Мінездемелейтін

78
. (2.14) 
Тоқ
пен
кернеудің
амплитудалық
жəне
əсерлік
мəндері
Ом
заңымен
байланысты
: 
; 
. (2.15) 
Резистордан
тоқтың
өтуі
, 
оның
қорек
көзінен
энергия
алумен
жалғасады
. 
Тоқтың
түсу
жылдамдығы
қуатымен
сипатталады
. 
Резистродың
пайдаланатын
лездік
қуаты
: 
, (2.16) 
Кернеу
мен
тоқ
жиілігімен
салыстырғанда
, 
екі
есе
бұрыштық
жиілікпен
өзгереді
. 
Лездік
қуатта
тұрақты
құраушы
UI 
болады
жəне
құраушы
екі
есе
бұрыштык
жиілікпен
өзгереді
. 
(2.7-
сурет
). 
Егер
де
u 
мен
і
фазасы
беттессе
, 
оларда
бірдей
белгі
болады
, 
олардың
көбейтінділері
əр
уақытта
он
, 
яғни
p 
> 0. 
Кезеңдегі
лездік
қуаттың
орташа
мəні
: 
(2.17) 
Бұл
активті
қуат
деп
аталады
, 
ватпен
өлшенеді
. 
Активті
қуат
: 
, 
Вт
. (2.18) 
Осыдан
активті
кедергі
табылады
: 
. (2.19) 
Белгілі
, 
айнымалы
тоқ
өткізгішінің
кедергісі
, 
сыртқы
құбылыс
əсерінен
, 
құйынды
тоқ
пен
кеңістіктегі
электр
магнит
энергиясының
пайда
болуынан
тұрақты
тоққа
қарағанда
артық
. 
 
2.2.2. 
Синусоидалды
 
тоқ
 
тізбегіндегі
 
индуктивті
 
катушка
 
 
Индуктивті
катушка
, 
нақты
тізбектегі
синусоидалды
тоқ
алмастыру
сұлбасының
элементі
түрінде
, 
магниті
жазықтықта
0



i
u



R
U
I
m
m

R
U
I

)]
2
2
cos(
1
[
)
(
sin
2










t
UI
t
I
U
ui
p
m
m
)
2
2
cos(



t
UI

2


T
pdt
T
P
0
1
R
I
UI
P
2


2
I
P
R


79
индукция
құбылысы
мен
жиналу
құбылысын
есепке
алуға
жағдай
жасайды
. 
Айнымалы
тоқ
тізбегіне
(2.8 
а
-
сурет
), 
аз
кедергісі
бар
R=0
индуактивті
катушка
қосылған
тоқтың
үздіксіз
өзгеріп
тұруы
ЭҚК
катушка
иіріміде
өз
индукциясының
пайда
болуына
əсер
етеді
. 
Ленц
ережесі
бойынша
ЭҚК
тоқтың
өзгеруіне
қарсыласады
. 
2.8-
сурет
Мысалы
, 
катушкадағы
тоқ
синус
заңы
бойынша
өзгереді
. (2.20) 
Бұл
жағдайда
өз
индукциясының
ЭҚК
-
сы
. (2.21) 
Сондықтан
, 
катушкадағы
кернеу
. 
(2.22) 
(2.20) 
жəне
(2.22) 
формулаларды
салыстыра
отырып
, 
маңызды
қорытынды
шығарамыз
: 
Кернеу
 
тоқтан
 
 
бұрышқа
 
озады
, 
немесе
тоқ
фазасы
кернеуден
бұрышқа
қалады
деуге
болады
(2.8 
б
-
сурет
). 
Дəл
осы
жағдайда
фазаның
 
қозғалу
 
бұрышы
он
(
озады
) (2.8 
в
-
сурет
) 
t
I
i
m
sin


)
90
sin(
o





t
LI
dt
di
L
e
m
L


)
90
sin(
)
90
sin(
o
o






t
U
t
LI
e
u
m
m
L
L



2
/

2
/


80
. (2.23) 
индуктивті
кедергі
, 
өлшем
бірлігі
– 
Ом
. 
Ол
жиілікке
байланысты
жəне
есеп
шамасын
көрсетеді
, 
ол
арқылы
өзара
индукция
құбылысы
анықталады
. 
Кернеу
мен
тоқ
амплитудасы
Ом
заңымен
байланысты
екенін
(2.22) 
формула
талдауынан
көруге
болады
. 
. (2.24) 
Онын
əсерлі
мəніде
оған
ұқсас
. (2.25) 
Катушкасы
бар
тізбектің
лездік
қуаты
. (2.26) 
(2.28 
г
-
сурет
) 
кестесі
(2.26) 
теңдеу
арқылы
салынған
, 
бұл
кезеңнің
бірінші
ширегінде
u
>0 
жəне
i
>0 
болғанда
, 
p
қисығы
мен
абсцис
осімен
шектелген
алаңды
, 
магнит
өрісін
жасау
үшін
катушканың
алатын
энергиясын
көрсетеді
. 
Кезеңнің
екінші
ширегінде
тоқ
ең
көп
саннан
нөлге
дейін
азаяды
, 
магнитті
өріс
энергиясы
қоректену
көзіне
беріледі
. 
Бұл
кезде
лездік
қуаты
теріс
үдеріс
қайталанады
. 
Сонымен
, 
катушка
мен
қорек
көзі
арасында
энергия
ауытқуы
пайда
болады
, 
катушкаға
кіретін
активті
қуат
нөлге
тең
. 
Тізбектегі
лездік
қуат
амплитудасының
ауытқуын
реактивті
(
индуктивті
) 
қуат
деп
атайды
: 
. (2.27) 
Реактивті
қуаттың
активтіден
өзгеше
өлшем
бірлігі
–
 
Вар
 
(
вольт
-
ампер
реактивті
)
2.2.3. 
Синусоидалды
 
тоқ
 
тізбегіндегі
 
конденсатор
 
 
Конденсатордың
айнымалы
тоқ
тізбегіне
косылуы
тізбектің
үзілуіне
əсер
етпейді
, 
конденсатордың
қуат
алуы
мен
ағын
алуы
арқылы
тоқ
тізбекте
қуаттанып
тұрады
, (2.9 
а
-
сурет
) 
бойынша
кернеу
синус
заңымен
өзгереді
: 
. (2.28)
2
/
90
o








i
u
L
X
L


m
L
m
m
I
X
LI
U



I
X
LI
U
L







)
90
sin(
)
sin(
o
t
t
I
U
ui
p
m
m


t
UI
t
t
UI
2
sin
cos
sin
2




L
L
X
I
UI
Q
2


t
U
u
m
sin



81
Онда
(2.29) 
2.9-
сурет
(2.29) 
формула
бұрышқа
салынған
кернеуден
тоқтың
озатынын
көрсетеді
. (2.9 
б
, 
в
-
сурет
) 
Тоқтың
нөль
шамасы
кернеудің
ең
үлкен
шамасына
сəйкес
келеді
. 
Физикалық
тұрғыдан
айтқанда
, 
электр
заряды
мен
кернеу
ең
үлкен
шамасына
жеткенде
, 
тоқ
нөлге
тең
болады
. 
Тоқтың
фазалык
ығысуы
, 
кернеу
мен
тоқтың
бастапқы
фазаларының
айырмашылығын
көрсетеді
: 
. (2.30) 
Сонымен
катушкасы
бар
тізбектен
ерекшелігі
φ
=
км
, 
конденсаторы
 
бар
 
тізбектің
 
фазасының
 
жылжу
 
бұрышы
 
теріс
.
(2.29) 
формулада
, 
тоқ
пен
кернеу
амплитудалары
Ом
заңымен
байланысты
: 




t
CU
dt
du
C
dt
dq
i
m
cos


.
2
sin
2
sin
1




















t
I
t
C
U
m
m
2

2
/








i
u
2


82
(2.31) 
Бұнда
-
сыйымдылық
 
кедергі
, 
Оммен
өлшенеді
. 
Конденсаторға
түсетін
лездік
қуат
, (2.32) 
Бұрышты
жиілігі
2
синусоидалды
ауытқиды
, 
амплитудасы
(2.29 
г
-
сурет
). 
Қорек
көзінен
түскен
энергия
конденсатордың
электр
өрісінде
уақытша
қамданады
, 
содан
кейін
, 
электр
өрісі
жоқ
болғанда
, 
қайтадан
қайнар
көзіне
қайтып
келеді
. 
Бұнда
да
катушкалы
тізбектегідей
, 
қайнар
көзі
мен
конденсатор
арасында
энергия
ауытқыйды
, 
активті
қуат
P
= 0. 
Конденсаторы
бар
тізбек
қуаты
амплитудасының
ауытқуын
реактивті
 (
сыйымдылық
) 
қуат
деп
аталады
. 
, 
Вар
. (2.33) 
 
2.3. 
Синусоидалды
 
тоқ
 
тізбегін
 
векторлы

диаграмма
 
арқылы
 
талдау
 
 
Синусоидалды
ЭҚК
қөрсететін
біріктірілген
, 
бір
жиіліктегі
кернеу
мен
тоқ
, 
бір
-
біріне
қарасты
бағдарын
сақтап
жазықтықта
көрсетілген
векторлар
, 
векторлы
диаграмма
деп
аталады
. 
Векторлы
диаграмма
, 
синусоидалды
тоқ
тізбегінің
жұмыс
режімін
талдауда
кеңінен
қолданылады
, 
тізбек
есебін
жеңіл
жəне
көрнекті
жасайды
. 
2.3.1. 

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: