Табыс және алмастыру әсері

Егер X тауарының бағасы Р_х арзандап, ал табыс

пен Ү тауарының бағалары өзгермесе, онда бұл жағдай тұтынушының талғамына екі түрлі әсер егеді. Біріншіден, оның табысы өзгермесе де сатып алу қабілеті өседі. Екіншіден, ол арзандаған затты көбірек алып, бағасы өзгермеген затты тұтынуын азайтады. Тұтынушының сұ-ранысын арттыратын бірінші жағдайды табыс әсері, ал екіншісін - алмастыру әсері деп атайды. Бұл өзгерістер бір мезгілде болатындықтан оларды ажыратып зерттеген орынды. Келесі суретте осы екі түрлі әсерлерді зерттеу жолдары келтірілген

4.13 - сурет

I және II бюджет сызықтарында баға бірдей. Ал С нүктесінде X тауарына деген сұраныс А нүктесімен салыстырғанда жоғары. Бұл тек қана заттың арзандауының арқасында болып отырған өзгеріс. Сондықтан SS₂ алмастыру өсерін көрсетеді. Жалпы сүраныстың өзгеруі б^; -ге тең, ал оның ішінде SS₁ алмастыру әсерін көрсетеді. Демек S₂S₁ нақты табыстың өзгеруі нәтижесінде өскен сұранысты бейнелейді. Сондықтан бұл табыс әсері деп аталады.

125

Өзінің күнделікті қажеттіліктеріне (тамаққа және ойын сауыққа) студент әке-шешесінен әр апта сайын 20$ алып тұрады. Горизонталъді оське ойын-сауықты, вертикальді оське студенттің тұтыну тағамдарын белгілеп бюджет сызығыш сыз.

а) тұтыну тағамының бағасы (Р_F) - 50 цент, ойын-

сауықтың бағасы (Рң ) = 50цент;

ә) Р_F = 50 цент; Р_н - 1 долл;

б) Р_F - 1 долл; Р_н = 50 цент;

в) Р_F= 40 цент; Р_н - 40 цент;

г) Р_F = 50 цент; Р_н - 50 цент;

ғ) в және г бюджет сызықтарын а бюджет сызығымен салыстыра отырып түсіндір.

Төменгі кестеде 2 түрлі тауардың 3 түрлі талғамсыздық жиынтығы берілген. Тағам (Ғ), ойын-сауық (Н) және де жиынтықтардың әрқайсысы әр түрлі пайдалылық дәрежесін көрсетеді.

ә) қай талғамсыздық қисығы ең жоғары пайдалылық дәрежесін көрсетеді?

125

4-тарау. Тұтынушылар талғамы

б) қайсысы ең төменгі пайдалылық дәрежесін көрсетеді?

в) тауарлардың төменгі құрылымдарын қарастыр?

А. 50Н және 8Ғ.

Б. 45 Н және 4Ғ.

В. 12 Н және 45 Ғ.

Г. 25 Н және 16 Ғ.

Д. 21Н және 11Ғ.

Осы құрылымдарды талғамсыздық қисығына түсір.

г) осы мөліметтерді пайдаланып студенттің ұтымды

нүктесін табуға бола ма?

ғ) тұрғызылған графикке 1а жаттығудағы бюджет қисығын қос. Енді барынша ұтымды пайдалылықты көрсететін тұтыну жиынтығын таба аласың ба?

126

1) осы деректерге сүйене отырып ТU - жалпы пай-

далылықтарды анықтаңыздар.

2) егер тұтынушы қантты пайдаланудан ең жоғары

деңгейдегі қанағат алу үшін 60 кг қантты ең ұтымды болатындай етіп, осы үш жолға қалай бөлер еді?

3-есеп. Нанды тұтынудың шекті пайдалылығы ке-

лесі кестеде келтірілген.

Егер тамақ кезінде түтынушы 2 бауырсақ пен 2 тәтті күлше жейтін болса, онда жалпы пайдалылық қандай болады? Егер бір бауырсақтың орнына тағы қосымша екі тәтті күлше жейтін болса, жалпы пайда-лылық өсе ме, жоқ па?

ие болады, ал доп ойнағандағы жалпы пайдалылығы төмендегі кестеде берілгендей:

129

Уақыт өлшемі, сағат	Жалпы пайдалылық
1	20
2	33
3	40
4	40
5	35

Егер студент ең жоғары деңгейдегі пайдалылыққа қол жеткізем деп ұйғарса, онда ол бос уақытында неше сағат доп ойнап, неше сағат кітап оқуы керек?

6-есеп. Қайратта 3 бөтелке шырьш және 2 бөтелке пепси-кола бар, ал Маратта 1 бөтелке шьфьш, 2 бөтелке пепси-кола бар. Қайрат шырынға қарағанда пепси-кола ішкенді ұнатады, ал Марат болса керісінше шырын ішкенді ұнатады. Марат пен Қайратгың осы заттарды тұтынған кездегі шекті пайдалылықтары келесі кестеде келтірілген.

4.6-кесте

Қайрат				Марат
Шырын		Пепси-кола		Шырын		Пепси-кола
Саны	MU1	Саны	МU2	Саны	MU3	Саны	MU4
1	24	1	20	1	15	1	25
2	22	2	15	2	12	2	22
3	18	3	10	3	8	3	17
4	13	4	5	4	3	4	12

128

а) егер Қайрат өзінің 1 бөтелке шырынын Мараттың 1

бөтелке пепсиколасьгна айырбастаса, ол өзінің жалпы

пайдалылығын көбейте ме? Бұл жағдайда Мараттың

жағдайы қалай өзгереді? Жалпы осьгадай

алмастырудың кімге қанша пайдалылық әперетінін

анықтаңыз. ә) Марат өзінің 1 бөтелке пепси-коласын

Қайраттың

1 бөтелке шырынына айырбастар ма еді?

7-есеп. “Sпісkегs” конфет мен тәтті күлшенің шекті пайдалылықтары төмендегі кестеде берілген. Айгүл сол деректерді ескере отырып тандайды. Егер оның табысы 140 теңге, ал “Sпісkегs”-тің бағасы - 40 теңге, тәтті күлше - 20 теңге деп ұйғарсақ, жалпы пайдалылық қандай болады?

4.7-кесте

“Sпісkегs” саны	“Sпісkегеs”-тің шекті пайдалылығы	Тәтті күлше саны	Тәтті күлшенің шекті пайдалылығы
1	120	1	70
2	100	2	60
3	80	3	50
4	60	4	40
5	40	5	30

8-есеп. Тұтынушыға бірдей пайдалылық әперетін X және Ү тауарларының әр түрлі құрамдары кестеде келтірілген.

4.8-кесте

Қүрамдар түрі	X тауарының саны	Ү тауарының саны
А	4	9
В	5	6
(7	6	4
Б	7	2

а) осы деректерге сүйепе отырып талғамсыздық қисығын салыңыз;

129

ә) талғамсыздық қисығының әрбір нүктесінде алма-

стырудың шекті нормасының (МRS) мәні қалай

өзгеретінін зерттеңіз.

б) егер X тауарының бағасы Р_х = 2 теңге, ал Ү

тауарының бағасы Ру = 3 теңге болса, онда осы

тауарлар құрамының тұтынушыға қайсысы тиімді

болатынын анықтаңыз.

а) тұтынушы табысы 200 теңге болып өзгерсе,

бюджет сызығы қалай өзгереді?

ә) 1 кг капустаның бағасы екі есе артса, бюджет

шектеуі өзгере ме, жоқ па?

б) ал егер капустаның 1 кг-ының бағасы екі есе ке-

місе, бюджет сызығы қалай өзгереді?

в) егер гтияздың 1 кг-ының бағасы 50%-ке көбейсе,

бюджет сызығы қалай өзгереді?

Жоғарыда айтылған жағдайдың әрқайсысына сәйкес бюджет сызығын сызындар.

Осы тендеудің бұрыштық коэффицентіне сүйене отырып олардың бір-бірін қалай алмастыратындарын зерттеңіз. Егер еттің бағасы 5 теңгеге арзандаса, онда бюджет сызығы қалай өзгерер еді.

130

талғамсыздық қисығы 4.1-суретте бейнеленгендей делік. Осы мәліметтерге сүйене отырып:

а) Шолпанның табысы 120 теңге болған жағдайдағы бюджет сызығының теңдеуін анықтаңыз;

ә) Шолпан теңдестік жағдайында X тауарларының 15 данасын тұтынатын болса, онда ол Ү тауарын сатып алу үшін жалпы табысының қандай мөлшерін жаратар еді?

131

болса, онда осы тауарларды тұтыну кезеңінде ең жоғары пайдалылыққа ие болу үшін Гүлбану қандай әрекет жасағаны жөн?

Теңдестік нүктелеріндегі X тауарының саны белгілі. Осы деректерге сүйене отырып Гүлнәрдің Ү тауарын қандай мөлшерде сатып алатынын анықтаңыз.

10 20 25 30

а) осы жағдайда Әсемнің бюджет сызығы қандай болады, соны төмендегі графикке салыңыз.

132

 

ә) егер Әсемнің табысы 160 теңгеге дейін кемісе, онда бюджет сызығы қалай езгерер еді?

зығы қалай өзгерер еді?

Осы жағдайларды төмендегі графикке салыңыз.

бастапқы бағасын ескере отырып және өзінің табыс деңгейіне қарай 2 видео және 4 аудио кассеталарын сатып алуды тандайды. Содан ең жоғары пайдалылық алғысы келеді. Мараттың табысы және осы тауарлардың бағасы өзгереді деп ұйғарсақ, онда бюджет сызығының теңдеуі былай болады.

мұнда, X,У — аудио және видео кассеталарының саны. Марат үшін пайдалылық көбейе ме? Жауабыңызды талғамсыздық қисығының графигі арқылы түсіндіріңіз.

133

тауарының бағасын тауып, бюджет сызығының теңдеуін жазыңыз. Бюджет сызығының бұрыштық коэффициентін анықтаңыз. Тұтынушының тепе-теңдік нүктесінде ауыс-тырудың шекті нормасы қаншаға тең?

25 X

Мына суретте тұтынушының теңдестік жағдайы көр-сетілген. X, У тауарларының бағасын табыңыз.

134

Тұтынушының бастапқы дайы теңдесгік жағ- Е₁ нүктесінде көрсетілген. X тауарының бағасы төмендеуінің нәтижесінде бюджет сызығының өзгеруі графикте көрсетілген. Жаңа теңдестік Е₂ нүктесінде орналасты.

а) тұтынушының табысы неге тең?

ә) X тауарының бағасы қалай өзгереді?

б) “Баға-тұтыну” қисығын және тұтынушының X

тауарына деген сұраныс қисығын тұрғыз.

10 16 24 32

4.6.-сурет

20-есеп. Тұтынушы белгілі бір мөлшерде алма (х кг) сатып алу және басқа да жеміс жидектер мен көкөністерге кететін шығындар (у теңге) арасында салыстыру жасап, өз талғамы бойынша шешім қабылдайды. Тұтынушының табысы - 100 теңге.

Е₁ тендестік нүктесінде тұтынушы 1 кг-ы 10 теңге бағамен 6 кг алма алады делік. Осы айтылғандарды ескере отырып, төмендегі сұрақтарға жауап беріндер:

а) АВ бюджет сызығының көлбеуі қандай?

ә) Е₁ тепе-теңдік нүктесінде алманың шекті пайда-

лылығы қандай?

б) Е теңдестік нүктесінде алма алуға кететін және басқа көкөністерге кететін шығындар мөлшері қандай?