Научно-методический журнал Серия: Естественно-технические науки. Социальные и экономические науки. Филологические науки
жүктеу/скачать 4,81 Mb. Pdf көрінісі
|
2-сан 2023 (1-серия)
| Ilim h
á m jámiyet. №2.2023 66 E.Schendels absolyut akkuzativning uchta modelini ko‗rsatadi [3: 98]. Ular quyidagilar: 1. Akkuzativdagi ot +predlog bilan kelgan ot (ko‗pincha dativda) (S AK + P r + S d ): Sie betrachtete ihn gerührt, Tränen in die Augen. Hayal oǵan tásirlenip qaradı, kó- zlerinde jas. 2. Akkuzativdagi ot+ sifat (sifatdosh II) (S AK + Adj / Part II) Er stand vor uns, weiβlich verstaubt das Gesicht und die Lippen von der ewigen Hitze rissig und wund – Ol biziń aldımızda turdı da, júzi appaq shań, erinleri bolsa udayı ıssıdan jarılıp hám qanap ketken . 3. Akkuzativdagi ot + ravish / olmosh (S AK + Adv / Pron): Er saβ an seinem Fensterplaty, vor sich das aufgeklapp- te Tischchen – Ol ayna aldında otırǵan edi, aldında jıyna- latuǵın stolsha . Yuqorida berilgan nemischa gaplarni biz iloji boricha strukturasini o‗zgartirmasdan qoraqalpoqchaga o‗girishga harakat qildik. Bunday strukturalar turkiy tillarda ajratilgan ap bo‗laklari deb yuritiladi. Lekin qoraqalpoq tilida ajratil- gan to‗ldiruvchi juda oz qo‗llaniladi. Shu sababdan ham qoraqalpoq tili grammatikasi bo‗yicha chop etilgan man- balarda bu sohada so‗z kam yuritilgan. Strukturaning qoraqalpoq tilidagi varianti tushum (tabıs) emas bosh (ataw) kelishigida kelgan. Bunday gaplar qoraqalpoq tilida ko‗pincha boshqacha strukturada uchraydi: Hayal oǵan tásirlenip, kózlerinde jas penen qaradı. Ol shlyapasın qolına uslap kirip keldi. Keyingi misoldan ko‗rinib turganidek, ayrim hollarda akkuzativdagi otning ma‘nosi qoraqalpoq tilida ham tushum (tabıs) kelishigida ifodalanadi, biroq gaplarning tuzilishi birdek emas. Nemis tilida akkuzativning o‗ziga xos xususiyatlaridan biri shuki, u orqali o‗rin ma‘nosi ifodalanadi. U ham ozod akkuzativ turiga mansub bo‗lib, asosan harakatni (olg‗a qaray) anglatuvchi o‗timsiz fe‘llar bilan qo‗llaniladi: steig- en, gehen, laufen, springen, fahren . Bunday fe‘llar bilan faqat o‗rin ma‘nosiga yaqin bo‗lgan otlargina ishlatiladi: Straβe, Weg, Strecke, Schritt va boshqalar. Er ging die Straβe entlang – Ol kóshe boylap júrip ketti. Marsel trat einen Schritt auf mich zu . (J. Petersen. Fahrt nach Paris). Marsel maǵan qaray bir qádem tasladı . Misollarning qoraqalpoq tiliga o‗girilishidan ko‗rinib turibdiki, nemis tilidagi akkuzativning o‗rin ma‘nosi ikkin- chi tilda ham xuddi o‗ziga o‗xshash kelishikda (tabıs) o‗z ma‘nosini topadi. Entlang predlogi nemis tilida akkuzativ- dagi otni boshqarib kelsa, boylap ko‗makchisi ham xuddi shu kelishikni tushum (tabıs) kelishigini boshqarib qo‗llanadi. U boshqarib kelayotgan otning belgili yoki bel- gisiz ishlatilishi to‗g‗risida biz so‗z yuritgan edik. Ikkinchi gapdagi qádem so‗zi ma‘no jihatdan tushum (tabıs) kelish- igida turibdi, chunki taslaw (tashlamoq) fe‘li o‗zidan oldin turgan otning tabıs kelishigida turishini talab qiladi: taslaw – neni?, kimdi? Biroq bu so‗zlar turg‗un bog‗lamaga aylanib ketgan. Agar qádem so‗ziga egalik affiksi qo‗shilsa, u albatta tushum (tabıs) kelishigining affiksi bilan ishlati- ladi: Qádemińdi oylap bas (tasla) Akkuzativ o‗rın ma‘nosidagi ( das Jahr, die Nacht, der Tag, die Woche, der Monat u.a.) otlar orqali harakat yoki holatning sodir bo‗lish vaqtini, davomiyligini ko‗rsatadi, gapda o‗rın holi vazifasida keladi: Das Mädchen wohnte einen Monat bei dem Onkel. Qız dayısınikinde bir ay jasadı. Gestern habe ich den ganzen Tag an den Artikel gear- beitet. Keshe men kúni menen (kún boyı) maqala ústinde (tuwralı) jumıs isledim . Shuningdek, akkuzativ harakatning biror, o‗rin-joy usti- da sodir bo‗lishini ifodalasa qoraqalpoq tiliga menen (benen, penen) ko‗makchisi bilan birgalikda keladigan bosh (ataw) kelishigidagi ot yoki chiqish kelishigi orqali beriladi: ohne Hast trappten die Pferde den ansteigenden Weg (St. Zweig. Nowellen). Atlar joqarıǵa shıǵatuǵın jol menen (joldan) ásten júrip ketti . Ein Jahr studierte ich in Kiev. Men Kievte bir jıl oqıdım . Nemis tilida akkuzativda ifodalanadigan o‗rın ma‘nosi qoraqalpoq tilida bosh (ataw) kelishigidagi yoki menen (benen, penen) , bo‗yı ko‘makchilari bilan qo‗llanadigan otlar orqali beriladi. Nemis tilida akkuzativ orqali javob olish, biror narsani so‗rash ma‘nolari anglashiladi. Akkuzativning bu ma‘nosi qoraqalpoq tilida chiqish (shıǵıs) kelishigi orqali ifodala- nadi. Mana shu holat o‗qish jaraynida o‗quvchilar tomoni- dan xatoga yo‗l qo‗yilishiga sabab bo‗ladi: Der Lehrer fragt den Schüler – Mug„allim o„qu vchıdan soraydı . Xullas, nemis tilidagi akkuzativ qoraqalpoq tilidagi tushum (tabıs) kelishiklari orasida tipologik uxshashliklar ham har bir tilning o‗z xususiyatidan kelib chiqadigan farqlanishlar ham mavjud. жүктеу/скачать 4,81 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|