Мәшһүр-Жүсіп Шығармаларындағы заттық МӘдениет лексикасы
Киіз үй. Жазда отыратын киіз ‰й
жүктеу/скачать 6 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Мыњ ќаралы ќойдыњ ж‰ні кетті ѓой
| Киіз үй. Жазда отыратын киіз ‰й, ішкі-тысќы тµсеніштері мен ќысќы ‰йдіњ астына тµсейтін тµсеніш-б±лардыњ бєрінен артылѓанын жєне сатып керек-жараѓын алады. Кеше ќазаќ ж±ртында Едіге баласы Шоњ би жаз к‰нінде ќанша игі жаќсы бас ќосып, бір киіз ‰йде отырѓанда жарќ-ж±рќ етіп найзаѓай ойнап жањбыр жауды дейді; Аспан, кµк деген кигіз емес, кілем емес, таќтай емес, бу мен су (М-Ж., 56),
Є. Марѓ±лан «Ќазаќ ‰йі жєне оныњ жићаздары» деген ењбегінде киіз ‰йлердіњ екі, ‰ш ќанаттан бастап, он екі, он сегіз, отыз ќанатќа дейін жететін ‰лкен т‰рлері болѓандыѓын, бір ‰йдіњ керегелерініњ басы 70-80-нен бастап 360-ќа дейін болатындыѓын айтады (Қасиманов, Қазақ әдебиеті. 1993. № 14 (2296). Л. Н. Гумилев: Біраќ ќытайларѓа бєрінен де гµрі киіз ‰й кµбірек ±найды... Бо Цзюй-и киіз ‰йді «кµгілдір» - деп, атап «Кµк ордамен ќоштасу» – деген µлењін шыѓарады: Мыњ ќаралы ќойдыњ ж‰ні кетті ѓой,Екі ж‰здей ж‰зік ала кепті ѓой.Керегесін ‰йењкіден ќашаѓан Неде болса, бір керемет жасаѓан ... Киіз ‰йді «кµк орда» (70), «кµгілдір» (174) – деп, ќытай аќыны суреттеген. [88, б.70-174, 471-472]. Киіз ‰й тіркесін екіге бµліп ќарастырамыз. Алдымен, киіз сµзіне тоќталалыќ. Біздіњ жорамалымыз бойынша киіз (кигіз) ки + гіз т‰бір мен ќосымшадан т±ратын сияќты. Себебі, ќазаќ тілінде біз (бігіз), м‰йіз (мігіз) т‰рінде айтылѓан. С. Аманжолов былай дейді: Можно безконечно искать, но едва ли можно определить, откуда брался корень слова біз (шило). Но вот, южный диалект (Жуалинский район) сохранил нам слова бігіз2 (шило), которое, учитывая возможность чередования м//б, ‰//і, в свою очередь можно сопоставить со словом мігіз – м‰гіз – м‰йіз (рога) [24, б.152-153]. В.В. Радлов мÿjÿз// мÿңÿз// мÿгÿз – рогъ – деп жазды [17, б.2221]. Л. Будагов: а. كاغد кягізъ (каз. كاغد, тур. простор. كاغد кягізъ), бумага كاغدطباغي тат. تاقته كاغد листь бумаги, почтовая бумага, паспорть. т.б. мағыналарын көрсетеді [20, б.109]. А. Ж±банов: Еміз – єуелде емгіз болѓан дейді [12, б.75]. К. Аханов: Мысалы, ќ±рал атауы – біз деген сµз ертеректе бігіз т‰рінде дыбысталѓан. Б±л кµне форма µзбек, ±йѓыр тілдерінде саќталѓан. Ќырѓыз, ќараќалпаќ т.б. т‰ркі тілдерінде сµз ортасындаѓы г дыбысыныњ редукцияланып т‰сіп ќалуы нєтижесінде б±л сµз біз т‰рінде дыбысталѓан. М‰йіз сµзініњ кµне формасы – м‰њіз ±йѓыр тілінде саќталѓан. Т‰ркі тілдерініњ тарихынан м дыбысы мен б дыбысыныњ, ‰ дыбысы мен і дыбысыныњ µз ара алмасуы жєне кейде ќ, к, ѓ, г дыбыстарыныњ µзгеріп басќа дыбыстармен алмасуы не т‰сіп ќалуы жиі ±шырасады – дегенді айтады [90, б.144]. Є. Ќайдаров, М. Оразов: Сондай-аќ, ќысањ дауысты дыбыстардан соњ т‰бір соњында ѓ саќталынбаѓан – дейді (сары) [91, б.124]. М. Томанов: Сµз соњындаѓы ќ, ѓ, к, г дауыссыздары т‰ркі тілдерініњ кµпшілігінде т‰сіп ќалѓан: элліг – элли – елу, атлыѓ – атлы – атты, сары-сары т.б. Б±л позицияда т‰рікмен, єзербайжан тілдерінде ѓ, г дыбыстары саќталып ќалѓан [92, б.69]. А. Хасенова: Біріншіден -ыз (-із) аффиксі -ѓыз (-гіз) аффиксінен ќысќарып барып (емгіз > еміз) түрінде ќалыптасќанын, б±ѓан сарығ > сары, улуѓ > ±лы, бігіз > біз сияќты т.б. салыстыруѓа болатынын жазады [93, б.183]. Ш. Сарыбаев: Тілімізде ќатар ќолданылып ж‰рген кигіз – киіз, мањдай – мањлай, т.б. сияќты ќос сыњарлар кµп – десе [65, б.507], қазаќ тілініњ диалектісінде «киізді», «кигіз» деп атау да кездесіп отырады – дейді (Тлепин, 12 б.). жүктеу/скачать 6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|