Мұрын қуысының
жүктеу/скачать 77,57 Kb.
|
Ì?ðûí ?óûñûíû?
| Хоананың (мұрын-жұтқыншақ тесігінің) шекарасы: төменде – таңдай сүйектің көлденең пластинкасының артқы шеті , ішкі жағында – желбезектің артқы шеті, үстінде – негізгі сүйектің төменгі беті, сыртқы жағында – таңдай-қанат өсіндісінің ішкі пластинкасы
Мұрынның кіреберісі бөлігі май бездері мен жүн түктері бар терімен жабылған. Ол онан кейін аралық белдеуге, одан әрі сілемейлі қабыққа айналады. Мұрын қуысының сілемейлі қабығы оның барлық қабырғаларын үздіксіз қабатпен жабады және қосалқы қойнауларға, жұтқыншаққа, ортаңғы құлаққа жалғасады, оның сілемейлі қабық асты қабаты болмайды. Мұрын қуысын үш аймаққа (зонаға) бөлуге болады: алдыңғы – мұрынның кіреберісі (vestibulum nasi), тыныс алу (regio respiratoria) және иіс сезу (regio olfactoria) аймағы. Мұрынның тыныс алу аймағы мұрынның түбінен жоғары қарай мұрынның ортаңғы кеуілжірінің жиегі деңгейіне дейінгі кеңістікке ие болады. Бұл аймақтағы сілемейлі қабық көпқатарлы жыбырлағыш цилиндірлі эпителимен жабылған. Дұрысын айтқанда эпителидің астында коллагенді және эластикалық дәнекертканді талшықтардан тұратын сілемейлі қабық ткані бар. Сілемейлі қабықта көптеген сілемейлі және шұңқырлы жасушалар бездері бар, олар шығарушы протоктар арқылы сілемейлі қабық үстіне сірілі немесе сірілі-сілемейлі секрет бөледі. Сілемейлі қабық бүкіл бойына шеміршек және сүйек үсті қабаттармен қатты тығыз байланысқан, сондықтан операция кезінде сілемейлі қабықты осы құрылымдармен бірге ажыратады (бөлектейді). Сілемейлі қабық көбінесе төменгі кеуілжірдің медиалды және төменгі бөлігінде және ортаңғы кеуілжірдің бос жиектері аймақтарында кавернозды тканнің бар болуы есебінен қалыңдау. Кавернозды ұлпа (тін) кеңейген вена тамырларынан тұрады, оның қабырғасы дәнекертінді талшықтармен және тегіс бұлшықетпен мол қамтылған. Кавернозды тін учаскесі кейде мұрын далдасында, әсіресе оның артқы бөлігінде кездесуі мүмкін. Кавернозды ұлпаның рефлекторлы қанға толуы және керісінше босатылуы әртүрлі физикалық, химиялық және психикалық тітіркеніштердің әсерінен пайда болады. Кавернозды ұлпасы бар болған сілемейлі қабық қолмағол ісініп, мұрын жолдарын тарылтуы немесе керісінше болуы мүмкін, тыныс алу қызметін реттеуге әсерін тигізеді. Балаларда кавернозды вена құрлымының толық жетілуі алты жасында бітеді. Кішкентай балаларда кейде мұрын далдасының сілемейлі қабығында Якобсон иіс сезу ағза рудименті (негізгі маңызы жойылған ағзалар) кездеседі, мұрын далдасының алдыңғы шетінен 2см және мұрын түбінен 1,5см аралықта орналасады. Мұнда қабыну процесі және киста дамуы мүмкін. Иіс сезу аймағы мұрын қуысының жоғарғы бөлігінде, яғни мұрынның ортаңғы кеуілжірінің төменгі жиегінен күмбезге дейінгі аралықта орналасқан. Бұл аймақта сілемейлі қабықты иіс сезу эпителиі жабады, оның мұрынның бір жартысындағы жалпы көлемі 24см² құрайды. Иіс сезу эпителиі арасында жыбырлағыш эпителия аралдары (бөліктері) кездеседі, бұнда олар тазалау қызметін атқарады. Иіс сезу эпителиінің үстін арнаулы боумен безінің секреті жабады, ол органикалық заттектердің жанжақты еріткіші болып табылады. Мұрын қуысының қанмен қамтамасыз етілуі ішкі ұйқы артериясының ақырғы тармағымен (a.ophtalmica) орындалады, бұдан торлы артерия кетеді (aa.ethmoidalis anterior et posterior), бұл артериялар мұрын қуысының артқыжоғарғы бөлігін және торлы лабиринтті қанмен қамтамасыз етеді. Мұрын қуысындағы ең үлкен артерия – a.sphenopalatina (ішкі жақсүйек артериясының тармағы – сыртқы ұйқы артерия жүйесінен), бұл артерия мұрын қуысының сыртқы қабырғасына, мұрын далдасына және торлы лабиринтке мұрын тармағын береді. Мұрын далдасының алдыңғы бөлігінің сілемейлі қабығында қою қантамыр өрімі бар (Кисселбах зонасы), бұл аймақта сілемейлі қабық өте жұқа болады, сондықтан сол жер мұрынның қанағыш зонасы деп аталады, өйткені мұрынның жиі қанауы осы жерден байқалады. Вена тамырлары артериямен қатар жүреді және оның жүрістерін қайталайды. Мұрын қуысынан веналық қанның қайтуының ерекшелігі болып оның веналық өрімдермен байланысы (plexus pterigoideus, sinus cavernosus), бұлар арқылы мұрын веналары бас, көз, жұтқыншақ веналарымен жалғасады, бұның өзі осы жолдар арқылы инфекцияның таралуына мүмкіндік туғызады және риногенді бассүйек және көз ішіндегі асқынулардың, сепсистің пайда болуына әкеледі. Лимфа мұрынның алдыңғы бөлігінен жақсүйек асты лимфалық түйіндеріне, ортаңғы және артқы бөліктерінен – мойынның терең лимфалық түйіндеріне қайтады. Мұрын қуысына операция жасағаннан кейін баспаның пайда болуын былай түсіндіруге болады, қабыну процесі мойынның терең лимфалық түйіндерін қамтиды, бұның өзі лимфаның бадамша бездерінде іркілуіне және жергілікті иммунитеттің бұзылуына әкеледі. Сол сияқты клиникалық тұрғыдан иіс сезу аймағындағы лимфа жүйесінің мидың қабықаралық кеңістігімен байланысын ескеру қажет, бұл байланыс иіс сезу нерв талшықтарының периневралды жолдары арқылы орындалады. Бұнымен торлы лабиринтке операция жасағаннан кейін менингиттің пайда болу мүмкіндігі түсіндіріледі. Мұрын қуысының иннервациясын иіс сезу, сезімтал және секрет бөлетін деп айырады. Арнаулы иннервация иіс сезу нервісі арқылы орындалады (n.orfactoris). Иіс сезу талшықтары (20 – шақты аксондар) иіс сезу эпителиінен (биполярлық) басталып және тесік-тесік пластинкалар арқылы бассүйек қуысындағы иіс сезу буылтығына өтеді, бұнда иіс сезу трактасының (жолының) жасуша дендритімен синапс құрайды (иіс сезу нервісі). Коньков қыртысы (girus hippocampi) бірінші иіс талдауыш орталығы болып табылады. Екінші жоғары иіс талдауыш орталығына – сүйелді дене және аммониев мүйіз қыртысы қарайды. Бұл бөлік иіс сезу талдауышының қыртысты аймағы болып саналады. Иіс сезу талдауышының өткізгіш жолдары. Иіс сезу талдауышы үш нейрондардан тұрады. Иіс сезу сезімталдығы мұрын қуысына ауамен бірге әртүрлі иіс шығарушы заттектердің жетуінен басталады және бұлар иіс сезу аймағында орналасқан 1,2,3,4 иіс сезу жасушаларын тітіркендіреді. Иіс сезу аймағына мұрынның жоғарғы кеуілжірі мен мұрынның ортаңғы кеуілжірінің жоғарғы сілемейлі қабаттары қарайды, сол сияқты қарама-қарсы орналасқан мұрын далдасының бөліктері жатады (шеткі рецепторлар немесе түйсік). Орталық өсінді жасушалары иіс сезу нерв талшықтарын құрайды, 5-6-шы талшықтар жібі торлы сүйектің тесік-тесік пластинкалары арқылы бассүйектің ішіне өтеді және 7-ші иіс сезу нервісін (n.orfactoris) құрайды, содан иіс сезу нервісінің буылтығына (bulbus olfactorius) барып бітеді (I-ші нейрон). II-ші нейрон иіс сезу нервісінің буылтығынан басталып, одан әрі 9-шы иіс сезу жолын (трактын) құрап, ұшбұрышты иіс сезу бөлігіне барып бітеді (бұл бірінші иіс талдауыш орталығы деп аталады). III-нейрон осы ұшбұрышты иіс сезу бөлігінен басталып 11,12,13-ші екінші орталық, ми талдауыш орталығына жетеді. Екінші орталық ми талдауышы самай бөлігінің қыртысты иректі аймағы - сүйелді дене мен аммониев мүйізінде орналасқан. Бірінші иіс сезу талдауыш орталығы өз жағындағы және қарама-қарсы жақтағы мидың орталық иіс сезу талдауыштарымен байланыста. Мұрын қуысының сезімталдық иннервациясы үшкіл нервтің бірінші (n.ophtalmicus) және екінші (n.maxillaris) тармақтарымен орындалады. Үшкіл нервтің бірінші тармағынан алдыңғы және артқы торлы нерв кетеді (nn.ethmoidales anterios et posterior) бұлар мұрын қуысына тамырлармен бірге кіреді және мұрын қуысының күмбезін және бүйір бөліктерін иннервациялайды. Үшкіл нервтің екінші тармағы мұрынды тікелей және таңдайқанат түйін өрімдері арқылы иннервациялауға қатысады, бұдан негізінен мұрын далдасын иннервациялауға мұрынның артқы нерв тармағы кетеді. Екінші тармақтан мұрын қуысы түбінің және жоғарғы жақсүйек қойнауының сілемейлі қабықтарына төменгі көз нервісі кетеді. Үшкіл нервтің тармақтары бір-бірімен анастомоз құрайды, бұның өзі мұрын және қосалқы қойнаулар аймағынан қақсап-ауру сезімінің – тіс, көз, ми қатты қабық аймағына иррадациялануымен (берілуімен) түсіндіріледі. Мұрын және қосалқы қойнаулардың симпатикалық және парасимпатикалық иннервациясы видиев нервісімен әкелінеді, бұл нерв ішкі ұйқы артериясы өрімінен (жоғарғы мойын симпатикалық түйіні) және бет нервісінің коленчатты түйінен басталады. жүктеу/скачать 77,57 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|