Нұрмұратов с нұрекеева С. С., Сағымбаев Е. Оқырмандарға ұсынылып отырылған бұл антологияның ерекшелігі «Өзін-өзі тану»
Отыз үшінші бөлім: Ізгі ел халқының барлығы да білуі тиіс
жүктеу/скачать 6,93 Mb.
|
| Отыз үшінші бөлім: Ізгі ел халқының барлығы да білуі тиіс
ортақ нәрселер туралы сөз Ізгі ел халқының барлығы да білуі тиіс ортақ нәрселерге келсек: Олардың а) біріншісі Алғашқы Себепті және оның сипаттарын білу. Бұдан кейін олардың білуі керек нәрселер мыналар: ә) материядан тәуелсіз нәрселер, олардың әрқайсысының сипаттары мен мәртебелері (белсенді санаға дейінгі) және олардың әрқайсысына тән әрекеттері, б) космостық субстанциялар мен олардың әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктері, в) олардың астындағы табиғи денелер, олардың қалай пайда болатындығы мен жойылатындығы, олардағы барлық нәрсенің тәртіп, кемелдік, жақсылық, әділет пен даналыққа сай пайда болғандығы, кемшіліктің, әділетсіздіктің еш болмағандығы, г) адамның пайда болуы, рухтың қуаттарының қалай пайда болғандығы, белсенді сананың оларға алғашқы рационалдар, ерік пен таңдау қабілеті пайда болатындай етіп қалайша жарық бергендігі, көзін ашқандығы, д) алғашқы басшы мен аянның қалай пайда болғандығы, е) кейін ол жоқ болса, оның орнын басатын басшылар, ё) ізгі елді, оның халқын, осы адамдардың рухтары қол жеткізетін бақытты, ізгі елге қарама-қарсы елдерді, олардың рухтарының өлімнен кейінгі жағдайлары (кейбірін ол жерде – азап, бақытсыздық, ал кейбірін – жоқшылық, тапшылық күтіп тұрады), ізгі ұлттарды және оларға қарама-қарсы ұлттарды білу. Бұл нәрселерді екі жолмен білуге болады: а) шын мәнінде қалай болған болса адамдардың рухтарында дәл солай көрініс табуы арқылы, 2) немесе байланыс құру мен символикалық жолмен ойлануы арқылы. Бұл екіншісі адамдардың рухында олардың ұқсас мысалдарымен көрініс табады. Қоғамдағы философтар бұларды нақты дәлелдермен, көкірек көзімен білетін адамдар. Философтардан кейінгілер, философтардың ізімен жүріп, оларды дұрыс деп қабылдап, оларға сенім артып олардың айтқан нәрселері арқылы осыларды біледі. Қалғандары болса оларды мысалдар, символдар арқылы біле алады. Өйткені оларға табиғат пен дағды жағынан осы нәрселерді дәл сол қалпында түсіну үшін қабілет берілмеген. Бұлардың екеуі де таным; бірақ философтардың танымы өте кемел болғаны күмәнсіз. Бұл нәрселерді символикалық мысалдар арқылы білетіндердің кейбірі оларды өте ұқсас символдармен, кейбір аздаған ұқсас символдармен, кейбірі онша ұқсамайтын символдармен, кейбірі болса мүлдем ұқсамайтын символдармен біле алады. Бұл нәрселер әрбір ұлт пен әрбір ел халқы үшін, олар үшін ең таныс, ең жақын мысалдармен беріледі. Алайда ең жақсы танымал нәрселердің өзі, көбінесе ұлтқа қарай аз немесе көп болып өзгеріп отырады. Сол себепті бұл нәрселер әр ұлтта басқа бір ұлт қолданатын мысалдардан басқаша мысалдармен көрсетіледі. Керісінше да барлығы мақсат ретінде бір және бірдей бақытты бөліскен, бір мүддені мақсат еткен, сонымен қатар діндері әртүрлі көптеген ізгі ұлт пен ізгі елдердің болуы да мүмкін. Осы ортақ нәрселер нақты дәлелдермен айқындалған кезде шатастыру арқылы және қандай да бір адамның түсінігіндегі кемшіліктің нәтижесі ретінде ешбір жерде дәлелдермен оларға қарсы шығу мүмкін емес. Өйткені бұл жағдайда қарсы шығатын нәрсе мәселенің өзі емес, ол туралы қате түсінік болады. Алайда бұл нәрселерді мысалдармен білген кезде қарсылық кейбір мысалдарға азырақ, ал кейбір мысалдарға да көбірек болуы мүмкін. Келіспейтін жерлер кейбірінде өте оңай көрінуі мүмкін, ал кейбірінде қарсы келетін тұстар көрінбеуі (жасырын болуы) де мүмкін. Бұл нәрселерді ұқсас мысалдар арқылы білетін адамдардың арасында осы қарсы шығуға болатын тұстарды байқап олардың дұрыс емес екендігін айтатын кісілердің болуы да мүмкін. Бұл адамдар әртүрлі болады: олардың бір бөлігі дұрыс жолдың не екенін білгісі келеді. Егер олардың бірі қандай да бір нәрсені қате деп тауып, оған қарсы шығатын болса, ақиқатқа жанасатын, жалған қарсылыққа жол бермейтін одан да жақсырақ мысалмен түсіндіруі керек. Егер ол осы мысалға көңілі толса, сол жерде қоя қойып, ілгеріге кетпеу керек. Егер ол осы мысалды да қате деп жоққа шығаратын болса, мысалды одан да жоғары бір мәртебеге көтеру керек. Осы мәртебеге жеткен кезде барлығын қоя қою керек. Яғни, ол өзіне көрсетілген қандай да бір мысалды қате деп тауып, қарсы шыққан сайын, одан да жоғары мысалға көтерілу қажет. Егер ол барлық мысалдарды жоққа шығарса және бұған қоса ақиқатты түсіне алатындай қуаты мен ерекшелігі болса, оған ақиқат айтылуы тиіс және ол адам философтарға еліктейтін адамдар қатарына алынуы керек. Егер ол мұнымен де шектелмей хикметке қол жеткізгісі келсе және бұл үшін қажетті қуат пен ерекше қасиетке ие болса (онда) оған хикмет үйретілуі керек. Екінші бір бөлігі болса, даңқ, байлық, ләззат пен басқа да нәрселер секілді надан елге қатысты мүдделерге ұмтылатын адамдар болып табылады. Олар ізгі ел заңдарының бұған кедергі болатынын көрген кезде, ізгі елдің көзқарастарына қарсы шығып, ақиқаттың мысалы болсын, немесе ақиқаттың нақ өзі болсын, олардың барлығын дұрыс емес деп жоққа шығаруға тырысады. Мысалдар екі жолмен жоққа шығарылады: 1) олардағы өздеріне қарсы шығуға болатын жерлерді көрсету арқылы, 2) жаңылтып, қасақана алдау арқылы. Ақиқатты тек қана жаңылтумен және әдейі алдату арқылы жоққа шығаруға болады. Осылардың барлығы, тек қана олардың надан әрі жиіркенішті мүдделеріне кедергі келтіретін барлық нәрсені жою мақсатымен ғана жасалынады. Бұл жағдайда бұл адамдардың ізгі ел халқына қосылуы керек. Үшінші бір топты барлық мысалдарда қарсы шығуға болатын жерлердің болғаны үшін, оларды қате деп есептейтін кісілер құрайды. Әсіресе бұл адамдар әсіресе ақиқат мысалдар, символдар арқылы берілген кезде түсіне алмайтын, тани алмайтын әлсіз адам болғандықтан, қарсы шығатын жерлері болмаған мысалдарды да жоққа шығарады. Бұлар ақиқатты тану үшін оның дәрежесіне көтерілсе де, түсінудегі кемшіліктеріне байланысты аң-таң күйге түсіп, осылайша оны шын мәнінде болғанындай емес, басқаша ойлап, сол ойлаған нәрселерінің ақиқатын, шын мәнінде білетін кісі ақиқат деп айтқан нәрсенің дәл өзі, деп ойлайды. Бұл да оларға қате болып көрінген кезде, қате деп жоққа шығарған нәрселерінің, өздерінің қателесіп дұрыс деп айтқан нәрселері болмай, барлық адам дұрыс деп айтатын дұрыс нәрсе деп ойлайды. Осылайша олар осы себепке байланысты ақиқаттың жоқ екендігін, ақиқатты табуға апаратын жолмен келе жатырмын деп ойлайтын адамның қателесетіндігін, адамдарды дұрыс жолға салдым деп айтқан адамның осындай сөздер арқылы тек қана мәртебе немесе тағы басқа сол сияқты нәрселерге ұмтылған айлакер деген пікірге тоқтайды. Осы адамдардың бір бөлігін осындай ойлар күдікшілдікке алып барады. Кейбіреулері болса бір нәрсенің адамға ұзақтан көрінгендей немесе түске енгені секілді бұлынғыр болса да, ақиқаттың бар екендігі, бірақ кейбір себептерге байланысты танылмағандығы және танылмайтындығына сенеді. Осылайша олар ақиқатты білетін немесе білемін деп ойлайтын адамдарға деген қызғанышқа байланысты олардың білген нәрселерінің қате және мәні жоқ екенін көрсетуге тырысады. жүктеу/скачать 6,93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|