ГИДРОТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРЫЛЫСТАҒЫ МЕТАЛЛ

208 
автоматпен немесе жартылай автоматпен пісіріледі. Керек кезінде нүктелі 
немесе контакты пісірулер қолданылады.  
Өте  үлкен  және  күрделі  конструкцияларды  жинау  үшін  монтаждау 
кезінде  біріктірулердің  жоғарғы  сапасын  қамтамасыз  ету  үшін  қосымша 
жұмыстар жүргізіледі. Олар – конструкция кесіктерін фрезерлеу, бұрғылап 
тесу  және  жинап  байқау  т.б.  Жалпы  жинау  –  конструкция  өлшемдерін 
жобаға  сәйкестендіру,  шеттерін  пісіруге  келтіру,  монтаждауға  керекті 
тесіктерді  бұрғылау  үшін  қажет.  Жинап  байқау  элементтерді  даярлау 
дәлдігін  тексеру  үшін  және  орын  ауыстыру  мүмкіндігін  тексеру  үшін 
қажет. Негізінен жинап байқау біркелкі конструкциялардың бірінші немесе 
оныншы  конструкциялары  үшін  керек.  Даяр  конструкцияларға  тапсырма

 
жұмыс,  сызба,  нөмірлері,  конструкциялардың  маркалары  бояумен 
жазылады. 
Даярланған  конструкциялар  бояу  цехына  тасымалданып  жеткізіледі. 
Бояу  цехында  даяр  конструкциялар  боялып  жиналады  және  теміржол 
платформалары мен автотранспорттарға жүктеп монтаждау үшін құрылыс 
алаңына жөнелтеді. 
Болат  конструкциялар  даярлау  сапасын  тексеру  үшін  зауыттарда 
тексеру 
жүйелері 
бар. 
Тексеру 
жүйелері 
материалардың, 
конструкциялардың  сапаларын,  жобаға  сәйкестігін,  егер  жобадан  ауытқу 
болса, оны көрсету үшін қажет. Олар үшін қажетті мамандар, қабылдайтын 
қызметкерлер керек. 
Прокатты  болаттардың,  электродтардың,  пісіру  үшін  керекті 
сымдардың,  флюстардың,  т.б.  материалдардың  сапалары  мемлекеттік 
стандарттарға, техникалық шарттарға сәйкес болуы қажет. 
 
Қақпаның қызметі 
 
Гидротехникалық құрылымдағы су өткізуге қалдырған тесіктерді су 
қақпалары жабады. Су қақпалары деп, гидротехникалық құрылымдардағы 
суды  өткізуге,  қалқып  жүрген  заттарды,  мұзды,  кемелер  мен  порттарды 
өткізуге  судың  жоғары  және  төменгі  деңгейлерін  реттеуге  арналған 
конструкцияларды  айтамыз.  Гидротехникалық  су  қақпалары  бас 
гидротехникалық  құрылымдарда  және  су  бөлетін  гидротехникалық 
құрылымда қолданылады. 
 

209 
 
 
1- су өткізбейтін болат қаптау; 2- арқалықтар торы; 3- диафрагмалар;  
4- ригельдер; 5- бойлық байланыстар; 6- тіректі арқалықтар; 7- тіректі-
жылжымаы бөлік; 8- кері дөңғелектер; 9- бүйірлік дөңгелектер;  
10,11- Тығыздағыш құрылғылар; 12- аспалы құрылғылар; 13- 
баспалдақтар; 14,15- қызмет көрсету алаңшасы мен қоршаулар;  
16-қақпаны қысқыштар; 17- қақпаның жұру жолдары. 
 
Гидротехникалық су кақпаларынын жіктелуі 
 
Пайдалануына  сәйкес  су  қақпалары  негізгі,  авариялық,  жөндеу  үшін, 
құрылыс үшін болып бөлінеді. 
Авариялық  су  қақпалары  авария  болған  кезде  гидротехникалық 
құрылым тесігін жабуға керек. 
Негізгі  су  қақпалары  су  деңгейлерін  ұстап  тұруға,  суды  пропорция 
бойына бөлуге, су шөгімдерінен тазалауға қажет. 
Жөндеу  үшін  керекті  су  қақпалары  негізгі  су  қақпасын  жөндегенге 
қолданылады. 
Құрылыс су қақпалары құрылыс су шығынын өткізу үшін қажет. 
Жоғарғы бьеф деңгейіне байланысты су қақпалары, беткі және тереңгі 
болып бөлінеді. 
Беткі  су  қақпалары  су  ағызатын  тесіктерді  жабуға  арналған.  Толық 
жабылған  кезінде  суға  батып  кетпейді,  сондықтан  олардың  жұмыс  істеуі 
теренгі су қақпаларына қарағанда оңтайлырақ. 
Тереңгі  су  қақпалары  су  бетінен  төмен  жатқан  тесіктерді  жабуға 
арналған. 

210 
 
Сурет 118. Жазық екі секциялы су қақпасы 
1- төменгі секция; 2-секция аралық ілініс; 3- жоғарғы секция;  
4- балансирлі арба; 5-балансирлі сырғымалары бар арба; 6-кері 
дөңгелектер; 7-қысқыштардың тірегі; 8- бүйірлік дөңгелектер; 9- негізгі 
жол; 10- бүйірлік дөңгелектерге арналған жол; 11- кері дөңгелектерге 
арналған жол.     
 
Жазық гидротехникалык су қақпаларының 
 конструкциялары 
 
Жазық  болат  су  қақпалары  –  арқалықты  жылжитын,  дөңгелейтін 
тіреулері  арқылы  гидротехникалық  құрылымдарға  су  қысымын  беретін 
конструкциялар. Жазық болат су қақпалары аралығы 40 м (биіктігі 15 м – 
ге дейін) тесіктерді жабады. 
Жазық  су  қақпалары  жылжитын,  жылжымайтын  бөліктерден  және 
көтеретін механизмнен тұрады. 
 
Су қақпасының құрамы 
 
Болат  қаптау  су  қақпасының  су  қысымы  берілетін  жағынан 
орналасып,  судың  ағызбауға  арналған,  су  қысымын  қабылдап  оны  су 
қақпаның  арқалықтар  торына  береді.  Болат  қаптау  –  қаңылтыр  болаттан 
даярланады. 
Арқалықтар  торы  –  көлденең  қойылатын  қосымша  арқалық  - 
стрингерден,  бас  арқалықтардан және  тік  арқалықтардан  тұрады. Көбінде 
қосымша  арқалық  –  стрингерлер  тік  арқалықтарға  қабаттаса  тіреледі.  Тік 
арқалықтар  көлденең  байланыс  ферма  құрамына  енеді,  сөйтіп  оның 
жоғарғы белдеу қызметін атқарады. Тік арқалық қабылдайтын су қысымы 
көлбеу тіреулер арқылы бас арқалықтарға бөлінеді. 
Бас  арқалықтар  торы  қабылдайтын  су  қысымын  шеткі  тік  тіреулерге 
береді. 

211 
Шеткі  тік  тіреулер  бас  арқалықтан  су  қысымын  қабылдап,  оны 
жүретін  тіректерге  және  ілінген  жабдықтарға  береді.  Шеткі  тік  тіреулер 
бас  арқалықтардың  тұрақты  жағдайын  қамтамасыз  етеді  және  жүретін  – 
тірек бөлімдерін бекітуге қажет. 
Бойлық  байланыстар  бас  арқалықтардың  төменгі  белдеулер 
араларында орналасады және су қақпасының қысым әсер етпейтін жағына 
тік  жазықтықтағы  қатаңдығын  қамтамасыз  етеді.  Бұл  байланыстар  су 
қақпасының  массасын  және  көтерген  кезде  пайда  болған  тік  күштерді 
қабылдап, оларды шеткі тік тіреулерге беру үшін қажет. 
Болат  қаптау  бойлық  байланыс  ферманың  су  қысым  ететін  жағынан 
орналасып  қақпаның  қатаңдығын  қамтамасыз  ететін  қатаң  конструкция 
құрайды. 
Көлденең  байланыстар  –  тік  фермалар  су  қысым  ететін  жақтағы 
белдеуі – тік тіреу ал су қысым етпейтін жақтағы белдеуі бойлық байланыс 
ферма тіреулері жатады. 
Жылжитын  —  тірек  бөлімдері  доңғалақ  немесе  сырғитын,  судың 
гидростатикалық  қысымын  су  қақпаның  қосалқы  детальдарына  одан  ары 
бетон құрылымына беретін, бөліктері болып есептеледі. 
Судың  қақпаны  айналып  өтуіне  кедергі  жасайтын  болат  қаптаумен 
қосалқы  детальдар  арасына  тығыздайтын  резинкалар  қойылады. 
Тығыздайтын резинкалар су қақпаның түбіне және жанына қойылады. 
Аспалы  бөліктер  су  қақпасының  жылжитын  бөліктерін  көтергіш 
механизімдердің тартатын бөлігімен қосылады. 
Су  қакпасының  қозғалмайтын  бөліктері  келесі  элементтерден 
тұрады: 
-  жылжымалы  –  тіректердің  қосалқы  бөліктері  (жұмыс  жолдары); 
көлденең және тік тығыздайтын резиналардың қосалқы бөліктері; 
-  бетон массасының, қабырғаның бұрыштарын темірленулері; 
-  су қақпасын жылытатын бөліктері. 
 
Гидротехникалық су кақпасының бас өлшемдерін анықтау 
 
Су қақпасының есепті аралығы  
 
C
L
L
2
0


,   
 
 
 
 
 
 
 
        
 
 
 
    (222) 
 
бұл жерде: 
0
L
- су өткізетін тесік ені; 
С
 – су қақпасының тіреу орталығынан құрылым ойысының шетіне дейінгі 
аралық. 
Алдын-ала  есептеу  кезінде  С  келесі  берілгендер  бойынша 
қабылданады. 
м
L ,
0
 
 
10-дейін 
20 -дейін  30... 40 -дейін 
Н
, 
м
   
6-дейін  
8-дейін  
12... 15-дейін 
С
,
мм 
 
200..250мм З00..400мм 500..800мм 
Бұл жердегі 
Н
 – су биіктігі. 

212 
Тереңдегі су қақпалары үшін 
мм
С
250

 тең етіп қабылданады. 
Су қақпасының биіктігі келесі формуламен анықталады: 
 
а
Н
Н
к


,   
 
 
 
 
 
 
 
        
 
 
 
    (223) 
 
бұл  жерде: 
а
  –  беткі  су  қақпалары  үшін  жоғарғы  бъефтегі  су  деңгейінен 
артық  бөлігі,  негізгі  және  авариялық  су  қақпалары  үшін  100  –  300  мм; 
жөндеу үшін қажетті су қақпасы үшін 400 мм. 
Беткі су қақпасы үшін берілгендері 
м
L
16
0

; 
м
Н
0
,
7

; су қақпасы  – 
негізгі 
м
L
15
,
16
075
,
0
2
16
1




.  Жүктейтін  аралық 
.
10
,
16
075
,
0
2
16
м
Н
к




.      
м
Н
к
2
,
7
2
,
0
7



 
Тереңгі  су  қақпасының  берілгеңдері: 
м
Н
м
Н
м
L
 
0
,
6
 ;
0
,
4
;
10
0
0



;  су 
қақпасы негізгі.  
 
 
м;
15
,
10
075
,
0
2
10
 
м;
25
,
4
25
,
0
4
 
м;
 
5
,
10
25
,
0
2
10











ж
к
L
Н
L
 
м
25
,
4
25
,
0
4



ж
Н
 
 
 
 
Сурет 119. Жазық беттік және терендік су қақпаларының өлшемдерін 
есептеуге арналған сұлба. 
а – бүйірлік тығыздағыштардың орналасуынан байланысты L
Г
, L
О
, L есебі; 
б  –  төменгі  тығыздағыштардың  орналасуынан  байланысты  беттік  су 
қақпалары  үшін  Н
Г
  және  Н
О
  есебі;  в  –  төменгі  және  жоғарғы  көлденең 
тығыздағыштардың  орналасуынан  байланысты  терендік  су  қақпалары 
үшін Н
Г
 және Н
О
 есебі; L
О
 – жарық кездегі саңлау аралығының ені; L – су 
қақпасының 
тіректі-жылжымалы 
бөліктерінің 
осьтері 
бойынша 
қабылданатын есепті аралық; L
Г
 – тығыздағыштың орналасуы анықтайтын 
жүкті аралық. Биіктік өлшемдерін де осы индекстер сипаттайды. 

213 
Гидротехникалық су қақпасының көтергіш конструкцияларын 
орналастыру 
 
Беткі  екі  арқалықты  су  қақпасының  бас  арқалықтарын  орналастыру. 
Бас  арқалықтарды  қатысатын  конструктивтік  талаптарға  сәйкес  бірдей 
жүктелетін етіп орналастыру қажет. 
 
мм
600
400
2



  
3
5
,
0
2
н




 
 
Мысал. 
2

=500 мм;         

5
,
0
 
             

=3660 мм; 
 
2

=2840 мм. 
 
Тереңгі екі арқалықты су қақпасының бас арқалықтарын орналастыру. 
Тереңгі  су  қақпасына  трапеция  тәрізді  су  қысымы  әсер  жасайды. 
Трапецияны аудандары бірдей екі трапецияларға бөліп, олардың ауырлық 
центрлерін  тауып,  соларға  қарама-қарсы  бас  арқалықтарды  орналастыру 
қажет. 
 


2
;
2
2
1
кер
Г
Г
кер
А
А
А
Н
Н
Н
Н
А






,   
 
 
        
 
    (224) 
 
Екінші жағынан  
 

 

х
х
Н
Н
Н
Н
А
Г
Г






2
1
,  
 
 
 
 
        
 
 
 
    (225) 
 
бұл жерде: 

х
 трапецияны екі бірдей бөліктерге бөлетін сызық орны. 
 
 
 
Сурет120. Беттік су қақпасына гидростатикалық қысымның және су 
қақпасының биіктігі бойынша ригельдерді орналастыру эпюрасы 

214 
 
Сурет121. Тереңдік су қақпасы ригельдерінің орналасуы 
 
Аудандарды  теңестіріп  квадраттық  теңдеуді  шешу  арқылы  х-тің  сан 
мәнін  табамыз,  содан  кейін  екі  кіші  трапециялардың  ауырлық  центрлерін 
табамыз: 
 




2
3
1
2
2
2
2
2
1
1
1
х
х
Н
Н
х
х
х
H
H
A
S
х
Г
Г
y
с








, 
 
 
 
 
 
 
 
 
    (226) 
 






2
2
2
2
2
2
2
6
2


























х
Н
х
Н
х
Н
Н
х
Н
х
Н
х
Н
Н
A
S
х
Г
Г
Г
Г
Г
Г
y
с
,    
 
 
 
 
   (227) 
 
бұл  жерде: 
2
1
,
y
y
S
S
  -  бірінші  және  екінші  трапецияның 
1
y
және 
2
y
өстері 
қарағандагы статикалық моменттері. 
 
Мысал: 




2
15
,
4
6
15
,
4
6
1
,
8
1
,
8
2
,
16
15
,
4
2
15
,
4
6
6
1
х
м
т
А
м
т
А
тр











 
 
Осыдан 
м
х
м
х
м
х
х
х
с
с
74
,
0
;
1
,
1
58
,
2
0
2
,
16
7
,
3
2
1
2






 
 
Бас арқалықты есептеу 
 
Бас  арқалық  ферма  немесе  коставрлы  құрамы  қималы  болып 
қабылданады.  Құрама  қимасы  арқалықтарды  дөңгелек  тесіктер 
жобаланады. 
Бас  арқалық  қимасын  таңдау  алдыңғы  тарауларда  келтірілген 
арқалықтар  торының  бас  арқалық  қимасын  тандаумен  бірдей  жүргізіледі. 
Сондықтан қима тандауды мысал ретінде қарастырамыз. 

215 
Беткі қақпа мысалы. 
 
;
03
,
2
210
2
,
1
24697
6
210
2
,
1
2
210
233
6
6
2
6
2
,
1
;
11
,
1
207
130
10
4
998
3
;
207
600
1
,
1
10
06
,
2
1670
230
24
5
0
,
1
;
2
,
1
;
130
;
230
;
5
,
157
;
24697
1
30
2
,
1
10
3
,
4303
3
,
430
2
2
275
,
0
2
7
16
25
,
121
2
7
16
8
,
99
998
;
4
,
27
275
,
0
8
,
99
998
2
15
,
16
25
,
121
2
25
,
121
125
,
12
4
49
1
4
2
2
5
min
3
3
3
max
1
2





































































h
t
W
h
t
f
A
L
см
t
см
t
см
f
МПа
R
МПа
R
см
А
см
W
м
kH
M
kH
Q
м
kH
M
kH
L
q
R
м
kH
м
т
H
p
q
w
кер
w
н
w
w
c
n
s
y
н
кер
r
A


 
 
бұл  жерде: 
L
-  көлденең  қиманың  ассиметрия  коэффициенті; 
см
h
a
210

  - 
арқалық биіктігі. 
Арқалықтың жалпы қимасы: 
 




см
b
см
t
см
F
h
t
А
А
cм
t
f
L
L
W
f
L
А
g
f
y
w
w
б
w
Тlp
76
,
42
;
0
,
3
;
3
,
128
233
210
2
,
1
36
,
613
;
36
,
613
2
,
1
210
03
,
2
6
1
03
,
2
2
,
24697
210
1
03
,
2
6
1
1
2
2
2
2




























 
 
қабылдағанымыз 
2
40
,
4
см
А
см
b
б
f


  
 
Арқалықтың көлденең қимасы 
 






4
2
2
3
2
3
4631412
5
,
0
89
1
233
121
2
206
206
2
,
1
12
206
2
,
1
5
,
1
121
45
3
12
45
3
121
615
5
,
0
210
233
2
2
206
2
,
1
5
,
1
45
,
3
см
У
см
У
хс
с
































 
 

216 
қиманың статикалық моменттері 
 




3
0
3
5
,
16132
5
,
1
121
3
45
20620
5
,
0
89
1
233
см
S
см
S
xc
k
xc









 
 
 
 
Сурет 122. Арқалықтың көлденең қимасы 
 
Беріктікті тексеру 
 
Арқалық қабырғасындағы тесік диаметрін табу. 
 
см
А
Д
бол
121
206
278
2
,
0
13
,
3
4
2
,
0
4









 
 
Қабылдағанымыз 
см
Д
120

 
 
Қатаңдық қыры өлшемдері: 
 
см
см
b
см
А
см
b
см
t
см
Д
l
Д
l
Д
t
А
k
к
k
k
р
6
,
21
8
,
1
12
17
;
6
,
30
;
170
;
18
9
,
29
120
5
,
22
4
5
,
22
12
6
120
2
,
1
4
12
6
2
2
2
2
2
2
2
2



















 
 
Қабырғаның   жергілікті   орнықтылығын   тексеру   алдыңғы тарауларда 
арқалыктар торын есептегенде келтірілген. 

жүктеу/скачать 7,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: