Модуль №1 Қаныққан көмірсутектер. (8 сағат)

С₁₂ Н₂₆ көмірсутегін крекинглеу кезінде жүретін реакциялар

280г 2,4,6 триметротолуал алу үшін қандай заттар қанша мөлшерде қажет

Мына өзгерістерді жаса

C₆ H₁₂

200г циклогептаннан қанша грамм толуал алуға болады.

Мына өзгерістерді жаса:
CaC₂ C₂H₂ C₆ H₆ C₆ H₁₄

Жауаптары:
1. С₁₂ Н₂₆ С₆ Н₁₄ + С₆ Н₁₂

С₆ Н₁₄ С₄ Н₁₀ + С₂ Н₄

С₄ Н₁₀ С Н₄ + С₃ Н₆

C H₃yг C H₃ 280_г

Х_г N O₃ N O₂

2. + 3HNO₃ +3H₂ O

92 г

N O₂ 227_г

3.63г 227

189 г х=280*85=

227

C₆ H₆ +4H₂ C₆ H₁₄

II вариант

1. 
   С₁₆ H₃₄ C₈ H₁₈ + C₈ H₁₆
   C₈ H₁₈ C₄ H₁₀ + C₄ H₈
   C₄ H₁₀ C₂ H₆ + C₂ H₄
   C₄ H₁₀ C ₃H ₆+ C H₄
   

200 г C H₃

C H₂

H₂ C C H₂ +3H₂

H ₂C C H₂

92г

99 г

Х=200*92=

99

3.CaC₂ + 2H O H C₂ H₂ + Ca(O H)₂

Қорытынды. Үйге тапсырма.

Негізгі түсініктер мен терминдер:

• 
  Гидроксия тобы
  
• 
  Фенол
  
• 
  Глицерин ,этиленгликоль
  
• 
  Селектирлі катализатор,метанол.
  

Қолданылатын әдебиеттер:

2. 
   Жалпы және анорганикалық химия. Аханбаев
   
3. 
   Химия В таблицах и схемах: Қурмашева
   
4. 
   Химия есептері
   

Шығармашылық тапсырмалар:

5. 
   N18-150. N18-151. N18-155. N18-156. N18-162.
   
6. 
   Спирттердің қолданылуы. Реферат
   
7. 
   Ағзаға спирттердің әсері .Шыгармашылық жұмыс
   
8. 
   Көп атанды спирттердін маңызы.Реферат
   

№1 ,№2 сабақ

Модуль құрылымымен,мақсатымен түсіндіру.

Тірек сызбалары арқылы тақырыпты түсіндіру.

Мол Ф: С₂ H₅ OH H/CE C₂H₆ O

H H

,, ..

H H

H- С - С - О- H н/е СН_3-СН₂- ОН

/ /

H H

Спирттер

Метанол

С Н₂ –ОН

Біратомды спирттердің гомологтық қатары.

Физ қасиеті.Өзіне тән иісі бар,түссіз сұйықтық ,судан жеңіл (р=0,8г/см³) t _қ =78,3 ⁰ С , суда жақсы ериді,еріткіш бола алады.

Функционалдық топ дегеніміз – заттың химиялық қасиетін немесе қызметін анықтайтын топ.
Жалпы формуласы: С_n Н _2n+1OH немесе ROH жұрнағы «ол»

^{2 1}

C H₃ – C H₂ – O H этанол - 1

^{5 4 3 2 1}

C H₃ – C H₂ – C H₂ –C H – C H₃ пентанол -2

/

C H ₃ OH

C H₃ – C – C H₂ – O H 2,2 диметилпрпанол -1

/

C H₃

Ме-н: 2C₂ H₅ O H + 2Na 2C₂ H₅ O Na +H₂

Бромсутек-н C₂ H₅ O H + H Br C₂ H₅ Br + H₂ O

H H

Дегидраттануы: H – C – C – H C H₂ = C H₂ +H₂ O

H H этилен

Эфирленуі: C₂ H₅ O H + H O C₂ H₅ C₂ H₅ – O – C₂ H ₅ + H₂ O

диметилэфирі

Молекуласында бір-бірімен оттегі арқылы қосылған екі көмірсутек радикалдарынан тұратын органикалық заттар – жай эфир деп аталады.
Қолданылуы:
Х/ш қажетті заттар

Органикалық заттар өндіруде

Медицанада

Парфюмерияда

Алынуы:

1. 
   Этаннан алынуы:
   

