Ұмытылмаған отан, Ұмытылмайтын отандастар

Eski İstanbul’dan Manzaralar: Bu semaverin içindeki “koyu kırmızı sıcak fakat parayla satılan çayın dumanı tütmektedir.

Anadolu tarafındaki İstanbul’a Marmara denizinden vapurla geçtik. İstanbul’un iki yakasını denizin altından geçen tünelle birbirine bağlayacaklarmış. Şehri ikiye ayıran şey nehir değil deniz ve iki taraftaki mimari yapılarda da farklılıklar var. Anadolu yakasının karakteri Asyalı, burası Taştepe, Sultantepe, Maltepe gibi Türkçe isimlerle Türkleşmiş. Nihayetinde kalabalık yollardan geçerek MaltepeÜniversitesine tam vaktinde yetiştik. Sessiz, sakin, şehir gürültüsünden uzak, sadece ilimle uğraşmaya adanmış bir alana yerleşen üniversiteyi çok beğendim. Vaktiyle bu çok milyon halkın yaşadığı şehrin hayvan pazarı olmuşa benziyor. Konferansın ilk yarım saatinde İstanbul hakkındaki düşüncelerden kurtulamadım. Bütün Kazakistan nüfusu bir şehre toplanmış. Orada akrabalar da var. Antika, Zeus, Troya, Bizans, İskit, Kral Atey, Küriş, İskender Zülkarneyn(Büyük İskender), Sançar(Sencer), Osmanlı, Beybars, Karamanlar, Aksak Timur, Mamay, Esenboğa(EsenBuka), Kunanbay, Şakerim, Mustafa (Çokay)… İşte şimdi de ben geldim. Yeri gelmişken, Kuban Kıpçaklarının geldiği dönemler, Mamay’ın askerlerinin katıldığı zamanlar.. İdil bölgesini idare eden Türkler…Nogayların yurt değiştirdiği dönemler de var. Keşke böyle düşünceler geldiği anda derhal kayda geçirmek için Osmanlı arşivlerinden bu konuların izlerini sürmek vardı. Böyle fırsatlara sahip olabilir miyiz?

İşte daha önceden tanışıklığımız olmayan Güljanat kardeşimiz de geldi. Kibar, becerikli, mütevazi ama cesaretli ve görevinin bilincinde bir kardeşimizmiş. Yirmialtı memleketten gelen alimlerin katıldığı konferansta bana en yakın kişi de Güljanat kardeşimizdi. Türk’ün geliniymiş. Maltepe Üniversitesinin başkanlarına da sözünü geçirebilecek kadar etkiliydi. Konferans on dakika sonra İstanbul salonunda başladı. Rahatladım ve bugünün öğreteceği tecrübeleri dinlemeye hazırlandım.

Maltepe Üniversitesi ile Japonya (Tsukuba) üniversitesinin ortaklaşa düzenlediği ve Amerika, Fransa, Belçika, Rusya, Bulgaristan, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, İsrail, İran, Hindistan, Afganistan, ve Japonya’dan akademisyenlerin katıldığı “Orta Asya’yı Araştırma Meseleleri: Dünü, Bugünü ve Yarını” konulu uluslararası konferansta bildiriler İngilizce ve Türkçe yapıldı. Programa göre konferans iki gün sürecek. Benim bildirim ikinci günü öğleden sonraki oturuma planlanmış. Sonra katılacağım oturumları planladım. Ben konu başlıklarını bildiğim ve akademik olarak ortaklaşa çalıştığımız Kırgız, Özbek, Tatar ve Rus konuşmacıların bildirilerini nöbetleşe dinlemeyi uygun gördüm. Kazakistandan Tarih Enstitüsünün müdürü Sattar Mecitof, tarihçi Klara Makaşeva, Evrazya Üniversitesinden Mara Gubaydullina,Taysa Marmantova ve insana rahatsızluk hissi veren bir master talebesi vardı. Onların bildirileri günümüz siyasetiyle ilgiliydi. Siyaset konusunda ilmi sonuç olamayacağı için, istikrarsızlığı sevmem. Kudaybergen Jubanof’un küçük oğlu Profesör Askar ağabeyimiz babası hakkında bir bildiri vermek için konferansa katılmış. Tanıştık ve hemen kaynaştık. Ağabeyimizin eşi kendi kocasına yaptığı hizmeti bizden de esirgemedi ve iki günlük konferans süresince sıcak, kırmızı, koyu çay konusunda zorlukla karşılaşmadık. Komik olmasına rağmen, kırmızı, koyu sıcak çay konusu Kazakistan’dan başka bütün memleketlere gittiğimizde en önemli ihtiyaç haline gelmektedir. Türkçeden İngilizceye, İngilizceden Türkçeye çevrilen ve aksanlı şekilde ifade edilen bildirileri anlamak için oturduğunuz yerde on saat boyunca dört dönerken beyninizin yorgunluğunu ancak kırmızı, koyu, sıcak çay ile giderebilir, susuzluğunuzu bastırabilirsiniz. Demekki… komiklik gibi gelmesin. Bu konuyu Askar Ağabeyimiz de anlamış. Eğer çaysız kalsaydık, bu kadar çok düşünceyi günlüğümüze de yazamazdık. Talebeyi öğrenci, kompüteri bilgisayar olarak Kazakçalasak da iyi olurmuş.

Konferansın ilk günkü oturumlarından (toplam 74 bildiri) edindiğim intiba: Bildirilerde ele alınan birçok konular bize de aşina. Sadece Kafkasya bölgesi özellikle de Gürcülerin bildirileri heyecanlı oldu. V.Kiknadce “Beni Rusça konuşan biri olarak düşünmeyin diye konuşmaya başladı. Bunu anlayışla karşılamak gerekir. Rus emperyalizmine zorla boyun eğdirildikleri anlaşılmaktadır. Buna göre Kaf dağı hiçbirzaman ayının tırnağından kurtulamayacak gibi görünmektedir. Japon alimi Hsio Komatsu İslam dini hakkında bildiri verdi. Orta Asya’nın iç ve dış güvenlik meseleleri ile İslam konusunda mütevazılıkla bildiri sundu. Bu konuyu neden seçti? Meğer Müslüman dünyasındaki hareketler dünyayı sona doğru götürür mü konusunda tartışma varmış. Eski Sovyet topraklarındak iruslaştırma siyaseti ve din konusunda bildiri sunan İsrailli Profesör Landau devamlı endişeli şekilde herkesle fiskoslaştı. Meğer bu alim “Ben yahudiyim İsrailden geldim bana kimse dokunmaz değil mi?” tarzında sorular soruyormuş. Asansörde bu soruya biz de muhatap olduk. Soruyu anlamama rağmen “No English” diyerek cevap vermekten kurtuldum. Bu alimin soruları safça mıydı yoksa deneme maksatlı mıydı diye düşünüyorum. Bana bu soruyu yöneltiği zaman dikdik baktığını hatırlıyorum. Bunun anlamı dünyanın 24 memleketinden gelen insanların vücut diline hakim olmak anlamına gelmektedir. Siyasi analizciler için ise bu konuya vakıf olmak siyasi analizciliğin en önemli metodlarından biri sayılır. Ne var ki yüzünden gülümseme eksik olmayan bir alim. İstanbul, bırakınız Yahudileri, Bin Ladin bile gelse farkedilmeyeceği kadar büyük bir şehir.Çünkü İstanbul binlerce yıldan beri dünyanın kapısı olmuş bir şehirdir. Türkler için de yurdışından gelecek tehditten çok ülke içindeki problemler rahatsız ediyor gibi görünmektedir.

Bu konferansta, professor Enverbek Mökeyef liderliğindeki Kırgızlar göğüs gererek dolaştılar ve diledikleri gibi konuştular. Film gösterisi yaptılar. Orta Asya hanlıklarının Osmanlı İmparatorluğu ile ilişkileri konusunda Buhara, Semerkand ve Hive kütüphanelerinde bulunan el yazması kaynaklarla çalışan Özbek alimleri Zumırad Rahmankulavo’nın, Gulşahra Sultanova’nın, Sanobar Şadmanova’nın, Bahadur Rasilof’un, Kaharman Recebof’un sundukları bildirilerin önemi büyüktü. Yurtdışına giden Özbek kardeşlerin Kazakları kirli sularla temizleme adeti olurdu. Şamsiddin Kemaleddin ağabeyimiz “Tarihçi Vasilos Vattatzis haritasında Orta Asya” konulu bildirisinde burada Özbekistan haritada yer almaktadır. Başka memleket yoktur.” Dedi. Ben misafir olduğum için organizasyon meselelerine karışmadım. Ne yazık ki önemli bir şahsiyetin olması böyle konular için gerekliymiş.1730 senesinde Jongar istilası sırasında çizilen bu haritayı biz de biliyoruz. Sabredemedim .”Kazakistan haritada yok muymuş?”diye sorunca ”Öyle bir kaynak yok, Belki Karakalpakistan’da vardır” cevabı verildi. Böylesi anlayışa söylenecek söz yoktur. Yüksek sesle”Aga! Akkalpakların(Kırgızlarıkastederek) içine de, Karakalpakların içine de, alalı takkelerin içine de (Kazakların) tımakı sığmaz. Islam ağabeyin değil, Islam (dininin) yoluyla yürümek doğru olur” dedim. O cevap vermedi. Türkler de güldüler. Oturum başkanı Kırgız professor Enverbek Mökeyef anlamasına rağmen önemsemedi. Kahve molasında “Tayke! “Manas’ın yarısı Kazaklardır. O Kazakları takkenin içine değil, hiç olmazsa akkalpağın içine de sığdırmadınız.” şeklinde şakalaştım. Adetlerine yerleşmiş Kalmakvari gülümseyerek ”Öyle, öyle” dedi. Özbek kardeşlerin günümüzdeki tavrı aşırı İran tavırları ve sartçılıkla zehirlenmiştir. Türk dünyası ve Türk tarihi onlara yabancıdır. Hristiyanlık, Judaizm ve sonra Müslüman dininden kaçanlar, ateşperestler- göçebe Yahudiler, Hazarhanlığını yıkanları Kazaklar sart adıyla anarlar. Sadece ırk olarak Türk olanlar Özbektirler. Özbeklerin kesinlikle kabileleri vardır. Dolayısıyla Özbek alimlerine sizler Özbek misiniz? Sartmısınız? diye kibarca sordum. Tarihte Mısır’da ve İran’da Özbek kardeşlerimizden gördüğümüz kötülükler sadece bununla kalmamıştır. Hepsi de kendi boylarını söylediler. Hatta bizim Sanobar, Ökireş isimli ceddimizin soyundan geliyormuş. Sadece Zumırad “Ben boyumu biliyorum ama söylemem. Biz bölünmeyeceğiz” dedi. İyi bir alim ve üstelik hanım. Ee devlet zoruyla; bölünüyorsa da, bölünmeyeceğim demesiyle İslam Akanın kullandığı siyasetin sirayet ettiği anlaşıldı. Belki de jurnalden korkar diye daha çok ısrar etmedim. Aslında kabileciliğe ben de karşıyım. İnsanı kendi milletinden soğutan siyasetten hoşlanmıyorum, kızıyorum. O güzel günün canımı ağrıtan sızısı bundan ibarettir.

Bu siyasetin bir başka ifadesi, bütün Türk asıllı sanatçıların Nevruz akşamı münasebetiyle yaptıkları gösteride de ortaya konuldu. Özbekistan ve Türkmenistan’dan hiçbir sanatçı katılımı olmamıştı. Yirmidört saat boyunca meydana gelen dördüncü değişiklik ve bizim seyahatimizi uzartan karar buradan başladı. Konferans akşamında yukarıda ifade ettiğim ruh hali içerisinde otelin lobisinde dururken, Kazak milli kıyafetleri giymiş kızlar gözüme çarptı. Genç erkekler de gördüm. Damağımıza tümor gibi yapışan Rusça ile bu dili konuşan çeşitli kıyafetler giymiş sanatçılar gruplar halinde geldiler. Onların kim olduklarını sormadan Tatar, Gagauz, Azeri, Altaylı, Hakas, Toba olduklarını anlamıştım. Bunların lideri kim mi diyorsunuz. Kesinlikle, yetmişli yıllarda dünya orkestrasının baş kemancısı, dünyadaki dinleyicilerinin yakından bildiği, Kazakistan’ın kültür eski bakanı şimdi Türksoy başkanı olan Düysen Kaseyinof! Görüştüğümüzde hemen kucaklaşırdık. O adetimizi yine tekrarladık. “Ben senin geldiğini duyunca sevindim. İşim var .Görüşmeyeli çok oldu, beraber olalım. Bütün istediklerini yaparım” dedi ve yoluna devam etti. Konser eski Sovyet dönemi sırasındaki sanat günlerini hatırlattı. Fakat bu sefer içeriği de görüntüsü de milli, evet evet Türke has! Hakas-Altaylılar “Umay! Umay! Altın Kubay(beşik). Verme sele evladı oylay(düşünerek) sözleriyle makama uygun dans ettiler. Tatarların şarkıcı getirmemesine şaşırdım. Ama Kırımçakların dansı, özellikle kuğunun kanatlarına benzeyen kızların parmakları resmen konuşuyordu. Ne desenizde Bahçesaray’da harem geleneği olduğu için, onların dans ve hareketlerinden bayanlara has asalet farkediliyordu. Kırgızlar “Manas” destanlarıyla, Kazaklar dombıraları ve Akkuv-Kuğu danslarıyla katıldılar. Hepsi dans gösterisiydi. Gece dansla açıldı, dansla sürdü ve dansla kapandı.