екшдер!,  сонымен  б!рге

когамда олардын емф суру! мен дамуынын непзп жагдайларын камта­
масыз ету.
Осы тапаптар тургысында сол жерде пайда болатын адамдар арасын­
дагы элеуметпк катынастарды одан эр! жет1лд»ру — когам ем1ршщ 
елеуметпк саласынын токтаусыз ал га басуынын аса манызды алгышар- 
ты болып саналады.
Элеуметпк курылымда адамнын алатын орнын элеуметпк тецаздж 
те аныктайды.
Айырбас теориясынын тужырымдамасы бойынша адамнын аткарган 
кызметшщ нетижесш од!л болмеу процесшен барып тенсёздк пайда бо­
лады. Элеуметтанудын б|ркатар классиктер! стратификация пробле- 
масын кен келемде карастырады. Мысалы, М. Вебер экономикалыкбелп- 
лермен катар бул орайда (адамнын жеке менийкке катынасы жене табыс 
денгей!) элеуметак мертебе (адам туган кезден бастап калыптаскан не­
месе ез| колдан жасаган статус) мен белгш бф саяси топтын (партия­
нын) мушеа болуы белплерш коллануды усынады. П. Сорокин адамды 
кандай тапка (ж ж ке) жаткызуды аныктайтын бфынгай елшемдер жиын- 
тыгын усыну мумкш емес дей келш, когамда уш: саяси, кеаггпк ер! эко­
номикалык стратификациялык курылымдардын бар екешн аныктады. 
Т. Парсонс та адамдарды жжтерге белетш белплердщ уш тобын атап 
керсетп, онын бфшил тобын адамдар дуниеге келген кезде пайда бола­
тын сипаттар (этникалык теп, жыныс-жас ерекшел1ктер|, туыстык бай- 
ланыстары, т.б.) калыптастырады; еюшш белплерге — адам туйсшш, 
кабылдайтын, сол аркылы менгерген елеуметак статусы мен соган орай 
адамнын аткаратын рел) де енед1 (ер турл1 кеаби-енбек кызметО; уышшп 
топты «менгеру» элементтер1 (жеке менцнк, материалдык жене рухани 
кундылыктар, жецйщктер, б!реудщ екшип бф адамнан кукыктык артык- 
шылыгы, адамдарды баскару мумю ндт жене т.б.) курайды .
Бул меселеге бага берер болсак, онын кеп елшемдшкпен ерекше- 
ленетшше карамастан, ол жежнде калыптаскан ортак устанымдарды б»р- 
б|ршен белш карастыруга да болады. Элеуметак стратификация — адам­
дар арасындагы табиги жэне елеуметпк теназд!к, бул олардын иерар- 
хиялык сипаттагы елеуметак емфшен байкалады, аталмыш теназджке 
ер турл1 институттык механизмдер колдау керсетед! жене оны реттейш, 
буган коса ол ердайым удайы жаналанып, лам иды жене модификаиияла- 
нады, булар кез келген когамнын емфш реттейпн жагдай ретшде сипат- 
талады жене онын дамуынын кайнар кез! болып табылады.
Осы аныктаманын дурыс екещппне кез келген когамнын тф ш ш к ету 
тургысындагы кунделжп ерекетше жасалган талдау кез жетюзед
1
жене 
адамзаттын ыкылым заманнан берп басынан кешфген стратификация-
155

сынын 
тарихи тургыда калыптаскан турлеро (кулдык, каста, сословие, 
таптар) оны накты дэлелдейдь
«Тенс
1
здак» жэне «эдшетаздж* угымдарын бор-бхршен ажырата бшу 
кажет. Тенс1зд1кке ен алдымен элеуметтщ тпселей ез! себегаш болган жэне 
ол кажетп кубьшыс; екшппс! — эдшетс!зд1К болса, бул эгоиспк мудде- 
лердщ кершюь Эдшетмздж — тураксыздык аркьшы снпатталады. Ол 
когам ушш де, кабаттарга енген накты адамдар мен топтар ушш де зиян- 
ды, ейткеж элеуметтж катынастарды калыптаскан нормалардын шепнен 
асырып Ж1беред1, сонын нэтижес!нде букш когам дурлцедк Сондыктан 
кез-келген эдшетазджке карсы курестщ ерю алып, куштщ колданыла- 
тыны табиги нэрсе. Эгалитаризмге келеек, бул — иерархиянын антипо­
ды, туптеп келгенде, бул — миф, себеб! табигатта адамдардын толык, 
абсолюта тендш болган емес жэне болмайды да. Соган карамастан эко­
номикалык дагдарыстарды, элеуметпк тураксыздыктардын эркилы кезен- 
дерш жэне эоресе билж ушш куресте тендж, эдшдж, женшд1к секши 
елд
1
алдауратар мэселелерд! бетперде репнде саяси куштер белсецщ пайда- 
лана б
1
лед
1
, се й тт, ездер!нщ максаты ушш халыкты канайды. Бул 
эрдайым осылай болган, бола да бермек.
Когамнын элеуметпк тургьша жжтелущ карастырган кезде ен алды­
мен бхрдей елеуметпк белгюше карап, адамдардын топтары мен кауым- 
дастыктарынын белгнуш жузеге асыратын б!р елшемш стратификация- 
ны жэне кептеген ортак белгшер! бар адамдардын туракты топтарын, 
кауымдастыктарын беле-жаруга мумюндш берепн кеп елшемд! страти- 
фикацияны б

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: