Дәстүрлі – мызғымас (білімдік бағытты) парадигма

Бірінші тұжырым: тәлім негізінде базалық білімдер және оларға сәйкес ептіліктер мен оқу-үйретім амалдары, дағдылар қалануы тиіс.Бұған қол жеткізу үшін шәкірттер ең қажетті деген оқу-үйретім амалдарын, яғни оқу, жазу және математикалық төрт амалды жетік меңгерген болуы тиіс.

Екінші тұжырым: тәлім мазмұны екінші дәрежелі білімдерден емес, шын мәнінде маңызды ды аса қажетті ақпараттан құрылуы тиіс, яғни тәлім қорындағы өнімді қауызынан айыра бөлген жөн.Тәлім жүйесі академиялық сипатқа ие болып, ғылымның негізгі салаларына бағытталуы тиіс.Мектеп өз назарын уақыттар сынынан өтіп, тәлім негізіне айналған ғылыми ақпараттарға бағытталуы жөнді. Үшінші тұжырым: гуманистік оқу-үйретім үдерісінде аса көп орын этикалық құндылықтарға бөлінгені абзал.Әңгіме жалпы адамзатық құндылықтар жөнінде жүргізіледі. Жаңашылдар шарпуымен Батыс елдерінде “қайт, бастауларыңды тап!”-деп ұрандаған қозғалыстар жүз бере бастады.Оның себебі-жаратылыстану факультеттерінде табиғат негіздеріне байланысты мәліметтерге ден қоюдан қалып, жаңа ғылымдар топтамасын зерттеп, үйренуге бет бұрған.Р Эбел “Мектеп не үшін қажет”атты еңбегінде жаңа педагогикалық идеяларға тікелей қарсы шықты.Оның пікірінше мектеп: -бұл жастарды көше ықпалынан қорғайтын, еңбекке қарастыратын қамқорлық мекемесі емес;

-бұл икемдестіру орталығы емес;

-бұл әлеуметтік экперимент қоятын орын емес;

Р.Эбел түсінігінде, мектеп-ұлттың ақыл-зерделік мүмкіндіктерін сақтау үшін қажет білім меңгеруші оқу-үйретім орны.Мектеп барша жауапкершілікті өз мойнына ала алмағанымен, ол оқу-үйретім, үйренім үшін қолайлы жағдайлар жасауға міндетті, яғни:

-білікті мұғалімдер топтау;

-қажетті материалдың-техникалық қорға ие болу.

Н.Поустмен өзінің “Оқыту қорғаныс әрекеті ретінде” атты кітабында (1980) дәстүрлі бағытты ұстанумен мектеп ақпараттық аймаққа икемдеспеуі тиіс: теледидар ақыл-зердеге зиянды ықпал жасайды, себебі ол да мектептегідей өз бағдарламасына, өз жүйесі мен әдістемесіне ие. Мектеп осы ақпараттық ортаға қарсы тұруы қажет. Бұл егер мектеп тарих, тіл, өнер, дін және адами ұмтылыстар ұштастығы бойынша жақсы білім ұсына алса ғана, мүмкін. Мұндайда мектептің баса назары аударып, көздегені ғылыми мұралар ретінде қабылданған тәлім, жаратылыстану, әсіресе, тарих негіздері болған жөн. Дәстүрлі-мызғымас тұжырым мектептерге АҚШ Конгресі және саясаткерлер тарапынан ұсынылғын.Сонау 1983-жылы АҚШ президенті тәлім бойынша комиссия тағайындады да ол “Ұлт қатерлі шекте” атты баядамасын алға тартты. Баяндамада келтірілген тәлім саласындағы келеңсіздіктердің өрбуі, АҚШ мектептеріндегі жоғары талап деңгейінің жойылуы жөніндегі мәліметтер президентті тынышсыздандырды. Елде орын алған қатер: ақыл-зерде, ой өкілдерінің нашақорлық сияқты әлем бойлап, бөлшектене тарап кетуі. Жоғары тәлімдік деңгей-үйлесімі мен келеісімпаздығын (плюрализм) мақтаныш ете білген демократиялық мемлекеттін тұғыры. Осыдан 1990-жылы АҚШ президенті Буш конгресте ұлттық тәлім бойынша баяндама жасап, 2000-жылға дейінгі оның мақсаттарын жәриялады. - 1-сыныпқа келетін бала оқып білуі қажет;

- шәкірттердің 90% орта жалпы тәлімдік мектепті білім стандартына сәйкес сапалы бітіріп шығуы тиіс;

- 4,8,12-сыныптарды бітірушілер қоғамдық пәндерден, ағылшын тілінен, математикадан, жаратылыстанудан, тарих және географиядан емтихан тапсыруы тиіс. Аталған пәндерден, сыныптан сыныпқа көшу емтихандары енгізіліп, мазмұн жаңаланады. Америка қоғамы мектептің қалыпты-ел өмірінің барша салаларына араласуға қабілетті азаматтар дайындайтынына сенімді болуы тиіс;

- 2000-жылға Америка мектеп шәкірттері математика және жаратылыстану пәндерінен дайындық деңгейі бойынша әлемде 1-орын иелеуі тиіс еді;

- жеке өз құқықтарын іске асырудың маңызды шарты тұрғындардың жалпылай сауаттылығын қамтамасыз ету қажет;

- 2000-жылға АҚШ-тың барша мектептері нашақорлықтан құтылып, оқу-үйретім үшін қолайлы жағдайларға ие болуы қажет; Америка тәлім стандарты және оны іске асыру шарттары шын мәнінде, міне осындай. Оны қаржыландыру да әлемде бұрын соңды болып көрмеген жоғары деңгейде болды. Тәлім мақсаттары проблемасы, осылайша, мәдениет пен өркениеттің аса мәнді элементтерін жеткізумен байланыстырады. Мектеп бағдарламаларында жеке адамның қызметтік сауаттылығы мен әлеуметтенуін қамтамасыз етуші білім, ептілік және дағдылар қорын қалыптастыру көзделеді. Дәстүрлі-мызғымас парадигма өз негізінде жеке-дара даму мен әлеуметтік тәртіп сақтауға жәрдемдесетін мәдени мұраны, мұраттар мен құндылықтарды сақтап және оларды жас әулетке жеткізу мақсатын ұстанған мектептің “қорғаныштық” мызғымас (консерватив) рөлі жөніндегі идеяна арқау етеді. Осыдан мектеп бағдарламаларының мазмұны баланың іс-әрекет, қызмет орындау сауаттылығы мен әлеуметтенуін қамтамасыз ететіндей, заман тексерісі мен сындарынан мүлтіксіз өткен негізгі білім, ептілік, дағдылар қорынан бастау алуы тиіс. Бұл жүйенің көзге түсер ерекшелігі-оның академиялық сипатта болып, мектеп пен тұрмыс-тіршілік арасындағы байланысқа мән бермеуінде. КСРО тәлім жүйесі нақ осы парадигманы арқау етті әрі оны тиімділікпен пайдаланады: өткен жүзжылдықтың 50-жылдарында сыңаржақ білім игеруден қалыптасқан ақыл-зерделік (интелектуал) деңгейі бойынша кеңестік жастар әлемде 2-3 орын иеленген еді (БҰҰ деректері).