«Наука и образование в современных реалиях»

301 
негізгі ҥш міндеттеме ҧсынылады:Каратэнің негізгі бағдарламалық бағыты 
адам баласын бір-біріне сҥйіспеншілікке, отансҥйгіштікке тәрбиелеп, 
әлсіздерге қорғаныс, пана бола білумен қатар зорлық зомбылық пен 
жамандыққа қарсы кҥреске дәріптейді. Адамның рухани және физикалық ең 
қолайлы мҥмкіншіліктерін туралап, дене сапаларын тҥрлі арнада жетілдіріп, 
икемділік қасиеттерін тәрбиелеу арқылы жеке тҧлғаны белсенді негізде 
қалыптастырады.Біз қазақ халқы ата байырғы заманнан бері кез-келген 
жаңалық, білім, ғылым, ӛнер саласына болсын кӛңілді ерекше бӛліп, және де 
сол кӛңіл бӛлген нәрсенің тҥбіне жетуге ҧмтылған ҧлт екеніміз кӛпшілікке 
аян. Соның ішіндегі халқымыз тәрбие арнасына кӛбірек мән берген. Оған 
байланысты спорт әлемінің тәрбие саласына әсері де ерекше. Аталмыш 
тақырыбымыздағы каратэ спортының да тәрбиеге пайдасы мол, 
жауапкершілік, ҧлтжандылық, отансҥйгіштік қасиеттерімізді қалыптастыра 
дамытады. 
Әлемдегі барша халықтардың әр мемлекеттің бір-біріне деген сӛйлеуі, 
сәлем беруі, қол алысып амандасуы әр тҥрлі. Каратэдегі бірінші сабақ бас 
изеу, бас ию (бас иіп сәлем беру) мән мағынасын тҥсіндіріп уйретуден 
басталады. Оның маңыздылығы каратэні ҥйретуден де жоғары тҧрады. Тек 
бас ию маңызын тҥсінгендер ғана жоғары шеберлікке жете алады. 
Каратэ – бҧл мҥлтіксіздігінде шектеуі жоқ жекпе-жек ӛнері. Тек қана 
ауыр жаттығулармен қатаң тәртіппен біз бҧл спортта діттеген межеге жетіп, 
жетістіктің жолына шыға аламыз.Ҧлы шебер Гичин Фунакоши осы бас ию 
тағзымының маңызды екенін ӛз шәкірттеріне әрқашан естеріне толық қанды 
тҥсіріп отырған. Каратэнің жиырмадан бір қағидасының бірі бас изеумен 
басталып бас изеумен аяқталатыны болып табылады. Бас ию сәлемі қарым-
қатынасты орнатуды білдіріп, шынайы сенімділіктің негізін қалап, 
адалтілектестігі мен қҧрметтеуге деген тҥсінігінің мол екенін кӛрсетеді. 
Әлеуметтік мағынада бас ию адамдардың қоғамындағы байланыс ҥшін ҥздік 
жаратылыс сиы, ҥйлесімді қарым-қатынасқа жол сілтер амал-әрекеті. Жалпы 
тәжірибеде «рей» (сәлем беру) екі адам бір-бірімен жолыққанда шынайы 
сенімділік пен қҧрметтеу белгісі ретінде қолданылады.Каратэ – доджода 
уйретіледі. Бҧл орын, жай ғана спортзал немесе қызық кӛруге келетін клуб 
емес. Доджо бҧл каратэ табынушыларын оқытатын, жаттықтыратын орын. 
Доджо қатысушы шәкірттің ӛмірге деген кӛзқарасын, дене жағдайы мен 
мінезін толық ӛзгертеді. Доджо әсіресе жас қатысушы балаларға ӛз-ӛзін 
бақылауды, тәрбиелеуге деген әсері тым бӛлек. Оған бірден-бір себеп бала 
ӛз киімін ӛзі ауыстырып, каратэ киімін ӛзі киіп, белбеуін байлап ҥйренеді. 
Жаттығу соңында қайта шешіп ӛз бетінше ҧқыпты жиналуын 
қалыптастырады. Белбеу оның дәрежелік дәлелі болғандықтан оған деген 
қҧрметі де басқаша. Каратэде белбеу алу ҥшін арнайы емтихан 
тапсырылады. Бҧл емтихан спортшылардың дәрежесін, шеберліктерінің қай 
деңгейге жеткенін кӛрсетеді.Карартэде шеберлігі жетілген спортшылар 
деңгейімен алғашқы қоңыр тҥсті белбеуден басталып, қара белбеудің деп 
аталатын сандық (мысалы: 1-ші дан, 2-ші дан) кӛрсеткішпен кӛрсетілетін 
дәрежесімен 
аяқталады. 
Спортшы 
шеберлігі 
негізінен 
жарыста 

302 
анықталады.Татамидегі жекпе-жекте тек қана спортшының мінез-қҧлқы 
емес, оның ептілігі, зейіні, тік тҧруы және ӛзінің қарсыласын ойындық айла, 
жылдамдық пен алысу әрекетінің орындалуының бірегейлі есебінен жеңіске 
жету ҥшін алысуды қҧрастыра білуі де кӛрінеді. Осы барлық іскерліктер, 
дағдылар, дене кҥшінің әрі психикалық сапалар жаттығу процесінде 
ҥлестіріледі және тәрбиеленеді. 
Оқу-жаттығу процесінде жаттықтырушының ролі орасан зор. Оның 
еңбегі жауапкершілікті және кӛп еңбекті, оның білімі, іскер айласы, 
мақсаттылығы істің жетістігін шешеді. Ол ӛзінің педагогикалық еңбегін 
ҧдайы арттырып және де барлық алдыңғы жетістіктерді бойына сіңіріп қана 
қоймай, сондай-ақ оларды іс жҥзінде енгізуі қажет. Каратэнің жаттығуы 
жетілдіру процесі ретінде бір ӛлшемді даму мен тҥрлі бағыттылыққа ие екені 
белгіленген. Сонымен жоғарғы дәрежедегі каратэшілердің жаттығуы 
дайындық мерзімі мен кезеңіне байланысты, әрі енді ҥйренуші 
каратэшілердің 
ғана 
емес, 
сондай-ақ 
тәжірибелі 
каратэшілердің 
жаттығуларынан 
елеулі 
тҥрде 
ерекшеленеді.Каратэ-қимылдардың 
ҥйлесімділігіне, арнайы және жалпы даярлыққа, жай және ауыр 
реакцияларды жҧмыс қабілеттіліне жоғары талап қоятын кҥрделі спорт тҥрі. 
Каратэ спортшының психикасына да жоғары талап қояды, секундтың 
оныншы ҥлесінде жағдай ӛзгерсе де, алысудың кҥрделі сәтінде есті тҥрде 
ойлануына міндеттейді. Спорттың бҧл тҥрінің техникасы әр тҥрлі, ал 
тактикалық мҥмкіндіктері шексіз. Каратэде шабуылдың, қорғаныстың 
‗‗қарсы алысуы‘‘ ҧдайы болып отырады және қорғаныс бірінші кезекте 
шабуылды тойтару ҥшін жасалады. Жекпе-жектің мәні тек қана соққыны дәл 
беруде емес, сондай-ақ қарсыласының соққысынан берік әрі дер кезінде 
қорғана 
білуінде, 
қорғанысты 
пайдаланып 
қарсы 
шабуыл 
жасауында.Каратэде қолмен, аяқпен және қҧлатып ҧрумен есептелген кӛп 
соққылары бар, бҧлардың әрқайсысынан бірнешеден типтік қорғаныс 
болады. Нәтижесінде жекпе-жектің тек қорғаныс вариантында каратэшінің 
алдында ҥнемі тиімді әрекеттің қисыны бар сансыз вариантынан біреуін 
