Н. М. Степанова ҚазақТЫҢ Ұлттық ойындары жастарды тәрбиелеу қҰралы ретінде

Ойын шеберлігі (жекелей немесе құрамалық біріншілікке) бес балдық жүйесі бойынша бағаланады, сонымен қатар жылқымен басқару өнері, жасалу көркемдігі (әсемділігі) және шабыс шапшаңдығы үш белгісі есептеледі. Жарыстың көркемдік жағы үшін, қатысушылар әдемі ұлттық киімдермен эффекті экстерьері бойынша тұқымдылығы бір түсті жылқылармен ойынға шығады.

Ойын ұзақтығы 5-7 минут. Егер осы уақытта «аңшылар» белгіленген «құйырықты» жұлып алса, «түлкішек» жеңіске жетеді, ал егер «құйырықты» жұлып алса, «түлкішек» ұтылады.

Бас төреші атқа мініп, алаңда балуандарды жұптастырып (әрбір жұпта төрешісімен бірге) тұрғызады. Күресу бас төрешінің сықырығы бойынша басталады. Күрес уақыты 15 минут. Қарсыласты ертоқымынан құлатқан үшін балуанға жеңіс беріледі, бұл үшін жеңілген жерге тигізгені жеткілікті. Егер берілген күрес уақыты ішінде атқа мінушілердің бір-бірін құлататын сәттілігі болмаса, онда бас төреші жұптардын төрешілерімен бірге әр түрлі техникалық әдістерін және үлкен белсенділік үшін балуанға жеңісті береді. Таза жеңіс үшін 3 ұнамды ұпай, баллдар бойынша жеңіс үшін 2 ұнамды ұпай, жеңілген, бірақ белсенді күрескен балуанға 0 ұпай және пассивті күрес үшін 1 ұпайдан алынып отыратын күрес нәтижелерінің бағасы.

Егер ат ерттеу екі ауыл арасында өткізіліп жатса, онда ойын қатысушылары өздерінің жылқыларын ерттеп, бір ауылдан екінші ауылға, мәре сызығына дейін шабады. Бірінші болып келген соң, төреші қатысушының ертоқымын дұрыс орнатылған ба, жоқ па екенің тексереді.

Диаметрі 10 м шеңберге екі атқа мінуші шығады. Бір-бірін шеңбер шекараларынан шығарып жіберу атқа мінушілердің тапсырмасы. Бұл үшін жылқының сирақтары шеңбер шекараларынан шыққаны жетер. Кімде осындай жеңістер көп болса, сол жеңімпаз атанады.

Күресте атқа мінушілер бір-бірін тигізбей, қолдарды бос, тек қана жылқының көмегімен қарсыласты шеңбер сыртына итеруге болады.
7.83 «Көкпар тарту» (ойын түрі)
Көкпар ешкінің денесін тарту деп танымал. Көкпардың пайда болуының бірнеше бастаулары бар:

1. 
   ойын қатысушылары осылай қой отарларына шабуылдап жоқ қылтыратын қырдын жыртқыш қасқырларын бейнелейді;
   
2. 
   мүмкін бұрын осылай жараланған батырды тұтқыннан шығарған еді немесе бір тауып алынғанмен қашатын;
   
3. 
   тотемдік жануардын денесі үшін фратарий күресімен байланысты.
   

Ұлттық ырықты ойындары дене тәрбиесінің құралы ретінде кең қолданады. Ырықты ойынның тарихи қалыптасқан компоненттері (мазмұны, түрі және әдістемелік ерекшеліктері) оны дене тәрбиесінің эффективті құралдарының бірі сапасында қолдануға рұқсат береді.

Бұл мұраны дұрыс қолдануы адамдардың қазіргі заманда өміріндегі өсіп келе жатқан ұрпақтардын денелік және рухани тәрбиесін қолдайды.

Әдебиет
1 Бородихин В.А. Биосоциальная реабилитация учащихся и студентов средствами физического воспитания и спорта. – Павлодар, 2001. – 210 б.

2 Горанько М. Организация и методика проведения урока по физическому воспитанию. – Алматы, 1994. – 121 б.

3 Иванов Г.Д. Методические рекомендации по профессиально-прикладной физической подготовке студентов. – Алматы, 1997. – 97 б.

4 Төтенаев А.Г. Қазақтың ұлттық ырықты және спорттық ойындары. – Алматы, 1995. – 83 б.

5 Клещева Ю.Н. Игры народов СССР. – М., 1989. – 75 б.

6 Харабуги Л.М. Теория и методика физического воспитания. – М., 1991. – 58 б.

7 Ляха В.И. Физическое воспитание учащихся. – М., 2001. – 9 б.

8 Салт–дәстүрлер мен әдет–ғұрып. – Алматы: РИК, 1996. – 40 б.

9 Козыбаева М.К., Левшин А.И. Описание казахско–киргизских орд и степей. – Алматы: «Санат», 1996. – 153 б.

10 Подвижные игры: учебное пособие для инвалидов. – М. : Физкультура и спорт, 1974. – 208 б.

11 Клещев Ю.Н. Спортивные игры: учебное пособие для ВУЗов. – М. : Высшая школа, 1980. – 142 б.

12 Спорттық Қазақстан. – Алматы: Қазақстан, 1969. – 260 б.

13 Наурыз: жаңарған сал–дәстүрлер мен әдет–ғұрыптар. –Алматы: РИК, 1996. – 40 б.

14 Кедрина Т.Я., Гелазония П.И. Большая книга игр и развлечений для детей и родителей. – М. : Педагогика–пресс, 1992. – 68 б.

15 Былеева Л.В., Григорьев В.М. Игры народов СССР. – М., 1985. – 71 б.

16 Былеева Л.В., Коротков И.М. Подвижные игры. – М., 1982. –127 б.

17 Валеология. Физическое воспитание. Спорт. Ежемесячный педагогический журнал. 2004. – №2. – 35 б.

18 Валеология. Физическое воспитание. Спорт. Ежемесячный педагогический журнал. 2004. – №9. – 42 б.

19 Валеология. Физическое воспитание. Спорт. Ежемесячный педагогический журнал. 2004. – №10. – 29 б.

20 Воспитание школьника. Республиканский научно–методический журнал. 2005. – №3. – 32 б.

21 Карбушева Г.А. Ознокомление детей школьного возраста с Казахстаном. – Алматы: Мектеп, 1984. – 43 б.

22 Коротков И.М. Подвижные игры во дворе. – М. : Знание, 1987. – 97 б.