А) C₂ H₆ + Br₂ C₂ H₅ Br +HBr бромэтан

Б) C₂ H₅ Br + H O H C₂ H₅ O H + H Br
2 . Этиленнен алу
C H₂ = C H₂ + H₂ O C H₃ –C H₂ – O H

2. 
   Ашыту
   

С₆ H₁₂ O ₆ 2C₂ H₅ O H +C O₂

Метанолдың синтезі (C H₄ + H₂ O C O + 3H₂ )

Синтез газ

C O +2 H₂ C H₃ O H +Q
Синтез газ
Көпатомды спирттер молекуласында көмірсутек радикалымен байланысқан бірнеше гидроксил топтары болады.
СН₂-ОН этимигликоль.улы суда жақсы еритің, түссіз зат.
СН₂- ОН
СН₂ –ОН глицерин
СН - ОН
СН₂ -ОН

Химиялық қасиеті: №1

+ 2 Na + H₂

C H₂ – O H C H₂ – ONa
№2
CH₂ O H – C H₂ O H + H C L C H₂ O H - C H₂ CL + H₂ O

Қолданылуы:

Синтетикалық қопар. зат

смола

Тоқыма

Молекулаларында функционалдық топтары бензол ядросымен байланысқан аромат көмірсутектердің гидроксил туындылары фенолдар деп аталады.

фенол OH

1.Na - H 2 OH +2Na 2 ONa +H₂

2.NaOH –H C₆ H₅ O H +NaO H C₆ H₅ O Na +H₂ O

OH OH

3.Br –H 3Br 3HBr

пластмасса

Фенол бояу

бактерициттік Д дәрумен

4. Дәптермен жұмыс

5. Қорытынды .Үйге тапсырма . Спирттер тарауын қарап келу.

Д И А Л О Г Б Ө Л І М І
№3 сабақ

«Өзара оқыту» ойыны
I Ұйымдастыру
Мақсаты: Спирттер және фенолдар тарауын меңгерту, кітаппен жұмыс жасауға ,оқи отырып түсінігін жеткізе білуге баулу.
Шарты: Оқушылар «мұғалім» және «оқушы» рөліне енеді.

№1 және №2 оқушыларға тапсырма беріліп 15 мин дайындалады, болған соң «мұғалім» «оқушыға» түсіндіреді.Осылай рөлдері ауысып қайталанады.

Біратомды спирттер құрылысы, қасиеттері, алынуы, қолданылуы. Метанол ситезі.

№ 2 оқушыларға:

Көпатомды спирттер. Фенолдар қасиеттері, алынуы, қолданылуы.

I тур «мұғалім» «оқушы»

II тур «оқушы» «мұғалім»

III Қорытынды.

IV Үйге тапсырма.

I Ұйымдастыру

Мақсаты: Оқушылардың спирттер тарауы бойынша алған білімдерін дамыту.Бірін-бірі және өзін-өзі бағалауға дағдыландыру.

Спирттерге жалпы сипаттама.

Жіктелуі,құрылысы,номенклатурасы.

Біратомды, көпатомды, фенолдардың

химиялық қасиеттері.

Спирттердің өзіне тән қасиеттеріарқылы

бір-бірінен қалай ажыратуға болады.

Тексер,бағала

Өзің қарап шық
Жауаптары:
1

2

3

IV Үйге тапсырма

№ 5 Сабақ
«Бақытты сәт» оқыта үйрену ойыны

Мақсаты: Спирттер және оренолдар тарауы боиынша алған білімдерін пысықтау оқушының есте сақтау қабілетін дамыту, шапшаңдыққа баулу.

Сабақ барысы:

I Ұйымдастыру

II Ойын шарттарын таныстыру
I гейм « Бой сергіту»

Әр камандаға 10 сұрақтан беріледі

I топқа

1 Біратомды қ/қан спирт-ң жалпы формуласы ? R-OH

3 Спирттер жұрнағы «ОЛ»

4 Ашық түсті мұнай өнімдері: бинзин, керосин,газойль,мигрони

5 Крекинг деген не? Көмірсутектердің құрылысын өзгерту

6 Жай эфир дегеніміз... R-O-R

7 Бос радикал деген не? Бос электроны бар бөлшек

8 Спирттер молекуласындағы химиялық байланыс түрі? Сутектік

9 Екі атомды спирт? Этиленгликоль

10 Этил спиртінің физикалық қасиеті? Суда жай ериді,ұшқыш
II топқа

1 Фенол дегеніміз не? OH

2 Спирттердің қолданылуы ?Еріткіш, медицинада,парфюмерияда,орг.зат

3 Этилин көмірсутектерінің жұрнағы? Илен, ен

4 Мұнай өнімдерінің қалдығы? Мазут, гудрон

5 Крекингтің жіктелуі?Термиялық ,катализдік,риформинг

6 Мұнай құрамындағы көмірсутектер?Парафин,циклопарафин, аромат

7 Үш атомды спирт? глицерин

8 Синтез газдың құрамы?C O + H₂

9 Фенолдың алу қаиеті? Өзіне тән иісі бар .кристал зат

10 Көмірсутектердің жіктелуі? Қаныққан,қанықпаған ,аромат

II гейм. Бөшкеден шыққан басқатырғылар.

Бөшкеден шыққан нөмерлерге сәйкес сұрақтарға жауап береді.

1. 
   топқа
   

C₆ H₆ C₆ H₅ CL C₆ H₅ O Na C₆ H₅ O H

3. 
   C₂ H₅ O H C O₂ CaC O₃ CaO
   

2. 
   топқа
   

1. 
   C₆ H₅ O H C₆ H₅ O Na C₆ H₅ O H
   

2. 
   C₂ H₄ C₂ H₅ O H C₂ H₅ Br C₂ H₅ O H C O₂
   

3. 
   C₆ H₁₂ O ₆ C₂ H₅ O H C₂ H₅ O Na C₂ H₅ O H
   

1. 
   топқа
   

2-топқа
1.Өзі спирт болғанмен қышқылдық қасиеті бар улы зат.(фенол)

1. 
   топ
   

1. 
   Функционалдық топ қызметі.
   
2. 
   Нитроглицерин қалай алынады?
   
3. 
   18,5 г сілтілік металл бір атомды спирттен қ.ж 2,8 л Н₂ ығыстырып шығарады. Спирттің молекулалық массасын тап?
   
4. 
   Атын ата: C₃ H₇
   

C H₃ – C H₂ – C H₂ –C –C H₂ – O H

C₃ H₇

5.Формуласын жаз: 3,3 диэтил 4 пропилгексанол-1

6. Нәтижесінде 56 л(қ.ж) С О₂ түзілетін болса,неше грамм метил спиртінің жанатынын есепте шығар.

7. Хлорсутекті метанол арқылы өткізгенде метанның голонитуындысы түзіледі. Реакция теңдеуін құр.

8.Этилпропилэфирінің түзілу реакциясын жаз.

9.Қаныққан біратомды спирттің алыну жолдары.

10. Фенолдың қолданылуы.

2. 
   топ
   

1. 
   23 г С₂ Н₅ О Н жағу үшін қанша көлем О₂ қажет.
   
2. 
   Этил спиртінен хлорэтанды қалай алады.
   
3. 
   Сәйкес спирттен 1- бромпропанның түзілу реакциясын жаз.
   
4. 
   Натрий метилатының түзілу реакциясын жаз.
   
5. 
   Формуласын жаз: 2,3дипропилпентанол-2
   

CH₃ –C H₂ –C H₂ –C –C H₂ –C H₂ –O H

C₅ H₁₁

6.Ішкі молекулалық дгидраттануы 30г болған кезде 9г су бөлетін бір атомды спирттің молекулалық формуласын тап.

7.Метаннан метанол алуға болатын реакция.

8. Прпил спиртінен прпанды алу реакциясы.

9.Дипропилэфирінің түзілу реакциясын жаз.

10.Этиленгликоль мен глицириннің молекулалық массасын тап.

1.Заттың қызметі мен қасиетін анықтайды.

2.C H₂ – O H C H₂ – O N O₂

C H – O H + 3 Na2 + H O C H – O –N O₂ +3H₂ O

C H₂ – O H C H₂ – O – NO₂
нитроглицирин

18.5г 2,8л

3.Me + C₂ H₅ O H C₂ H₅ O Na + H₂

Хг 22,4 л

2,8л

4. 
   3,3 дипропилпентанол-1
   

5. 
   C₂ H₅
   

C H₃ -C H₂ – C H – C –C H₂ – C H₂ –O H

C₃ H₇ C₂ H₅

2C H₃ O H + 3O₂ 2C O2 +4H₂ O Х=64г*56л=80г

2*32=64г 2*22,4л

44,8 44,8л

7. CH₃ O H + H CL C H₃ CL + H2 O

9.C₂ H₆ + HBr C₂ H₅ Br +H Br

C₂ H₅ Br + H O H C₂ H5 O H + H Br

C H₂ =C H₂ + H O H C₂ H₅ O H

Ашыту C₆ H₁₂ O₆ 2C₂ H ₅O H + 2C O₂

Ағаш сүрегінен цел гмон спирт

10. 1. Фенолформальдегидті пластмасса алуда

2. Дезинфекциялауда

3.Бояу

4.Дәрі-дәрмек

II топ
23г Хл

1. 
   С₂ H₅ O H +3O₂ 2C O₂ + 3H₂ O +Q Х= 23*67.2=
   

67,2л

2. 
   C₂ H₅ O H + H C L C₂ H₅ CL + H₂ O
   

3. 
   C₃ H₇ O H + H Br C H₃ – C H₂ –C H₂ – Br +H₂ O
   

4. 
   2C H₃ O H + 2Na 2C H₃ O Na +4H₂
   

5. 
   3 бутиламилгексанол -1
   

6. 
   К – О Н СnH_2n-2 +H O Х= 30г*18г = 540 = 60г
   

12n +2n+1+17=60г C₃ H₇ O H пропанол

14n=60 -18

14n=42 n=42:14 n=3

7. 
   C H₄ +Br ₂ C H₃ Br +HBr CH₃ Br +H O H C H₃ O H + HBr
   

H H H H H H

8. 
   H – C – C –C –O H H – C – C =C – H (C H₃ – C H =C H₂)
   

H H OH H

пропен пропан

9. 
   С₃ H₇ – O H + H O -C₃ H₇ C₃ H₇ – O – C₃ H₇
   

10. 
    Мг С Н – О Н = 12*20+1**60+16=46г/моль
    

С Н – О Н

Мг C H₂ - OH =12*3+1*8+16*3=82 г/моль

III Команда мүшелерін бағалау.

IV Қорытынды. Үйге тапсырма.

№6 сабақ
«­­Өрмекші» ойыны.

I Ұйымдастыру.

II Мақсаты: Тарау бойынша алған білімін бекіту, жеке және топпен жұмыс жасауға үйрену,өзін-өзі және топты бағалауға дағдыландыру.

III Шарты: Оқушылар №1,№2,№3,№4 болып белгіленеді.Әр нөмерге 3 тапсырмадан беріледі, дайындалу уақыты 10 минут. Бұдан соң

№1 оқушылар бір столға

№2 оқушылар бір столға

№3 оқушылар бір столға

№4 оқушылар бір столға орналасып,оқығандарын ортаға салады, сосын өзін-өзі 3 тапсырма бойынша бағалайды.Қайтадан орындарына келіптапсырманы түсіндіреді, енді топ бірін-бірі бағалайды.
Тапсырмалар:

№1

1. 
   Біратомды қаныққан спирттердің құрылысы ,химиялық қасиеттері.
   
2. 
   Спирттер молекулалары арасындағы сутектік байланыс қалай жүзеге асады.
   
3. 
   Біратомды спирттердің алыну жолдарын схема ,реакция теңдеуі арқылы түсіндір.
   

2. Метанол синтезі.Технологиялық сызбанұсқасы.

3.Фнеолдағы сутектік байланысты сызбанұсқа арқылы бейнеле.

№3
1.Фенолдардың құрылыс ерекшелігі химиялық қасиеті,қолданылуы.

2. Спирттердің жүйелеу номенклатурасы бойынша аталу ерекшелігі.

3. Катализдік спирттердің алыну жолдарын сызба және реакция теңдеулері арқылы түсіндір.

V Үйге тапсырма беру.

№7 сабақ

Қорытынды бөлім

I вариант

1. 
   2,2 диметилбутол -1 формуласы:
   

C H₃

В) C H₂ – C H₂ - C - C H₃

А) C H₃ –C H₂ –C –C H₂ - OH

O H C H₃

C H₃

C H₃ C H₃
Б) C H₂ - C H₂ - C H₂ – C Г) CH₃ – C H –C –C H₃

O H C H₃ OH C H₃

А) резина алады В) белок дайындауда

А) Көмірсутек В) функционалдық топ

Б) радикал Г) спирт
4.Қай зат қайсы ж.ф сәйкес:

1 С₂ Н₆ А) R-OH

2. 
   С₂ Н₄ Б) C_n H_2n+2
   

4. С₆ Н₆ Г) C_n H_2n

5.Көмірсутек радикалдары оттегі арқылы байланысатын қосылыстар

А)спирттер В) полимер

Б) эфирлер Г)көмірсулар
6.Аромат көмірсутектерінің гидроксил туындысы

А) фенол В) эфир

Б) бензол Г) метанол
7.Глицириннің молекулалық массасы:

А) 92 В) 86

Б) 115 Г) 100
8.28 г Метанол жағуға қажет О₂ қ,ж көлемі.

А) 22,4л В) 36л

Б) 16л Г) 28л
9.68г/моль қай заттың молекулалық массасы

А) C₂ H₅ CL В) C₂ H₅ ONa

Б) C₂ H₆ Г) C₂ H₅ O H

10. Глициринді анықтау үшін қолданылатын реакция.

А) Cu(OH)₂ В) O₂

Б) NaOH Г)C₂ H₅ O H

II вариант

1. 
   C H₃ - C H – C H –C H₂ – O H атын ата
   

C₂ H₅ C H₃

Б) 2 этил 3метилбутанол -1 Г) 2 метил 3этилбутанол-1

2. 
   Глицириннің қолданылуы:
   

Б) тері илеуде Г) дезинфекцияда

3. 
   Көміртек радикалымен байланысқан гидроксил тобы бар заттар.
   

А) Фенол В) спирт

Б) радикал Г) бензол

4. 
   Қай заттың аталуы формулаға сәйкес.
   

Б) пентанол 2 С₅ Н₁₁ОН

В) пентан 3С₅ Н₁₀

Г) пентен 4 С₅ Н₅ОН

5. 
   Глицеринмен қандай зат әрекеттескенде нитроглицирин шығады.
   

Б) HNO₃ Г) H CL

6. 
   Спирттердегі химиялық байланыс
   

Б) металдық Г) сутектік

7. 2метилбутонол-1-дің моекулалық массасы

А) 74 В) 86

Б) 68 Г) 88
8. 36 г этонолдан түзілетін Na этилатының массасы

А) 53 В) 85

Б) 45 Г) 58
9. C_n H_2n+1 O H қай заттың жалпы формуласы

А) C₂ H₅ O H В) C₃ H₈ O H

Б) C₆ H₅ O H Г) C₄ H₁₀ O H
10. Көру жүйесін бұзатын спирт

А) метанол В) фенол

Б) бутанол Г) этанол

Б А Қ Ы Л А У Ж Ұ М Ы С Ы

I вариант

1. 1моль глицериннен натрий ең көп дегенде неше көлем қ.ж сутегі ығыстырады .

2.Мына өзгерістерді жаса;

С₆ Н₆ С₆ Н₅ СЕ - С₆ Н₅ О Н

3.42г этил спиртінен қанша грамм диэтилэфирін алуға болады.?

ІІ Вариант

1.230г натрий этил спиртінен қ.ж сутегінің қандай көлемін ығыстырады.

2. Мына өзгерістерді жаса:

С₂ Н ₆ С₂ Н₄ С Н₂ О Н - С Н₂ О Н

3Егер нәтижесінде 170г этилпропил эфирі түзілген болса, реакцияға қанша этил спирті қатысқан?

Жауаптары:

І Вариант
1. С Н ₂ - О Н С Н₂ - О Na

\ 230г \ Хл

\ 6*23 \ 3*22,4л

С Н₂ - О Н 138г С Н ₂ - О Na

230г ------ Xл Х= 230*67.2₌

С₆ Н₅ СL +НОН С₆ Н₅ ОН+НСL

42г Хг

3. C₂ H₅ O H + H O – C ₂H₅ C₂ H₅ – O – C₂ H₅ + H₂ O

74г
Хг 42*74 =67.5 г

46
II вариант
230 г Хл

1. 2Na + 2 C₂ H₅ O H 2C₂ H5 O Na + H₂

2*23 22.4л

46г

46

(C₂ H₄ ) C H₂= C H₂ +H₂ O + =C H₂ – O H - C H₂ O H

Хг 170г

3. С₂ H₅ O H + H O –C₃ H₇ C₂ H₅ – O –C₃ H₇ +H₂ O

46г 29+16+43

88г

Х г =

Қорытынды.

Үйге тапсырма.

Тест жауаптары.

2 б 2 б

4 1-б,2-г,3-а,4-в 4 1-в,2-б, 3-г,4-а

5 б 5 б

6 а 6 г

8 в 8 а