болады).Спора түзуі ылғалдылыққа, температураға (12-42 °С), бос оттегінің болуына, ортаның рН-на
байланысты болады. Микроб қоршаған ортаға түскен кезде бациллалык турден споралық жағдайға
ауысады. Tipi opганизмде жəне ашылмаған мəйітте спора пайда болмайды, ол шіру процесі кезінде бос
оттегiнiң сiңiрiп кетуіне байланысты. Коректік орталарда споралардын көп мөлшерде пайда болуы
дақылдандыру тəулігінің сонында байкалады.Дакылдык касиеттері. Аэробтар. Карапайым коректік
орталарда жаксы өседі. Температурасының диапазоны 12-ден 45 °С-ке дейінгі жағдайда шикі немесе
пiсiрiлген
картофелде,
сабан
тұнбасында,
дəндердiң
жəне
бұршақ
тұқымдастыктарынын
сығындыларында есiруге болады. Тығыз ортадағы есу оптималды температурасы 35-37 °С, сұйык
ортада 32-33 °С, оптималды рН 7,2-8,6. Сұйық орталарда макта түйiршiгi секiлдi түбінде тұнба түзеді,
орта лайланбайды, тыгыз орталарда iрi, айнала шеті тегiс емес бұдырлау айкын түсті колонияларды
(R-пішінді) құрайды. Колонияларды лупамен караганда ортасы бұдырлау, айналасы мелдiрлеу, дəндi
жиекпен қоршалған, ол микробтын жіпше шоғырларынан пайда болған. Сондықтан «арыстыннын
жолы» немесе «медузаның басына» ұксайды. Жылкынын ұйытылған сарысуында ілмекте созылып
тұратын тегіс S-пiшiндi колониялар - авирулентті. 0,05-0,5 ЕД/мл пенициллин қосылған орталарда
куйдiргi бацилласы 3-6 сағаттан кейін тізбекше орналаскан жəне жағындыда «інжулік алка»
(«жемчужное ожерелье» тест) сиякты сферопласт кұрайды.Биохимиялык белсендiлiгi жеткiлiктi
деңгейде жоғары: сахаролиттік, протеолиттік жəне липолиттік белсенділігі бар. Крахмалды гид-
ролиздейдi, ацетилметилкарбинол тузедi. Желатиназа бөліп шығарады,топыракты бациллаларга
караганда гемолитикалык, лецитиназалык жəне фосфотазалык белсенділігі əлсіз.
Антигендiк құрылымы. Құрамында туыстастык полисахаридтiк салалык антиген жəне түрлiк
капсулалык антиген бар. Антигендiк касиетке ие нəруыздык экзотоксин өндіреді. Капсулалык
антигендер жəне экзотоксин плазмидаларымен кодталады, оларды жогалту бактерияны авируленттi
етедi. Капсулалык антигендер D-глутамин кыШҚЫЛЫНЫҢ молекулаларымен байланыскан
полипептидтер. Капсулалык антигендері бойынша бiр сероварын ажыратады. Капсулалык
антигендерге карсы антиденелердің протективті қасиетi жок. Соматикалык антиген жасуша кабатынын
полисахаридтерiнен тұрады, оған карсы антиденелердін протективті қабілеттілігі жоқ. Күйдіргілік
экзотоксиннің құрылымы күрделі жəне протективті антиген болып табылады.
Патогенділік факторлары. Күйдiргi коздырғышы адамдарға жəне көптеген жануарларга патогендi (iрi
жəне майда мүйiздi малдар,жылкылар, шошкалар жəне жабайы жануарларға). Кабылдағыш
организмдерде вирулентті штамдары айкын фагоцитарлық белсендiлiгi бар капсулалык заттектерді көп
мөлшерде
синтездейді
жəне
нəруыздык
кешен
болып
табылатын
iсiну
факторларын
(аденилатциклазалык əсер етедi, цАМФ коцентрациясын жоғарылатады жəне iсiнудi коздырады),
протективті жəне металдiк компоненттерден (цитотоксикалык əсер етедi жəне iсiну коздырады)
тұратын күрделі экзотоксин синтездейді.Бул компоненттердін əркайсысы өз алдына токсикалык əсер
ете алмайды. Бул факторлар негiзiнде коздырғыштын вируленттілігін аныктайды.
Достарыңызбен бөлісу: