Модуль №1 Қаныққан көмірсутектер. (8 сағат)

А) Берцелиус В) Фридман

Б) Велер Г) Менделеев
2. Құрамы бірдей құрылысы әртүрлі соған байланысты қасиеттері де әртүрлі заттар

А) Изомер В) Көмірсутек

Б) Гомолог Г) Гибридтену
3. Қаныққан метан қатарындағы көмірсутектердің гибридтенуі

А) sp В) sp³

Б) sp² Г) s² p
4. Валенттілік терминін енгізген ғалым

А) Кекуле В) Купер

Б) Франкленд Г) Бутлеров
5. Химиялық байланыс түзу кезінде көміртегі атомдарының барлық валенттік электрон бұлттарының бірдей күйге ауысуы.

А) адсорбция В) стереохимия

Б) гибридтену Г) гомология

6. Қаныққан метан қатарындағы көмірсутектің жалпы формуласы.

А) C_n H _2n В) C_n H_2n-2

Б) C_n H _2n+2 Г) C_n H_2n+6

7. Молекулалық массасы 142 болатын зат

А) C₇ H₁₆ В) C₁₀ H₂₂

Б) C₄ H₁₀ Г) C₅ H₁₂

8. Төменде келтірілген заттардың қайсысы алкандарға жатады.

А) C₅ H₁₀ В) C₄ H₁₀

Б) C H₃ Г) C₆ H₆

9. 11,2 л пропанды жаққанда қ. Ж қанша көлем С О₂ Р бөлінеді.

А) 30,4 л В) 12,7 л

Б) 4,48 л Г) 33,6 л

10. 48 г бутаннан қанша грамм циклобутан алуға болады?

А) 58 г В) 24 г

Б) 46г Г) 40 г

II - вариант
1. Органикалық химия терминін енгізген химик.

А) Бутлеров В) Кекуле

Б) Берцелиус Г) Франкленд

2. Құрамы көміртегінен және сутегінен тұратын заттар.

А) Көмірсу В) көміртек

Б) бензол Г) алкан

А) Велер В) Марковников

Б) Менделеев Г) Бутлеров

4. Құрылысы мен химиялық қасиеттері ұқсас ,бірақ құрамында бір немесе бірнеше С Н₂ тобына айырмашылығы бар заттар.

А) көміртек В) циклоалкан

Б) гомолог Г) изомер

А) С₉ Н₁₀ В) С₅ Н₁₀

Б) С₆ Н₆ Г) С₃ Н₈
6. Циклопарафиндердің жалпы формуласы

А) С_n Н_n В) С_n Н_2n+2

Б) С_n Н _2n Г) С_n Н_2n-2
7. Молекулалық массасы 114 болатын қаныққан көмірсутектер

А) С₆ Н₁₂ В) С₅ Н₁₂

Б) С₄ Н₁₀ Г) С₈ Н₈
8. Н -24 болатын қаныққан көмірсутектердің молекулалық формуласы.

А) С₁₀ Н₂₄ В) С₁₁ Н₂₄

Б) С₅ Н₂₄ Г) С₉ Н₂₄

9. 48 г хлорметан алу үшін реакцияға қ. ж қанша көлем метан қажет?

А) 21 л В) 22,4 л

Б) 18 л Г) 48,6 л

10. 36 г пропаннан қанша грамм циклопрпан алуға болады?

А) 27 г В) 48 г

Б) 35г Г) 34 г
Тест жауаптары:

I – вариант

6 - б

1 - б 7 - в

3 - в 9 - г

4 - б 10 – б

5 - б
II - вариант

6 - б

1- б 7 - г

3 - г 9- а

4 - б 10 -г

5 - г

№ 8 сабақ
З А Ч Е Т
Сабақ барысы: 1 Ұйымдастыру кезеңі

2.Тапсырмаларға жауап.Билет арқылы зачет алу

Билет №1

1. 
   Алкандарға жалпы сипаттама
   
2. 
   Изомерия. Мысал келтір
   

Билет №2

1. 
   Алкандардың табиғатта кездесуі
   
2. 
   Метанның хлорлану реакциясының механизмі.
   

Билет №3

1. 
   Циклопарафиндер ерекшелігі
   
2. 
   Этанның айырылу және жану реакциясы.
   

Билет№4

1. 
   Жүйелеу номенклатурасы бойынша заттың атын атау ерекшеліктері
   
2. 
   Алкандардың қолданылуы
   

Билет №5

1. 
   Циклопарафиндердің химиялық қасиеттері
   
2. 
   Көмірсутектердің жіктелуі
   

Билет №6

1. 
   Гибридтену жөніндегі түсінік негізінде метан молекулалық тетраэдрлік құрылысын қалай түсіндіруге болады.
   
2. 
   Алкандардың қолданылуы
   

Билет №7

1. 
   Гомологтарға мысал келтір
   
2. 
   С атомының ерекшеліктері
   

Билет№8

1. 
   Алкандардың алынуы
   
2. 
   Алкандардың қаныққан көмірсутектері деп аталу себебін, мысалмен түсіндір.
   

Билет№9

1. 
   Гексанның 2 изомеріне ,2 гомологына мысал
   
2. 
   s, p,d, f электрондарға сипаттама
   

Билет №10

1. 
   Циклобутанның изомерлеріне мысал
   
2. 
   Қаныққан көмірсутектердің негізгі ерекшеліктері.
   

Билет №11

1. 
   Пнетан молекуласының шар стерженьді моделін жаса
   
2. 
   Радикал дегеніміз не?
   

Билет№12

1. 
   Химиялық байланыс үзілуінің механизмі
   
2. 
   Тізбектің реакциясы дегеніміз не?
   

Билет№13

1. 
   Этанның хлорлану реакциясы
   
2. 
   Циклоалкандардың қолданылуы
   

Билет№14

1. 
   Органикалық химиялық даму ерекшеліктері
   
2. 
   Химиялық құрылыс теориясының негізгі қағидалары.
   

Билет№15
1.Гибридтену механизмін түсіндір

2. Көмірсутектердің жіктелуі
Билет №16

1. 
   Изомер дегеніміз не?
   
2. 
   С атомының атомдық ерекшеліктері
   

Билет№17

1. 
   Органикалық құрылыс теориясы.
   
2. 
   Циклопарфиндердің қолданылуы.
   

Билет№18

1. 
   Қаныққан көмірсутектердің гомологтық қатары
   
2. 
   Алкандардың қолданылуы.
   

Билет№19

1. 
   Метан мен хлор арасындағы орынбасу реакциясының механизмі
   
2. 
   Радикал дегеніміз не?
   

Билет№20

1. 
   s, p, d, f электрондарға сипаттама
   
2. 
   Химиялық құрылыс теориясы
   

Билет№21

1. 
   Химиялық байланыстың үзілу механизмі
   
2. 
   Циклоалкандардың алынуы.
   

Билет№22

1. 
   Гексанның 2 изомері мен 2 гомологына мысал
   
2. 
   Алкандардың құрылыс ерекшелігі
   

Билет№23

1. 
   Жүйелеу номенклатурасының негізгі қағидалары
   
2. 
   Гибридтену дегеніміз не?
   

Нені білуі керек:

Нені үйренуі керек:

Арендердің гомологтарының құрылыс ерекшеліктерін жаза білу.

Мұнай өнімдерін лабораторияда франциялау жолын үйрену

Крекинг теңдеулерін жазып үйрену

Негізгі түсініктер мен терминдер:

Арендер, детонация, франция, дистилят,ректификациялық колонна ,газды бензин ,құрғақ газ, октан шкаласы,гудрон.
Қосымша әдебиеттер:1. «Жалпы химия» Ділманов

2.Химия тұрмыста

3. Химия есептер жинағы

4. «Химия» Аханбаев

2. Қызылорда облысында өндірістік мұнайдың

құрамы

3. 
   Мұнай өнімдерінің қолданылуы.
   

Кіріспе бөлімі

№1 №2 сабақ
Тақырыбы: 1. Ұйымдастыру.

2. Тірек сызбалар арқылы тақырыпты түсіндіру

Арендер

Ж.Ф: С_n Н _2n-6 М.Ф: С₆ Н₆ бензол

Бұрышы: 120⁰

Құр формуласы: H C C H

немесе

H C C H

H C

Физикалық қасиеті С₆ Н₆ Химиялық қасиеті.

t _б= 5,5⁰ түссіз суда еримейді қаныққан көмірсутекке тән

иісі бар сұйық қанықпаған көмірсутекке тән

(Қаныққан көмірсутектерге тән қасиеті)

Н N O_{3 –}пен әрекеттесуі
C H C H

H C C H H₂ SO₄ H C C –NO₂

+ H O- NO₂ + H₂ O

H C C H H C C H

С Н C H

C H C H FeBr ₃ HC C-Br

+Br ₂ + HBr

C H C H H C C H

C H

бромбензол

1. Хлормен әрекеттесуі

С H CL C H

H C C H H C C CL

+3 C L₂

H C C H C C H

CL

C H H C CL

CL
гексахлорциклогексан

1.Зелинский реакциясы Циклогексаннан алу

H₂ C C H₂ 300⁰ C H C C H

+3H₂

H₂ C C H₂ H C C H

2. н- гексаннан алу

H₂ C C H₃ H C C H

+4H₂

H₂ C C H₃ H C C H

C H₂ C H

Алкилбензолдар (толуал)

C H₃ C H₃

N O₂ N O₂

+ 3HNO₃ +3H₂ O
толуол NO₂
2,4,6 тринитротолуол
Тотығуы: (KMnO₄ түссіздендіреді)

O

OH
Табиғи газ құрамы:

-1ші р/к өңдеу

Мұнайды айдау

2-ші р/к өңдеу

С_х Н_у құрылысының өзгеруі

Газойль ( соляр майы)

t _қ - 300⁰ С жоғары


Көмірсутектерін ароматтау

Ктализатор – Pt .Mo

Алкан,циклоалкан аромат көмірсутектер

Риформинглеу

Гудрон

III Қорытынды.

«Өзара оқыту» сабағы.

I - ұйымдастыру
Мақсаты: Кіріспе бөлімінде өтілген тақырыптарды меңгерту, кітаппен жұмыс жасау , жұппен жұмыс жасауға үйрету.

Шарты: Екі оқушы , бірі- мұғалім, екіншісі – оқушы қызметін атқарады.Екеуіне де екі түрлі тапсырмалар беріп,дайындалуға уақыт беріледі.Уақыт аяқталған соң «Мұғалім» оқушыға түсіндіреді, одан соң «оқушы» түсінгенін айтады. Осылай екі оқушы рөлін өзгертіп ,осы шарт қайталанады.

Тапсырмалары:
1. Оқушыларға «мұғалім» & 17 &18 &19 оқып, негізгі ұғымдарын түсіну.
2. Оқушыларға «оқушы» &20 &21 &22 &23 оқып түсіну.

I Тур мұғалім оқушы

II Тур оқушы мұғалім
III Қорытынды
IV Үйге тапсырма &17 &23 қарап шығу

Қосымша әдебиеттер әкелу

№4 сабақ
«Алгоритм» ойыны.

I Ұйымдастыру

Мақсаты: Алғаш білімін дамыту.Бірлесе жұмыс жасауға, өзін бағалауға, бірін-бірі бағалауға үйрету.

Шарты: 4 оқушыдан топтасады. Тақтаға тапсырмалар және ойын схемасы жазылады .Әр тапсырмадан соң 4 оқушы сғат тілімен дәптерлерін алмастырып отырады.Соңында әр оқушының дәптері өзіне келіп тоқтайды.

Тапсырма:

Мұнайды айдау өнімдерін атап жаз

Крекинг және оның ерекшеліктері

Айдау және крекингілеу процесін салыстыр.

Тексер бағала

Өзің қарап шық

Жауаптары:
1. & 22 83-85 бет

2. &22 86-91 бет

3. 83-91 бет

III қорытынды

IV Үйге тапсырма
№5 сабақ
Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс
I Ұйымдастыру
II Шартымен, мақсатымен түсіндіру
Мақсаты: Тақырыпты пысықтау, деңгей бойынша жұмыс жасауға үйрету,жеке және топпен жұмыс жасау.
Шарты: I, II , III деңгейлерге 2-3 сұрақтан тапсырмалар берілген. Әр оқушы өз қалауымен тапсырманы таңдап, жауап жазады, белгілі уақыттан соң жауап парағы арқылы өз жазғанын тексеріп бағалайды,одан соң мұғалім тексеріп бағалайды.

III деңгей

Табиғи және мұнайға серік газдар құрамы ,өнімдері

Бензол гомологтарын жаз.

С₁₂ Н₂₆ крекингілеу кезінде жүретін реакция теңдеуін жаз

II деңгей

Мұнай өнімдері

Термиялық, катализдік крекинг және риформшы

Өзгерістерді жаса

I деңгей

1. Табиғи газ ,мұнайға серік газ, крекинг газдары,пиронез газы,кокс газының құрамы мен пайдалану мүмкіндіктері жөнінде қорытынды жаса

2. Нонан және көмірсутек түзу арқылы жүретін диномилсульфид С₉ Н₁₉ – S – C₉ H₁₉ пен сутегі екеуінің арасындағы реакция теңдеуін құрастыр , күкіртсутектен күкірт қышқылын алу реакциясы теңдеуін құр.

Жауап папағы:

I деңгей

Табиғи газ: С Н₄ , С₂ Н₆ , С₃ Н₈, С₄ Н₁₀, С₅ Н₁₂, N₂ ж.б

Мұнайға серік газ:

Крекинг газ:

Пиролиз газ:

Кокс газы: С О- Н₂

Табиғи газ: жану жылуы жоғары,жану кезеңінде күл қалмайды.Ол донна ,мартен,шыны балқитын пештерде жағылады. Табиғи газ химия өнеркәсібі үшін маңызды шикізат.

2.C₉ H₁₉ –S – C₉ H₁₉ +2 H :H 2C₉ H ₂₀ +H₂ S

нонан күкірт сутек

H₂ S + CaSO ₄ H₂ SO₄ + CaS

C H₂

H₂ C C H₂

H₂ C C H₂ +3H₂

C H₂

H₂ C C H₂

+ H₂

H₂ C C H₂

C H₂

+ 3H₂ C₆ H₁₂ +H₂
C₆ H₁₂ + H₂ C₆ H₁₄

C₆ H₁₄ C₆ H₁₀ + 2H₂

№6 сабақ

«Өрмекші» ойыны
I Ұйымдастыру
II Ойын шартымен тусіндіру

Мақсаты: Алған білімдерін бекіту, жеке және топпен жұмыс жасауға үйрету, өзін-өзі және топты бағалауға дағдыландыру.

Тапсырмалар:

2. Мұнайды франциялау қандай физикалық құбылыстарға негізделген?

3.
№2 оқушыларға
Катализдік крекинг процесіне мысал

Аса маңызды мұнай өнімдерін атап, қолдану салаларын көрсет

№3 оқушыларға
Детонация, октан саны деген не?

Табиғи газдан сутегі ,күйе,ацетилен,хлор туындыларын алу реакция теңдеулерін құрастыр.

№4 оқушыларға
Аромат көмірсутектерінің химиялық қасиеттерін сипатта.

Термиялық крекинг және риформингілеу ерекшеліктерін түсіндір

Коксохимия өндірісіне ортақ ғылыми принциптерді ата

«Блиц» турнир

Крекинг сөінің мағынасы

Бензинді ароматтау процесі қалай аталады

Керосиннің t қ-? tқ= 180-300⁰ С

Көмірсутектер қалай жіктеледі

Мұнай құрамындағы 3 к сутек

Табиғи газдың құрамы С Н₄ – С₃ Н₁₂ N₂

Дестонация дегеніміз не?

Кокстеу деген не?

Құрамы бірдей құрылысы әртүрлі зат соған байланысты қасиеті әртүрлі зат (изомер)

Аты Аромат,бірақ иісі аромат емеск.с (бензол)

Жемістерді тез пісіретін газ (этилен)

Мұнайдың беткі қабатындағы досы (мұнайға серік газ)

Метанның гибридтенуі sp³

Гектификациялық колонна биіктігі

Қорытынды бөлімі

№7 сабақ

А)1881ж В) 1845 ж

Б) 1825 ж Г) 1856 ж
2. Бензол молекуласындағы байланыс саны?

А) 10 В) 12

Б) 6 Г) 8
3. Дегидрлегенде этилциклогексан аромат қандай көмірсутекке айналады.

А) этилбензол В) толуал

Б) бензол Г) метилбензол
4. Бензин құрамындағы С саны

А) С₆ – С₁₂ В) С₄ – С₁₄

Б) С₂ – С₈ Г) С₅ – С₁₁

5.Мұнайдың құрамындағы көмірсутектері

А) парафин,этилен,диен В) алкан,ц-алкан,этилен

Б) алкан,ц-алкан,аромат к.с Г) алкан,аромат, метан

А) газойль В) керосин

Б) Гудрон Г) бензин
7. 200г гептан толуалға айналғанда сутегінің (қ.ж) қандай көлемі түзіледі?

А) В)

1.Бензин А) 150⁰-250⁰

2. Газойль Б) 40⁰-200⁰

3. Керосин В) 300⁰ жоғ

4. лигроли Г)180⁰-300⁰
9. Бензинді ароматтау процесі

А) детонация В) франциялау

Б) крекинг Г) риформинг

10. Тас көмірді кокстегенде түзілетін өнімдер.

А) Кокс, амиакты су, мазут, гидрон.

Б) Кокс газы,т.к смоласы, аммиакты су,көмір IV оксиді

В) Тас көмір смоласы,кокс, аммиакты су,кокс газы
Г) аммиакты су, кокс газы, бензин,көміртегі
II вариант
1. Бензолдың құрылымдық формуласын ұсынған ғалым

А) Зелинский В) Фарадей

Б) Кекуле Г) Бутлеров
2. Бензол молекуласындағы көміртегінің гибридтеуі

А) s² p В) sp

Б) sp³ Г) sp²
3. Жүзімдіктердегі Филлоксераға қарсы қолданылатын қосылыс

А) C₄ CL₆ В) C₅ CL₅

Б) C₆ CL₆ Г) C₆ CL₅
4.Бензиннің қопарылыс бере жануы.

А) франция В) детонация

Б) жану Г) тотығу
5.Биіктігі 40 м болатын мұнай өңдейтін құрылғы

А) Цилиндр В) түтікті пеш

Б) салқындатқыш Г) ректификациялық колонна
6.180г бензолдан қанша грамм гексохлорбензол алуға болады.

А) В)

7. Бензол ядросындағы П байланыс саны.

А) 6 Б)4

В) 3 Г)1

8. Мұнай көмірсутектерін ұшқыш заттарға ыдырату процесі

А) крекинг В) кокстау

Б) франциялау Г) жандыру
9. Мұнай өнімдеріне сәйкес көміртектер
1 Глицин А) С₈ – С₁₄

2 газойль Б) С₁₈ жоғ

3 Лигрони В)С₁₂ – С₁₈

4 керосин Г)С₅ –С₁₁

10. Детонацияға төзімді изооктанның құрамы:

А) 2,3 диэтилпентан В) 2 метилоктан

Б) 3,3 диметилгексан Г) 2,2,4 триметилпентан

Жауап парағы:

1 б 7

3 а 9 г

5 б

II вариант 6

1 б 7 г

2 г 8 а

3 а 9 1-г 3-а 4- в 2- б

5 г