«НҰр отан» нақты істердің партиясы 1 Т. Есполов,

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекетгік университетінің 75 жылдан астам тарихында елімізге, сондай-ақ, алыс-жақын шетелдерге танымал ғалымдар қызмет етті. Университет өзінің қалыптасуы мен даму жолында ерекше орны бар тұлғаларды ұмытпайды. Оларды ұлықгау арқылы студент-жастарды білім мен ғылымның биік шыңына жетелеуді, адамгершіліктің асыл мұраттарын насихаттауды дәстүрге айналдырған. Осындай ізгілікті шараның бірі — Асан Таймановтың ғылыми-педагогикалық қызметіне арналып өткізгелі отырған халықаралық ғылыми конференция. Бұл ғылыми форумның отандық математика ғылымының дамуына қосатын үлесі зор болады деп ойлаймыз.

Конференцияға М.В.Ломоносов атындағы Мөскеу мемлекетгік университеті, Новосібір мемлекетгік университеті, Ресей Ғылым академиясы Сібір бөлімшесінің С.Л.Соболев атындағы математика институты, Губкин атындағы Ресей мұнай жөне газ мемлекетгік университетінен белгілі ғалымдар қатысуда. Сонымен бірге, Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясынан, Ресей Ғылым академиясынан 15 академик, Асан Таймановтың балалары Искандер Асанұлы Тайманов пен Надежда Асанқызы Шкаликованың да іс-шараларға қатысуы конференция маңызын арттырып отыр.

Асан Тайманов қызмет еткен университеттің №6 оку ғимаратынан ғалым атындағы дөрісхана ашылады. Дәрісханаға ғалымның өнегелі өмір жолынан хабар беретін құжаттар ғылыми еңбектері, қолжазбалары мен өзі тұтынған бұйымдар қойылады. Бұл құнды дүниелер жас ұрпақтың білім, ғылымға деген құлшынысын арттыра түсетініне сенім мол. Асан Дабысұлын еске алуға арналған шаралар аясыңда ғалымның қоладан құйылған бюстінің ашылуы жоспарлануда. Ғалым бейнесін университеттің магистр-оқытушысы Ағабек Назаров сомдады. Бүгінде математика ғылымында өзіндік орны бар ғалым, физика-математика ғылымдарының докторы, Ресей Ғылым академиясының академигі Асан Таймановтың ұлы Искандер Асанұлы: «Әкем соғыстан оралғаннан кейін аспирантураға оқуға түсті. Білім мен ғылымға деген құштарлығын әкем ылғи да бізге үлгі-өнеге ретінде айтып отыратын. Адам баласы саналы өмір сүріп, түлға ретінде қалыптасу үшін ең бірінші білім мен ғылым керек деп біздің бойымызға осындаі өсірді», - деп еске алады. Осы қарапайым сөздің өзі ғалымның ұстанымы болғанын аңғартса керек. Асан Дабысұлы қажырлы еңбегін атақты академиктер А.А.Ляпун П.О.Александров, А.И.Мальцевтер жоғары бағалаған. Саналы ғұмырында математика ғылымы саласында ілгері мектеп қалыптастырып, осы жолда мыңдаған шәкірт тәрбиелеген оның еңбегін ұлықтау бір күннің ісі емес. Ол жүйелі зерттеулерді, оның кұнды еңбектерін лайықты жалғастыруды қажет етеді.

Академик Асан Таймановтың ғылыми-педагогикалық қызметіне арналып өткізіліп отырған іс-шаралардың ғылыми маңызымен бірге тәрбиелік және тағылымдық мәні де жоғары болатынына сеніміміз мол.
//Сыр бойы.-2013.-24 қазан.-3 б.

Искандер ТАЙМАНОВ, Асан Таймановтың ұлы, физика-математика ғылымдарының докторы, Ресей Ғылым Академиясының академигі

Әкемді ойлағанда...
Әкем — Асан Тайманов және анам 1947-1954 жылдары (анам сәл кейінірек 1948 жылы келді) қызмет атқарған қазіргі Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ұйымдастыруымен өтетін ғылыми конференция қарсаңында олардың жарқын бейнесі еріксіз еске түседі. Кез келген бала үшін әке — аскар тау. Оның өмір жолы үлгі-өнеге. Осы ретге әкемнің балаларына деген мейірімі, тағылымды тәрбиесі туралы ойламау, еске түсірмеу мүмкін емес.

Ол бізді жасымыздан білім мен ғылымға құштар етіп тәрбиеледі. Үнемі өмірде адам баласы үшін ең мықты тірек білім мен ғылым екенін айтып отыратын. Және оған өз өмірінен мысал келтіретін.

Жасынан балалар үйінде тәрбиеленген әкем 1932 жылы Орал қаласындағы педагогикалық институтқа оқуға түседі.

Араға алты жыл салып педагогикалық институттан алған білімін тереңдету мақсатында жалғыз чемоданмен Мәскеуге аттанады. 1941 жылдың шілдесінде жатақханадан соғыс майданына аттанған ол 1945 жылы жеңісті Вильнюс госпиталінде қарсы алады. 1945 жылы соғыстан оралғаннан кейін аспирантураға оқуға түседі. Білім мен ғылымға деген осы құштарлығын әкем ылғи да бізге үлгі-өнеге ретінде айтып, «менде ол кезде білім мен ғылымға деген құштарлықган баска ештеңе болған жоқ, саналы өмір сүру және тұлға ретінде қалыптасып даму үшін ең бірінші керек нәрсе де осы екеуі», — деп сол кезенді мұңая еске алатын. Және осы нәрсені біздің құлағымызға сіңіріп өсірді.

Сондай-ақ, әкем Плутархтың «Оқушы керегінше толтыратын құты емес, ол жалын, оны тұтата, жаға білу керек», — деген сөзін үнемі айтып отаратын. Осындай рухта тәрбиеленген мен жылдар өте келе әке ұлағатының өмірлік тәжірибеден алғанына көзім жетті. Әкем туралы ойлағанымда есіме көп нәрсе түседі. Бүгінде Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекетгік университетінің оқытушылары мен студенттерімен білім, ғылым туралы ой бөліскім келеді

//Сыр бойы.-2013.-24 қазан.-3 б.

1950 жылы Қызылорда қаласындағы педагогикалық институтқа оқуға түскенімде, Асан Дабысұлы Тайманов аталмыш оқу ордасының «Математика» кафедрасында меңгеруші болып қызмет атқарды. 1951 жылдың күзінде 2-курста оқитын біздерге ол «Жоғары алгебра» пәнінен дәріс оқыды күзде науқастануыма байланысты, мен оның лекцияларына қатыса алмадым. Содан 1952 жылдың ақпаны болуы керек, емтиханды Асановтың үйіне барып тапсыруыма тура келді. Менің есімде қалғаны, сұрақтарға жауап бергенімде, менің сөзімді ағай ғана емес, оның әйелі де мұқият тыңдаған болатын. Мұнан кейін ол біздерге сабақ берген жоқ, десе де үнемі қадағалап, ақыл-кеңес беруден жалықпайтын.

1954 жылдың маусым айында мемлекеттік емтиханды тапсырып болғаннан кейін ол маған институтта қалып, жұмыс істеуді ұсынды. Асекеңнің айтуымен пединституттағы қызметті оқытушылықган бастадым. Сол жылдың қазан айында маған студенттерді ауылға жұмыска апару тапсырылған болатын, қайтып келгенімде ағайымның Ресейге қызметін ауыстырып кеткендігін білдім. «Тау мен тау жолықпаса да, адам мен адам жолығады»демекші,содан 1961 жылдың қазан айында аспирантболып Новосібірдің Академқалашығына оқуға барғанымда, Асан Дабысұлын сондағы математика институтынан кездестірдім. Сонау алыста жүрсе де баяғы ағалық қамқорлығынан танбай, Асан аға мені ғалым М.И.Коргополовпен жолықтырып, оны менің жұмысыма ғылыми жетекшілік жасауға келістірді.

Асан Тайманов өз білгенін өзгенің де білуін жаны қалайтын, терең адам болатын. Онымен бірге академик А.И.Мальцевтің ғылыми семинарына талай мәрте қатыстым. Сондай бір семинарда Асекең баяндама жасап, өте жоғары деңгейдегі марапатқа ие болғандығына куә болдым, ғалым ағамен бірге төбем көкке жеткендей қуандым. Кейінірек те Асан ағамен 1978 жылға дейін Новосібірге әр барғанымда үзбей кездесіп тұрдым.

А.Д.Тайманов математиканың алгебра және математиканың логика саласында танымал болуымен катар, осы жолда өте күшті ғылыми нәтижелерге қол жеткізген және сол саланың қазақстандық ғылыми мектебін құрған патриот ғалым еді.Асекең 1967 жылы 50 жаска толғанында оны құтгықтап, қолына алтын сағат тағып қайтқан едік. Біз көрсеткен құрметке асыл аға балаша қуанған болатын.Асан Дабысұлы қазақтың көптеген жастарына математик ғалым болуына жәрдем де, ғылыми басшылық та жасады. Оның тікелей жетекшілігімен Төленді Мұстафин, Амангелді Омаров, Добрица Вячеслав, Гариф Хисамиев, Қанат Құдайбергенов, Михаил Перетягокин және тағы басқа қазақстандық жастар докторлық диссертация қорғады. Өзім қызмет істейтін Қарағанды мемлекеттік университетінің «Алгебра, матлогика және геометрия» кафедрасы А.Таймановтың шәкірті Т.Мұстафиннің атымен аталады және университетте оған ескерткіш қойылған. Мұңдай мысалдар жетерлік. Міне, А.Дабысұлы дайындаған шәкірттердің алған асуларына қарап қайран қаласыз, ұстаз ұлағатына тағы да бір бас иесіз.

Өз уақытын аямаған, өзгенің бақытын аялаған нағыз үұстаздар қатарында біздің ағайымыз Асан Таймановтың да есімі алтын әріптермен жазылуға бек лайық.

//Сыр бойы.-2013.-24 қазан.-3 б.

Қазақ ССР Ғылым академиясының академигі А.Д.Таймановты алғаш 1967 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің механика-математика факультетінің студенті кезімнен танимын. Асан Дабысұлы елдегі ең беделді ғылыми ұйым Қазақ ССР Ғылым академиясының академик-секретары болатын. Сонымен бірге ғылыми жұмыстарға басшылық жасауымен қатар, ұйымдастырушылық қабілеті де жоғары болды. Ол Механика-математика институтының директоры, кафедра меңгерушісі қызметтерін де атқарды. Оның бастамасымен институтта ашылған математика логикасына арналған лаборатория бүгінгі күнге дейін өз жемісін беріп келеді. Математика ғылымының дамуына айрық ша ықпал еткен осы бастама аясында арнайы бағдарламамен оқытылатын топ құрылды. Арнаулы курстар мен факультатив сабақтарын А.Д.Таймановтың өзі мен А.И.Омаров, Н.Г. Хисамиев сынды шәкіртгері өткізді. А.Тайманов көбейтудің аксиоматикалық теориясынан арнаулы курс оқыды. Сол кезде К.Куратовский мен А.Мостовскидің «Теория множеств» кітабының аудармасына өндеу жүргізіп жүрген болатын. Ұстаз математика ғылымында студенттердің абстрактілі логикаға құрылған ойлау жүйесін қалыптастыруға ден қойды. Осы топта білім алған шәкірттерінің көбісі ғылым жолында айтарлықтай жетістіктерге жетіп, Қазақстанның жоғары оқу орындарында ғылыми- педагогикалық қызметтерін жалғастырып келеді.

Асан Дабысұлының ғылыми қызығушылығының ауқымы өте кең еді. Ол бір-екілі бағытпен шектеліп қалған жоқ. Математика саласының басқа бағыттарында да белсенді, әрі нәтижелі жұмыс атқарды. Академиктің сабақтары адам толы үлкен дәрісханада өтетін. Өзінің арнаулы курсын тындайтын студенттерінен бөлек, басқа топтағы студентгер мен окьггушылар қызығушылық танытқандықтан келіп қатысатын. Ол тамаша лектор болатын. Дәрістеріндегі келтіретін мысалдарды міндетгі түрде ғылымның дамуы мен танымдық мәселелеріне арналған тарихи мәліметтерге негіздеп жеткізетін. Оның сол кездегі айтқан болжамдары қазірдің өзінде өміршенділігін көрсетіп келеді. Әсіресе, ұстаздың ұсынған аксиомалары мен абстрактілі құрылысы, формальды логика зандылығы туралы мазмұн мен мәнге бай ойлары менің де алгебра, математика саласына бейімделуіме әсер еткені шындық. Мен де оның көп студент шәкірттерінің бірі болғанымды мақтан тұтамын. Тәжірибелі, шебер лекторды өмірінің соңғы күндеріне дейін шетелдік ЖОО лекция окуга арнайы шакыртатын. Кейіннен А.Д.Тайманов Сібірдегі Ғылым Академиясына жұмысқа ауысты. Онда да белгілі ғылыми қызметкер ретінде Қазақстан мен Ресей арасындағы талантты, математика саласындағы ғылымға бейімі бар студенттерге ғылымның есігін ашуға үлкен көмек көрсетті.

1973 жылы Асан Дабысұлымен ҚазМУ-де өткен бүкілодақтық логикалық конференцияда жүздесудің тағы бір орайы келді. Мен аспирантураға түскім келетінін айтып, ғылыми жетекші болуына өтініш білдірдім. Меселімді қайтарып тастай ма деген оймен кезінде өзі құрған арнаулы топта білім алғандығымды, оның шәкірті болып табылатын А.И.Омаровтың жетекшілігімен диплом қорғағандығымды бастырмалата айтып жатырмын. Мені үнсіз тыңдап алды да, Академқалашықтағы мекен-жайын жазып, қорғаған диплом жұмысымды ала келуімді де ескертті.

Асан Дабысұлының алдына бар ғанымды әлі күнге дейін ұмытқаным жоқ... күннің екінші жартысы болатын. Ол кезде институт қызметкерлері көрші совхоздарға картоп жинауға көмектесетін кез еді. Асан Дабысұлы да таңертеңнен бері сол жұмыстардан шаршап енді ғана үйіне кіріп жатқан кезі екен. Ауыр жұмыстан қанша қажып келсе де ел асып келіп тұрған маған жылы шырай танытып, үйіне кіруімді сұрады. Әйелі Ольга Иванқызымен де таныстырды, диплом жұмысымды көрсетуімді өтінді. Барлығын мұқият қарап шыққаннан кейін тұратын жерім, жағдайым туралы сұрақтар қойды. Аспирантура мәселесіне байланысты кейбір құаттарды рәсімдеу қажеттігін және бірер күн аялдауға тура келетінін ескертті. Сосын Академқалашықта баруға болатын жерлер туралы кеңінен әңгімелеп берді. Менің университет бітіргенде жазған жұмысымды тыңғылықгы оқып шыққан академик ғылыми жетекші болуға қарсылығының жоқ екендігін және өзінің құнды тұжырымдарын жазып ұсыныс хат берді. Міне, осы кезден бастап мен Асан Дабысұлының аспиранты атандым.

Бірнеше жылдар бойы қарым-қатынаста жүрген мен Асан Дабысұлының өз ісіне деген жауапкершілігін және ғылымға деген адалдығына куә болдым. Ұлылықтың басында ұстаздың тұратындығына тағы да көз жеткіздім.Қай халықгың өмірінде де тәлімгер ұстаздың тұлғасы асқақ тұрады. Адамгершілік пен мәдениеттіліктің, білім мен біліктіліктің, әрі болашаққа деген батыл қадамның бастауы да ұстаздан алған тәлім-тәрбиеге байла- нысты болуы занды құбылыс. Мен Асан Дабысұлының 60 және 70 жылдық мерейтойында болдым. Академик ұстаздың қарапайымдылығы сондай жиын барысында өзі туралы айтылған мақгауларды ыңғайсыздана отырып тындады. 70-жылдық мерейтойында академик Ю.Л.Ершов Асан Дабысұлының бейнесін шығыстың «Гуру» сөзі ашатындығын өз сөзіне тиек етті. Гуру дегеніміз — ұстаз, данышпан, қамқоршы, қария деген мағынаны береді екен. Ал, физика- математика ғылымдарының докторы Е.А.Палютин: «А.Д.Тайманов Ломоносов сияқты, алыс қазақ ауылынан тек Мәскеуге ғана келіп қойған жоқ, ол әлемдік ғылымның шыңына шықты» деп пікір білдіргенінен көп нәрсе ұғынуға болады.Асан Дабысұлы нағыз интеллигенттіктің символы болатын. Ол кісі табиғатты тамашалауды жақсы көретін. Шәкірттерінің арасында беделді еді. Өмірінің соңғы кұндері қатты наукастанып, ауруханада жатқанында бір топ ізбасарлары көңілін сұрап бардық. Көңіл-күйі жазылатындығына сенімді болағанымен, ақыдды жанары жанына батқан ауруды қиынсынатындығын сездіргендей болды. Соның өзінде математика ғылымының қазіргі жағдайы туралы келелі кеңестерімен бөлісті.Ұстаз деген — ұлы есім. Бұл атаққа ие болу әркімнің қолынан келе бермейді. Ал Асан Дабысұлы Тайманов ұстаздардың ұстазы деген атаққа әбден лайық жан.

Біз Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетін (бұрынғы Н.В.Гоголь атындағы педагогикалық институт) 1956 жылы бітірген түлектеріміз. Содан бері жарты ғасыр өтсе де, әлі күнге дейін өзімізге дәріс берген ұстаздарымыз А.Д.Тайманов, А.Оразалиев, Ә.Тәжмағанбетов, Ә.Ибраев,Т.Жомартбаев сияқты есімдері елге танымал азаматтарды құрметпен еске аламыз. «Ұстаз деген ұлағатты атауды естігенде, күні бүгінге дейін өзімді шәкірттей сезінемін» деп ұлт зиялысы Серке Қожамқұлов айтқандай берген білімі мен тәлім-тәрбиесі жүрегімізде сақталған құрметтеуге лайық Асан Дабысұлы Таймановты тебіренбей еске алу мүмкін емес.

Белгілі бір азаматтардыһң тұлғасын дүйім жұрты танып-білген, елі мен халқына қадірі артқан, табиғат сыйлаған талантымен танылған ұстаздың өзіндік қырлары мен ерекшеліктерінің шәкірттері тарапынан мадақталуының өзі ғұмырлык рухани танымға ие занды құбылыс сияқты.

«Ұстазынды әкендей құрметте», — деп Лұқпан Хәкім айтқандай, Асекең біз үшін ерекше жан еді. Ол қарапайым, көп сөйлегенді ұнатпайтын, терең ой мен парасат-пайымның иесі ретінде қалды есімізде. Қашан көрсең де терең ой үстінде жүретін нағыз ғалымның дәрістерін біз қызыға тындаушы едік. Оның тақырыпты жағымды, жұмсақ дауыспен түсіндіруін студенттер жақсы қабылдайтын, жазуға үлгеріп отыратын, ұйып тындайтын. Тақырыпты нақпа-нақ айтып жеткізетін.

Асан Дабысұлынын біз байқаған тағы бір әдеті сабақ басталмас бұрын ерте келіп, жаңа корпус (ол кезде солай айтылатын) пен осы күнгі медициналық колледж ғимаратының аралығында әрі-бері қамдап жүретін. Ол кісінің үлкен жүретін ойшыл адам екенін біз кейін түсіндік. Сол кезенде жалғыз баласынан айырылып, ұстазымыздың шарасыздықтан қайғыдан қан жұтып, мұңы мен шерін шығара алмай, өз сезімімен арпалысып жүргенін іштей сезуші едік.

Студент болған сон сынақ-емтихан тапсыру кезеңін білмейтіндер жоқ шығар. Міне, осы ұстаздың емтихан қабылдау кезіндегі ұстанымы әлі күнге дейін көз алдымда. Емтихан билеттерін жайып қойып, өзі айқара ашып қойған аудитория терезесіне қарап отыратын, құдды бір сырттай бір құбылысты бақылап отырған сияқты. Біз жауап беруге шыққанда да онша көп назар аудармайды. Бұл жағдайды ол кезде бізге жағдай жасап отырған шығар деуші едік. Шынында ол кісі терезеден айна сияқты біздің бар әрекетімізді бақылап, көріп отырады екен, оны кейін білдік. Бағалауда одан өткен әділ адам жоқ еді. Біз осы ұстазымызға қарап, сабырлы болуды, ойланып барып сөйлеуді үйрендік. Онын кішіпейілділігі, өзін-өзі ұстауы, парасатты мінезі біздер үшін үлгі болды. Қызыға қарағандығымыз соншалық, сол қасиетін өз бойымыздан көруге талпынып өстік.

Әл-Фараби ғұламаныһң «Ұстаз жаратылысынан өзіне айтылғанның бәрін жете түсінген, көрген, естіген және аңғарғанның бәрін жадына жақсы сақтайтын, шәкірттеріне білгенін үйрететін, ешнәрсені ұмытпайтын, алғыр, аңғарымпаз ақыл иесі» дегеніндеій әрбір шәкіртінін биік белестерден көрінуіне тілекші болған, өзінің нағыз ізденімпаз ғалым екенін таныта білген А.Д.Тайманов кейін Қазак ССР ғылымдар академиясының академигі болып жемісті қызмет атқарғанын біз жақсы білеміз. Бүгінде марқұм болған сол ұстазымызды ерекше ілтипатпен еске аламыз.

«Өз ұлынды бағалап ардақтамасаң, сені өзге жұрт қалай кұрметтеп, қалай қадірлемек», - деп ұлы жазушы Мұхтар Әуезов айтқандай, ұстазға арналып халықаралык дәрежеде өткізіліп жатқан ғылыми конференция өрісі кең, өресі биік, парсат иесі, абзал азамат атақты ғалым Асан Дабысұлы Таймановқа жасалып жатқан құрметтің бір парасы ғана деп білеміз.

//Сыр бойы.-2013.-24 қазан.- 3 б.

Международная научно-практическая конференция
24-26октября в Кызылординском государственном университете имени Коркыта Ата состоится меж дународная научно-практическая конференция на тему «Современная математика: проблемы и приложения», посвященная научно-педагогической деятелъности видного ученого, академика А.Д. Тайманова.

В рамках конференции планируется торжественное открытие бюста академика А.Д. Тайманова, вылитого из бронзы, и именной аудитории ученого.

Планируется, что в работе конференции примут участие аким Кызылординской области Крымбек Кушербаев, министр образования и науки Республики Казахстан Аслан Саринжипов и постоянный представителъ Республики Казахстан в ЮНЕСКО Олжас Сулейменов.

Работа конференции продолжится на трех пленарных заседаниях и в трех секциях. В конференции примут участие видные ученые Московского государственного университета имени М.В. Ломоносова, Новосибирского государственного университета, Института математики имени С.Л. Соболева Сибирского отделения Российской Академии наук, Российского государственного университета нефти и газа имени Губкина, высших учебных заведений Казахстана, которые будут обсуждать актуальные вопросы развития математической науки, современного математического образования, анализировать особенности подготовки специалистов этой области науки и ряд других вопросов. Вместе с тем, участие в работе конференции 15 академиков Российской Академии наук, Национаіьной Академии наук Республики Казахстан, а также детей академика Асана Дабысовича Тайманова—ученых-математиков Искандера Асановича Тайманова и Надежды Аса- новны Шкаликовой — придает ей большую значимость.

В целом, в течение трехдневной работы конференции будет заслушано 100 научных докладов.
Кылышбай БИСЕНОВ, ректор КГУ имени Коркыт Ата, доктор технических наук, профессор

Жизнь, достойная подражания
Мыслитель Востока Жусип Баласагуни сказал: «Человек вечен в труде во имя страны и совести». В истории немало личностей, посвятивших жизнь будущему родной земли. К их числу можно отнести Асана Дабысовича (по-казахски его отчество должно звучать так) Тайманова, академика, докгора физико-математических наук. Асан Дабысович основатель теории моделей, математической логики, ученый, занимающий особое месго в российской и казахстанской науке, выдающийся ученый-педагог, благодаря которому в Казахстане сформирована математическая школа.

Выдающийся ученый в мировой математической науке АД. Тайманов с 1947 по 1954 годы заведовал кафедрой высшей математики Кызылординского педагогического института имени Н.В.Гоголя. В это время он вносит значительный вклад в развитие образования и науки института и всего региона. Неординарно мыслящий ученый и педагог Асан Дабысович за короткий период ввел ряд нововведений в организацию научной работы среди студентов и преподавателей. Во время работы в институте Асан Дабысович претворил в жизнь идеи, которые удивили мировую математическую науку. Доказательством этому являются ученики Асана Дабысовича, ставшие известными личностями, видными учеными.

В Кызылординском государственном университете имени Коркыта-ата за более чем 75-летнюю историю трудились ученые, известные не только в республике, но и ближнем и дальнем зарубежье. Университет всегда хранит в памяти тех, кто внес вклад в его становление и развитие. В вузе стало традицией пропагандировать среди студенческой молодежи престижность науки и образования, воспитывать в них чувство гуманности, стремление к достижениям в этой сфере. Одним из таких мероприятий является проведение международной научно-практической конференции, посвященной научно-педагогической деятельности академика Асана Дабысовича Тайманова.

Сегодняшняя международная научно-практическая конференция, проводимая в Кызылординском государственном университете имени Коркыта–ата, имеет огромное значение для будущих поколений.

В работе конференции принимают участие видные ученые Московскогог государственного университета имени М.В. Ломоносова, Новосибирского государственного университета, Института математики имени С.Л. Соболева Сибирского отделения Российской Академии наук, Российского государственного университета нефта и газа имени Губкина. Наряду с этим, участие 15 академиков Российской Академии наук, Национальной Академии наук Республики Казахстан, а также детей академика Асана Дабысовича Тайманова — ученых-математиков Искандера Асанови- ча Тайманова и Надежды Асановны Шкаликовой — в организованных мероприятиях придают большую значимость настоящей конференции.

В рамках конференции запланировано открытие аудитории имени академика А.Д. Тайманова. В аудитории установлены информационные стенды, посвященные его жизни и деятельносги, научные труды и личные вещи, рукописи и другие ценные предметы, которые, на наш взгляд, в дальнейшем повлияют на формирование у молодого поколения качества беззаветаого служения образования и науке. В рамках мероприятий, посвященных памяти академика А.Д. Тайманова, планируется открытие бюста ученого, вылитого из бронзы. Одним из авторов скульптуры является преподаватель университета, магистр наук Агабек Назаров. Сегодня сын Асана Дабысовича, доктор физико-математических наук, академик Российской Академии наук Искандер Асанович вспоминает: «После окончания войны отец поступил в аспирантуру. Именно знания и образование, по убеждению отца, являлись единственной твердой опорой для человека в жизни. Он воспитывал нас своих детей в духе приоритета образования и науки над материальными ценностями». Эти простые слова отца он пронес через свою жизнь.

Научные труды Асана Дабысовича высоко ценили выдающиеся академики А.А.Ляпунов, Л.В.Келдыш, П.О.Александров, А.Я.Хинчин, А.И.Мальцев.

Почитание труда Асана Дабысовича, являющегося основателем крупной математической школы, сформированной им за короткий срок, воспитавшего на пути к науке немало достойных учеников, — это не один день памяти. Оно требует систематического исследования и продолжения в научных трудах.

Роль мероприятий, посвященных памяти академика А.Д.Тайманова, значима в плане воспитания молодых ученых на примере его жизни и научно-педагогической деятельности.

//Кызылординские Вести.-2013.-24 октября.- С. 3

Одной из наук, в которых Казахстан достиг вершин, является математика. Это во многом объясняется относительно выросшим за годы советской власти уровнем преподавания этой науки в школах. Разумеется, данный факт гарантирует высокий потенциал и конкурентоспособностъ страны и в других технических областях. Преддагаю читателю краткое жизнеописание человека, который сыграл выдающуюся роль в развитии современной математической науки в республике. Не только великолепные научные достижения, но и вся его жизнь может служить ярким примером беззаветного служения науке и обществу.

Известный советский математик, получивший фундаментальные результаты по целому ряду математических дисциплин, основатель казахстанской школы математической логики, академик АН КазССР Асан Тайманов родился 25 октября 1917 года в многодетной семье казаха-скотовода в Урдинском районе Западно-Казахстанской области. Его судьба является ярким примером того, каких высот может достичь талантливый, целеустремленный человек.

Исключительно сильное впечатление производила на слушателей его неторопливая и основательная манера чтения лекций. В ходе объяснений самые сложные, абстрактные определения и доказательства, снабженные образными геометрическими интерпретациями, становились предельно простыми и понятными. Никто не мог сравниться с ним в наглядности изложения и постоянном неформальном подходе ко всем изучаемым темам. Как-то оправдывая свои огромные усилия для того, чтобы упростить изложение одного доказательства, он в качестве объяснения привел следующий анекдогический диалог в суде:

• 
  Обвиняемый, постарайтесь бьпъ кратким!..
  
• 
  Простите, господин судья, но я постараюсь быть понятным!..
  

На некоторых людей он со своей простотой и непритязательностью производил обманчивое впечатление чудаковатого профессора. Лишь после достаточно длительного и неформального общения обнаруживались его исключительно разносторонние и глубокие знания, обширные интересы практически во всех областях жизни. Его неизменно доброжелательное И корректное отношение к оқружающим вовсе не означало неразборчивости в людях. Напротив, он оценивал их очень быстро и точно. Никогда не высказывая своих глубоких наблюдений, он тем не менее одним-двумя вопросами или репликами заставлял раскрыться практически любого собеседниКа. Занимаясь со своими аспирантами, он, будучи уже немолодым человеком, работал не меныие, а больше их, показывая на личном примере, как надо изучить доказательства и читать тексты, спорить и общаться с коллегами, как относиться к оформлению статей, преподавать и выступать перед студентами. При этом у каждого его ученика создавалось впечатление, что именно обсуждаемые вопросы и являются в данный момент самыми важными для Асана Тайманова. Конечно, это было бы невозможным без искреннсй любви к науке, без способности ученого воспринимать новые идеи и понятия в науке. Как любая по настоящему сильная личность, он незаметно оказывал огромное влияние на всех окружающих. Это неформальное влияние сказалось и на его детях, определив их жизненный выбор. Все они профессиональные математаки, а младший, Искандер Тайманов — член-корреспондент Российской Академии наук.

Впервые я увидел академика АН КазССР А.Д.Тайманова в 1967 г. В то время я был студентом механико-математического факультета Казахского государственного университета им. С.М.Кирова. Асан Дабсович в этот период, помимо активной научной работы, осуществлял обширную руководящую и организаторскую деятельность: являлся академиком-секретарем АН КазССР; был директором института математики и механики; заведовал кафедрой в университете; по его инициативе в институте математики и механики была создана лаборатория математической логики. В дальнейшем А.Д.Тайманов перешел в институт математики Сибирского отделения АН СССР и, работая в этом институте в качестве ведущего научного сотрудника, осуществлял помимо этого, роль своеобразного моста между контингентом математически одаренных студентов Казахстана и институтом математики сибирского Академгородка.

На протяжении нескольких лет достаточно близкого общения с этим человеком я неоднократно убеждался в его исключительной ответственности и порядочности. Вспоминается еще один случай, связанный с моей статьей в стенгазету института математики (стенная печать — еще одна характерная черта того времени). Асан Дабсович был одним из редакторов этой газеты. Статья была посвящена молодому тогда ученому, в дальнейшем еще одному моему научному руководителю (ныне член-корреспонденту РАН) С.С.Гончарову. Асан Дабсович прочитал текст и с каким-то грустным недовольством сказал, что обязанности, какими бы притягательными, громкими и красивыми словами они не обозначались, никогда не бывают почетными. Я сейчас ясно осознаю, что за этими словами стояла не просто некая необходимая в таких случаях критика, а опыт собственной жизни и собственного отношения к тем немалым высоким обязанностям, которые ему в этой жизни доводилось исполнять, и выполнение которых он неизменно сочетал с исполнением долга ученого, гражданина и патриота.

Часто говорят, что характер человека наиболее полно раскрывается в дни его юбилеев. Мне довелось быть участником двух юбилеев Асана Дабсовича: 60-летия и 70-летия со дня рождения. Человек необычной скромности, Асан Дабсович как бы даже стыдился той традиционной торжественности и почитания, с которыми эти события неизбежно сопряжены. Ему были совершенно чужды красивая поза, менторский тон, демонстрация своей собственной значительности, пропаганда своих свершений и достижений, хотя он, несомненно, вполне осознавал и свою значимость, и свои далеко не ординарные личностные качества.

В дни его юбилеев на торжественных собраниях коллектива института математики зачитывались поздравительные телеграммы и адреса от научных коллективов институтов и вузов, коллег, друзей и учеников.

На собрании в честь его 70-летия зав.отделом алгебры и логики института математики академик Ю.Л.Ершов отметил, что наиболее точно АД.Таймавова характеризует восточное слово «гуру» — учитель, мудрец, наставник, старейшина. Более молодыми коллегами по работе (а таковыми были пракгически все), не говоря о его учениках, он, без всяких оговорок и натяжек, воспринимался именно в таком качестве. Запомнились также слова профессора, д.ф.м.н. Е.А.Палютина о том,что А.Д.Тайманов, подобно Ломоносову, из далекого казахского аула дошел не только до Москвы, но и до вершин мировой науки. Следует добавить, что на этом пути он добровольцем уходил на фронт, с честью и достоинством вынес все невзгоды и превратности жестокой войны, что на этом пути он был интересен как ученый и как личность многим выдающимся людям своего времени.

Помню также, что в своем ответном слове Асан Дабсович произнес: «... жизнь — она, как та шагреневая кожа, которая с годами становится все меныне и меньше, и вместе с тем все дороже и притягательнее. И, тем не менее, она никогда не кончается. Наступают времена, когда невинные шалости внука, в котором невольно ощущаешь себя, становятся более значительными и желанными, чем все другие ценности и блага земной жизни».

Асан Дабсович был интеллигентным человеком в самом высоком значении этого слова. Он обладал как бы врожденным чувством порядочности, и казалось, что сама его душа накладывала «вето» на недостойные мысли и чувства, на все то, что оскверняет жизнь.

Именно знания и образование, по его убеж- дению, могут быть единственной твердой опорой для человека в жизни. Его личный пример был более чем убедителен. Три раза он начинал с нуля с точки зрения материального благосостояния. Первый раз — в 1932 году, когда он, воспитанник детского дома в Сломихино, приехал в Уральск учиться в педагогическом институте. Второй раз — спустя лет шесть, когда он с одним чемоданом уехал в Москву учитъся дальше. Третий раз — в 1945 году, когда он, ушедший в народное ополчение Москвы из общежития в июле 1941 года и встретивший победу в Вильнюсском госпитале, после фронта вернулся в Москву доучиваться в аспирантуре. Нам он приводил два последних примера: «У Меня не было ничего, кроме знаний, и этого было достаточно, чтобы жить и развиваться дальше».

Такая точка зрения и тогда разделялась, и сейчас разделяется не всеми, но я был в ее духе воспитан, и в ее правоте с годами только еще больше убедился.

Вспоминается и высказывание Плутарха, которое отец часто цитировал, как наиболее точно передающее цели учителя: «Ученик — это не сосуд, который надо наполнить, а факел, который надо зажечь».

На память приходит многое, но поскольку этот краткий текст прежде всего обращен к студентам и преподавателям Кызылординского университета, я и остановился на двух момейтах, которые говорят о том, как отец относился к жизненным ценностям и к своему основному занятию — образованию и распространению знаний (здесь вспоминается то, что, будучи бывшим детдомовцем, он регулярно выступал с популярными лекциями перед воспитанниками Барышевского детского дома под Новосибирском).

//Кызылординские Вести.-2013.-24 октября.- С.3

Асан из рода дуан туленгит. Его прадед Алмухамбет был муллой хана Абулхаира. От Алмухамбета Еделбай, от Еделбая Шоки, от Шоки Жармухамбет, от Жармухамбета Тайман, от Таймана Дабыс, отДабыса Асан.

Его судьба является ярким примером того, қаких высот может достигнугь талантливый целеустремленный человек.

Детство прошло его почти безродительской опеки. В автобиографии Асана Дабысовича указывается, что «...до 1924 года жил у отца, воспитывался в семье. В 1925 году расстался с матерью, и отец отправил меня в детдом в п.Урда, где воспитывался до начала 1926 года. В1926 году отец перекочевал в Сломихино. В 1927 году поступил в Сломихинскую школу сельской молодежи. Окончив ШКМ поступил в Сломихинский педтехникум, который закончил в 1933 году».

В своем заявлении студент сломихинского техникума в приемную комиссию второго Казахстанского пединститута пишет: «Начинал с 7 лет систематическую работу и продолжал до сего времени. В 1931 году окончил Сломихинскую школу крестьянской молодежи. После чего поступил в сломихинский техникум. Находясь на попечении техникума с 1931 года, в нынешнем (1933 году) окончил техникум с отличием. Меня направили продолжить учебу и в распоряжение ОблОНО для определения места работы после окончания техникума». В архиве гуманитарного института имеется удостоверение, выданное администрацией Сломихинской ШКМ А.Д. Тайманову за 1929-1930 учебный год. В нем Асан Дабысович отмечается как «...один из лучших учеников. По всем предметам имеет характеристику «отлично».

Стремление к знаниям приводит его в Уральский пдагогический институт: в 1933 году он поступил на первый курс этого института.

С1938 года аспирант Московского педагогического института им. В.И.Ленина. Его научным руководителем являлся профессор, член-корреспондент Академии наук СССР А.Я. Хинчин. А.Д. Тайманов начинает самостоятельную творческую научную работу, он принимает активное участие в работе различных научных семинаров, которые проходили под руководством таких крупных ученых, как А.А. Ляпунов, Л.В. Келдыш, П.С.Александров, В.В. Степанов, М.Б. Бебутов, Ф.Р.Гантмахер и др.

Великая Отечественная война прервала напряженную и интересную работу. Вступив в народное ополчение, в июле 1941 года А.Д. Тайманов участвовал в боях под Москвой, за Белоруссию и Литву, а закончил войну в Пруссии. Принимал участие в освобождении городов Вильнюса и Кенигсберга. В1945 году, демобилизовавшись из армии, АД.Тайманов продолжил обучение в аспирантуре МГПИ им. В.И. Ленина и под руководством П.С. Новикова, Л.Д. Келдыш и А.А.Ляпунова возобновил занятия по дескриптивной теории множеств и теоретико-множественной топологии. Им был получен ряд фундаментальных результатов по теоретико-множественной топологии, которые легли в основу его кандидатской диссертации (1947год): «О квазикомпонентах несвязных множеств». Академик П.С. Александров назвал диссертацию А.Д.Тайманова выдающейся.

В эти годы в Казахстане, испытавшем острую нехватку высококвалифицированных кадров, создавалась сеть новых высших учебных заведений. Асан Дабысович, получивший путевку в жизнь от казахского комсомола 40-х годов, с 1947 года по 1954 год работает преподавателем в Кызылординском педагогическом институте имени Н.В. Гоголя. Здесь он организовал постоянный научный семинар по математике для студентов и преподавателей, ввел в практику математические конкурсы и вечера. Впервые в республике в 1951 году им были организованы городская и областная математические олимпиады. Он организовал кружок юных математиков. Его воспитанники А.Оразалиев, Р.Турганалиев, К.Сексенбаев, А.Тажмаганбетов и др. пошли по стопам Асана Дабысовича. Позже они все стали кандидатами наук.

В 1951 году решением ВАК А.Д. Тайманов утвержден в звании доцента по кафедре «Математика».

В 1954 г. А.Д. Тайманова приглашают в Шуйский педагогический институт, где он совместно с Д.А.Райковым организует семинар по функциональному анализу и теории функций. В 1956 году он, будучи делегатом Всесоюзного математического съезда, познакомился с докладом академика А.И. Мальцева по теории моделей - новому и актуальному направлению математической логики. Эта встреча опредилила дальнейшую научную деятельность Асана Дабысовича. Работая над проблемой элементарной эквивалентности моделей, он открыл своеобразный индуктивный процесс, позволяющий анализировать связь между внутренним строением моделей и записью определяюших ее аксиом.

С 1960 по 1968 г. А.Д. Тайманов работал в Институте математики СОАНСССР и Новосибирском государственном университете, где он уделял большое внимание подготовке научных кадров. Здесь им был организован семинар по изучению научных работ по теории моделей, одним из результатов деятельности которого явилась обзорная статья «Элементарные теории», написанная А.Д. Таймановым совместно с Ю. Ершовым, И. Лавровым и М. Тайцлиным. Впоследствии статья переведена на английский язык и долгие годы оставалась наиболее простым пособием для начинающих изучать теорию моделей.

А.Д. Тайманов — один из основателей советской школы по теории моделей, которая в настоящее время занимает одно из ведугцих мест в мире.

В 60-х г. академик А.И. Мальцев впервые ввел в программу НГУ курс математической логики. Дальнейшее методическое совершенствование этого курса осуществил Асан Дабысович Тайманов.

В 1960 г. Асан Дабысович совместно с академиком А. И. Мальцевым разработал программу по подготовке научных кадров по математике для Казахстана. В 1961 году он защитил диссертацию на соискание ученой степени доктора физико-математических наук на тему «Некоторые вопросы распространения отображений».

В1962 г. А.Д.Тайманов избираегся действительным членом АН КазССР и решением ВАК утверждается в звании профессора кафедры «Геометрия и топология». В это время он уделяет много внимания подготовке квалифицированных кадров по математике Казахстана. В июле 1963 г. по предложению К.И. Сатпаева с участием Г.И.Марчука, М.М. Лаврентьева, О.А.Жаутыкова, АД.Тайманова принято решение о подготовке кадров по приклад ным направлениям в математике. В этом же году А.Д. Тайманов был командирован в Полыну для ознакомления с работой научных центров в Варшаве, Торуне, Вроцлавае и для установления научных контактов. В 1966 году участвовал в работе международного математического конгресса в Москве. За достигнутые успехи в развитии науки в 1967 году был награжден орденом Трудового Красного Знамени.

В 1968 г. по приглашению Академии наук Казахской ССР А.Д. Тайманов переезжает в Алма-Ату, где избирается академиком и секретарем отделения физико- математическцх наук АНКазССР и назначается директором Института математики и механики. Много сил и энергии он отдает развитию математической науки в Казахстане. По его инициативе открыты Республиканская физико-математической науки в Казахстане. По его инициативе открыты Республиканская физико-математическая школа, кафедра алгебры и математической логики и ряд лабораторий по прикладной математике в Институте математики и механики АН Каз ССР.

В 1970 г. А.Д. Тайманов возвращается в ИМ СО АН СССР, продолжая курировать лабораторию алгебры и математической логики в ИМ АН КазССР и вновь открытую кафедру алгебры и математической логики в Карагандинском государственном университете.

В Новосибирске Асан Дабысович продолжает активно заниматься научной и педагогической деятельностью. К этому периоду относятся его исследования по топологическим алгебрам. Он осуществляет руководство аспирантами из Казахстана. Девизом в этой его работе можно считать. поговорку «Ученик — не сосуд, который достаточно заполнить знаниями, а светильник, который необходимо зажечь».

Одновременно с научной деятельностью А.Д. Тайманов ведет большую общественную работу: избирается членом президиума научно-методического совета при Министерстве просвещения СССР и ряда научных советов.

Асан Дабысович Тайманов представлял Советский Союз на международных конгрессах по математике в Ницце, логике, методологии и философии науки в Ганновере, учасгвовал в ряде международных конференций по теории моделей, являлся членом оргкомитета почти всех всесоюзных конференций по математической логике. Много сил отдавал А.Д. Тайманов пропаганде советской математической науки зарубежом. С1973 по 1984 годы он трижды выезжал для чтения курсов лекций в иностранных университетах.

За заслуги перед советской наукой, научно-педагогическую и научно-организационную деятел ьность А. Д. Тайманов награжден почетным знаком Министерства просвещения СССР «Отличник просвещения СССР».

Жизнь и деятельность А.Д. Тайманова является гордостью не только для казахстанцев, но и для всего мира. Памяти об этом выдающемся человеке, ученом с мировым именем, нашем земляке посвящена настоящая конференция.

Светлый образ А.Д. Тайманова будет вдохновлять нас на достойную службу науке на благо нашего Отечества.

В жизни бывают незабываемые минугы или истории, которые очень часто возвращаются в память. В сентябре 1977 года в Новосибирске, получив математические задачи от академика Академии наук СССР Михаила Михайловича Лаврентьева, я приступил к научно-исследовательской работе.

В Новосибирском академическом городке я впервые познакомился с математиком-казахом, академиком Асаном Дабысовичем Таймановым. Это было незабываемое знакомство. А познакомил меня с Асаном Дабысовичем его ученик, кандидат наук М. Бекенов. Было страшно и боязно здороваться за руку с такой знаменитой личностью. Но, когда мы увидели его теплое отношение к казахстанским ученикам, все наши сомнения и боязнь исчезли. Позднее мы узнали, что учитель очень часто и с большим трепетом вспоминал годы своей деятельности в Кызылординском педагогическим институте, кызылординскую землю, на которой был похоронен его старший сын.

Мы жили по соседству с учителем Асаном. Он жил в коттедже на улице Академической, я — там же в общежитии. По дороге много беседовали, но чаще говорил Асан-агай, а я слушал. Боялся сказать что-то лишнее, или же сказать то, что не понравится академику. При встрече Асан Дабысович всегда задавал вопрос: «Как результаты?». Этот вопрос звучал не только в мой адрес, но и задавался другим. Позже мы поняли, как он переживал за нас, за наши результаты в науке. Я плохо говорил на русском языке и однажды попросил разрешения у учителя: «Асан Дабысович, разрешите мне разговаривать с Вами на казахском языке?». С этого момента мы говорили только по-казахски. Казахский язык, казахская речь Асана Дабысовича была очень грамотной.

С особенной теплотой он вспоминал всегда Кызылорду, переживал за судьбу своих учеников по педагогическому институту, в частности за судьбу Сламхана Бекбаева, Абшаита Оразалиева, Рахматуллы Тургалиева, Абдикарима Тажмаганбетова. Однажды я повел к нему домой приехавшего из Кызылорды декана факультета Кызылординского пединститута К.Жанабергенова, который в ходе встречи пригласил Тайманова в Кызылорду. Асан-ага очень обрадовался приглашению, однако поехать не смог...Асан Дабысович был по-настоящему предан науке. Когда я бывал у него дома, он всегда сидел за письменным столом. И когда он погружался в работу, он не обращал внимания, во что он одет, есть ли вокруг него в этот момент люди. Даже сильные математики и неподвластная теория моделей были для Асана Дабысовича по плечу. Он ставил перед своими учениками задачу — занимаясь наукой, всегда быть в форме и поддерживать ее.

Асан Дабысович был человеком широкой души, большим сторонником молодежи, почитателем старшего поколения. Даже этим, на мой взгляд, он заслужил большое внимание к себе.

//Кызылординские Вести.-2013.-24 октября.- С.3

Бақтыбай Бердібаев,
Ғалымның ғибратты ғұмыры
Қызылордада физика-математика ғылымдарының докторы, академик Асан Таймановтың ғылыми-педагогикалық қызметіне арналған «Қазіргі заманғы математика: проблемалары және қолданыстары» атгы халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы өтті.

Адамзат тарихында бар саналы ғұмырын өз елінің келешегі үшін арнаған тұлғалар жетерлік. Солардың бірі — әлемдік математика ғылымында есімі мәшһүр, Қазақстан математика мектебінің негізін қалыптастырушы қайталанбас тұлға Асан Дабысұлы. Модельдер теориясы мен математикалық логика саласының негізін қалаушы ретінде ерекшеленген ғалымның Қазақстан және Ресей ғылымына сіңірген еңбегі орасан зор.

Өткен ғасырдың елуінші жылдарында Н.В.Гоголь атындағы Қызылорда педагогикалық институтында жоғары математика кафедрасының меңгерушісі қызметін атқарған. Сол кезеңде аймақтың ғылымы мен білімінің дамуына үлес қосқан жаңашыл ғалым студенттер мен оқытушылардың ғылыми қызметін ұштау бағытында тың идеялардың бастаушысы болып, салада шығармашылық табыстарға қол жеткізумен қатар әлемді таңғалдырған жаңалықтарды өмірге әкелген. Ғалымның білімге, ғылымға құштарлығы шәкіртгері арасынан белгілі ғалымдардың көптеп шығуына себін тигізді.

Сыр білімінің қарашаңырағы өзінің 75 жылдық тарихында ерекше орны бар тұлғаларды ұлықтау арқылы студенттер қауымын білім мен ғылымның биік шыңына жетелеуді дәстүрге айналдырып келеді. Сондай игі шараның бірі — академик Асан Таймановтың ғылыми- педагогикалық қызметіне арналып өткізіліп отырған халықаралық ғылыми конференция.

Бейсенбі күні басталған ғылыми форумға қатысушылар университеттің бас оқу ғимаратындағы «Елбасы және Тәуелсіз Қазақстан» оқу-көрме залы мен «Археология және этнография» экспозициялық залын аралап көрді. Одан әрі конференцияның бірінші пленарлық мәжілісі өтіп, онда ҚР Білім және ғылым министрлігі математика және математикалық модельдеу институты бас директорының орынбасары, ҚР Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі Бектұр Байжанов, Ресей Ғылым академиясы Сібір бөлімінің С.Л.Соболев атындағы математика институты есептеу техникасы және геофизикалық жүйе зертханасьшың меңгерушісі Сергей Кабанихин, Сүлеймен Демирел атындағы университеттің профессоры Виктор Вербовский, Қазақ-Британ техникалық университетінің профессоры Нұрлан Дайырбеков, басқа да ғалымдар баяндама жасады.

Кеше, конференцияның екінші күнінде университеттің №6 ғимаратында академик А.Таймановтың қоладан құйылған бюсі мен ғалым атындағы дәрісхананың ашылу салтанаты болды.

Салтанатты шарада облыс әкімі Қырымбек Көшербаев, ғалымның ұлы Ресей Ғылым академиясының академигі Искаңдер Тайманов, ғалымның шәкірті, ҚР Үлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі Бектұр Байжанов сөз сөйледі. Салтанатта аймақ басшысы Қырымбек Елеуұлы мен ҚР Білім және ғылым министрі Аслан Сәрінжіпов ғалым бюсінің лентасын қиды. Бұдан соң мәртебелі меймандар дәрісхананың ашылу рәсіміне қатысты.

Дәрісханада академиктің өмірі мен қызметіне арналған арнайы стендтер, ғалымның ғылыми еңбектері мен тұтынған заттары (қаламсап, сағат, Бүкілодақтық білім қоғамының билеті, ғылыми мақалаларының қолжазбалары), тағы басқа құнды дүниелер қойылған.

Конференция одан әрі Студенттер сарайында өткен пленарлық мәжіліске жалғасты.

Мәжілісті Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры, ҚР Ұлттық инженерлік академиясының академигі Қылышбай

Бисенов сөз сөйлеп ашты.

Мәжілісте облыс әкімі Қырымбек Көшербаев, Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрі Аслан Сәрінжіпов, Қазақстан Республикасының ЮНЕСКО жанындағы тұрақты өкілі Олжас Сүлейменов, М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университеті механика-математика факультетінің жаратылыстану ғылымдарында компьютерлік әдістер зертханасының меңгерушісі, физика-математика ғылымдарының докторы, профессор Алексей Августинович Тужилин, ғалымның қызы, М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің доценті, физика-математика ғылымдарының кандидаты Надежда Асанқызы Шкаликова сөз сөйледі.

Конференцияда академиктің ұлы, Ресей ғылым академиясының академигі, Ресей ғылым академиясы Сібір бөлімі С.Л.Соболев атындағы математика институтының динамикалық жүйелер зертханасының меңгерушісі, Новосібір мемлекеттік университеті геометрия және топология кафедрасының меңгерушісі Искандер Тайманов, ҚР Білім және ғылым министрлігі математика және математикалық модельдеу институтының бас ғылыми кызметкері, ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі Мұхтарбай Өтелбаев, ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі Асқар Жұмаділдаев, Ресей ғылым академиясы Сібір бөлімі С.Л.Соболев атындағы математика институтының зертхана меңгерушісі, Новосібір мемлекеттік университетінің профессоры Евгений Андреевич Палютин, баска да ғалымдар баяндама жасады.

Халықаралық конференцияның екінші пленарлық мәжілісінің бүгін жұмысын одан әрі жалғастырды.

//Сыр бойы.-2013.- 26 қазан.- 5 б.

Қасиетті де киелі, қонақжай Сыр еліне кош келдініздер!

Бүгінгі күн Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың сөзімен «Алаштың анасы» атанған Сыр өңірі үшін елеулі күндердің бірі. Сіздер мен біз 75 жылдан астам тарихы бар Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінде математикалық логика, топология. әсіресе модельдер теориясы салаларындағы ірі ғалым, академик Асан Дабысұлы Таймановтын ғылыми-педагогикалық қызметіне арналған «Қазіргі заманғы математика: проблемалары және қолданыстары» атты халыкаралык ғылыми-тәжірибелік конференцияға жиналып отырмыз. Осынау мәртебелі конференцияның ашылуымен шын жүректен кұттыктаймын!

Құрметті конференцияға қатысушылар!

Асан Дабысұлының өмірі және шығармашылық жолы тақтайдай тегіс болған жоқ. Өзіне ғана тән тектілік. дарындылык. кажырлы еңбек арқасында талай бұралаңнан адаспай, кедергілерге сүрінсе де кұламай. қиындықтарға мойымай биік асуларды бағындыра білді. Оған тарих куә.

Асан Тайманов 1947-1954 жылдар аралығында Қызылорда педагогикалық институтында математика кафедрасының меңгерушісі болды. Бұл кезеңде ол талантты ғалым, тамаша ұстаз, білікті ұйымдастырушы ретінде танылып, өңіріміздің ғылымы мен білімін жана белестерге көтерді.

Асан Дабысұлының қайраткерлік қырлары мен тұлғасының шыңдалуына, келешекте кемел жетістіктер мен жарқын табыстарға жетуіне касиетті Сыр топырағынын да бергені аз болмаса керек.

Бүгін біз үшін айрықша күн. Алғаш рет Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің негізінде «Қазіргі математика: проблемалар және қосымшалар» атты халық- аралық ғылыми-тәжірибелік конференция өткізілуде. Бұл конференция ғылыми-педагогикалық қызметте әлемге әйгілі топология, математика логикасы мен оның негізгі теориясын қалаушылардың бірі академик Асан Дабысұлы Таймановқа арналып отыр.

Балалар үйінде тәрбиеленген Асан Дабысұлы өзіндік өмір жолында табиғи дарындылығының арқасында әрі өзінің еңбекқорлығы нәтижесінде ғылым жолында жоғары жетістіктерге жетті. Ол өз өмірін ғылыми жаңалықтар ашуға, талантты шәкірттерді тәрбиелеуге арнады. Оның математика ғылымындағы еңбектері халықарлық деңгейде жоғары бағаланып, бірнеше оқулықтармен монографиялық еңбектерге енгізілді.

Асан Дабысұлының еңбек жолы біздің өңірмен тығыз байланысты. Ол1947-1954 жылдар аралығында Қызылорда педагогикалық институтында математика кафедрасының меңгерушісі болды. Сол жылдары ол жас математиктер үйірмесін ашып, тұрақты түрде оқушылар мен студенттерге арналған математикалық конкурстар мен семинарлар ұйымдастырды.

Академик А.Таймановтың өмір жолын айтар болсақ, ол Оралдағы А.С.Пушкин атындағы педагогикалық институттың М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетін, сондай-ақ В.И.Ленин атындағы Мәскеу мемлекеттік педагогикалық институтты тамамдаған. Оның осындай үлкен ғылым жолындағы жетістіктеріне жетуге математика ғылымдарының майталмандары Александр Яковлевич Хинчин, Петр Сергеевич Новиков, Анатолий Иванович Мальцев, Леонид вениаминович Кельдыш және тағы басқа ғалымдар әсер еткен. Соның ішінде Павел Сергеевич Александров А.Таймановтың кандидаттық жұмысына жоғары баға берді.

Асан Тайманов еліміздегі ғылымды дамыту мен жас шәкірттерді тәрбиелеуге де елеулі үлес қосты. Физика-математика ғылымдарының докторы, академик А.Тайманов 1968 жылы Алматыға келіп, физика-математика ғылымдар бөлімшесінің академик хатшысы болып сайланды. Әрі Қазақ ССР Ғылым академиясының математика және механика институтының директоры болып тағайындалды. Сол жылдары оның жеке бастамасымен республикалық физика-математикалық мектептер және Қазақтың С.М.Киров атындағы мемлекеттік университетінде алгебра және математика логикасы кафедрасы, алгебра және математикалық логика зертханалары мен бірқатар математика механика институттарында қолданбалы математикалық зертханалар ашылды.

Асан Дабысұлының осындай еңбекқорлығының арқасында Новосібір математикалық мектебіне жол ашылды. 1960 жылы академик А.И.Мальцевпен бірлесе отырып, ол Қазақстан үшін математика мамандарын дайындаудың арнайы жобасын жүзеге асырды. Әрі осы стратегиялық маңызды мәселеге ол өмірінің соңына дейін көп көңіл бөлді.

Академик А.Таймановтың ғылыми-педагогикалық қызметіндегі ең үлкен жетістіктерінің бірі Новосібір академиялық қалашығында жүзеге асты. КСРО ғылым академиясының Сібір математика институтының бөлімшесінде және Новосібір мемлекеттік университетінде Асан Тайманов алғашқы болып, әлемде теңдесі жоқ «Алгебра және логика» семинарын өткізді.

1970 жылдары Асан Дабысұлы Новосібір қаласында ғылыми және педагогикалық қызмет саласында белсенді түрде еңбегін жалғастырады. Осы кезеңдегі қызметіне оның топологиялық алгебра жөніндегі зерттеулерін жатқызуға болады.

Ол сонымен бірге Қазақ КСР Ғылым адемиясының математика және механика институтының алгебра және математикалық логика зертханасына және Қарағанды мемлекеттік университетінде математикалық логика кафедрасына бақылау жүргізеді.

Ғалым қазақстандық математика мектебінің іргесін қалаушылардың бірі ретінде өзінің шәкірттерін дайындауда айрықша көңіл бөлген. Шәкірттерінің көпшілігі Асан Дабысұлының тірі кезінде ақ ғылыми тұрғыда үлкен жетістіктерге қол жеткізді Олардың көпшілігі бүгінгі конференцияға қатысып отырғанын атап өткім келеді.

Үлкен ғалым және тұлғалы ұстаз ретінде ол Ресейдің әртүрлі аймақтарында математиктер шоғырының қалыптасуына айрықша үлес қосты. М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің ректоры Виктор Антонович Садовничий Асан Дабысұлын өзінің тәлімгер ұстазы ретінде санайды.

Әкенің лайықты ісін оның балалары лайықты жалғастыруда. Искандер Тайманов физика- метаматика ғылымының докторы, Ресей Ғылым академиясының академигі, Владимир және Надежда ғылым кандидаттары, Мәскеудің жетекші жоғары оқу орындарының доценттері.

Көпшілікке мәлім Асан Дабысұлы Тайманов Батыс Қазақстан өңірінің тумасы. Осынау қасиетті өңірдің тұрғындары белгілі ғалым, ұлы математикті әрдайым аса құрметпен еске алады. Мен бұған Батыс Қазақстан облысының әкімі қызметін (2000-2003 жылдары) атқарып жүрген кезімде көз жеткіздім. Облыс әкімдігінің қолдауымен 2002 жылы «Тайманов оқулары» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция өткізілді. Мұндай оқулардың М.Өтемісов атындағы батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің негізінде тұрақты өткізіліп тұратынын атап өткім келеді. Осы жоғары оқу орнында А.Д.Тайманов атындағы аудитория ашылды. Оның есімімен облыс орталығы Орал қаласындағы көше мен мектеп аталды. Облыстық Тайманов атындағы ғылыми-техникалық олимпиада өткізу дәстүрге айналды. Сол сияқты Қызылорда мемлекеттік университетінде басталған «Тайманов оқулары» игі дәстүрге айналатынына сенім білдіремін.

Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2050» Стратегиясында қазақстандықтар алдында әлемдегі неғұрлым дамыған 30 мемлекеттің қатарына ену міндетін қойған болатын. Бұл міндетті шешуде білім және ғылымалдыңғы шепке шығады.

Ал кез келген ғылымның басты тілі табиғаттың қайта түлеуінің іргелілік құралы ретінде бұл бағытта математикаға айрықша рөл жүктеледі.

Ал кез келген ғылымның басты тілі табиғаттың қайта түлеуінің іргелілік құралы ретінде бұл бағытта математикаға айрықша рөл жүктеледі.

Қазіргі таңда жоғары кәсіби деңгейге жету үшін білімге өндіріс пен ғылымның болашақ мамандардың біліктілігіне жаңа талаптар қойылуда. Сондықтан математикалық дайындық деңгейін қамтамасыз ету күн тәртібіндегі басты мәселенің бірі болып табылады.

Бұл мәселе біздің аймақ үшін де көкейтестілігін жоғалтқан жоқ. Қызылорда облысының экономикасы үшін техникалық ғылым мен ақпараттық технологиялармен байланысты мамандар дайындау өте маңызды болып саналады.

Себебі, жуырда Мемлекет басшысының өңірге сапары кезінде мақұлдағанындай, облыстың 2020 жылға дейінгі әлеуметтік-экономикалық даму стратегиясында өнеркәсіптік кластерлерді қалыптастырып, дамыту түйінді бағыттардың бірі болып табылады.

Көпшілікке мәлім, А.Д.Тайманов әлемдік деңгейдегі керемет ғалым, тамаша ұстаз ғана емес, ол фантазияға бай, креативтік ойлау жүйесін меңгерген, өз шәкірттерінің бойына әлемдік білімнің қазынасын ендіруге деген сүйіспеншілікті ұялата білген ерекше сезімтал басшы болатын. Ғылым жолында самғау биікке көтерілген талантты, мақсатты адамның осындай тамаша тағдыры осы ауыр жолды таңдаған жас ғалымдар үшін жарқын мысал болып табылады.

Ұлы математиктер шоғырында Асан Тайманов есімі айрықша орын алады. Бүгінде Қазақстанның математика мектебі өзінің негізін қалаушылардың даңқты дәстүрлерін жалғастыра отырып. әлем ғылымын жаңалықтармен байыта түсуде.

Бүгінгі ғылыми-практикалық конференцияның өзектілігі айқын байқалып отыр. Конференция жұмысына Мәскеудің, Новосібірдің, Астананың, Қарағандының, Қазақстанның басқа да аймақтарының көрнекті ғалымдары қатысуда. Қазақстанның ЮНЕСКО-дағы тұрақты өкілі Олжас Омарұлы Сулейменов біздің ортамыздағы қадірменді қонағымыз.

Мен аймақ басшысы, университеттің қамқоршылық Кеңесінің төрағасы ретінде Сіздердің барлықтарыңызға конференция жұмысына ынталылықпен қатысқандарыңыз үшін алғыс сезімімді білдіргім келеді Барлықтарыңызға мықты денсаулық, шығармашылық жетістіктер мен табыстар тілеймін!
//Сыр бойы.-2013.- 26 қазан.- 2 б.