Современная социология образования. Отв. ред. А. М. Осипов, В. В. Тума-

зымды кызметке алуда оку орнын бгпрген дипломдардын, аттестаттар- 
дын. салмагы айтарлыктай.
Бш м жуйес! езшщ окушылар контингентш тандайды, селекция жа­
сайды. Бурындары тштен бастауыш бш м формаларында оку ашык емес 
ед1, осымен байланысты бшш алуга когамнын кейб1р елеуметпк ж!кте- 
ршщ гана колы жеткен. Алайда казхр де бш мнщ кептеген турлер! ода де 
кол жетерлхк нэрсе емес. Оку орнына кабылдау кез»ндеп тандау эртурл1 
элеуметпк топтар ушш эр кезде тен мумюцщктер жасай бермейдк Про­
текционизм саясаты мемлекегпк дейгейде (мысалы, жумысшы жэне ша- 
руалар), сословиелж оку орындары аркылы жузеге асырылады.
Кейде протекционизм элементтер! эдеш 1стелген эрекеттер аркылы 
да кершш калады. Осы тургьщан алганда агылшын жэне американ эле- 
уметтанушыларынын бакылаулары айтуга турарлыктай, олар кэситпк 
багдар беруде тест1лерд1 колданудын кей уакытта кател1кке соктыраты- 
нын дэлелдед!. Эйтсе де олар адамнын кабшеттерш белгщ б^р турде бей- 
нелеудщ коилрмесш берд!, — б>рак олардын эд1стемелер1 айтарлыктай 
дэрежеде зерттеуиплердщ Т1ЛД1К мэдени калпын керсетщ берд1, эс1ресе 
белгш бгр Т1Л лексикасынын (мысалы, агылшын) жагдайын айкындап 
шыгу мумкшдш зор. 0 з кезепнде адамнын т1л мэдениетййн. калпы эдет- 
те онын ем1р1шц элеуметтхк жагдайына байланысты да болады: мулю 
аздардын арасында тш мэдеййетщщ даму мумкщд1п халыктын камта­
масыз етщген жхктерше Караганда элдекайда шектеулк Баска мэде- 
ниеттщ, этникалык кауымдастыктын окйщер! ушш мэтшде колданыл- 
майтын лексиканы накты менгеру коптеген киыншылыктарды тугыза- 
ды. Сонымен катар пл мэдениетшщ калпы адамнын интеллектуалды 
кызметке, жекелеген кэс1би 1стерге кабщетгщгдн толык дэрежеде си- 
паттай алмайды.
Оку орындары багдары бойынша да жэне оку сапасы бойынша да 
ерекшеленед!, бул жагдай олардын кобше-коп каржысына, материалдык- 
техникалык базасына, окытушылардын курамына тэуелда болып келедг 
Оку орнынын мэртебесше онын тарихы, дэстурлер коп рол аткарады. 
Барлык елдерде аса мэртебел> бщ м орталыктары бар, олардагы бш м жо- 
гары багаланады жэне бтруиллердщ мансабындагы пурсатгы элеуметпк 
мэртебесшщ кенш кызметщ аткарады. Бастауыш бш м берепннен бас- 
тап жогары бш м беретш осындай мэртебел1 оку орындарынын сатылары 
тутас элитарлык бш м жуйесд болып саналады. Жана жэне каз^рп заман- 
дагы таптык, элеуметпк теназджтщ сакталуындагы (немесе, керюшше 
жоюда) бш мнщ рол! саяси козгалыстардын багдарламалык ережелерше 
енген, мемлекет саясатынын манызды бел1мш кураган.
Мемлекеттщ бш м саласындагы коздеген муддеа онын элеуметпк 
мобильд1к урдюше ыкпал ету1мен, когамнын кайсыбф Олеуметпк-тап-
354

тык курылымын колдауымен байланысты гана емес. Бшм институттары 
жауапкершшп зор элеуметтж бакылау функциясын аткарады. Мектеп 
непзшен кукьж, азаматтык когам институттарыньщ нормаларын тусшуге 
жэне курметтеуге кабщёщ бар занды тындайтын азаматтарды тэрбиелейдх. 
Кдзхргх уакытта функционалдык сауаттылыктын белгш б!р денгеш тек 
эйдщс ушш гана кажет емес, сонымен бхрге каз
1
рп квлж, коммуника­
ция, турмыс куралдарынын инфракурылымын пайдалануда аса кажет. 
Функционалдык сауаттылыктын болмауы (электр, химия жэне баска да 
катерл1 куралдардын каушсхздж ережелерш бшмеу, козгалыс ережелерш, 
акпарат жуйелерхн колданудын ережелерш, тазальж ережелерш жэне т.б. 
бхлмеу) каз1рг1 замандагы адамнын денсаулыгына, коршаган ортага каухп 
тенд1ред1, апатка экеп согады.
Мектеп езшщ ерекшелмсп педагогикалык куралдары мен ескелец 
урпактыц мхнез-кулкына жэне тэрбиесше тжелей элеуметтж бакылау 
орнатуды жузеге асырады. Бшм тарихына ушле отырып, ежелп грекия 
мектебх кадагалау функциясына, уакытты етюзуге бакылау жасау мшде- 
тше, бал алардын даму барысына бакылау орнату функцияларына жетекшх 
рвл бергенше кез жетюзуге болады.
Кдзхрп бщм жуйесх мэдениеттщ улщерхн бхр урпактан екхншх урпак- 
ка, бхр саладан екхншх салага жетюзхп кана коймайды. Ол когамнын мэдени 
казынасын сактаушы жэне генератор функцияларын да аткарады. 
Бшмнщ негхзхнде гылым дамуда, эсхресе онын хргелх багыты дамып отыр. 
Бхлхм мен енер айтарлыктай бхр-бхрше ыкпал етедх, олардын кызметхнщ 
басым бвлхгх уйлесхмдх дамыган адамды тэрбиелеуге багытталган. Оку 
урдосще букаралык акпарат куралдары да кещнен тартылган.
Окытушылардьщ интеллектуалдык куаты, окыту практикасы, букхл 
бхлхм жуйеа мэдениеттщ манызды корын кураушы хспетп. Алайда, кейтл 
жылдары бхлхм саласынын ресурстарына деген сураныстын тым азайга- 
ны байкалады, бул бхлхм саласы кызметкерлершщ табыс децгейлерхнщ 
темендеушен, оку орындарыньщ материалдык-техникалык, акпараттык 
базаларыньщ ендхрхс саласы мен халыкка кызмет корсету саласы базала- 
рынан артта калуынан керхшп отыр. Бшмнщ максаттары туралы когам­
дык пжхрдеп эртурлх тусхнжтердщ арасынан кэп жагдайда турактылы- 
гын сактаган уш моделдх (мхндетп) бэлш айтуга болады. Оларды колда 
бар мемлекеттж нускаулардан, педагогикалык эдебиеттерден керу еш- 
кандай киындык тугызбайды.
Бхрщш модельге окушыларга жинакталган мол тэжхрибенх, мэдениет 
табыстарын барынша толык жеткхзуге, беруге, осы мэдени базисте окушы­
лардын ез тагдырын белплеуге кемек корсетуге, олардын бойындагы куш- 
куатты соган жумыдцыруга багытталган экстенсивтж модель жатады.
355

Еюнтш улпге окушыларды елеуметпк кауымдастыктын дамуына жэне 
ездершщ жеке бастарынын дамуына колдау керсететш кызмет турлер!не 
дайындауга багытталган ешмш улпш жаткызуга болады.
VШ1Н1Ш модельд! окушылардын эмбебап сапаларын дамыгу непз!нде 
олардын белгш б1р жумысты менгеруге дайын болуды калыптастырумен 
катар, оларды туракты жетщщруге, ездершщ шыгармашылык мумкщщктерш 
дамытуга дайын болуды машыктандыруга непзделген интенсивп улп бар.
Бул улплердщ эркайсысы бш мнщ манызды максаты бол у га умтыла- 
тыны дау тудырмайды. Элбетте олардын уйлеам дш п мен бшщпН жал­
пы функцияларын жузеге асыру мумган болады. Шындыгында медени 
мураларды менгермейшше когамдык прогресл колдау, элеуметпк кажет- 
Т1Л1КТ1 канагаттандыру мумкш емес. Алайда адамзаттын букш тэж^рибесш, 
мэдениеттщ йптен аса манызды кол жеткен табыстарын менгеру жузеге 
асатын шндёт пе?
Бул бш мнщ гана мшдет1 емес, ол мэдени эрекеттщ барлык формала- 
рынын мшдет! екенш айткан жен. Сонымен бщге мэдениетте адамзат­
тын кептурл» эрекет!, алуан турл1 

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: