Балалардың күрделі зақымдануына бір индивидумның басында екі және одан көп бастапқы психофизикалық кемістіктердің бірігулерін жатқызады. Н.М Назарова Балалардың көру мен есту қабілеті зақымдануымен қатар оқытудың көп кедергілері бар арнайы бағдарламалар жұмыс істейді. Ақш-та Көптеген зақымдануы бар ауыр форма тұрғысынан интеллектуалдық дамуы бұзылған балалардың көру,есту дене құрылысының жетіспеушілігі мен тәрбиедегі қиындықтарының бірігуін түсіндереді. С.Е.Гайдукевич Күрделі кемістік дегеніміз
Баланың әлеуметтік бейімделуіндегі дамуының зақымдануы мен қиындықтарының құрылымын анықтайтын бірдей дәрежедегі екі немесе одан да көп бұзылулардың бірігуі Күрделі кемістік дегеніміз баланың әлеуметтік бейімделуіндегі дамуының зақымдануы мен қиындықтарының құрылымын анықтайтын бірдей дәрежедегі екі немесе одан да көп бұзылулардың бірігуі деген В.Н.Чулковтың Әрбір тұрақты бұзылу бастапқы және кейінгі иерхиялық құрылымына ие екендігін анықтайды. М.В.Жигарева Бірқатар бастапқы зақымдануларға ие,бірақ оның біреуі негізгісі,жетекші болып табылатын,аномальдық даму құрылымын анықтайтын,яғни екінші бұзылысқа негіз болатын бұзылуды айтады. Күрделенген зақымдану Аномальдық дамудың құрылымы мен сипатын анықтайтын бірқатар бастапқы бұзылыстардың бірігуі. Күрделі(кешенді)кемістік Бұзылыстың құрамына қарай бұзылыстары үйлескен балалар негізгі топқа бөлінеді. 3-топқа Арнайы мектеп балаларды біліммен қатар қамтамасыз етеді: медициналық және психологиялық Қажет болған жағдайда балалалар ала алады: дәрі дәрмек және физиотерапевтік ем, уқалау емін шынықтыру процедураларын алады. Құлағында мүкістігі бар балаларға арналған ұйым сатысы: 3 Бірінші сыныпқа балалар қабылданады: 7 жастан бастап Бірінші сыныпқа 6-7 жасар балалар қабылданады. Оқу мерзімі: 12 жыл Бірінші бөлімшеде сөйлеу қабілетінде ауыр дәрежеде шала жетілген балалар оқытылады: алалия,дизартрия, риналалия,афазия Аутизм 3-5 жаста анык білінеді. Оның бір белгісін атап көрсет?
