкен, Әрқашан жаманшылық жолға түскен. Бесінші дүние сөзін сөйлегендер, Мәсжид [361] те бос сөзбенен күні кешкен. Тәуба қылмай бес куруһи кетсе өліп, Тауып алар бұларды іздеп жүріп. Ішіне жаһаннамның алып барар, Әр түрлі тұрар дейді, ғазап көріп. Құдай жырақ қылғыл құрайыштан, Жамандық өзің сақта әрбір істен. Иә, Рабби осылардан қылма бізді, Пендеміз күнәміз көп әр қылмыстан. Исрафил ғалейһи саламның сүрін үргені Исрафил сүрін [362] үрер ғалейһи сәләм, Таралған сүйек жылып, шіріген тән. Суға батып, бағзысын қасқыр жесін, Бұрынғыдай болады барша адам. Баршасы қайран болып тұрар жерден, Тірілмей еш қалмайды әннас [363] пен жын. Құдайым күнәсінен хисаб алар, Жаратқан махлұқаттың әр бірінен. Сол күнде жеті қат көк болар пәрі, Аймен күн нұры кетіп болар қайран. Сират құрып тамуғның қыздырған соң, Болады мұнафиқтар бір бейшара. Біреуге қылған болса біреу залым, Құдайым теңгереді артық кемін. Залымнан мазлумға[364] өш әперіп. Болады арасында ғаділ хүкім. Әр кімге болар сонда бір ұлы той, Өш алар мүйіздіден мүйісіз қой, Сол күнде еш бір күнә жасырылмас, Қылған қанша артықша ой. Дінсіздер көрсе сонда жаһаннамды, Қабірдегі ғазабты ойлар оны. Қабірдегі хәліміз ойншық қой, Тағы келіп көрдің деп бұл пәлені. Азапта мұндай екен ойласақшы, Қабірде қор болып бүйтіп тұрмасақшы, Тістейді ой-ойлап бармақтарын, Жан болып біз анадан тумасақшы. Сол күнде барша хайуан болар топырақ, Ғаділ хүкім қылған соң жаратқан Хақ. Ғазабқа мұнафиқтар шыдай алмай, Өлім тілеп баршасы қылар піриәт. Құдай бізді қылма мұнафиқтан. Жараттың ба пенде ғып бізді жоқтан. Хабибің құрметі үшін ғафу[365] ойлап, Құтқарғыл фазлың илан бізді оттан. Арақ ішкіштердің қабірде тұрғаны Қабірде көрер дейді арақ ішкен, Салбырап барлық тілі жерге түскен. Жүзі қара, көздері шағыр болған, Исі сасық болар өлекседен. Шұбырып жүрер дейді сілекейі, Тілі салақтап көрінер көмекейі. Қанды ірің, аузынан сар су ағып, Барша жанның көрініп сүмсекейі. Өзі мас, жүралмайды тәлтіректеп, Аузына тілі сыймай, көзі алақтап. Бір ішім, шөлдегенде суға зар боп, Қаранып сол жағына, тіл жалақтап. Байланған бөтелке бар мойнындағы, Ұстаған рюмка бар қолындағы. Періште бұл сипатпен айдайды екен, Көрген жан лағынет айтар жолындағы. Арақ туралы Опай ұғлы Қағбдан риуаят Риуаят [366] қылды Опай ибн[367] Кағб. Әрқашан болған шақта сол қиямет. Арақ ішкен қабірден тұрар дейді, Бөтелкесін мойнында қылып піриәт. Өзі мас, қолында бар домбырасы. Аузынан келіп тұрар арақ исі, Қышқырып періштелер нада қылар, Араққор болған пәлен-пәлен баласы. Исі болады екен боқтан сасық. Жеркенер бұ кісіден барша халық, Құдай бұл малғұннан жырақ қыл деп, Ғарсат әһлі зарланар Хаққа налып. Құдайым Запанға әмір қылар, Апарда бұл маскерді тозаққа сал. Жүз мың жыл жатып зарланады, Шөлдедім су бергін деп құрып халім. Жатады жаһаннамда қатты сусап, Келмейді мың жылға шейін еш бір жауап. Су тілеп және тағы тіріледі екен, Сасық тер денесінен кетер парлап. Тер шығып жаман болар иістері, Іренжіп қасындағы көршілері. Құдай бұл малғұнды жырақ қыл деп, Сыйнып бір Аллаға қылар зар. Аяқтары кісенде, қолда шынжыр, Өлдім-талдым дегенде бір су берер. Ол суды ауызға алып ұрттағанда, Ұстаған ол, ішсе аузы қарнын жейді. Жегіл деп береді екен зәққум зәһәр [368]. Жесе түседі астынан сол ұлтабар. Аузынан да әртүрлі жалын шығып, Зардабынан бастағы миы қайнар. Мұнан соң және салғай бір табытқа, Һәм түскендей болады тар лахатке. Ішінде сол табыттың азап қылғай, Құдайым оны салып һәр тарлыққа. Тағыда шығарады сол табыттан, Д... құлатар терің зындан. Ірің, сарсу жиылған бір шұқыр дүр. Ішінде толық дейді жылан, шаян. Жабылып жылан, шаян оны талар. Заһарына шыдамай нала қылар. Ішінде ол зынданның мың жыл қалғай, Дамыл тыныштық көрмейді зәрә қадар. Періште алып келер шишаларны, Жаһаннамнан толтырылған оның бәрі. Шөлдегенің мынадан іш деп айтар, Ішпейміздеп баршасы қылар зар. Бастарында оттан тәж, қолда жүзік, Білегіне салғаны от білезік. Мойнында оттан болған алқасы бар, Періштелер тұрады азап қылып. Мың жылдан соң алады сол зынданнан, Дәйілге кіргізгіл деп қылар пәрмен. Мың хисаб баршасынан ғазабы артық, Дәйілде бір шұңқыр дүр, түбі терең. Мұнан соң періштелер дәйілге атар, Ішінде азап көріп мың жыл жатар. Ғазабы күннен күнге таусылмайды, Шарменда боп бейшараның басы қатар. Дәйілде бір күн жатып қылғай піриәт. Уа ахи Ахмад[369], уа ахи Мұхаммед қыл деп шапағат. Естілгей Мұхаммедтің құлағына, Тамуғта бұл қалайша қалған үммет. Пайғамбар бір Аллаға қылғай дұға, Естідім бұ тамуғта жалғыз нада. Мұхаммед, шапағат қыл деп зарланады, Қай күнәһ себепті қалған пенде? Сол уақытта бір Алладан келген хабар, Ол пенде тәуба қылмай ішкен хамыр [370]. Сол жатып жаһаннамда қалған дейді, Ғазапқа шыдай алмай бек зарланады. Ол болса егер менің үмметімнен, Нәсіп ет оған тағы шапағатымнан. Жалғыз оның қалуы лайық емес, Үміткер олда пендең рахметіңнен. Тілегін Алла тағала қылғай қабыл, Тамуғтан үметіңді ал шығарғыл. Шығарар барлық ғаси үмметтерін, Иман әһлісін қалдырмай бәрінде алар. Алып кеп кіргізеді жәннәтына, Жаралған пайғамбардың құрметіне. Тамуғта мәңгі бақи ешкім қалмас, Күнәһар Мұхаммеднің үмметінде. Қазақтың және тағы сөзінде бар, Жалғыз қайғы тамуғта біреу қалар. Арақ ішкен кісіні айтса керек, Тамуғта көп жыл қалар ол бейхабар. Мұны білсең хамырдан жүргей жырақ, Кітапта бар күнәнің анасы арақ. Барлық күнә осыдан туар дейді, Азабы баршасынан ұлығырақ. Айтқан және бізге пайғамбарым, Ауырса арақ ішкен сұрама халін. Тәуба қылмай дүниеден өтер болса, Қылма деген тағыда намаздарын. Арақ ішпек тағыда ұлы күнәһ, Жырақ бол күнәлардан мүмин пенде. Болама мұнан үлкен саған қасірет, Пайғамбар барма десе намазына. Кітапта айтты бізге хазірет Ғұсман[371]. Арақ ішкен тәңірге болар дұшпан. Бұ несімен пара-пар болар дейді, Екеу деп бір Аллаға шірік қосқан. Кімде-кім бұл арақты білсе халал, Ол шәксіз діннен қайтып, кәпір болар. Төрт кітапта баршасы мағлум дейді. Ағузу биллаһ иә зул жәләл [372]. Жұмбақ «Иә халии иннә ғаммәкә би зәғукә уа һууә жәддук». Бір кісі біреуге айтты әй, нағашым, Әкеңнің інісі едім, танимысың. Менім әкем келсін деп шақырады, Әкем айтар, нағашның бабасы едім. Шешемнің сіз екенсіз кенже інісі, Сенің әкең менімен туысқанды. Мәнісін сұрайын деп, келіп едім, Сіз қалай әкемнің немересі? Тауып бер жұмбағымды, ойламай көп, Кітапта жазылған сөз болмайды өтірік. Бір қатын, бір баланы сүйер екен. «Баламның баласы - байымның інісі»- деп. Нағашы сонда тұрып берді жауап: Надандар шеше алмайтын біз бір жұмбақ. Мен енді уақиғамды ұқтырайын, Сөзіме құлақ сал да, тұршы тыңдап. Шешемнің өлген бастапқы ері, Ерінен бой жеткен қыз қалды тірі. Сол қызды бір Құдайның жазуымен, Алыпты қатыны өлген шалдың бірі. Ол шалдан бір бала бар және ер жеткен, Шешемнің ол балаға көңілі кеткен. Қызын шалға берді, балаға өзі тиді, Сұрасаң мен нағашың сонан біткен. Ол қызды шал алған соң, тудың қыздан, Басында ол қыз туған анамыздан. Апамнан туған маған жиен болдың, Енді қайда кетесіз ұяңызден. Үшбу сөз жұмбақ екен құласада, Шешуін өлең қылдым, ұнаса ма? Ерігіп қырда барып жатып-жатып, Жұмбақ жазды дейсіз ғой келе сала. Жұмбақ «райту имраата ғашара рижәл фә сәәләт мә һәзиһи фә қаләт әл ухун уажи уал хамду ғабди уа лә ражәту радауати уа куллуһум» Саған тауып берейін бір ермекті. Бір қатын ертіп келді он еркекті. Бір қатын жүргендігін ерсі көріп, Қатыннан сөз сұрайды жөн білмектен. Байқұс-ау еріп жүрген бұларың кім? Жүрмегің жат ерлермен болмайма мін! Жігітке жауабында қатын айтты: Жәйім сұрап, сөксеңші меніде сен. Бұлардың мен айтайын мәні-жайын, Төртеуі інім болғанда, бірі - байым. Бесеуі сатып алған құлдарым дүр, Бәріміз бір туысқан, бір ағайын. Бұл сөзін жігіт естіп болды қайран. Он бірің бір атадан тудың қайдан? Сұрамақ сүннеті дүр пайғамбарым, Жайыңды айтып ұқтыршы, әй, Күләндәм. Шешуі Жігітке қатын сөйлер, жауап қатып. Бір күңді, алты ұлымен алдым сатып. Біреуін жақсы көрген азат қылып, Шариғат хүкімімен тидім барып. Ол күңді әкем алды неке қылып. Алған соң төрт ұл тапты тәңірім беріп. Төртеуі маған енді іні емес пе? Басында ұрыстың ғой, маған тиіп. Солардың төртеуі - інім, бесеуі -құл, Шешесін әкем алғасын болмайма ұл. Бәріміз бір кісіге бала болдық, Ұрссаң да мен бірігіп жүргенім сол. Аѓайын (М -Жүсіп µлењі) Аманыњда елжіреп маќтайын да аѓайын, Алыстамай айналып, жаќтайын да аѓайын. Ауырды жењілдетіп жоќтайын да аѓайын. Еркелетіп бетіњнен ќаќпайтын да аѓайын. Атаќ бойыња таќпайтын да аѓайын жаман. Ашыќќанда рахым ќып кµретін де аѓайын. Сабыр ќылмай саѓынып кµретін де аѓайын. Маќтаѓанда мамыќќа бµлейтін де аѓайын. ..... с±рап алысќа µтетін де аѓайын. Сылдыр сµзбен сыбырлап еркелетер аѓайын. ¦йыќтап жатќан жыланды т‰ртет±ѓын аѓайын. Аяќ тайса алдымен кµрмейт±ѓын аѓайын. Кел-келіні кµлдетіп жоќтайтын да аѓайын. Басыњдаѓы баѓыњды боќтайтын да аѓайын. Адал айтќан аќылды ±ќпайтын да аѓайын. Жаяу ж‰ріп аттыѓа ±ќсайтын да аѓайын. Адасќанда ... ќ±райтын да аѓайын. Туысќансып туысты білетін де аѓайын. Ќолѓа тізіп ...... тізетін де аѓайын. Орынсыз ±стап, ќуланып беретін де аѓайын. Жан ќысылса жатырќап ‰ркетін де аѓайын. Кµлгірсініп кµз жасын с‰ртетін де аѓайын. Єуел бастан алдама, тартып ж‰рсе сазайын. Келіп жатыр т‰рлі сµз, қайсыбірін айтайын. Т‰сініп т‰йткіл сµзімді ұлы тілмен шаѓайын. ¤скен ...орнын жамандап, жаќсыны ќайдан табайын. Орынсыз ќайдан шабайын, жаман да болса жаќыным. Жаќсыны ќайдан табайын? өкпелеуге орын жоќ. ¤лмеген ќ±л кµредау өзгерістіњ талайын.
¤з тамыры баршасы ж‰дє кетер. Жігіттен баќыт, дєулет сырт айналса, Жеріне егін екен тегін бітер. Бес ж‰з ќой бір ж‰з жылќы біте ќалса, Алдыњнан өткен тамырлас етер. Болсада кµзі соќыр, аузы ќисыќ, Еш оныњ сµзін демес бекер. Ќорањда ќой µрісте жылќыњ болса, Досыњ т‰гіл д±шпаныњ еркелетер. Ќолында ер жігіттіњ мал кµп болса, Д‰ние алѓан жеріне ќ±стай жетер. Болсањда малсыз болып ќанша µнерпаз, Бейнетіњ ќанша ќылѓан босќа кетер. Бейнеттен ќашќанменен ќ±тылмайсыњ, Соњыњнан ќайда барсањ ќуып жетер. Мал басќа, ќына ќызыл тасќа бітер, Жаманѓа ќасаќана ќасќа бітер. Біткен мал бір жаманѓа болып залал, Жем болып итпен ќ±сќа о да кетер. Д‰ние бай жалѓан ќолдыњ кірі, Ж‰рсењде ќанша жумай ќолдан кетер. Кµрмеген д‰ние ж‰зін жыраќ кетер, Дєне жаќсылыќтан кµрмей µтер. Д‰ниеніњ ... сондай тєтті, Кµзді соќыр, ќ±лаѓын сањырау етер. Жаќсыѓа айтќан сµзіњ алуан шекер, Жаманѓа ашшы тиер одан бетер. Шаттыќта, ќапалыќта мєњгі ќалмас, Басыњнан ол ћєм µтер, б±л ћєм кетер. Ќарањѓы жатпас б±рын тар ќабірге, Ойанып б±л жалѓаннан басыњ кетер. ¤лімніњ µлмес б±рын ќамын ойла, Абайсыз ж‰ргеніњде ажал жетер. Кµргеніњ жалѓандаѓы еш нєрсе емес, Ісіњ бір к‰н µлсењ кетер. Жігіттер байлар ќанша бай болѓанмен, Деймісіњ малын кµрге ала кетер. Нұржан ақын өлеңі Қыпшақтан шыққан Нұржан ақын айтқандай Құдай рахмат қылуын. Жаманды жақыным деп, есепке алма, Жақсыны жатта болса, өсекке алма. Сыйласып тірілікте жүріскенде, Қадірін бір-бірінің біліскенде.
ықыласпен сағынысып көріскенде. Не керек жаман туған құр ағайын, Басыңа септігі жоқ іс түскенде. Қатын балаға келсең: Қатының жаман болса арманың кетер, Балаң жаман болса дәрменің кетер. Қайғы қасіретпен заманың өтер, Барың отқа жаға-жаға кетерсін. Дәл осыны айтқанның аузынан айналайын. Ж 1/230-231б С‰леймен пайѓамбардыњ бала к‰ніндегі бір шешуі Хазірет таќ С‰лейменніњ бала к‰ніндегі шешкен сµзі. Хазірет Дєуіт пайѓамбардыњ он тоѓыз баласы болѓан екен. Дєуіт пайѓамбардыњ тірі к‰нінде бєрі патшалыќќа таласыпты, єр ќайсысы мен лайыќпын деп. Алла Таѓала б±лардыњ жанжалды басып сынау ‰шін аспаннан мµр басќан бір ќаѓаз т‰сірген екен. Осы ќаѓаздыњ ішіндегі сµзін кµрместен, ойламастан тауып айтќан µз орныма патша болады деп. Дєуіт пайѓамбар µзіне ќараѓан ж±ртыныњ бек жаќсысын жинап алып барлыќ балаларынан с±рады: Осы д‰ниеде адам баласына жаќынныњ жаќыны не деп? Алыстыњ алысы не деп с±рады. Елден б±рын болѓан екеуі не? Аса ќорќыныш не? Егелесіп т±рѓан екеуі кім? Тµбелесіп т±рѓан екуі кім? Бірін-бірі д±шпан екеуі кім? Соњы маќтауѓа лайыќ не нєрсе? Соњы сµгіске ќалдырмаќ не ж±мыс? Ќане осыларды жаќсылап талдып шешіп бергеніњ патша боласыњ деп с±раѓан екен. Балалары басќалары жауап бере алмай, т±рды, отырды. Сонда таќ С‰леймен де бар екен. Ол кісі айтты: «Р±ќсат болса, мен шешіп берейін»,-деді. Дєуіт пайѓамбар отырѓан, кµп халыќ: «Сµйле, бала! Сµз тапќанѓа ќолќа жоќ», - деді. С‰леймен бала айтты: «Адамѓа алыстыњ алысы - µткен µмір. ¤ткен µмір ќайта келіп еш уаќытта ќосылмайды. ¤ткен ќайта келеді деген ‰міт жоќ. Адамѓа жаќынныњ жаќыны - µлім. ¤лімді ќас пен ќабаќ арасындай білуі керек. Елден б±рын жолдас болѓан екеуі, жан мен дене. Аса ќорќынышты екеуісі, екеуініњ бірінен-бірініњ айрылѓан жері, айрылѓан к‰ні. Егелесіп т±рѓан екеуі кµк пен жер. Тµбелесіп т±рѓан екеуі к‰ндіз бен т‰н. Бір біріне д±шпан екеуі, µлім мен тірлік. Аќыры маќтауѓа ќалдыратын ж±мыс, ашуы келгендегі сабыр мен аќыл. Арты сµгіске ќалдыратын ж±мыс, орынсыз жердегі ашу». Б±л сµзді С‰лейменне естіген соњ аспаннан келген ќаѓаздыњ печатын ашып кµрсе, осы айтылѓан сµзден бір ноќта баµлегі жоќ екен. Сонан соњ Дєуіт пайѓамбар бани Исраил халќы «Таќ С‰леймен» - деп, ат ќойып, патшалыќќа сайлаѓан екен!-деп айтылады. Дуаның пайдасы туралы Қазақта бір сөз бар: оңған, ілгері басқан біреуді «Дуа тиген ғой» дейді. Бір оңбаған тұқымды «Дуа тиген ғой» дейді. Кешкілікте біреуінің аты Әкімбек, біреуінің аты Ақылбек екі бай болды. Екеуі бір Алдымбектің баласы. Әкімбекке дуа тиген, Ақылбекке дуа тимеді. Анаған қалай тиді, сонғысына қалай тимеді? Әкімбек - жынды Әкімбек атанды, тентек Әкімбек атанды. Қожа молдаға қаріп қасарға Құдай үшін беріп дуаны көп алды. Мұсаның қожасы болып тұрған сәтте Қожаға бір барған жолына алтауы қысыр тайлы бие, алтауы құлынды бие. Айғырын салып он екі биені, бір емес екі рет берген. Бірі тауық жұтының зардабынан жұтап қалдым деп барған соң, бірі тағы сондай кем-кетігін шаққандай қылып барған соң Баянауылда тұрған Қамар хазіретке бір барып түскен жолына он ат берген. Бесеуін өз қолыммен барып, алып келіп бердім. Өз әкемді бір барған жолына он жылқы берген. Қай бергенін айтайын ұшы-қиыры жоқ толып жатыр. Түркістандық Мәуім шәуім тұқымы бір Файзулла деген Ишан Арқаға келіп ел аралап жүріп Әкімбекке түсіпті. Аттанарында екі түйе, екі ат беріпті. Ешкімді шығарып салайын деп бірге еріп ауылдан былай шыққан соң Ишан атынан түсіп жатыр дейді. - Тақсыр мұныңыз не?- десе, - Астымдағы Бұхардан шыққан арғымақ еді, ықыласыңа риза болдым. Саған беріп кетейін деп жатырмын, -депті. - Тақсыр мына алған малыңыз өзіңізге сат, екінші біздікіне келуші болмаңыз! - депті. - Мен берсем Құдай үшін бердім. Сенің арғымағыңа сатып беріп тұрмын ба?- депті. Әне дуа тигендік жалғыз баласы Қабылбектің отауының оң жағына түскенін көре алмай кетіп еді. Сол жалғыз қалған Қабылбек алпыстан асып былтыр өлді, алты баласы бар. Үшеу-төртеуі үйлі баранды болды, бірден соңғысы қапызсымай жақта қызмет жұмысында нан тауып жеп жүр. Ақылбек Қожа молдаға бір қара берсе, іске татырлық бір нәрсесін алып қалушы еді. Қонған қонақтың іске татырлық я қамшы, я шідер, я бәкі, пышақ бір нәрсесін алып қалмаса, көңілі көншімеуші еді. Әкімбектен үйі де кем емес, күйі де кем емес. Кірген кісі шыққысыз үйі де бар еді. Жұт жылқыдан кейін толық күйі де бар еді. Тып-типыл таза үйі. Ќорасы түгіл моласы да жоқ, Құдай сондайдан сақтай көр! Айтқан жерден ары мұны көрген, естіген дуа талап бола көріңдер, дуадан қапы қалмаңдар! «Дұғаменен ер көгереді, жаңбырменен жер көгереді» мұны шын деп біліңдер! «Дуалы құл арымас, дуасыз құл жарымас»-деген сөз тағы бар.
«Уа лєќад кєррємнє бєни әдамә уа хємєлнєћум фил-бєрри уал бәхри» Мағынасы: «Расында адам баласын ардақтадық. Сондай-ақ оларды құрлықта да, теңізде де көліктендірдік» Меккеде түскен. Ісра сүресі. 70 -аят. Алиф [376] дей тік т±рсын, дєл [377] дей рукуѓ [378] ќылып иілсін. Мим [379] дей сєжде [380] де жатсын деп, б±л уєжден адам дейді. Олай болѓанда намаз оќымаѓанды адам деуге жарамайды. «وما خلقت الجنّ والانس الاّ ليعبدون». «Уа мє халєќту єл жиннә уал инса иллє лиєѓбудунә». Мағынасы: «Жын мен адамзатты өзіме құлшылық қылулары үшін ғана жараттым» Меккеде түскен. Зарят сүресі. 56-аят. Жан м±рынѓа кірісімен м±рын жыбырлап т‰шкіріп ауызѓа жан барып ќалып әлхамдулиллаћ [381] -деп хамд [382] айтады. Онда Алла Таѓала періштелеріне ... ќылды ќарањыздар мына пенденіњ ћєммєтін, талаптысын. Денесініњ оннан біріне жан бармай жатып м[аѓа]н хамд айтып, м±нысы лайыќға ќ...ты барлыѓын білдіріп ... ќылды. М±ныњ аты инсан болсын деді. Б±л инсан деп атаѓандыѓы латиф [383] еді. Латимф мағынасы достыќ. Өз бергенін азсынады дейді, достыњ бергенін кµпке санайды. Ол патша Ќ±дайдан табылады, басќадан табылмайды. Біздіњ аз ѓ±мырымызда азѓана айтќан зікірімізді. «و اذكر والله ذكرا كثيرا» «Уазкуруллаћа зикрєн кєсирән» деп кµпке санады. Мағынасы: «Алланы көп еске алыңдар» ¤зініњ д‰ниеде пенделеріне ќанша мећрбанлыќ ќылып бергенін азѓа санап: «قل متع الدنيا قليل». «Ќул матаѓуддуниє ќалил»-дейді.
Инсан деп атамаѓы аса жаќсы с‰йіп ќойѓан ат екендігі аят кєрімден ањланады. « لقد خلقنا الانسن فى احسن تقويم» «Ләқад халаќнєл инсєнә фи єхсєни таќуим» -дейді.
.... оның суретін «иә әюһән нас» [384] дейді. Нєдє ќєћр нєсиєннєн муштєќ Ќ±дайдыњ Ќ±дайлыѓын ±мытып кетпесдей болѓан соњ азру ... атаѓандыѓы болды. М±нан маѓлум болды адам болуѓа, инсан болуѓа тырысу керек. Аз ж‰млє нас болу жарамайды. Қазаќта бір жаќтырмаѓан кісісін осы нас шіркін, не білуш еді дейді. Сол нас «иє єиућєн нас»- діњ мағынасы екен. Екінші бір шарт сµз «ان الله اشترى من المؤمنين انفسهم وامولهم» «Иннє аллаћә иштєрє минєл м‰мининә єнфусєћум уа ємуєлєћум» -деді. Мағынасы: «Күдіксіз Алла муминдердің жандарын, малдарын жәннәтпен айырбастап алды». Мединеде түскен. Тәубе сүресі. 111-аят. Нєпсіден м±рад намаз, ораза. Малдан м±рад зекет хайыр ихсан [385]. Алла Тєбарак уа Таѓала пенделерініњ нєпсі малын харидар болды. Єћрне ѓайбн µзі біле т±рып алды, енді ...да ќайтпайды хайыр[386] б±л мустєхиќќа [387] Алла Таѓал пенделерініњ нєпсіне малына харидар болѓан, ќалбна [388] неге харад [389] болмаѓан. Ќалбна б±л баѓсдан [390] харад болмады. Пенде м‰минніњ ќалбы Ќ±дайыныњ ќ±діретіне тєн нєрсе «يحبهم ويحبونه» «юхиббућум уа юхибунє»- ніњ орны радиаллаћу ѓєнћум уа раду ѓєнніњ [391] орны. Мағынасы: «Ол оларды сүйеді, олар оны сүйеді» «فاذكورنى اذكركم» «фєзкуруни єзкурукум»-ніњ орны ‰ш ж‰з алпыс рахмет назарымен ќылып т±рады. Мағынасы: «Мені еске алсаңдар, мен де сендерді еске алам» Мєѓдєн иман хазына рахман. Он сегіз мыњ ѓаламныњ патшасы Ќ±дай, ...мен µзім жаратќан он сегіз мыњ ѓаламды дєнемеге симаймын жалѓыз-аќ иманы кємил [392] µзім аныќ... пендемніњ ж‰регіне сыйамын. Сөз хусусиәттан пенде м‰минніњ ќалбін[393] Ќ±дірет µзіне тєн ќылып (са)нады. «و هو معكم اين ما كنتم» «Уа ћуує мєѓєкум єинємє кунтум»- дейді.
Нєпсі деген пендені Ќ±дайдан алыс апкетет±ѓын нєрсе. Сол ‰шін оѓан харад болды. «انّ الشيطان لكم عدّو فاتّخذوه » «Иннє шайтанә лєкум ѓадуун фєттєхизућу». Мағынасы: «Шәксіз сендерге шайтан - дұшпан». Меккеде түскен. Фатыр сүресі. 6-аят. Ғєду шайтан ѓалейћи лєѓин сіздерге к‰шті д±шпан д‰р. Оны д±шпан деп ±ѓыњыздар деді. Оныњ д±шпандыѓы сол єуелі алаќ±с аќмаќтардыњ фиѓлиәт нуќ.. мен басын байлайды, сол амалменен т±сайды, жалќаулыќпен шідерлейді. М±ныњ м±ндай ќылѓанына кµнбеске ћиммєт [394] керек. «همت الرجال تقلع الجبا ل» «Һиммєтул ражул таќләғу єл-жєбєл»
«علوا اللهمت من الايمان». «ғулу әлһиммәт минал иман»- делінген. Мағынасы: «Дәреженің жоғары болуы иманнан». Дененің керегісі бас, көз тозақты жүклейді. Не жүк адамға осылардың себебімен ... жүгі ауырланып артыла береді. Кµњіл патша хүкметін ж‰ргізеді ћєм єѓзє рєѓиєт д‰р кµњіл шєћке ... аман болар рәһ. Ғаќыл ... µзге аѓза екі екіден келеді, тіл уа кµњіл бір болып келді. Ќ±даны(Құдайды) бірлемекте иәки жаћт уа иәки заман болу ‰шін тіл мен кµњілді бір-бір келтірді. Нєпсіні кµњілге ат ќылып жаратты. Нєпсініњ басына ыхыластыњ ж‰генін салу керек. Шариѓат жалауын мухкєм [395] ќылып таѓу керек. Ғибадат иегерін беліне сал, ћєммєттіњ айылымен бір тарт, ѓайраттыѓ пыштанын ќоса тарт, шоќтыњ шекпенін ки, зуќтыњ таѓамын тат, хауф ќорќыныш ќамшысы менен борбайлап барып худур дерге ... болсањ. Періштелерден ћєм ... Егерде нєпсініњ басына ѓафлєттіњ [396] ж‰генін орасањ, бидѓєттіњ [397] жалауын таќсањ, надандыќ иегерін беліне салсањ, жалќаулыќтыњ айылымен тартсањ, ћєустіњ [398] ќамшысымен орап, шариѓат б±йырмаѓан жайѓа т‰сірсењ хайуаннанда бетерсіњ. ...... керемет тєн ... ќызмет ќылу ‰шін кµњіліњ бірлан досты т±ту ‰шін, сырыњ бірлан уєсєлат ќылып, кµріп т±рѓаныњ ќызмет ќылу ‰шін. Қосымша Түсініктер сәжде – намаздағы жерге бас қою қалпы. Рукуғден тұрған соң маңдайын, мұрнын, башпайларының ұштарын, екі қолы мен екі тізесін, қысқасы жеті мүшесін жерге тигізу. Сәждеде көз мұрынның екі жанын көріп тұрады. Екі қол беттің екі жақ маңдайында, саусақтар жабық, қыбылаға бағытталады. Ғәлимул әруах – рухтар әлемі. әлғәрифун – оқушы, ұстаздың көмекшісі. Хожа Ахмад Яссауи – Хожа Ахмет Яссауи 1093-1166 қазақ жерінде, Түркістан алқабында (Сайрам, Ясы маңында) 12 ғасырдың бас кезінде Ибраһим Махмуд шейхтың отбасында дүниеге келген. Түркілік суфизмнің негізін салушы. тамуғ – тозақ. Адам ата, Хауа ананы – Адам баласының атасы, ең алғашқы пайғамбар. Хауа ана барлық адамдардың анасы. Рауф рахим – өте мейрімді. Ғафур рахим – мейрімді, кешіруші. әлкәун әлфәсәд – дүние жамандығы. Кәуин – жұлдыздар, дүние. ғутарид – Меркурий. зуһәрәтун – Венера. миррихун – Марс. зухәлун – Сатурн. жәмәдәт – жәндіктер. нәбәтәт – өсімдіктер. хәиуәнәт – аңдар. табиб – дәрігер. нужум – жұлдыздар. һидәият – туралық, тура жол. Іһтида – тура жолға түсу, тура жол табу. Хузн – қайғы, уайым, қасірет. ғәм – өкіну, қапа. фәдл – абырой, ар. нәфсі әммәрә – әмір етуші нәпсі. һәуәс – құмарлық. риә харис – екіжүзді дүниеқор қалб – жүрек. рух – рух, жан. ғақыл – ақыл. Сир – сыр. хәфи – жасырушы. ихфә – жасыру. қууат қудси – қасиетті күш. хәсиәт сәриф – ұлы жамандық Юсуф ғалейһи сәләм – пайғамбар есімі. Злиха – Юсуф пайғамбардың әйелі. рахым мадр – ананың құрсағы. ғалим шәһәдәт – шаһидтер әлемі. ғалим барзах – барзақ әлемі. Адам өлгеннен кейін қиямет күніне дейін жалғасатын уақыт кезеңі. ғалим аруах – рухтар әлемі. мәужуд – өмір, тіршілік. нәфсі натиқ – сөйлеуші нәпсі. рух инсани – адам рухы. зәннә – жаман ойлау. қииәс – айырмашылық. Ғазаб – азап, қинау, қорлық. исм – есім. ғилләт – ауру, әлсіз. халас – тәмәм. ғәлимул ләһуаттан – құдай жаратылысы. ғәлимул жабарутке – құдірет әлемі. ғәлимл мәләкутке – періштелер әлемінде. сәмәуатда – көктегі әлемде. ғәләм әләруах – жан әлемі. Ард – жер. тәғәллуқ – ілініп тұру. мулахиз – дұрыстап қарау. ақуал – сөздер. әфғәл – істер әхләқ – мінездер. мє фићєні – ондағы. Хауф – қауіп. хушуғ – қорқыныш. хашиәтуллаһ – Алладан қорқу. Тақдир – тағдыр. Алланың бастан - соңына дейін болатын істердің уақытын және орнын ерекшеліктерін әуелден білуі және маңдайға жазуы. Басқаша айтқанда, тағдыр – Алланың заңдары, өлшемдері; Адам тағдыры Алланың қалауымен болады. Барлық адамның тағдыры ана құрсағына түспес бұрын жазылып, Аллаһтың берген жазған өлшеміне бір мезетте кем немесе артық болмайды. Тағдырға адамның қай анадан туатыны, ғұмыры, ризығы, көретін жақсылығы мен жамандығы, үйленуі, бала-шағалы болуы, кіммен қандай ғұмыр кешіп, қашан дүниеден өтуі жазылады. уақиғ – түсу, болса. ирадасы – қалауы. риуаят – хадистердің жету жолы. Риуаят ету – айту, жеткізу. Әби Һурайра радиәллаћу ѓанћуден – Єбу ћурайра радиәллаћу ѓанћу - "Аллаhым, Абу Һурайра мен анасын бүкiл мумuндерге cүйiкті ет!" (хадис). Бүкiл ислам әлемiне аты әйгiлi Абу Һурайра - Йеменнiң Дәус тайпасынан шықты. Хижраның жетiншi жылында исламды қабылдап, нұрлы мәдинаға көшкен. Аллаh елшiсiнiң (с.а.у.) жанында төрт жыл тұpy бақытына ие болған қадiрлi сахабалардың бiрi. Көптеген хадистердiң кейiнгi ұрпаққа келiп жетуiне сүбелi үлес қocқaн. Дiни үкiмдердiң жартысына жуығы бiздiң заманымызға осы асыл тұлғa арқылы келiп жеткен. Пайғамбарымыздың (с.а.у.) қонақжайлығы мен жомарттығының арқасында Аллаh елшiсiнiң мешiтiнде тек ғана ғибадат етiп, iлiм үйренген, исламның негiзгi қағидаларын сақтап қалу жолында үлкен ыждағат көрсеткен сахабалардың бiрі. Тайпа басшысы Туфәйл ибн Амр мұсылмандықты қабылдар - қабылдамас өз руластарының арасында ислам нұpын таратуға құлшына кiрiседi. Оның себепкерлiгiмен ұшқын шашқан иман шоғы руластарының жүрегiнде жалынға айналады. Абу Һурайра да Туфәйл ибн Амрдiң себепкерлiгiмен ислам шуағына шомылған. Жүрегiне иман ұялaғaн ол ардақты елшiнi (с.а.у.) бiр көруге ынтығады. Абу Һурайра мәдинаға табан тiрегенде, Аллаh елшiсi хайбар жорығында болатын. Расулаллаhтың нұрлы дидарын көруге acыққaн ол кiдiрместен бiрден хайбарға тартты. Дiттеген жерiне де жетiп, Аллаhтың сүйiктi елшiсiмен (с.а.у.) жүздеседi. Пайғамбарымыз оның атын cұpaғaндa "Абдушшәмс" деп жауап қатады. Аллаh елшiсi Адам баласы айдың, күннiң құлы бола алмайды: сен - Абдуррахмансың" деп, оған Аллаhтың құлы мағынасына саятын осы атты еншiлейдi. Алайда ол Абу Һурайра деген атпен танымал болды. Пайғамбарымыздың қасында төрт жыл жүрiп, хазiретi Абу hурайра бес мыңнан аса хадис риуаят еттi. Оның көп хадис риуаят eтyiнiң себебi, ол бүкiл ғұмырын Аллаh елшiсiнiң (с.а. у.) жолында сарп етуiнде едi. Апталап аш қалса да, Аллаh расулының (с.а.у.) қасында болып, Пайғамбарымыздан исламның жаңа үкiмдерiн үйренiп, жаттау оның eң қымбатты iciнe айналған. тахќиќ – орындау, дәлелдеу, анықтау. сахабалар – пайғамбардың (с.ғ.с.) жанында жүрген ізбасарлары. Сахаба – пайғамбардың (с.ғ.с.) көзін көрген және сол сенімде дүниеден өткен мұсылман адам. ќатиѓ – кесуші. Ібіліс ѓалейћи ләѓин – шайтан қарғыс атқа, азғырушы. уасуас – шайтанның көңілге күдік салуы, іштей азғыруы. Миѓражѓа – пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) Исра түні аспандарға көтерілуі. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) түнде Меккеден Иерусалимге саяхат жасауы. Бұл жайлы «Исра» сүресінің 1-аятында және «Нәжм» сүресінің 12-17-аяттарында баян етілген. Бұл оқиға пайғамбарлықтың 11 жылы, яғни һижрадан бір жарым жыл бұрын шамасында болған. хуруф – көпше түрде әріптер. Жекеше түрі – харф. алиф (ا) – араб тілі алфавитіндегі әріп. бє (ب) – араб тілі алфавитіндегі әріп тє (ت) – араб тілі алфавитіндегі әріп сє (ث) – араб тілі алфавитіндегі әріп жим (ج) – араб тілі алфавитіндегі әріп ха (ح) – араб тілі алфавитіндегі әріп ха (خ) – араб тілі алфавитіндегі әріп. дєл (د) – араб тілі алфавитіндегі әріп. зєл (ذ) – араб тілі алфавитіндегі әріп ра (ر) – араб тілі алфавитіндегі әріп. зє (ز) – араб тілі алфавитіндегі әріп син (س) – араб тілі алфавитіндегі әріп шин (ش) – араб тілі алфавитіндегі әріп. сад (ص) – араб тілі алфавитіндегі әріп. дад (ض) – араб тілі алфавитіндегі әріп. та (ط) – араб тілі алфавитіндегі әріп. за (ظ) -- араб тілі алфавитіндегі әріп. айн (ع) – араб тілі алфавитіндегі әріп. ѓайн (غ) – араб тілі алфавитіндегі әріп. фє (ف) – араб тілі алфавитіндегі әріп. ќаф (ق) – араб тілі алфавитіндегі әріп. кєф (ك) – араб тілі алфавитіндегі әріп. лєм (ل) – араб тілі алфавитіндегі әріп. нун (ن) – араб тілі алфавитіндегі әріп. уау (و) – араб тілі алфавитіндегі әріп. ћє (ه) – араб тілі алфавитіндегі әріп. йє (ى) – араб тілі алфавитіндегі әріп. Ияумул жумѓє – жұма күні. Ияумус сєбт – сенбі күні. Ияумул єхєд – жексенбі. Ияумул иснєин – дүйсенбі. Ияумус суләсє – сейсенбі. Ияумул єрбиѓє – сәрсенбі. Ияумул хємис – бейсенбі. шєћуәт – ләззәт алу. шєфєќєт – сүю. таѓзим – құрмет ету. мєудєт – достыќпенен с‰йісу. Имам Аѓзам – Имам Ағзам һижраның 80 (699) жылында Ирактың Куфа қаласында дүниеге келген. Толық аты-жөні Нұғман ибн Сәбит. Ұлты парсы. Ғасырының ұлы ғалымы болғандықтан оны - «Имам Ағзам», «ең үлкен имам» деп, құрметтеген. Ел арасында Абу Ханифа деп те аталған. ѓәшир – оныншы. лә хисаб – есеп жоқ, есепсіз. Имам – мешітті басқаратны және намаз оқығанда алда тұратын дін басшысы; мұсылман үмбетінің жетекшісі, басшысы; Исламдағы жоғарғы атақ, дәреже. фаќић – фиқһ ғылымының білгірі. хадис шариф – қасиетті хадис. нағузу биллаһи – Аллаға сыйынамын. мунафиқ – сырт көзге мұсылмандай көрініп, негізінде кәпір, екі жүзді кісі. Аллаһ елшісі (с.ғ.с.) бір хадисінде: «Мұнафиқтың белгісі үшеу: сөйлесе, өтірік айтады, уәде берсе орындамайды, аманат етілсе қиянат қылады». фасиқ – азғын, бұзық. мубтадиғ – діңге жаңа нәрсе алып келген адам. Яғни дінде болмаған нәрсені бардеп , діңге енгізу. хабибне – сүйіктісі. мауғуд – белгілеген. мағлум – белгілі. иќрар – бекіту, берік қылу. тасдиќы – сену. мискиндерге – бейшара, түгі жоқ. Фєбис жєзєићи – бұлардың жазалары. Мураќєбєт – бақылау. мураќєбєт маѓииєт – жанындағыларды бақылау. мураќєбєт єќрєбєт – туыстарды бақылау. мураќєбєт мухииєт – күту, бақылау. мураќєбєт басирєт – ақылмен бақылау. Қєлб – жүрек. рух – жан. сир – сыр. хєфи – жасырушы. ихфє – жасыру. ѓєлим єл-хєлќ – жаратылысты білуші. ѓєлим єш-шєћєдєт - шәһидтер әлемі. ѓєлимусурє – сыр дүниесі. єнѓєм – нығмет қылу. заћир – ашық, анық. Батин – іштей. Ибраћим (ѓ.с.) – Ибраһим, Ы б ы р а и ы м, Авраам — Құран Кәрімде аты аталған пайғамбар. Ең көп тараған есімі - Халил Алла ("Алланың досы"), оны «Имам», «Сыдыќ Ханиф» деп те атайды. Аңыз бойынша, Ибраћим зираты Палестинадағы єл Халилде делінеді. Қабірдің маңайы мұсылмандар ерекше құрмет тұтатын "киелі орын" болып саналады. таѓлим – үйрену. хамд – мақтау, мадақ. Аллаһқа мадақ айту. Мақтау тек Аллаһқа ғана тән. Яғни Аллаһтан басқаға хамд сөзін қолданбаған дұрыс. Әлхамдулиллаћ – Аллаға мақтау. Ћидәият – тура жол, туралық. Іһтида – тура жолға түсу, тура жол табу. мин хємєин – қара балшық. Мєснунин – дене. заћирда – басталуында, құрылуында. лєтиф – жұмсақ. халас – біту. Иқтибәс – шеттен алып пайдалану. истифәде – пайда алу. истиғара – өзгерту. фәуз – жеңіс. Ғиса рух Аллаһ – пайғамбар есімі. хазрет – мырза. Ғұмар әл Фаруқ радиәллаһу ғәнһу – Фаруқ радиәллаһу ғәнһу "менен кeйiн пайғамбар келер болса, ол Хаттабұлы Омар болар едi" (хадис). Аллаһ елшiсiнiң ислам шуағын жананға жаю жолындағы толассыз күресiнде оған ең жақын болған сахабалардың бiрi - екiншi халифа Омар ибн Хаттаб. Ол ислам тарихында белгiлi пiл окиғасынан он үш жыл бұрын Меккеде дүниеге келген, Құрайыштың ади тайпасынан шыққан Омардың әкeciнiң аты - Хаттаб ибн Нуфәйл, шешесi - құрайыштың Махзұн тайпасынан шыққан Хaнтама бинт Хашим. Дәфін – көмілу. Син – қытай елі. Исрафил ғалейһис сәләм – Исрафил (ғ.с.) - аќыр заман келгенде с‰р ‰рлейтін періште. Б±л періште ќиямет к‰ні Аллаћ Таѓаланыњ б±йрыѓымен сырнайды алѓаш ‰рлегеннен кейін ¦лы жаратушыныњ ќалаѓан кейбір жаратылыстарынан тыс кµктегі жєне жердегі барлыќ жаратылыс пєнилікке бас иеді. Сосын екінші рет сырнайѓа ‰рлеген уаќытта бєрі ќайта тіріледі. Бұл періште періштелер арасында мәртебесі жоғары болған төрт періштенің бірі . Әнбиәлар – елшілер, пайғамбарлар. Иманның төртiншi шарты пайғамбарларға сену. Пайғамбарлар - Аллаһ тағаланың шариғатын әмiрлерін тыйымдарын хабарларын құлдарына бiлдiру мақсатымен таңдап жiберген айрықша елшiлерi. Алланың рұқсатымен небiр таңғажайып, яғни тендесi жоқ тiптi болуы мyмкiн емес дейтiн құбылыстар оларға оңай. Пайғамбарлардыц сипаттары Пайғамбарлар жайында бiлiнуi уәжiп және аса зәру бес сипат бар. 1. сыддық: Пайғамбарлар - шыншыл. Олар ешқашан жалғaн сөйлемейдi. 2. аманат: Олар - сенiмдi. Кез келген мәселеде оларға сенуге болады. 3. таблиғ: Хақ тағаланың әмiрлерi мен тыйымдарын еш нұқсансыз және ешкiмнен қорықпай жариялайды. 4. фатанат: асқан ақыл иелерi. 5. исмат: күнәсiз, күнә icтеуден Аллаһтың құдiретiмен сақталынған. Мәләикәлардың – періштелердің. Жамиғ – барлық, барша. кәфін – кебін өлген адамның денесін орайтын мата не киім. мәбғус – жіберілген. жәннәтке – бау-бақша, ұжмақ ақиретте мұсылмандарға берілетін мәңгілік бақыттылық әлемі. Уєлѓаср сүресі – Құран кәрімдегі 103 сүре. Меккеде түскен. фаќат лисанда – тек тілде ғана. Кєлимәт – сөздер. таќлид – еру. махафиз – сақтаушы. Фадиләті разилден-абзалдықтары жаманнан. хайрі шарден фарқ - жақсылықтың жаманнан айырмашылығы. күнәһ кәбирлардан – үлкен күнәлардан . әфѓәл – істер. хәсәнәт – жақсылықтар. сәииәт – жамандықтар. тєфкир – ойлау. хисәб – есеп, хисап. хусн – сұлулық, әдемілік. қубхні – күнә. тағриқ – бату. Мәкруһ – мұсылмандарға өздерін тежеуді талап ететін амалдар. тәғзим – ұлықтау. мәхбуб – сүйікті. мутәсәуир – суретші. ғәрд – мақсат. мәниғ – тыю. мунзәл – жіберген. (Алланың жоғары бір күшінің жібергені) мутәнәһиде – дем алу, ауыр күрсіну. хәдәс – оқиға. Нәби ғалейһис сәләм – пайғамбар, хабаршы. муқәддәм – ұсынылған. жәһиләт – надандық истиснә – бірі қалмастан, бәрі түгел. Әғмәл салих – дұрыс амалдар. кәсәлә – жалқаулық. бәхил – сараңдық. кәзб – өтірік. уа риә – бір нәрсені дабыраға көрсету үшін істеу; даңғойлық, пайдакүнемдік мақсат көздеп амал жасау. Шәбәһәт һужум – құмарлықтың басталуы. иһтидә – тура жолға салу. Әддин нәсихәт – дін насихат. садир – алынған. Әмір бил мағруф уа нәһи ғән әлмункәр кәбислер иғтибәр әлнәмир – жақсылықты бұйырып, жаманшылықтан тйыу. дәғуәт – Аллаһқа, ақиқатқа шақыру, үндеу. мадх – мақтау, мадақ. Аллаһқа мадақ айту. Мақтау тек Аллаһқа ғана тән. Яғни Аллаһтан басқаға хамд сөзін қолданбаған дұрыс. ибтидә – бастау. мужәһидин – Аллаһ жолында талпынғандар. һәббә – өршелену. Жәмиғ – барлық, барша. мунбәғ – шығар жер. мәбәлиғ – көп қылу. Рәзәил – жамандықтар. Кәзәликә – сол сияқты. ғилм уа мағариф – ғылым және тану. «мин әлмәһди иләл ләхд» – бесіктен қабірден ілім алу. Ләзим – керек. һәиһәт – үлкен болу. Әлғәмум – қайғы. бидғәт – дінге ендірілген жаңалық, дін бұзарлық. музһир – жарқырау, нұр шашу. Фақирлар – жарлылар, кедейлер. Мәудуғ – тақырып. қабиһ – жек көрінішті. мәлик мазһәб – құраушысы Әнәсұлы Мәлик. Миладидың 710 жылы Мединеде туып, 795 жылы сол жерде қайтыс болған. Мазһәб – белгілі бір ғылыми пікірлер мен көзқарастар негізіне құралған жол, ағым. Сифәһәт – ақылсыз. Мубтәлә – жалған, бұзылған. махшар – қияметтегі адамдар жиналатын орын. Қағба – жер бетiнде тұрғызылған құлшылық орны. Қaғбa - мұсылманшылықтaғы таухид сeнiмiнiң рәмiзi мен нышаны. Қағба - күллi мұсылмaн баласының қияметке дейiн намаздарында және жалпы барлық қайырлы iстерiнде жүздерiн бұратын және умра - қажылықта басқосар бiрден бiр киелi орындары. Халал – шариғат бойынша рұқсат етілген нәрсе не іс. Харам – шариғат бойынша кесімді түрде тыйым салынған нәрсе не іс. Харам ету- тыйым салу. уа иақумус солат – намазға тұру. Таһарат – тазалық. Жәбрейіл – Аллаһтың дінін жер бетіне тарату үшін пайғамбарларға Аллаһтың үкімін, уаһиларын жеткізетін періште, Аллаһтың қалтқысыз қызметшісі. парыз – анық және бұлтартпас дәлелдермен әмір етілген діни іс-әрекеттер мен міндеттер. қул һууә Аллаһ - жисм – дене. қаийум – Барша әлемде, жер мен көкте өлмейтін, өшпес мәңгәләк иесі. басар – бәрін де көруші. Аллаһ есімдерінің бірі. самиғ – барлық нәрсені естуші. Аллаһ есімдерінің бірі. ирада – қалаушы, қалаған нәрсесінің бәрі болушы. Аллаһ есімдерінің бірі. халиқин – жаратушы, жоқтан бар етуші. Аллаһ есімдерінің бірі. кәләм – сөйлеуші құдіретімен. Тұр – Аллаһ тағала Мұса пайғамбармен сөйлескен Синай тауы. ғасилардан – жамандардан. Ахмед – пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) есімдерінің бірі. Ол «мақтауға лайықты» дегенді білдіреді. мим (م) – араб тілі алфавитіндегі әріп. дәл (د) – араб тілі алфавитіндегі әріп. фәһим – түсінк, түсіну. пәруардігер – Аллаһ, Құдай. Қиямет – жер бетіндегі тіршілік күл-талқан болып күйреп, адамдар есеп беру үшін қайта тірілетін мезгіл. иман – діни сенім. Бұл сөз термин ретінде Аллаһ және Оның елшісі (с.ғ.с.) сенуге бұйырған нәрселердің бәріне қалтқысыз сеніп, мұны амалдармен дәлелдеуді білдіреді. имам Ағзам – ханафи мазәһбнің имамы Имам Ағзам Әбу Ханифа. Аты Нұғман, әкесінің аты Сәбит. Хижри 80-ші (Миләди 699) жылы Куфада дүниеге келіп, 150-ші (Миләди 769) жылы Бағдатта көз жұмған. шайтан – Аллаһтан алыстаған, әмірге қарсы келген, азғырушы, Ібіліс. уасуасы – шайтанның көңілге күдік салуы, азғыруы. тауфиқ - келісушілік. сәһил - жеңіл. хараб – қайғы, уайым, бақытсыздық. мүмин – иамн келтіргендер. Тамуғ – тозақ. Мұнафиққа – күпірлігін жасырып, жұртқа мұсылман болып көрінген екі жүзді адам. Іс-амалдардағы мұнафиқтықты Аллаһ елшісі (с.ғ.с.) бір хадисінде: «Мұнафиқтың белгісі үшеу: сөйлесе, өтірік айтады, уәде берсе, орындамайды, аманат етілсе, қиянат қылады». жаһаннамда – тозақта. мағриб – батыс. машриқ – шығыс. мәлик – періште. кәрәмән кәтибин – періштелер (екі иықтағы жазушы екі періште). Жәббәр Хұда – Жәббәр Құдай. Жәббәр – Аллаһ тағаланың есімдерінің бірі. Өзінің үкімін барша әлемге жеткізуші, күшті де қуатты. лә адри – білмеймін. зәил – тоқтату, қою. ләжинге – мазалау, жармасу. хараб – бәле, қайғы, қасірет. халас – біту. Расул – елші, хабаршы. бағзы – кейбіреу. ғайбат – біреу туралы жаман айту, өсек. қабір ғазаб – қабір азабынан құтылғысы келгендер төрт нәрсеге ұқыпты, төрт нәрседен аулақ жүргені абзал. Ықыласпен орындалуға тиіс төрт жайт; бес уақыт намаз ды қаза етпей уақытында орындау. Зекет пен садақа беру. Әрдайым анық әрі шынайы ықыласпен Құран оқу. әрбір әрекетінде және ісінде Аллаһты есеке алу. Осы айтылғандарды орындау қабірді нұрландырады. Ал мына нәрселерден аулақ болу: Өтірік айту. Күпірлік әрекет жасау. Біреудің сөзін біреуге жеткізіп өсек айту. Лас нәрселермен маңайды бұлғау. ләзим – керек. тасбих – Алланы мадақтау. Хадис – сөзінің тілдік мағынасы – жаңа, сөз, әңгіме. Шариғи мағынасы – Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) айтқан сөздері, істелген істері «хадис» деп айтылады. Хадис сөйлеу және айту арқылы келген хабар. мискин – бейшара. Мағлум – белгілі. ғафур рахим – мейрімді, кешіруші. Ада – орындау. ИншаллаҺ – Аллаһ қаласа. Куллу нәфсі заиқатул мәут – Әрбір жан өлім дәмін татады. Риуаят – айтып беру, айту. Риуаят етуші- хадисті айтып беруші. асхабына – сахабалар. Сахаба - арабшадағы схб тубiрiнен туындаған көпше түрдегi eciм сөз, жекеше түpi - сахабu. сахаба (eтicтiгi) cepiк, жолдас, дос болу және сұхбаттасу деген мағынаны бiлдiредi 1. Мейлi аз, мейлi көп болсын cұхбаттасқан адамға осы eciм берiледi. Терминдiк мағынасына келсек, Аллаһ елшiсiн (с.а.у.) көрген, аз уақыт болса да оның сұхбатын тыңдап, иман келтiрген және дүниеден иманды өткен сахабаға жатады. Ғазірейілге – Алланың әмірімен, ажалы келгендердің рухын алуға міндетті, өлім періштесі деп те аталады. ғаршы әғлані – көктегі биік. Рабби – Аллаһ тағаланың есімдерінің бірі. Мысалы: Аллаһ барлық пенделерге қамқорлық жасап, олардың тағдырларын басқаратын, игіліктер беретін Ие. инсан – адам баласы. жуда – ажырату, бөлу. ахирет – Аллаһ тағала адамдарды есеп-қисап үшін қабірлерінен тірілтіп тұрғызып, олардың арасында төрелік етіп, іс-амалдарының қарымтасын беретін мезгіл. иаумул жаза – жаза күні. кәмилнің – толықтығының. нәһи – тыйым салу. хатб – қайғы, қасірет, бақытсыздық. жәннәттағы – бау-бақша, ұжмақ ақиретте мұсылмандарға берілетін мәңгілік бақыттылық әлемі. Жәбрейілге – періште есімі. Зиррә – түйме. зиррә қадир – түймедей күш. халас – құтқар. махлұқат – барлық жаратылғандарға қолданылатын атау. Тамуғ әһлнің – тозақ иелерінің. Хақтан – Алладан. Бисмиллаһ – Алланың атымен. Хадис – пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) айтқан сөздері, істелген істері. мәликке – патшаға. ғазаб – қинау, қорлау, азаптау. әмирул мүмин – мұсылмандар әміршісі. Миғраж – пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Исра түні аспандарға көтерілуі. Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) түнде Меккеден Иерусалимге саяхат жасауы. Бұл жайлы «Исра» сүресінің 1-аятында және «Нәжм» сүресінің 12-17-аяттарында баян етілген. Бұл пайғамбарлықтың 11 жылы, яғни һижрадан бір жарым жыл бұрын шамасында болған. курси – тақ, орындық. Ғақубат – жазалау. Жәббәр Халиқ – Ұлы жаратушы. һууәл ләзи хатима – ол ең соңғысы. ғазаб – азап түрлері ауырлығына қарай арта бергендіктен оның жазасы да түрліше болады, сол себепті тозақтың да түрлері бар. шариғат – ислам заң ережесі. Тақуа – шариғат және жаратылыс заңын Аллаһ үшін бұлжытпай орындауға тырысып, Ұлы Жаратушының ұлылығының алдында өзін кіші санап қорыққан, Оған деген сүйіспеншілігі артқан адам. зәққум – тозақ ағашы (оның жемісімен күнәһарлар тамақтанады). мисл – сияқты, тәрізді. махрамнан – шариғат бойынша үйленуге болмайтын жақын туыс адам. ғұсыл – мұсылманның жүніптіктен кейін және басқа жағдайларда орындауы міндетті толық жуынуы. Зина – ер-әйелдің шариғат тыйым салған жолмен жыныстық қатынас жасауы. Харам – шариғат бойынша кесімді түрде тыйым салынған нәрсе не іс. Харам ету- тыйым салу. Тәуба – істегеніне өкініш білдіріп, күнәдан қайту. Аллаһқа жек көрінішті нәрселерден жан-тәнімен бас тартып, Ол жақсы көретін нәрселерге жан-тәнімен ұмтылуы. Фатима, Ғайша – пайғамбарымыздың қызы Фатима. Хазірет Ғайша пайғамбарымыздың әйелі. Мәзкур – айтылған, жазылған. махшар – қиямет күнінде адамдардың жиналатын жер. Иғтиқад – сенім. қиямет – жер бетіндегі тіршілік күл-талқан болып күйреп, адамдар есеп беру үшін қайта тірілетін мезгіл. Мукаллифа – жауапты. жәннәт әғлә – ұлы жұмақ. Мүңкәр Нәкир – Ислам дінінің негізін салушы, адам-заттың сұлтаны Мұхаммед (с.а.с.) пайғамбардың хадистерінде Мүңкәр мен Нәкирді былайша сипаттайды. Омар ибн Хаттабтан жеткен хадисте «Ол пайғамбарымыздан (с.а.с.): Ей, Аллаһтың Елшісі! Мүңкәр -Нәкир дегеніміз кім? - деп сұрайды. Сонда пайғамбарымыз(с.а.с.): «Қабірде сынақтан өткізетін періште. Жердің астынан тістерімен, шаштарымен сүзіп шығады. Дауыстары қатты, күннің күркірегеніндей. Көздері жалт етіп атылған найзағайдай. Өздерімен бірге жер бетіндегі адамдар жиналып көтере алмайтын темір шоқпарды ала келеді » - деп жауап берді» Мән Раббик – Раббің кім. Забани – тозақта азаптаушы періште. тәһлил шәриф – Құдайды асыра мақтау. уа иману лә иабиғу тәмәмән – мүшриктер – Аллаһқа серік қосып, Онымен қатар бір нәрсеге табынатын көп құдайшыл адам. мүминдер – иман келтіргендер. Мұнафиқ – екі жүзді. тамуғ әһлі – тозақ иелері. Хабибің – сүйіктің. (Алланың сүйікті құлы Мұхаммад (с.ғ.с.) ді айтып тұр. ахирет – Аллаө тағала адамдарды есеп-қисап үшін қабірлерінен тірілтіп тұрғызып, олардың арасында төрелік етіп, іс-амалдарының қарымтасын беретін мезгіл. табиғ – ұстау, сақтау. хәлләб – алдамшы, алдағыш. хатаб – сөйлеу, келісім сөз жүргізу. Зәқуум – тозақтағы ағаш. риба – өсімқорлық, пара алушылық. Уағда – уәде. риуаят Һурайрадан - Һурайрадан жеткен хадис. жаһаннам – тозақ. Риба – өсімқор. мәсжид – мешіт. Исрафил сүрін – сүр үрілуі дүниедегі ең ақырғы болатын жағдай. Бұл істі Аллаһ тағала Исрафил періштеге жүктеген. әннас – адамдар. мазлумға – әділетсіздікке, қиянаттылыққа сабыр еткен адам. ғафу – кешіру, кешірім жасау. Риуаят - хадистердің жету жолы. ибн – ұлы. Зәқуум – тозақтағы ағаш. Ахмад – пайғамбар (с.ғ.с.) есімдерінің бірі. Ол «мақтауға лайықты» деген мағынаны білдіреді. хамр – арақ. Ғұсман – пағамбар есімі. Ағузу биллаһи иә зул жәләл – шексіз үлкен, өте әділ Аллаға сыйынамын. инсан – адамдар. Уән нас – адам. лафз – сөз. алиф – араб тілі алфавитіндегі әріп. дәл – араб тілі алфавитіндегі әріп. рукуғ – иілу. Қолдарды тізеге қойып, төмен қарай иілу. Намаздың негізгі парыздарының бірі. мим – араб тілі алфавитіндегі әріп. сәжде – намаздағы жерге бас қою қалпы. Рукуғден тұрған соң маңдайын, мұрнын, башпайларының ұштарын, екі қолы мен екі тізесін, қысқасы жеті мүшесін жерге тигізу. Сәждеде көз мұрынның екі жанын көріп тұрады. Екі қол беттің екі жақ маңдайында, саусақтар жабық, қыбылаға бағытталады. Әлхамду лиллаһ – «Аллаһқа мадақ!» деген сөз. хамд – мадақ, мақтау. латиф – жұмсақ. иә әюһән нас – Әй, адамдар! Ихсан – ахсана» етістігінен туындалған сөз. Бір нәрсені жақсы орындау, игілік істеу, жақсылық жасау дегенді білдіреді. хайр – жақсылық. Мустәхиққа – тұрарлық. Қалб – жүрек. Харад – бөліну, бас тарту. Бағсдан – міндеттен. Радиаллаһу ғәнһум уа ради ғәнһу – Аллаһ олардан және одан разы болсын. Кәмил – толық. қалбін – жүрегін. Һиммәт – тырысу. Мухкәм – мықты, сенімді. Ғафләттің – ақылсыздықтың. Бидғәттің – дін бұзарлықтың. Һәустің – ұялтудың. Әдебиет АҒК (Алматы Ғылым Кітапханасы) қолжазба қоры. – № 1176 бума. – Б 45-47, 219-220. АҒК (Алматы Ғылым Кітапханасы) қолжазба қоры. – № 8 бума. – Б 5, 6, 45-73, 74-77, 78-81, 82-112, 117-128, 131, 132, 179-190, 196-203. АҒК (Алматы Ғылым Кітапханасы) қолжазба қоры. – № 1171 бума. – Б 8, 14-16, 17-20, 32, 33, 124, 125, 128, 129, 152-161, 165-170, 175-179, 188-208, 232-233, 237-240. Әулеттік мұрағатта сақталған Иманғали Маненов көшірмесі. – № 2 бума. – Б 71-73, 75-78, 82-85, 88-90, 104, 105, 109-115, 121-123, 126-129, 145-155, 193, 194, 197-201, 214-221, 224-231. Әулеттік мұрағатта сақталған Омар Иманбай ұлының көшіресі. – № 1 бума. – Б 149, 150. Әулеттік мұрағатта сақталған Жолмұрат Жүсіпұлы – № 1 бума. – Б 196. Халифа Алтай. Құран кәрім / Халифа Алтай. – Мәдина Мұнаууара, 1992. Баранов Х. К. Арабско-руский словарь / Х. К. Баранов. – М.: Руский язык, 1985. Мазмұны Алғы сөз.......................................................................................................3 Кіріспе .........................................................................................................5 Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы қолжазбаларының әліббиі...........................11 Шариғат сөзі..............................................................................................14 Шайтан туралы..........................................................................................16 Бұрынғы аңыз һәм бүгінгі хал.................................................................17 Жаратылыс туралы(бірінші әңгіме)........................................................17 Жаратылыс сыры (екінші әңігеме)..........................................................17 Өнерпаз туралы ертегі...............................................................................28 Лұқпанның білім үйренуі.........................................................................29 Өлім түрлері...............................................................................................30 Адам және жұлдыздар..............................................................................31 Адам жаратылысы туралы........................................................................40 Қорқыныш төрт түрлі...............................................................................44 Жұмбақтар..................................................................................................45 Діни уағыз (бірінші нұсқа).......................................................................48 Дұға исму ағзам дүр..................................................................................64 Бір дұға ......................................................................................................73 Құрандағы әріптер....................................................................................73 Хадис шариф..............................................................................................74 Сүйісу бес түрлі.........................................................................................75 Хадис шариф..............................................................................................75 Төрт асыл....................................................................................................77 Дін қандай..................................................................................................78 Хожа Хафиз................................................................................................78 Дін тағылымы (жетінші әңгіме)...............................................................79 Дін тағылымы (тоғызыншы әңгіме)........................................................86 Дін тағылымы (оныншы әңгіме)..............................................................89 Ғылым мәні................................................................................................90 Уалғасыр....................................................................................................94 Тән туралы (бірінші әңгіме).....................................................................99 Хадис шариф..............................................................................................99 Әр түрлі насихат сөз..................................................................................99 Бір жаратқан Алланы – сегіз сипат бірлан танымақ............................101 Дақайық әл Ахбардан адамның суреті..................................................103 Жан шығарғанда тәнмен қоштасқаны...................................................105 Шайтанның өнер халде[гі] пендені аңдығаны.....................................106 Жан тәсілім болғанда, көктен үш мәртебе дауыс болғай...................108 Өлім халінде болған пенденің халі........................................................109 Өлер халде періштелер келгені..............................................................111 Мұхаммед (ғ.с.) хадисі өлгенде жан тәнге барғаны............................117 Өлімнің хикаясы......................................................................................120 Дүниеде оттың бар болғаны...................................................................123 Жәбрейіл періште пайғамбарға жеті тозақты баян қылғаны..............125 Әннә хазретнің миғражда көргені.........................................................127 Он түрлі боп адамның тірілмегі.............................................................133 Барша мақлұқатты беске бөлер..............................................................137 Иманның сипаты.....................................................................................141 Әбу Һурайрадан бір риуаят: Шаян Құрайыш туралы..........................148 Исрафил ғалейһи саламның сүрі үргені................................................149 Арақ ішкіштердің қабірде тұрғаны.......................................................150 Арақ туралы Опай ұлы Кағбдан риуаят................................................151 Жұмбақ.....................................................................................................154 Ағайын (М-Жүсіп өлеңі)........................................................................156 Жалған туралы (М-Жүсіп өлеңі)............................................................157 Нұржан ақын өлеңі..................................................................................158 Сүлеймен пайғамбарның бала күніндегі бір шешуі............................159 Дуаның пайдасы туралы.........................................................................160 Дін тағылымы (бесінші әңгіме).............................................................161 Қосымша түсініктер................................................................................164 Әдебиеттер...............................................................................................180 Каталог: fulltext -> transactions transactions -> Казахстан республикасының Ғылым және білім министрлігі transactions -> Азамат Тілеуберді transactions -> Қырықбай Аллаберген тарих және баспасөЗ Қазақ мерзімді баспасөзінде тарихтың «ақтаңдақ» мәселелерінің жазылуыбаспасөзінде тарихтың transactions -> Екінші кітап transactions -> МӘШҺҮР – ЖҮсіптің лингвистикалық КӨЗҚарастары оқу құралы Павлодар Кереку transactions -> МӘШҺҮр тағылымы жинақ 2 Том transactions -> Е. Жұматаева жоғары мектепте оқытудың біртұтас дидактикалық ЖҮйесінің теориясы монография Павлодар 2012 Кереку жүктеу/скачать 13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|