Нұрмұратов с нұрекеева С. С., Сағымбаев Е. Оқырмандарға ұсынылып отырылған бұл антологияның ерекшелігі «Өзін-өзі тану»
жүктеу/скачать 6,93 Mb.
|
| БАЛА ШОҚАН
Шыңғыс өзі оқып білім алған және келешек ғылым-білім өрісі орыс мектебінде екенін біле тұрса да, баласына шығыс әдебиеті мен тарихынан хабардар болсын деп, Әубәкір молданы әдейілеп Орынбордан көшіріп алып келгенді. Алдымен балаларын ана тілінде сауаттандырып және өзімен өмірлес шығыс елдерінің мәдениетімен де таныс ету ниеті болған. Сондықтан да ол: - Шоқанға өзің білетін барлық оқуыңды үйрет. Бұларға енді жеті жұрттың тілін білу керек,- дейтін. Шыңғыстың бұл тапсырмасын Әубәкір бұлжытпай қолға алды. Шығыстың атақты ақындары Әбілқасым Фердоусидың «Шаһнамасын», Жәмидің, Омар Хайямның рауаяттарын, Науаидың дастанын, Азербайжан ақындары Низами, Ғанжауи, Физулилардың шығармаларымен таныстырды. Шоқанның өте-мөте қызыға оқығаны Ләйлі-Мәжнүн жыры, Хайямның рауаяттары болды. Әсіресе Омар Хайямның ислам діні жөніндегі жансыз сопылық, жалған мүлгушілікке қарсы жазылған өткір хиялы рауаяттарын ұнататын. Қысқы үйге кіргелі Шоқандардың оқуы құнтты жүрді. Әубәкір молда да, бұрынғыдай ауыл арасының шақыруынан босап, Шоқанға парсы тіліндегі кітаптардан уақиғалы хикаяларды оқытып білім өрісін кеңейте түсуде. Анадағы әжесі айтқан: «Байлық та, бақыт та тыянақсыз, ең тыянақты қасиет өнер-білім. Жеті жұрттың тілін білмеген адам шалағай» деген сөзді өзінің естелік дәптеріне Шоқан жазып қойған-ды. Шоқанның күзден бергі оқуға деген ыждаһатына Әубәкірдің өзі де іштей таңданатын. Ол тек жай оқып қоймайды. Оқыған кітабының уақиғасын бажайлап, түпкі мағынасын білуге ізденеді. Шоқанды аса қызықтырған Жәми ақынның «Ескендір намасы» болды. Әубәкір өзі оқып, Шоқанға мағынасын түсіндірсе, кейбір жерлерін жаздырып отырды. Ескендір Зұлқарнайын туралы шығыс елдері аңыз әңгімелерімен қатар, Жәми жырлаған дастанда сондай қызықты екен. Жас Ескендірді анасының үлкен данышпан ғалымға беріп оқытқаны Айғаным әжесінің «білім-оқуда» деген насихат сөзіне ұштасып жатты. Осыны оқығаннан кейін Шоқан бір күні әжесіне келгенде: Әже, сіз Жәми ақынның «Ескендір намасын» оқыған ба едіңіз?- деді. Қарағым, оны неге сұрадың? Шоқан жымиып: - Әже, Ескендірдің шешесі ақылды болған екен. Ескендірді ең үлкен данышпан ғалымның қолына беріп оқытыпты. Сол оқу білімінің арқасында бар әлемді билемек болып үлкен жорық жасапты, - деп Шоқан әжесінің өңіне қарады. - Қарағым, ол дастанды мен оқығам. Сен де жақсы түсініпсің. Білімділік жақсы, мансапқорлық жаман емес пе. Ол әлемді аузыма қаратам деген озбырлықтан апатқа ұшырады ғой, - деп әжесі сөзін аяқтады. Шоқан ойланып қалды. Айғаным да сүйкімді немересіне әдеттегі мейірбан ықыласынан басқа ешнәрсе айтқан жоқ. Ханымға амандық айтуға ауыл арасының үлкен кісілері келген кезде ол әжесіне қош айтып қайтып кетті. (Бегалин С. Шоқан асулары. «Жазушы»- 1971. 192 бет. 20 -22-беттер.) ШОҚАН Ескіліктің қалмаған есігінде Бір ғаламат қуат бар есіміңде. Уақыт сені тұрса да алыстатып, Ең жақын жан өзіңсің осы күнге. Қымыз бенен шұбатқа мас халықты Оятуға құдай да жасқаныпты. Көне қазақ өзіңмен бітпегенмен, Жаңа қазақ өзіңнен басталыпты. Қашан көзін ашар деп шындап елім, Күндіз түгіл түнде де көз ілмеп едің. Қайдан ұқсын көлденең құпияңды, Өзге түгіл, өзіңе жұмбақ едің. Жаратылыс сені әбден мүсіндепті, Мүсіндепті, бірақ та ішің кекті. Кекті болмай қайтесің, қайран елің Бір қызындай орыстың түсінбепті. Самғапсың сен, самғауға жалықпапсың, Түу биікте, биікте қалықтапсың. Қыран болып аспанға көтеріліп, Жұлдыз болып ғарышта қалып қапсың! (Мырзалиев Қ.Үш томдық шығармалар жинағы. Бірінші том. Өлеңдер мен поэма. Алматы: Жазушы. -1989.-445 бет. 265-266-беттер) жүктеу/скачать 6,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|