Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
Қанжыға. Кейбір ескі сөз сөйлеушілер жауға аттанғанда қанжығалы
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ќанжыѓамда
- Қанжыға
| Қанжыға. Кейбір ескі сөз сөйлеушілер жауға аттанғанда қанжығалы болып, қанжығасы құр келіп көрген емес. Сондықтан, қанжығалы атанған деседі (М-Ж., 46); Ќалмаќы ќара ‰зењгі, биік ќасты ер, Ќанжыѓамда байлаулы жіптен шідер (Абай, 214); Ќодардыњ ќанжыѓада басын кµріп, Берелік деп шулады «уєде» десіп (ЌКБС, 93); ...т‰неугі ысќа берген теріні ќанжыѓасына байланѓан Шешенбай желе жортып келе сала… (Шєкєрім, 509); Тамаша ќырлы ауылдан т‰лкі ауласам, Тамаша ќанжығамды ќандап қайтсам (Халыќ єні) Тат. قانجغا канджуга غنجوغه,قانجوغه кир. قانشيغه (монг. ганзыга) торока, ремни у сдла, которыми привязывютъ къ сдлу легкую каладь, дичь и пр. (п. شكاربند), قانجغلا привязать къ торокамъ (Будагов, 1871: 27). Ердің артқы жағына қоржын немесе аң, құс сияқты шағын жүкті байлайтын бөктергі, қанжыға деп аталатын қайыс тағылады (С.М., – Б. 119).
«Қанжыға» – деп ердің екі қапталының артқы қасынан кейінгі екі ұшына тақау жерге бірдеңе байлап қою үшін тесіп өткізілетін қайыс немесе жіпті айтады (ҚТҚЭС, 1966: 116). Қанжыға зат. Әр түрлі бөктіріншек байлау үшін ердің артқы қасының астын ала екі қапталдығының кейінгі жақ шетіне, өткізіліп қойылатын таспа тәріздес қайыс (ҚТТС, 1961: 33). Қанжыға сөзі қырғыз, өзбек, қарақалпақ тілдерінде де дәл осы мағынада қолданылады. Бұл сөз башқұрт тілінде каньяға, алтай тілінде кандьага, монғол, бурят-монғол тілдерінде ганзага, қалмақ тілінде ганзгь түрінде кездеседі. Әзірбайжан, түрік тілдерінде қанжығаны tәrki (jәһәr tәrki) дейді, хакас тілінде бұл сөз тиргі (алтын тиргі – алдыңғы қанжыға; кизін тиргі – артқы қанжыға) болып айтылады, бірақ та «қанжығаға байлау» деген мағынада тиргіле, тиргілет етістігімен қатар ханчағыла, ханчағылат етістігі де қолданылады (Хакасско-рус. Сл. М., 1953). «…алт. каnзаga торока < монг. Үаuүа, ср. совр. Монг., бур. Ganzaga» (Рассадин, 71) (Жанпейісов, 108). Кейбір зерттеушілер бұл сөз монғол тілдерінен ауысып келген және оның мағынасы осы тілдерде «салбыратып асу, асып байлап қою, салақтап тұру» деген мағыналарда кездесетін Һанжыха, Һанжаха сөзімен тығыз байланысты болу керек дейді (Бурят – монг. – рус. Сл. М., 1951; Монголмко-русск. Сл. М., 1957). Қанжыға сөзі түркі тілдеріне конкретті бір мағынада ауысып келген монғол сөзі болар деп шамалайды (ҚТҚЭС, 1966: 116). Қанжығаң қан болсын! – фигурально представляет образ охотника, возвращающегося с охоты с большой добычой, т.е. С притороченными шкурами волков, лисиц, карсаков, тушами диких животных (джйеранов, сайгаков, зайцев и.др.) и различной дичью, что, естественно, окрашивает кровью тороки охотника (Ә. Қайдар, 2003: 202). Академик Ә. Қайдардың этнографиялық сипаттамасы қанжыға сөзінің уәжін толық түсіндіре алады деп айтуға толық негіз бар. Қанжыға > аңшының аңнан алған олжасын байлап алуы. Қан+жық (жық-етістігі) соқ (соғым)(ғ) құлатумен байланысты сияқты. Қанжығы > қанар > қор (жын) > боқша. жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|