Н. В. Волкова Панфилова А. П
жүктеу/скачать 99,28 Kb.
|
кәсіби
| Тапсырманы орындаңыз
Жҧмыс дәптерін бастаңыз және кҥні бойы қатысқан коммуникативтік эпизодтарды сипаттаңыз. Әрбір эпизодты жоғарыда аталған функциялардың біріне алыңыз. Олардың әрқайсысы бірнеше функцияларды орындай алады. Сіз сондай аз уақыт ішінде қатысқан қарым-қатынастың әртҥрлілігіне таң қаласыз! 22 ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС Тү РЛЕРІ МЕН ДЕҢГЕЙЛЕРІ Қарым-қатынас нысандары мен тҥрлеріне қарай ерекшеленеді, ол ӛте әртҥрлі. Психологтар тікелей және жанама қарым-қатынас, аралық және тікелей, ауызша (ауызша) және ауызша емес (дене тілі) қарым-қатынас тҥрлерін кӛрсетеді. Сондай ақ тҧлға аралық және бҧқаралық коммуникацияны ажыратды. Тұлға аралық қарым-қатынас әртҥрлі топтардағы адамдардың тікелей байланыстарымен байланысты. Адамдар арасындағы қарым-қатынаста екі жақты бағдар бӛлінеді: бір жағынан, құралдық - іс бойынша, әлеуметтік маңызы бар тапсырманы орындауға және нәтижесіне (бҧл байланысты жиі формальды немесе іскерлік деп атайды); екінші жағынан, жеке тұлғалық - байланысқа қатысушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру (ол жиі бейресми байланыстар шеңберінде жҥзеге асырылады). Адамдар арасындағы ӛзара әрекеттесуді келесі сәттермен ерекшеленетін тҧлға аралықпен сипаттайды: ■ оған аз адамдар саны қатысады (2-ден 3 адамға дейін); ■ бҧл тікелей ӛзара әрекет - оның мҥшелерінің кеңістіктік жақындығы бар, бір-біріне қол жеткізе алды, кӛре алады және ести алады, кері байланыс орната алады; ■ бҧл тҧлғаға бағдарланған қарым-қатынас деп аталады, яғни серіктес басқа адам жағдайына кіруге тырысады, оның жағдайын және ерекшеліктерін ескереді. Достық қарым-қатынасқа қарағанда іскерлік қарым-қатынас - бҧл объективті келісімге, кәсіби мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізуге бағытталған тҧлға аралық қарым-қатынас. Іскерлік қарым-қатынас ҥш негізгі коммуникативтік тҥрде жҥзеге асырылады: ■ монологтық, онда коммуникативтік іс-қимыл басым – субьект –қарым –қатынасқа қатысушылар басқа субьектілерден тыңдау процесін ҧйымдастырушы ретінде адамның айтқандары (мысалы, дәрістер, баяндама, халық алдында сӛйлеу); ■ диалогтық, онда субъектілер ӛзара әрекеттеседі және ӛзара белсенді (әңгімелесу, келіссӛздер, кеңес беру); ■ полилогиялық, коммуникативтік бастаманы игеру ҥшін кҥрестің ӛзіндік сипаты жиі кездесетін және оның тиімді іске асырылуын (пікірталас, іскерлік ойындар және т.б.) барынша кеңейту ниетімен тікелей байланысты, кӛпжақты қарым-қатынастарды ҧйымдастырады. 23 Адамдар арасындағы қарым-қатынастар, негізінен, адамның жеке басына қатысты психологиялық мәселелерге, мҥдделерге және қажеттіліктерге шоғырланған. Жеке қарым-қатынастар оң (жағымды, достық, сҥйіспеншілік) және жағымсыз (жек кӛру, антипатия, жеккӛрушілік, араздық) болуы мҥмкін. Олар ӛзара қарым-қатынас процесінде туындайтын адамға деген қайғы-қасіретті, антипатияны, қҧрмет пен сыйластықты, сенімділік және сенімсіздікті білдіреді. Бҧл қарым-қатынастар адамдар арасында қалыптасқан жағдайға және қоғамдағы адамның мәртебесіне қарамастан қалыптасады. Дегенмен, олар тҧрақсыз және кҥшейту бағытында да, сондай-ақ бҧзылу немесе жеке тҧлға аралық қарым-қатынастарды таза іскерлікке кӛшіру бағытында да ӛзгеруі мҥмкін. Психологияда тҧлға аралық қарым-қатынастың ҥш негізгі тҥрі бар: императивті, манипуляциялық және диалогтық. Императивті қарым-қатынас (лат. imperativus — бҧйрықты, таңдауға рҧқсат теілмейтін) — бҧл, әдетте, коммуникациялық серіктеске авторитарлық (кҥштік) әсер ету нысаны. Оның басты мақсаты - бірін-бірі серіктесіне бағыну, оның мінез-қҧлқына, ойларына бақылау жасау, сондай-ақ белгілі бір әрекеттер мен шешімдерді мәжбҥрлеу. Бҧл жағдайда, серіктес бақыланатын механизм ретінде, әдетте, пассивті жақ ретінде әрекет етеді. Сонымен бірге, серіктесті мәжбҥрлеу жасырылмайды және ықпал ету бҧйрығы ретінде бҧйрықтар, қаулылар, шешімдер, талап-тілектер мен қорқытулар пайдаланылады, ал олардың орындалмау нәтижелері жазалау, қоғамдық сӛгіс болып табылады. Манипуляциялық қарым-қатынас (латынша manipuler – манипуляция жасау императивтіге ҧқсас) Оның басты мақсаты, сондай-ақ қарым-қатынас серіктесіне әсер ету болып табылады, бірақ сол уақытта ол ниет жасырын, камуфляжданады. Манипуляция, императивтік тәрізді басқа адамның ойы мен жҥріс-тҧрысын бақылауға қол жеткізуге деген ниетін біріктіреді. Айырмашылығы, тек манипуляциялық қарым-қатынаста әңгімелесетін серіктесі шынайы ниеті туралы хабардар етпейді, әдетте, оның қалтарыста мақсаты болады және бопсалау, қорқыту, қҧндылықтарды алмастыру, басқалармен қақтығысу немесе ӛтірік ниет білдіру, жағымпаздық, фактілерді жасыру, жалған айту және т.б. тәрізді «кір» әсер ету технологияларын пайдаланып жатады. Ӛзара қарым-қатынас тҥрінде әріптес, әдетте, бірегейлікке қҧқығы бар біртҧтас тҧлға ретінде қабылданбайды, манипуляторға қажетті белгілі бір қабілетін, сапасын және қасиеттерін тасымалдаушы ретінде қабылданады, оны ол ӛз мақсаттары ҥшін пайдаланады. Басқа адамға қатысты манипуляциялық қарым-қатынас, әдетте, тҧлға аралық қарым-қатынас пен сенімді қарым- 24 қатынастардың жойылуына алып келеді. Диалогтық қарым-қатынас (грекше dialogos сӛзінен - екі немесе одан да кӛп адамдар арасындағы әңгіме) адамдар арасындағы қарым-қатынастың императивтік және манипуляциялық тҥрлеріне балама болып табылады. Ол серіктес – қатысушыларының, яғни қарым-қатынасқа қатысушылардың тең қҧқығына негізделген және ӛзіңізге тҧрақты орнатудан серіктеске орнатуға кӛшуге және оның мҥдделері мен мҥмкіндіктерін ескеруге ӛтуге мҥмкіндік береді (мен айтып тҧрмын – сіз тыңдайсыз және керісінше). жүктеу/скачать 99,28 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|