таңдау мәселесі туындайды. Жаттықтырушы осы принциптерге сҥйене 
отырып, каратэның техникасы мен тактикасының тәсілдері спираль бойынша 
таралуы әрі бҧрын ҥйретілген тәсілдер біраз уақыттан кейін енді аса кҥрделі 
формада қайталануы ҥшін оқу материалын жасау керек. Оқу-жаттығу 
материалының осылай жасалуы спортшыларды жеке элементтерге ҥйретуге, 
тәсілдерді тҧтастай жетілдіруге ғана емес, сондай-ақ алдыңғы сабақтарда 
жіберілген қателіктерді тҥзетуге мҥмкіндік береді.Жаңа қимылды 
орындауды каратэге жеңілдету ҥшін, ҧқсастықтарына кӛңіл аударып, оның 
бҧрын ҥйретілген материалмен байланысын кӛрсету қажет. Карате 
техникасын ҥйренуде қимылдың қиындық деңгейіне байланысты оқытудың 
тҧтас, дараланған немесе кешенді әдістерін қолданған жӛн. Кешенді және 
тҧтас әдістер жиі қолданылады. Айналысушылар ең басынан тәсілдерді тҧтас 
орындауы қажет. Егер бҥкіл топ немесе кӛпшілік спортшылар ҥшін жалпы 
ортақ қате туындаса, онда сабақты тоқтатып, кемшіліктерді кӛрсеткен жӛн. 
Сонымен бірге, қимылдың сол немесе басқа элементін қалай дҧрыс 

303 
орындауды кӛрсету керек, кейінірек тәсілдің сәті шықпаған элементін, содан 
кейін бҥкіл тәсілді толығымен дҧрыс орындауды ҧсынады. Егер де қателер 
тек кейбір каратэшілерде ғана кездессе, онда бҥкіл топты жҧмыстан 
тоқтатпай, оларға ғана ескерген жӛн. Спортшылар каратэ техникасын ҥйрену 
мен оны жетілдіру кезінде тек сол немесе басқа қимылдарды дҧрыс орындап 
қана қоймай, сондай-ақ ӛзінің серігіне де қарағаны ӛте маңызды. Ҥйретілген 
материалға мҧндай белсенді, саналы араласу аса нәтижелі оқыту мен 
жетілдіруге мҥмкіндік береді. Каратэ ӛзінің қарсыласы жіберген қатені 
байқап, енді оны ӛзі болдырмайды. Тәсілдің тҧтас және дара элементтерін 
ҥйренуде айналысушылар бҧл тәсілдің мәнін толығымен ҧғып, оның мақсаты 
мен міндетін тҥсінуі, ең бастысы жекпе-жекте ҥйренген қимылдарын 
техникалық жағынан қалай қолдануды білуі керек. Қазіргі уақыт жас 
спортшылардың белсенділігін арттыруды, ерлік сабақтарында, арнайы 
сабақтарында жаңа әдістемелерді қолдану арқылы олардың танымын 
терендетуді және кеңейтуді, жаттығу барысында жасӛспірімдерді 
тәрбиелеудің жолдарын қҧруды талап етіп отыр.
Патриоттық тәрбиенің тҥрлі нысандары мен әдістерін пайдалану 
барлық жҧмысты мақсатты мазмҧнға және мақсатты бағытқа біріктіруге 
мҥмкіндік береді. Бҧл біздің зерттеу жҧмысымыздың басты ерекшелігі, - 
нақ осы жәйт қазіргі уақыттағы жҥргізіліп жатқан зерттеу жҧмыстарында 
назардан тыс қалып келеді. Мәселенің бҧлай қойылуы бізге идеялық-саяси 
және моральді-еріктілік ыңғайында ӛзінің тиімділігімен ерекшеленген 
тәрбиенің белсенді нысандарын анықтауға мҥмкіндік береді.
Бҧл міндеттің шешімі жаттықтырушылардың кең кӛлемді оқу-тәрбие 
жҧмысы қҧралдарына шығармашылық кӛзқарас тҧрғысынан келуімен 
тығыз байланысты. Бҧл жас спортшылардың тҧлғалық ерекшеленуі мен 
мінез-қҧлқы белсенді тҥрде қалыптасатын оқу процесінің соңғы кезеңінде 
ӛте анық байқалады. Патриоттық тәрбие – еліміздің әлеуметтік-
экономикалық, саяси дамуы жаңа сапаға ие болып, тәрбие процесіне 
жаңаша кӛзқарас қажет болып отырғандықтан, қазіргі кезеңнің кҥрделі 
шарттары аясында іске асырылуда. Мҧның барлығы патриоттық тәрбиенің 
тӛмендегідей ӛзіндік ерекшеліктерін анықтауға мҥмкіндік береді:Зерттеу 
жҧмысында жас спортшыларға Қажымҧқан мен Балуан Шолақ ерліктері мен 
ӛрліктері арқылы пайдаланылды. Сондықтан жас спортшылардың ӛзін-ӛзі 
тәрбиелеуін тҥзу ең басты кҥрделі міндет, бҧл міндет жаттықтырушыға 
ҥйреншікті адамгершілік тәрбиесі процесін ҧйымдастыруға қарағанда 
кҥрделірек.
Арнайы курс сабақтары, ерлік сабақтары ӛздерінің мақсатты бағыттағы 
мазмҧнымен қатар Қажымҧқан мен Балуан Шолақ ерлігі ӛзін ең жақсы, әрі 
биік дәрежеге кӛтеретін, жарыс барысында ішкі ресурстарды 
топтастыратын активті мотиві болатын психологиялық-педагогикалық 
мҥмкіндіктерді жинақтайды. Алайда спорттық мектеп оқушылары бойында 
патриоттық мінез-қҧлық, іс-әрекеттің қалыптасқандығын осы жастағы 
балалардың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін зерттемей және 
оны есепке алмай жҥзеге асыруға болмайды.Сіздің кҥшті жақтарыңызды 

304 
пайдаланып және әлсіздерін қорғайтын, тактиканы жетілдіріңіз. Кез келген 
жағдайда қолдана алатын, ӛзіндік айлалармен және қулықпен қаруланыңыз. 
Егер бағыңызға орай, ерекше иілгіш болсаңыз, аяқпен ерекше соққы жасауға 
айна алдында жаттығу ҥшін кеткен сағаттарды аямаңыз. Жылдам қадамды 
иелене отырып, қарсыласқа дейін арақашықтықты қысқарту мен қарсы 
әрекеттерге 
және 
қорғануға 
мҥмкіндік 
бермейтін 
соққыларды 
жаттықтырыңыз. Бҧл қозғалыстарды шабуылға алдын-ала болжанған жауап 
емес, табиғи ҧмтылыс ретінде қолданыңыз. Жаңашыл болыңыз. Әр бір кезде 
бірдей техниканы қолдана отырып жеңу мҥмкін болмайтындықтан, 
қиыстырулар мен тәсілдерде ӛзгеріс жасаңыз.
Қарсыластар бір-бірлеріне ҧқсамайды. Бірі ҧзын бойлы, басқасы қысқа. 
Бірі ауыр, екіншісі жеңіл. Қарсыласқа жауап бере отырып, кез келген 
бағытта қозғалу қабілетін жаттықтыру керек. Қозғалыстар хронометражын, 
ӛзіңіз бен қарсылас арасындағы қашықтықты бақылау қабілетін 
қалыптастыру керек. Ойланбастан әсер ете алғаныңызша бҧл тарауда 
сипаттаған, қиыстырулар мен қарсы шабуылдарды қайталаңыз. Әсер 
тҥйсіктік болу керек; лайықты жауап ойлап тапқаныңызша ол тиімсіз болып 
қалады. 

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: