Ұмытылмаған отан, Ұмытылмайтын отандастар

Benim dikkatimi antik dönem kitabelerine ilave olarak Alacahöyükte bulunan ve yerküreyi boynuzlarında taşıyan geyik heykeli çekti. Özellikle de geyiğin boynuzundaki ebedi hayat ağacı, eski Türklerin Mıkan agacı dedikleri ve dünyanın yaratılışı ile ebedi hayat hakkındaki mitolojinin en inandırıcısı olduğu için 30 senedir Mıkan ağacı hakkında bilgiler topluyorum.O konuda Kazak masalları ile tarihi efsanelerinde, dini söylentilerde, ve dahi Çin, Moğol, Pers, ile bütün Türk halklarının bu konudaki bilgilerinin ve kaynaklarının resmi de bulunmaktadır. Bu heykel de bütün o efsanelerin çözüm noktasını gözler önüne sermektedir. Dulıga (Tolga , yazarın bir eseri) kitabında İskitlerin kralı Medi döneminde Matay (Medeya)memleketi uygarlığının Urmiye gölünde bulunduğundan bahsettiğimi hatırlıyorum. Şimdi ise onun fiziki delilleriyle karşı karşıyayım. Müzedeki araştırma, inceleme, sergileme konusunda batılı alimlerin çalışmalarının etkileri görülmektedir. Antik dönem uzmanlarının yardımı olmadan müze düzenlemek mümkün değildir. Fakat bu uygarlık değerlerini Türk asıllı uygarlıklarla bağdaştıracak anlayış ve düşünce eksikliği var gibi. Buradaki eserlerin tarihi değerlendirmesini yapan eserler de burada bir büfede satılıyordu. Ama maalesef… maalesef… çok pahalı. Dikkatli bir şahıs kütüphaneyi de faydalanarak bu müzedeki herşeyi bir kaç ay boyunca araştırabilseydi, geçmiş dönemlerin birçok sırrını açabilirdi. Göz ile gönülü, okumak ve dokumayı ne kadar yakınlaştırmaya çalışsanız da, hepsi boşuna çalışmak olurdu. Keşke yanımda bir uzman olsaydı yada dünya medeniyetini hür bir şekilde değerlendirecek eğitilmiş birşahıs olsaydı.

Hemen vedalaşabileceğim bir yer değildi. Ancak Galım iki tane eski türbe ile eski Ankara’yı göstermek istediği için tepelere doğru yol aldık. Adımlarımız ilerledikçe, etrafımızdaki görüntüler ilgimizi çekmeye başladı. Bazı binalar şirket veya kafelere dönüşmüş. Bizans dönemine ait içkaleye girdiğim zaman Osmanlı dönemindeki Türklerin hayatıyla karşılaştım. Eski kalenin sakinleri taşınmamışlar. Eski dükkanlarda antikalar satılıyordu. Tabii hepsi gerçek değil. Ebedi hayat ağacının yapraklarını boynuzlarına takmış boğalar ve geyikler, üç boyutlu dünyanın ölçüsünün yapılışı çok hoşuma gitti. Fiyatı benim bu seferki seyahat masraflarımla eşitmiş. Pazarlıkla yarı fiyatına almaya kalksam bile ucuz değildi. Dükkanlar boyunca uzanan merdivenli yoldan ilerleyerek kalenin en üstüne gelmişiz. O zaman anladık ki, bu kale bizim takvimimizden çok daha öncesinden, Roma ve Bizans döneminden kalma bir yapıymış. Büyük İskender dönemine kadar gidermiş.Bu sadece tahmin. Meğer o tarihten sonra yapılmış olsa bile 2000 senelik bir anıt. Duvarları arslan ve diğer vahşi hayvanların kabartmaları ile süslenmiş. Antik sanatın aşınan mermer kabartmaları sonradan restore edilmişler. Ama antik taş tuğlaları ve tahtaları muhafaza etmişler. Bu kale sadece özenle dağın tepesine kurulmuş bir yapı değil. Kubbeli, süslü, heykelli ve ikonlu bir yapı. İsa Peygamber öncesindeki antik tanrılara adak vermek için yapılmış bir anıt mıdır fikrini düşündürdü. Dönen merdivenlerle burca doğru yöneldik.

İşşte! Manzara! Ankara avucunuzdaymışcasına! Etrafı tepelerle, kayalık dağlarla çevrelenmiş çanak şeklindeki bir alana yerleşmiş. Yirmi-otuz kilometrelik uzaklıkta Şımbulak’a benzer yükseklikte karlı dağlarla çevrilmiş. Kırmızı kiremit çatılı şehrin evleri kıpır kıpır.tepelerdeki tek katlı evler, çok katlı apartmanların gölgesiymiş gibi. Taş duvarın üstüne çıktığınızda başınız döner. Nedense ben Esenboğa hava alanı tarafından gözümü alamıyordum. Karlı tepelerle, pınarların arasındaki tepelere baktım. Çünkü o yamaçların arasında bir yerde Aksak Temir Güregen, Bayezid Sultanı ele geçirmişti. İşte o yüzden Rusyadan başlayarak bütün batıdakilerin girebileceği sömürgecilik kapısını açtı, Türk asıllı halkların sömürülmesine sebep oldu…Osmanlılara geniş olan bölge, Türkiye’nin başkenti Ankara daha büyümemiş.Sadece 2.5-3 milyon nüfuslu bir şehir Türkiye’nin her tarafında bulunabilir. Bir saatten fazla bir süre boyunca kalenin burcundan inmeden bu görüntüleri dimağıma işlemek istedim. Kale burcunun görüş mesafesinde, bundan beş asır önceki evler şimdi bile gözümün önünde.( Sonradan öğrendim ki bu tarihi yerler sit alanı olduğu için dokunulmazmış) Ankara’da adım başı Tatarlarla karşılaşan Marsel abzi çok memnun oldu.

Galım ikimiz, kalenin merdivenlerinden aşağıya mescide indik. Bizans kilisesini Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat 1178 de mescide dönüştürmüş. Mescid 1361 de Osmanlı paşası, 1433 te Mehmet Sultan zamanında Sümbül Hatun daha sonra 1956, 1960, 1984 senelerinde resmi kurumlarca restore edilmiş. Bahçesinde bundan 500 veya daha eski dönemlere ait anıtlar ve mezar taşları vardı. Galım namaz kılmak istedi. Biz de Müslüman olduğumuzu hatırladık. Apdest aldık ve içeri girdik. Bizi orta yaşlarında bir Kazak karşıladı. Tabii Kazak değildir, Nogaydır dedim. Namazdan sonra bizi bir minbere götürdü. Bu minber Türkiye’deki en eski 1178 de oyulmuş bir mihrap imiş. Ahşaptan yapılan süsleme ve oymalarına onsekiz bin alemin bütün sıfatları yazılmış. Bu dünya ve öteki alem, uzay ve yedi kat yer altı ve yer üstü… İmamın büyük bir hevesle anlatmaya çalışması karşısında anlamadım demeye utanırsınız. Çıkarken vedalaştığımızda “Biz Avrupalılarla karışmamış Türkleriz. Yüzümüzden de anlaşılıyordur, ecdadlarımız Kazak. Kazak bozkırından X. asırda bu tarafa göçmüşüz. Ankaradan doğuya doğru kanımız temizlenmeye başlar”-dedi.

Gerçektende öyleymiş. Bu gerçeği, eski Ankara’yı gezerken gördüğümüz günlük hayat örneklerinden de gördük. Oradaki halkın yüzleri de aşina ve konuşmaları da anlaşılırdı. Babadan kalma evlerini kafeye çevirmiş bir ailenin işlettiği bir yerden çay içtik. Gelenlere kafe konusunda hatıra defterine yazı yazdırmayı adetlenmişler. Onlara eski yazıyla şiir yazdım ve sohbetleştik. Sohbet sırasında: “ Artık Türkiye’yi gezdim ve Türkleri tanıdım.”diyebileceğimi söyledim. Osmanlı arşivlerinde çalışan ve uzun zaman önce Türkiye’ye gelip yerleşen Tatarları inceleyen Marsel’de benimle aynı fikirdeydi.

Eski Ankara’yı dolaşarak geri döndük. Türklerin eski adetlerini hafızaya yerleştirdik. Böylece konsere geciktik. Konser sonunda birisiyle tanıştım. Bu genç meşhur Rahmankul hanın torunuymuş. Kırgızlar ona yüz vermediler. Ben biraz sohbet ettikten sonra, Kırgızlarım gelmiş diye koşup gelen bu hanzadeye yüz vermeyen Kırgızlara kaşlarımı çattım:”Kırgızları avucunun içine alan, halkının bağımsızlığı için savaşarak Afganistan’a giden ve sonra Türkiye’ye gelen Rahmankulhana değer vermeseniz bile, bu genç çocuğun suçu ne? Milleti için konsere gelmiş. Yarın memlekettekiler duyunca ne cevap vereceksiniz” dedim. Manasçı Kırgız “ Farkında değiliz” diye döndü. Kıbrıstan gelen temsilciyle sohbet ettim. Türkler ve Rumlar Kıbrıstaki sınırın açılmasını tercih ederler. Ancak sınır açılırsa yine mücadele başlayacak. Bu sefer Kıbrıs’a gidemeyeceğime hayıflandım.

Sırası gelmişken bahsetmeliyim ki, daha önce bahsettiğim yüksek dağın zirvesi gerçekten Hasan Ata imiş. O konuda yerel halk vaktiyle bu bölgeye Hasan isimli bir evliyanın ak maya(dişi deve)sının bulutlara karışarak bu dağın zirvesine gelip çöktüğünü ve Hasan evliyanında bu zirvede vefat ettiğini söylediler. Ve bizim Türklerin de o evliyanın arkasından küçük Asya’ya (Anadolu’ya) gelip yerleştiğini anlattılar. Demek ki, İğdelibaysın(Jiydelibaysın)’ı arayarak dünyayı gezen ceddimiz Kayseri yaylasına gelmiş ve rüzğar gibi yelen Jelmayasını oraya çöktürmüş. Aradan on asır geçse de efsane hiç bir zaman unutulmaz. Bu efsane birliği bizim kardeşliğimizin ispatıdır. Böylece Asan Kaygı ceddimizin de efsanevi mezarını gördüğümü kabul ediyorum. Otırar Kütüphanesinin İlmi Merkezinde Kalban Intıhanulı’nın çevirisiyle Foliant matbaasında yayınlanacak olan ve Gayşan Li isimli çinlinin “Bagılık Ongıtları” isimli tarihi araştırmasında : “12. Yy.da Asan Ata hana selam vermek için 500 koyundan oluşan bir sürüyle Kekot’a geldi” şeklinde bir kaynak vardır. Yani Asan ata evliyanın seyahati doğuda Çin seddinden başlayarak Kayseri yaylalarına kadar sürmüş gibi. Bu bile her bir tarihçi, yazar veya etnograf için çok önemli bir gelişmedir. Bu efsane beni çok etkiledi ve düşündürdü. Maalesef yanımda hiç bir kayıt cihazı yoktu. Zirvesinde bulutların yerleştiği Asankaygı Evliyanın dağını tekrar görmek artık kısmet olmaz herhalde. Ah Kazaklara has gamsızlık!

Bu efsaneyle heyecanlanan ben de sohbet etme isteği doğdu ve otobüsteki gençleri neşelendirmek istedim. Bir haftadır devam eden seyahat ve her gün verdikleri konserlerden yorulmuşlardı. Halbuki biz böyle tecrübelerden çok geçtik. Gaziz’in liderlik ettiği “Akkuv-Kuğu” grubundaki dansçı gençler çok terbiyeliymişler. Uzun yolculuk esnasında hepsi biraz daldıktan sonra canları sıkılaya başladı. Askar, Bekarıs ve Gaziz üçüne takılmaya başladım. Kazakların edebi ve terbiyesi bir başkadır. Aramızda Moğolistan’dan gelen şarkıcı Merveş, gayet sakin haliyle şakalarımıza yumuşakça karşılık verdi. Böylece uzun yolu kısaltmaya çalıştık.

Tam öğle vakti, bundan tam 60 sene önce istiklal uğruna vatanlarından ayrılan Kazakların gelip yerleştiği ve zamanla yurt edindikleri Niğde-Altay köyüne vardık. Tipik iç Anadolu iklimine sahip, rüzgarlı, kıraç bir yer imiş. Taştığı vakitlerde coşkun ama kurak mevsimlerde suyu azalan bir çayın boyuna kurulmuş. Duyduğuma göre vaktiyle bataklıkmış. Zamanla kurutulmuş ve ekin tarlaları oluşturulmuş. Hayvancılık yapılmış. Yerleşenler kendilerini çabuk toparlamışlar. İlk olarak inşa edilen evler Kazakların köy evlerine benziyor. İlk yerleşimde 300 Kazak aileye ev ve toprak verilmiş. Oradaki yaşlılar Allahın verdiği canlarını teslim etmişler ve sayıları azalmış. Gençler ise tamamıyla şehre ve özellikle Fransa’ya gitmişler. Vaktiyle yerleşen 300 aileden sadece 30 aile kalmış. Eskiden okul varmış ancak öğrencilerin az olmasından dolayı kapanmış. Son iki yıldır kuraklıktan dolayı ekin olmamış. Dolayısıyla, geçimlerini sağladıkları üç büyük koyun sürüsünü satmak zorunda kalmışlar. Şimdiki durumları zor görünüyor. Sadece yaşlıların direnmesiyle orada yaşamaya devam ediyorlarmış diye duydum. Bu yüzden endişeliydiler.

Bizi büyük bir kalabalık karşıladı. Kar gibi Kazak otağı ile mescidin arasında toplanan kalabalığın sayısı epeydi. Meğer Konya üniversitesinde okuyan Kazak talebeler de oraya gelmişler. Aralarında benim eski öğrencilerim de vardı. Geleneksel beyaz Kazak örtüsü takmış yaşlı hanımlar saçı saçtı. Bizim memleketteki toylardan farklı değil. Aynı sıra sıra dikilmiş beyaz keçe Kazak otağları, kazanlar kaynıyor-ocaklar yanıyor, koyunların ütülenmiş kelle-paçaları, yağda kavrulan bavırsak ve pişiler, et suyuna pişirilecek olan hamurlar, ahşap tabaklar, porselen kaseler ve demlenmiş çaylar…

Kazakistan elçisi Bagdat Amrayev ile Düysen Kaseyinof, Çin elçisinin yardımcısı (Kazakların anayurtlarının temsilcisi olarak) bizden önce varmışlar. Niğde valisi de yanlarındaydı. Bu dört görevli ve ben Nevruz bayramı resmi konuşmalarını yapıp bitirinceye kadar biraz vakit geçti. Doğu Türkistan’ı hatırlatarak, Çin, Türkiye ve Kazakistan’dan da bahsederek bir konuşma yaptım. Bu konuşmamdaki ana tema toprak ve toprak ve toprak konusuydu. “Kıyamete kadar daha çok değişiklikler olacak. Sizlere hür Altay dağlarında yaşama şansı verilmedi. Kazakistan’daki topraklar çoktan parçalanarak sahiplenildi. Sizin geleceğiniz işte bu (Anadolu) toprağındadır. Yeni nesillere toprak bırakmazsanız işte gerçekte o zaman vatansız kalırsınız. Türklük köklerinizi derinleştirin” dileğimi ifade ettim. Bu benim gerçekten samimi inancımdır. Gelecek nesilleriniz şehirde de, köyde de mülksüz kalmasın. Artık Türkiye devleti bundan sonra size bedavaya toprak vermeyeceği aşikardır.

Altayköyün muhtarı Mustafa (Kök) elçiler ile valinin hizmetine çok dikkat etti. Önce Altayköy’ün kızlar folklore ekibi gösteri yaptı. Vatandan uzakta yaşayanların vatan hasreti bir başka oluyor. Karagandı şehrindeki Kali Bayjanof adındaki Akkuv grubunun dansları ile Merveş Başay, Gülbanu Serik, Erjan Naymanbay, Davrenbek Erkenof, Dombıracı Balkan Smagul’un gösterilerini istiklal hasretiyle yaşayan yaşlılar, onların çoluk-çocukları ve Konya ile Niğde şehirlerinde okuyan Kazakistanlı öğrenciler seyrettiler. Bin kilometre uzaklıktan, Ankara’dan ve İstanbul’dan gelen kardeşlerimiz de bu kutlamalara katıldı. Alltayköylülerle sohbet etmek için resmi programın bitişini sabırsızlıkla bekledim.

Vaktiyle istiklal uğruna savaşan Kazakların arasında olan ve halen yaşı doksanlara gelmiş ihtiyar bir hanımın yanına oturarak onunla sohbete başladım. Eskilerden kalma iki kişiden biri bu anamızdı. Maalesef adını unuttum. Başları örtülü analar ve gelinlerin güneşten yanmış yüzlerinden iman nuru parlıyordu. Türklerle Kazaklar çoktan akraba olmuşlar. Türk yengelerle de şakalaştım. Onlar da Kazak adetine göre kayın-yenge şakalarının yapılma adetini öğrenmişler. Annesi Pakistanlı olan Sultan Mahmut Sekban isimli bir Kazak bu organizasyon için İstanbul’dan gelmiş. Yüzü Türk ama konuşması Kazak, bir din adamının oğluymuş. Rahatça sohbet ettik. O beni Altayköyde ilk yapılan eve götürdü. Boş virane idi. Böyle evler çoktu. Zenginler daha güzel evler yapmışlar. Bizim önceden de tanıştığımız Abdülvahap Kara da İstanbul’dan gelmiş. Mustafa Çokay hakkında kitabı var ve Nugojay Batur’un hatıralarını baskıya hazırladı, meşhur alimdir. Bu köyün okuyan azıcık grubunun en çok okuyanıdır. Kazakların iyi tanıdığı bir kişidir. İhtiyarlar azalmış. İstiklal mücadelesinde bulunan kahraman ve şecereci Ateyhan isimli aksakal varmış. Görüşme ricasında bulundum. Fakat kulakları duymaz, sohbet etmek zor, yürüyemez dediler. Sultanmahmut’la ikimiz gitmek istedik ama gitme vakti dediler. Maalesef Nevruz çorbası içtik, Altayköy yemeklerini yedik, acele yola düzüldük.

Biz köyden çıkarken köy muhtarı aceleyle Ateyhan Aksakalın evine doğru gidiyordu. Demekki evine ziyaretçi kabul ediyordu ama biz görüşemedik. Abdülvahap’ın eniştesiymiş, hatıraları var ise bize göndermesini rica ettik.

Niğde şehrinin girişindeki büyük caddelerden birine Abılay Han’ın heykeli dikilmiş.Altayköyüne Konya’dan gelen öğrenciler döndüler. Köydekiler şehre vakitlice yetişemediler. Niğde’de Bozkurtların seçim öncesi mitingleri vardı. Bu yüzden üniversitede gösteri için toplananların keyfi olmadı. Çin elçiliğinden gelen görevli Pekindeki Azınlıklar Üniversitesinin profesörü dekan Jan Din’in tanıdığıymış.Benim orada ders verdiğimi duyunca biraz sohbet ettik. Çok iyi Türkçe biliyordu. O aydın Çinlilerin iyi bildiği Dudaray şarkısını söyledi.Elçi Bagdat ağabeyimiz konuşma yaptı ve herşey keyifliydi.

Bugünkü kazancımız Asan Kaygı evliyanın zirvesini görmüş olmaktır. Hayıflandığım iki konunun biri Kapadokyaya gidememiş olmak. İkincisi ise Altayköyünde yapılamayan konserle, Ateyhan aksakala selam verememiş olmamdı.
24 Mart. Niğde-Ereğli-Karapınar-Konya-Afyon-Uşak-Salihli. Bizans ile Anadolu Türk tarihine ait kanlı savaşların yolu sayılan, tarihin damgasını yemiş ve at nallarının gürültüsüyle, yüzbinlerce askerin ileri geri gidip geldiği bu toprakları baştan sona geçebileceğimi hayal etsem de gerçekleşmesi zordu. İşte şimdi Kayseri’ye sırtımızı döndük ve binlerce kere baktığımız haritaya tekrar bakarak her kilometreyi saymaya başladık. En erken milattan önceki VIII asırdaki “İşguz İşpakay” dan itibaren Selçuklu, Beybarıs, Karaman, Osmanlı, Aksak Temir, Bayezid ve Mahmud dönemlerine kadar olan bütün savaşlar bu bölgede çözüme kavuşmuştu. Onların hepsini tek tek anlatmak mümkün mü? Dümdüz alanda giderken karşınıza aniden yumruk gibi sıkılmış tepeler çıkıveriyor, veya uzaktan görünüyorlar. Çünkü onların bir çoğunun çevresini dolaşmak zorundasınız. Güneyde, tarihi karışık ama konusu bugünlere kadar gelen Karaman beyliğinin merkezi Karaman var. Ereğliden 100 km uzakta. Dağ sisler içinde arkamızda kaldı. Karaman Gaznevilerin(?), Selçukluların, Moğolların komutan Ketbuga’nın, Memluklularin yani Beybarıs’ın , Osmanlılarında, Arapların da gönlünü yapmış ve hepsinden belasız kurtulabilmiş bir beylikti. Şimdi bile Karamanlıların hal ve tavırları başka Türklerden farklıdır. Beylik geleneği sıkı sıkıya muhafaza edilmiş. Kayseri, Niğde, Karapınar ve Konya’nın Türklüğe has özellikleri farklı. Bu bölgenin özelliklerini hatırımda tutmaya çalıştım.

Bundan sonraki hedefimiz bu gece itibarıyla 800 km batıdaki Manisa şehrinin Salihli şehri. Akşam saat yedi civarında orada olacağız. Uçacak değiliz. Şoför 80km den fazla hız yaparsa ceza yeriz. Ceza 200 dolardan az değil. Düzlüğü baştan başa geçerken Karapınar’ın kenarından geçerek Konya’ya döndük. Yoldaki liderimiz Askar’a: “ Dediğini yapalım. Oruç da tutalım. Ama Konya’yı görmeden, Mevlana’yı ziyaret etmeden, Nasreddin hocanın mezarına gitmeden olmaz. Olmazsa Bekarıs’la ikimizi arkada bırak.”, dedim. Askar’ın buna itiraz etmesi zordu. Başkaları da destek oldular. Bütün Türkiye’yi üç kez görsen de Konya’ya gitmemişsen Türkiye’yi gördüm diyemezsin. Tarihi özellikleri hesaba katmasak bile, Konya’da dünyadaki bütün Türklerden bir parça bulmak mümkündür. Asya’dan gelen göçebelerin hemen hepsi önce bu bölgedeki Konya’ya gelmiştir. Sufiliğin yani Türklere has bilgeliğin en önemli merkezi burasıdır. Kendimi ifadede zorlanıyorum. Burası Alaeddin’in, Mevlana olarak ünlenen Celaleddin-i Rumi’nin, Nasreddin Hocanın vatanıdır. Burasını ziyaret etmemek mümkün değil. Kendini hayat boyu affedemezsin.