Нұсқаулар жиынтығы Мамандығы: -0306000 «Фармация» Біліктілігі: -0306013 «Фармацевт»



жүктеу/скачать 215,03 Kb.
бет3/16
Дата08.12.2023
өлшемі215,03 Kb.
#195665
түріНұсқаулар
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16
Байланысты:
Философия-Фарм-1-курс

9.Жаңа тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%)
Жаңа сабақтың тақырыбы бойынша мақсаты мен мазмұнына сай сұрактар қою.
10.Сабақты қорытындылау: 5 мин. (6%)
Сабақтын аякталуына байланысты окушылардың сабақтағы білімдерін және үйтапсырмасының дайындығына қарап бағалау.
11.Үіігс тапсырма беру. 5 мин. (6%)
Үй тапсырмасын тусіндіру, орындау әдістері мен тәсілдеріне бағыт беру.
Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету.
Үйге тапсырма: Философия пәні және оның қоғамдағы ролі.

  1. Мифтік көзқарас және оның тарихи ролі.

  2. Философиялық білімнің ерекшеліктері.

  3. Философияның негізгі бағыттары.

  4. Философияның маңызы мен ролінің ерекшеліктері

№ 2- сабақ

  1. Сабактыц тақырыбы: Ежелгі шыгыс және Антикалық философиясы.

  2. Сагат саны: 90 минут (100%)

  3. Сабақ түрі: Теориялық сабак

4. Сабақтыц максаты: Ежелгі Шығыс философиясының ерекшеліктерінаныктау. Антикалык философияның дамуы мен негізгі кезендерінің қалыптасуытуралы түсінік беру. Антикалық мектептер мен грек классиктерінің топтамасыболған антикалык философиясына түсінік қалыптастыру, ерекшелігін көрсету.
*оқыту: Философияның қалыптасуының тарихи алғышарттарын, ежелгі Қытайфилософиясының философиялык феноменін, ежелгі Қытайдын негізгі философиялық мектептеріи, көне үнді философиялық мектептері туралы түсініктер калыптастыру;
Көне грек философиясының қалыптасуы мен дамуының мәдени-әлеуметтік контекстігіндегі кезеңдерге бөлу, милет мектебін, классикалық кезеңдермен, ежелгі шығыс және Антика дәуіріндегі философтармен таныстыру және антикалық философияның Римдік кезеңі туралы кең түсінік беру;
*тәрбнелік:Коғамда болып жатқан процестерді терең түсіндіру, ойластыру және қалыптастыру. Оқушылардың пәнге деген дүрыс көзқарасын, білімге және еңбекке деген сезімдерін тәрбиелеу.
*дамыту: Окушылардың логикалық ойлау қабілетін дамыту.
5. ІУІатериалдық техникалық жабдыкталуы:
а) техникалық құралдар: компьютер, интерактивтік тақта, мультимедиялық
кұрылғы.
э) көрнекі және дидактикалық күралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбактар, электрондық окулықтар, таратпа, Роадег Роіт- та жасалған слайдтар.
б) оқыту орны: дәріс аудиториясы.
6. Әдебиеттер:

  1. Кішібеков Д. Сыздықов ¥. Философия.- А.,1994

  2. Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы. - А., 1994,2000

  3. Алтаев Ж.А., Мүқанбетэлі К. Философия тарихы. - А., 1999

  4. Әбішев Қ. Философия.- А., 1998,2000

¥йымдастыру кезеці - 5 мин. - (6%)
Оқушылардың назарын сабакка аудару, аудиториядағы окушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
Сабақты ұйымдастырудағы талаптарды іске асыру үшін мүгалім мен оқушылардын әрекеті:
а) Оқушылармен амандасу;
э) Окушылардын сабаққа катысуын тексеру;
б) Окушылардың сабаққа дайындығын тексеру;
в) Сабақтың мақсаты мен міндеті.
г) Сабакта құрал - жабдыктар мен көрнекіліктерді колдану;
7. Окушылардың отілгсн такырып бойынша білімін тексеру. 15 мин. (16%)
Окушылардыи үй тапсырмасының орындап келгенін тексеру, сабақты сұраудың жалпы әдістерін, бакылау сұрактарын пайдалану;

  1. Философия туралы түсінік. Философия бүкіл ғылыми жүйелердің көкесі.

  2. Философия пәні, кұрылымы және аткаратын кызметі.

  3. Дүииетаным және философия.

  4. Қазіргі кезеңде философияның алатын орны.

  5. Мәдени-тарихи контекстегі философия.

  6. Философияның негізгі мәселесі.

  7. Философия дүниетаным ретінде.

  8. Философиялык пайымдаудың басты тақырыптары.

8. Жаңа сабақты түсіндіру: 40 мин. (44%)
а) Жаңа сабактың тақырыбымен таныстыру;
э) Жаңа сабакты түсіндіру, колданатын әдіс, тарихи мэліметтерге шолу жасау, сабақка зерттеушілік жасау, проблемалык әдістердің көрінісі, жалпылау;
б) көрнекі құралдар, оқытудың көрнекі құралдарын қолдану;
в) сездік әдістер: сабак мазмұнын баяндау;
г) жаңа сабакты бекітудіц жалпы әдісін пайдалану.
Ежелгі шыгыс және Антикалык философиясы.
Біздің дэуірімізге дейінгі УП-УІ ғасырларда Эллада полистерінде (каііа-мемлекет) колонер, сауда, акшалай-заттык қатынастар жоғары қарқында дамып, осы себептердің негізіндс езіндік талап-мүдделері ерекшеленген әлеуметтік топтар пайда болды. Евпатридтердің билігінің орнына мемлекеттік тирандық, кейінірек келе, кұлдық демократия түрлері дүниеге келді. Азаматтардың қоғам сатысында алатын орны шыгу тегіне байланысты болмай, олардың мүліктік жағдайымен байланыстырылды. Осы себептер ой еңбегі мен дене еңбегінің бөлінуіне, осы негізде таза зиялылар кауымының пайда болуына, әртүрлі әлеуметтік топтардың талап-мүдделеріне сай саяси- әлеуметтік, философиялық көзқарастардың қоғамдык сана ретінде қалыптасуына экеліп соқты.
Сонымен катар, антика философиясының қалыптасуына Крит-микен, Гомерлік Греция кезеңдеріндегі эдеби-діни-мифологиялық көзқарастар және күнделікті өмір тұрғысынан тұжырымдалған данышпандық ой-пікірлер (жеті данышпан кезеңі) негізінде дамыган грек мәдениетінің сол кездегі Көне Шығыс мәдениетінің озык үлгілерін өз бойынасіңіруі (мысалы, сол кездегі афро-азия елдерінде жақсы дамыган математика негізінде грек ғұламалары дедуктивтік тәсілді дамытты) арқасында қалыптаскан әлемнің субстанционалдық негізін іздеген, рационалданған көзқарастар зор әсер етті. Демек, антикалық дүниетанымдык көзқарас өз кезеңіндегі гылыми жетістіктерге сүйене, езінің логикалық, категориялык аппараттарын жетілдіре отырып, философияның көзқарастық және рационалдық-жүйелік жақгарын тығыз байланыстыра қарастырып, алғашкы философиялык ой -пікірдін қалыптасып, кейінірек келе оның классикалык деңгейге дейін көтерілуіне мүмкіндік туғызды.
Б.д.д. VIIантикалык рухани даму мифологиялық көзқараска қарай бағытталды.Бұл кезеңді антикалық философия тарихында Сократка дейінгі, ал б. д. д. IIIғасыр ойшылардың мәнділіктің генетикалык бастамасын, түпнегізін жалпы дүниетанымдык көзкарастың негізі етіп алып, оны өзінің категориялык аппараты тұрғысынын түсіндіріп философиялық ойлауды биік деңгейге көтеруіне
байланысты кезеңді -Сократтан кейінгі немесе классикалык кезең деп екіге бөлінеді.
Сократка дейінгі кезеңде дүниеге келген алғашқы философиялық мектеп Кіші - Азияда шыккан Милет мектебі болды. Оның негізін қалаушы Милет қаласында өмір сүрген, жеті данышпандар қатарына жататын солардын ішінде ең сыйлысы Фалес болды (шамамен б. д. д. 625-547жж. ). Ол «Бастама туралы», «Күн туралы», «Күн мен түннің теңесуі туралы», «Теңіз астрологиясы» деген еңбектер жазган, бірақ олар біздің заманымызға жетпеген.
Аристотельдің өзінің «Метафизика» деген еңбегінде заттардың генетикалық бастамасын іздеген, олардың сол бастамадан калай пайда болғанын және содан қалай кайтып келетінін, басқаша айтқанда, денелердің өзгеруіне қарамастан, жалпы табиғаттың жойылмайтынын мәселе етіп көтергендердің ішіндегі біріншісі Фалес болды деп көрсетеді.
Фалестің ілімінше, барлық денелердің генетикалық бастамасы - су. Бүл жерде су-мұхит (нун), Абзулардың (Апсулардың) философиялық жиынтықталған ұғым. Фалес, бір жағынан, барлық денелер суда қалқып жүреді десе, екінші жағынан, ол жай су емес, ол «ақыл-ой», осы тұрғыдан ол құдай тектес дейді. Ол әлемдегі барлык заттардың омір сүруінің алғы шарты-мыс. Кун және баска әлемдік денелер судың буымен коректенеді. Әлем кұдайға толы, құдайлар әлемдегі болып жаткан құбылыстардың, іс-әрекеттің негізгі күші, сонымен қатар, сол денелердің өзіндік козғапыстарынын кайнар көзі ретінде - солардың жаны. Мысалы, магниттің жаны бар, себебі, ол өзіне темірді тартаалады.
Фалестің таным процесінде танып-білу бір бастамадан басталып, соның төңірегінде ой козғалуы керектігіне баса көңіл аударады.
Фалестің философиялық көзқарасы тұрпайы, балаң болғанымен, табиғат кұбылыстарын, олардың пайда болу, даму заңдылыктарын табиғи тұрғыдан танып-білуге ұмтылған алғашқы талпыныс болды. Оның ілімі өзінен кейінгі талай ғұламаларға сара жол сиякты бастама болып, философиялык ой-пікірдің одан әрі қарай дамуына үлкен үлес қосты.
Фалестің ілімін әрі қарай оның шәкірті және жолын куушы Анаксимандр (шамамен б. д. д. 611-545 жж. )жалғастырды. Негізгі еңбектері: «Табиғат туралы» (бұл еңбектің кейбір фрагменттері сақталған), «Жер картасы», «Глобус» (бұл еңбектер сақталмаған). Анаксимандр барлық денелердің бастамасын сол денелердің түпнегізі (субстанция) сатысына дейін кетерді. Бастаманы ол заттардыи түпнегізі - апейронмен теңестірді. Олай болса, апейрон бастама да, түпнегіз де. Симпликийдің айтуынша, Анаксимандрдың апейроны генетикалық бастама ретінде де, тупнегіз ретінде де таусылмайтын шексіз және төрт дүлей күштіц негізі ретінде шексіз, көмескі және мэңгі. Ол ешуақатта да қартаймайды, олмейді және жойылмайды. Ол мәңгі белсенділікте және қозғальгста болады. Ол өзінің осы касиетінің арқасында өзінен қарама-қарсы құбылыстар - ылгал мен күрғақтық, салқындық пен жылылық шығарады. Олар екі-екіден косылып, жер (кұрғактык пен салқындык), су (ылғалдык пен жылылык), от (кұрғақтык пен жылылық) түзейді. Осы тортеуі арақатынаска түсіп, олардың ортасында ең ауыр жер орналасады да, калгандары оны сумен, ауамен, жарыкпен (от) қоршайды. Аспан отының әсерімен судың біраз бөлігі буланады да, мұхиттардан жер көріне бастайды, сөйтіп, қүрлыктар пайда болады. Демек, апейрон космостың генетикалық бастамасы ретінде ондагы денелерді дүниеге экеледі. Аспан әлемі согыс арбасы дөңгелегінің шеңбері сияқгы үш сакинадан (шығыршақ) тұрады. Бұл сақиналар көзге көрінбейді. Төменгі сақинаның кептеген тесіктері бар, солтесіктер аркылы аспандағы оттар көрініп тұрады. Ортадағы сақинада бір ганатесік бар -ол Ай. Жоғары сақинада да бір тесік бар -ол Күн. Тесіктер толық, немесе аздап бітулері мүмкін, онда күн мен ай тұтылады. Сакиналар Жерді айналып жүреді, олармен қоса тесіктер де қозғалыста болады. Анаксимандр осылай жүлдыздардың, күннің, айдың козғалыстарын түсіндіреді.
Анаксимандр ілімінше, тіршілік теңіз бен күрлықтың шекарасы айда, аспан отының әсерімен пайда болады. Алғашкы тірі жэндіктер теңізде өмір сүрді, кейін олардың кейбіреулері оздерінің қабыршықтарын тастап, күрлыкқа шығып, тіршілік етті, сөйтіп, жануарлар пайда болды. Ал адам теңіз жануарларының бір турінің ішінде өсіп, өрбіп, ер жеткеннен (есейгеннен) кейін кұрлыққа шығып, өмір сүрді.
Анаксимандр ілімінің аңғалдығына қарамастан, онда табиғаттың даму заңдылыктарын табиғаттың өз логикасымен түсіндіруі. Табиғаттың диалекттикасының алғашқы қадамдары болды.
Анаксимандр ілімін әрі қарай оның шэкірті Анаксимен (б. д. длІғ. ортасы) жалғастырды. Негізгі еңбегі - «Табигат туралы». Анаксимен барлық денелердің негізі деп ауаны айтады. Ауа - шексіз (апейрос). Сөйтіп, Анаксимандрдің апейроны тупнегізден ауаның касиетіне айналды. Ауа үнемі козғалыста болады да, бірде қоюланып, бірде сұйылып, алуан түрлі заттар мен кұбылыстарды түзеді. Ауа сұйылғанда алдымен отқа, содан кейін эфирге айналса, қоюланганда - желге, бұлтка, суға, жерге және тасқа айналады. Ауаның сұйылуы жылылықка байланысты да, қоюлануы салкынға байланысты.
Анаксименнің ілімінше, жер және баска аспан денелері ауада қалқып жүреді. Жер қозғалмайды, ал басқа денелер ауанын әсерінен ылғи да қозғалыста болады. Күн де - жер , бірақ өзінің жылдам қозғалуының себебінен ыстық шокка айналған. Ауа тек қана денелердің бастамасы емес, сонымен бірге жанның да бастамасы. Ал жан болса, ол - бізді біріктіретін бастама. Анаксимен кұдайларды да ауадан пайда болды деген пікір айтады. Басқаша айтқанда, құдайлар ауаны жаратқан жоқ, керісінше, ауа кұдайларды жаратты. Олай болса, кұдайлар материалдық түпнегіздің модификациясы ғана.
Қорыта айтқанда, Милет мектебінің өкілдері Фалес, Анаксимандр, Анаксимен барлық заттардың, денелердің генетикалык бастамасын, түпнегізін құдайлардың құдіретінен іздемейді, олардың өзіндік ішкі мазмұнынан іздейді. Генетикалық бастаманың, түпнегіздің табиғаты, бір жагынан, зат тәріздес болса, екінші жағынан, ақыл-ойдан да қашық емес, сондыктан ол кұдайлармен пара-пар құбылыс.
Милет мектебінде калыптасқан философиялык дәстүрді ілгері қарай дамытқан Эфес каласынан шыкқан саяси қайраткер, гұлама ойшыл Гераклит (шамамен б. д. д. 544-483жж. ) болды. Оны іліміндегі терең ойлары үшін «тұңғиык» деп атаған. Негізгі еңбегі: «Табиғат туралы». Бұл еңбектің 130-дай фргменттері ғана сакталып, бізге дейін жеткен.
Гераклит заттардың түпнегіздік-генетикалық бастамасын от деп есептеген. От мэңгі және кұдай тектес деген. Әлемді кұдай да, адам да жараткан жок, ол өз заңдылығымен бірде лапылдап жанып, бірде сөніп тұратын, эр уакытта болған, бар және болатын тірі от. Оттан Ғарыштың пайда болуын Гераклит оттың «жетіспеушілігінен» болатын «төмен карай жол» десе, оттың «молдылығынан» Ғарыштың кері отка айналуын, өзінің түпнегізіне кайтып келуін «жоғарыға қарай жол» деп атаған. Сөйтіп, төмен-жоғары карай мэңгі козгалыстың нэтижесінде жалқыдан барлық заттар, керісінше, заттардан жалқы жаратылады. Әлемнің езгерутәртібі мен олшемі, оның объективті заңы - логоска байланысты, Логостың өзі от сияқты. Бірақ, сезім үшін - от сиякты болып көрінсе, ақыл-ой үшін - ол логос, объективті заіідылык. Логос тек кана гарышка тэн зандылык емес, ол адам жанына да тэн. Адамның жанына тэн логос ылғалдың булануынан пайда болады, ал, керісінше, жан өлшегенде, ол суға айналады. Жан тек ылгалды ғана емес, сонымен бірге, құрғақ та болуы мүмкін. Сонымен, жан қарама-қарсы екі құбылысты -ылғалды және құрғақ жаннан тұрады. Ылғалдык жаман жандарға тэн. Мысалы, ылғалды жан маскүнемдерге, ауруларға, күнделікті лэззат іздеген адамдарда кездеседі. Ал кұрғак жан - данышпан, ақылды адамдарда кездеседі. Жанның кұрғактығы - оның логосы. Мұндай логос ғарышты билейтін объективтік логос сиякты шексіз, терең келеді. Сондыктан жанның шегіне жетемін деп талпынсақ, жан логосының тереңдігі соншама - оган жете алмайсың.
Пифагор (б. д. д. 580-500жж. ) Біздің дэуірімізге дейінгі У1 ғасырдың аяғында философиялық ілімдер Кіші Азиядан «¥лы Элладаға» көше бастады. Осы кезеңде оңтүстік Италия мен сицилияда «пифагоршылар мектебі» деп аталатын одақ құрылып, онда қоғамдык өмірді діни-әдептілік тұргыдан реформалау қажеттілігі туралы ілім кең өріс алды. Пифагоршылар қоғамда анархияның етек алуына қарсы болып, кұдайдың айтуымен жасалган мемлекеттік заңдарды сақтау керектігінуагыздады. Пифагоршылардың өздері бірауыз болмағаны, осыған орай «ата жолын» куушылар мен мемлекеттік билікке барлық халық қатысуы керек деген ағымдардың арасында тартыстар болғаны белгілі.
Пифагор Самос аралында туып-өскенімен, ксйінірек келе, эртүрлі жағдайларға байланысты Египетте, Вавилонда (жрецтерден дәріс алған), Үндістанда болып, ең соңында «¥лы Элладаның Критон каласында өмір кешкен.
Пифагор мен пифагоршылар туралы Аристотель былай дейді: олар математикамен шын мәнінде шұғылданған алгашқы ойшылдар. Пифагор тек қана математикамен айналысып қоймай, оның негізгі қағидаларын - салдарды - жалпы әлемдік кағидаға айналдырған және сол сандардың ара катынастарын, олардың арасындағы пропорцияны - әлемдік үйлесімділіктің бейнесі деген көзқарасты өзінің философиялық ілімінің өзегі етіп қабылдаған. Оның пікірінше, сандар -барлық заттардың, гарыштың негізі. Пифагордың ғарыштың бастамасы, негізі деп отырған сандары жай күнделікті өмірде колданып жүрген сандар емес, олар -ғарыштың реттілігін, үйлесімділігін көрсететін сандар. Сандар тек денелерге ғана тэн бастама емес, олар эдептілікке де, рухани кұбылыстарға да, жанға да тэн. Жан дегеніміз сандардың үйлесімділігі. Жан мэңгі өмір суреді. Ол адам өлгеннен кейін жануарларга, өсімдіктерге ауысуы мүмкін. Бұл жерде біз Пифагорға Ежелгі Үндістандағы Ведалық ілімнің әсерін байқаймыз. Ежелгі Үндістандағы философиялық көзқарастардағы сиякты өмірдің негізгі мақсаты дейді Пифагор, жанды тазарту. Оған - құмарлықты жеңу, достық пен жолдастыкты дәріптеу сияқты эдептілік қағидаларын сақтай отырып жетуге болады.
9.Жаңа тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%)
Жаңа сабактың такырыбы бойынша мақсаты мен мазмұнына сай сұрақтар:
І.Антиктік философияның даму кезеңдері мен ерекше сипаттамалары.
Антиктік философия және оның проблемалары.
Платон мен Аристотель философиясындагы болмыс, таным, мемлекет туралы ілімдері.
10.Сабакты қорытындылау: 5 мин. (6%)
Сабактың аякталуына байланысты окушылардың сабактағы білімдерін және үйтапсырмасының дайындығына карап бағалау.
11.Үйге тапсырма бсру. 5 мин. (6%)
Тапсырма: Ежелгі шығыс және Антикалық философиясы.
Үй тапсырмасын түсіндіру, орындау әдістері мен тәсілдеріне багыт беру.
Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету.
№ 3 -сабак

  1. Сабактың тақырыбы: Батыс Еуропалык және араб түрік тілдес ортагасыр философиясы.

  2. Сағат саны: 90 минут (100%)

  3. Сабак түрі: Теориялық сабақ

4.Сабақтың максаты: Қүлиеленушілік қоғам күйреп, оның орнына Батыс
Европа елдерінің қай-кайсысында да феодалдык коғамдык қатынастар
калыптасып, христиан дінінің кең етек алып, тауарына байланысты «шіркеу
экейлері» мен «пұтка табынушылар» философиясының арасындағы мэмлеге
кел.мес күрестің орбу деңгейіне байланысты ортагасырлык философияны негізгіүш кезеңге бөліп карастырады. Біздің заманымыздың IIғасырынан бастап,алғашкы христиандык ойшылдардың ілімдерін жиынтыктап, кейін алолегетика(қорғау) деп аталып кеткен діни-философиялык багыт пайда болды. Өркениет,философия, мэдсниет шығыста да батыстағыдай эрқилы жылдармен жүріп дамыпкеледі. Шығыс философиясының өзіндік бір дербес ерекшелігі бар, ешкандайбұлжымай қатып қалған философия түрлерінің болмауы. Қайта бағыттардыңәртүрлі қалыптарына өміршеңдігіне, даналығына көз жеткіземіз.
*оқыту: Батысеуропалық ортағасырлык философияның ерекшелігі туралытүсінік беру. Ортағасырлық арабтық-мұсылмандық философияныңөзіндік ерекшеліктерімен таныстыру.
*тәрбиелік: Қоғамда болып жатқан процестерді терең түсіну, ойластыру жәнеқалыптастыру;
Окушылардын пәнге деген дұрыс көзкарасын, білімге және еңбеккедеген сезімдерін тәрбиелеу.
*дамыту: Окушылардың логикалық және философиялық ойлау қабілетін дамыту.
5. Материалдық техникалык жабдықталуы:
а) техникалык құралдар: компьютер, интерактивтік тақта, мультимедиялық күрылғы.
а) корнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбактар, электрондык окулықтар, таратпа, Роүүег Роіпг- та жасалған слайдтар.
б) оқыту ориы: дәріс аудиториясы.
6. Әдебиеттер:

  1. Кішібеков Д. Сыздыков ¥. Философия.- А.,1994

  2. Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы. - А., 1994,2000

  3. Алтаев Ж.А., Мұқанбетәлі К. Философия тарихы. - А., 1999

  4. Әбішев Қ. Философия.- А., 1998,2000

1) ¥йымдастыру кезеңі - 5 мин. - (6%)
Окушылардын назарын сабакка аудару, аудиториядағы окушылардын сабаққа дайындығын тексеру.
Сабакты ұйымдастырудағы талаптарды іске асыру үшін мұғалім мен оқушылардын әрекеті:
а) Оқушылармен амандасу;
э) Окушылардың сабаққа қатысуын тексеру;
б) Оқушылардын сабаққа дайындығын тексеру;
в) Сабақгың максаты мен міндеті.
г) Сабакта кұрал - жабдыктар мен корнекіліктерді қолдану;
7. Оқушылардын өтілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин. (16%)
1. Батыс Еуропа ортағасырлық философиясының негізгі екілдерін ата,
сипаттамасы және даму кезеңдері;

  1. Августин Аврелий шығармашылығындағы фйлософиялық идеяларын талда;

  2. Фома Аквинскийдің шығармашылығындагы философиялық идеяларын талда;

  3. Схолостика дегеніміз не?

б.Ортагасырлык араб тілді философияның дамуына не себеп болды? б.Ортагасырлык араб тілді философиясы қандай мәселерді шешеді? 7.Ибн-Синаның медицинадағы қызметі қандай?
8. Жаңа сабақты түсіндіру: 40 мин. (44%)
а) Жаңа сабақтың тақырыбымен таныстыру;
э) Жаңа сабакты түсіндіру, корнекі құралдарын колдану;
Батыс Буропалық және араб түрік тілдес ортагасыр философиясы
Құлиеленушілік қоғам күйреп, оның орнына Батыс Европа елдерінің кай-кайсысында да феодалдық қоғамдық қатынастар қалыптасып, христиан дінінің кең етек алып, тауарына байланысты «шіркеу экейлері» мен «пұтқа табынушылар» философиясының арасындагы мэмлеге келмес күрестің өрбу деңгейіне байланысты ортағасырлық философияны негізгі үш кезеңге беліп қарастырады. Біздің заманымыздың IIғасырынан бастап, алғашқы христиаңдык ойшылдардың ілімдерін жиынтықтап, кейін алолегетика (қорғау) деп аталып кеткен діни-философиялық бағыт пайда болады. Негізгі окілдері: Юстиан Мученик (100-167 ж.ж.), Тациан (2ғ. екінші жартысы), (Тертуллиан Квинт Септимий Флоренс (160-222 ж.ж.) т.б. Олар ез ілімдерінде христиан діні ежелгі грек философиясы сияқты жалпыадамзат алдында тұрған маңызды да күрделі мәселелерді көтеріп, оларга ежелгі грек филоофтарынан гөрі тереңірек, ауқыды және ұтымдырақ жауап береді, сондықтан да олрды христиан дініне сенбейтін билеушілер мен ғалымдардың сынауы негізсіз деген пікіді басшылыққа ала отырып, жана грек философиясының орнын басатын христиандық-діни философия жасауға бар күштерін салды. Барлық нактылықтың денесі бар. Құдай - нактылық. Демек, құдайдың да денесі бар.
Жалпы нактылыктың уақыттықбастамасы жок (Тертуллиан). Осы тұрғыдан апологеттер платоншылар мен гностиктердің тэн және жан туралы ілімдеін де сынға алады. Апологеттердің христин дінінің өнегелік кағидаларының артыкшылығын ескере отырып, оны мемлекеттік дінге айналдыру кажет деген идеясы, құдайдың мәні мен табиғаты, әлемнің жаратылуы, адам табиғаты мен омірсүру мақсаты туралы көтерген мәселелері ортағасырлык философияның келесі сатысы - патристика, схоластика кезендерінде өз көріністерін тапты.
Патристика (раіер - эке) деп шіркеу әкейлерінің діни философиялық ілімдерін айтады (Ш-УІ ғ.ғ.). Негізгі өкілдері: Клемент Александрийский, Амворсий Майландский (340-397 ж.ж.), Августин Блаженный (354-430 ж.ж.) т.б. Ш-ІУ ғасырларда жүйеленген бұл діни ілімде алғашкыда Христостың табигаты туралы пікірлер (кұдайлык, немесе адамдык табиғаты туралы) ал 323ж. ұлы император Константин христиандыкты мемлекеттік дін ретінде қабылдағаннан кейін, саяси-шіркеулік мәселелер алдыңғы шепке шығып, шіркеу экейлерінің көзкарастарында өз көріністерін тапты. Мысалы, Августиннің көтерген басты мәселесі христиан дінінің артықшылығын дәлелдеу арқылы, шіркеудің жанды билеуге кұқыктығы және ол - аспан мен жер арасын байланыстырушы деген сияқты идеяларды дәлелдеу үшін манихеялық, скептицизмдік және неоплатонизм қағидаларын басшылыққа алды. Оны осы ілімдердің кейбір әлементтерін сактай отырып, христиан дінінің жаңа бағытын қалыптастырганы үшін, кейін августинизм деп аталып кеткен агымның негізін қалаушы деп мойындады. Негізгі еңбектері: «Тэубеге келу», «Құдай қаласы туралы» т.б.
Августиннің ілімі бойынша, адам дүниеге келмей тұрып т.б. оның іс-әрекеттері, кылыктары кұдайдың ерік-жігерімен белгіленіп қойган. Ол белгі игілікке (адам оған лайықты болмаса да,) немесе азаптарға (жазықсыз болса да) бағытталган болуы мүмкін. Кұдай әлемді жаратканда, барлык заттардың турлерінің бастамасын енгізіп, әрі қарай өздері дамитындай мүмкіндік береді. Адамзат тарихы да осы заңдылыкка бағынады. Тарихтың даму негізінде адам санасының өзіне сенімділігі (бұл сенімнің негізі кұдай) мен құдайга деген суйіспеншіліктің танымдык күші жатыр. Осы түсінікті басшылыққа ала отырып, Августин адамзат тарихы бір-біріне қарсы екі патшалықтың күресінің нэтижесі деп тұжырымдайды. Олар құдайға қарсы, күнделікті өмірдін кызығын күйтгейтіндермен қүдайдың патшалығы арасындағы күрес. Августин қүдай патшалығы дегенде жердегі оның өкілі - рим шіркеуін айтады. Шіркеу қүдай патшалығы атынан сөйлейтін болғандыктан, оған жердегі пенделердің де бағынулары керек.
Августинизм теологиялық-философиялық бағыт ретінде Батыс Европа елдерінде XIIғасырға дейін үстемдік етті, кейін христиандык аристотелизмнің негізін қалаушы ұлы Альберт пен Фома Аквинский ілімдерімен ығыстырылды. Ортағасырлық философияның схоластика деп аталған кезеңі Европа тарихында Рим империясының күйреуінен бастап кайта өрлеу дэуіріне дейінгі 600-700 жылдай уакытты қамтиды. Бұл кезеңде егемендік алған көптеген Европа елдерінде (Италия, Франция, Англия, Германия т.б.) феодалдық қарым-қатынастар қалыптасып, христиан дінін когамдық өмірдің барлық салаларында өктемдік корсетіп, шіркеудің сауаттылыктың колжазбалар сактау ісінің ошағына айналған мезгілі болатын. Осындай мемлекеттік билік қолдаган катал діни үстемдік жагдайында философия өзінің бар ақыл-ой, күшін христиан догматтарын негіздеуге жұмсап, дін ілімінің күңіне айналған-ды. Осы кезеңдегі философиядағы ілім «схоластика» (мектептік ілім) деген атаққа ие болып, негізгі үш кезеңнен өтті: 1. Балауса схоластика (ІХ-ХІІ ғ.ғ.). Ғылым, философия, теология (дін ілімі) элі бір-бірімен біте кайнасып, ажырамаған, бірақ ақыл-ой әрекетінің жемісі мен кұндылыгын түсүнуді, универсалилерге (жалпылык) байланысты пікірталас негізінде үстемдіктің «заңдьшыгын» дәлелдеуді (Аристотельдің формальдік логикасы тұрғысынан) өзіне мақсат койған схоластикалык тәсіл қалыптасты.
Негізгі өкілдері: Ансельм Кентерберский, Иоанн Росцелин, Пьер Абеляр, Августин Аврелий т.б.

  1. Кемеліне жеткен схоластика (XIIIг.) Аристотельдіңеңбектері латын тілінде болса да, кепшілік арасына тарап, гылым мен философияның теологиядан бөлініп (Аль-Фараби мен Ибн Руштың «екі ұдай ақиқат» теориясы негізінде), философиялық-теологиялық ілімнің қалыптасып, кең етек алған кезең болды.Негізгі өкілдері ұлы Альберт, Фома Аквинский, Дунс Скотт т.б.

  2. Құлдырау кезеңі (ХІУ-ХУ ғ.ғ.) Шынайы ғылыми және философиялық ойлардың тез қарқында дамуының аркасында философиялық теологияның тек бедел мен атакка табынған, тэжірибеден, омірден алшак, керенаулық сарыны басым мистикалық ілімге айналуына байланысты схоластика мүлде нэтижесіз тіл безеген гылымсымак ретінде калыптасты. Негізгі екілдері: Уильям Оккам, Жан Буридан т.б. Схоластикалық тәсілдің негізін қалаушы және қорғаушы француз теолог-схоласты, философ Пьер Абеляр (1079-1142 ж.ж.) болды. Негізгі еңбегі: «Бар мен жоқ». Абелярдың пікірінше, шынайы емір сүретін - жалқылар, бірақ олардың езара ортак касиеттері болғандықтан, осы негізде эмбебап жалпы ұгымдар қалыптасады. Әмбебап жалпылар (универсалилер) шын өмір сүреді, себебі ол кұдайдың ақыл ойында бар.

Ортагасырдагы философиядағы негізгі күрес, айтыс «универсалий» деп аталатын жалпы ұғымдар, жалпылама мәселелердің теңірегінде, жалпының жекеге катынасы жайында болды. Философтар екі топка бөлініп күресті: біреулері жалпы ұғымдар (универсалилер) жеке, накты заттардан тэуелсіз, олардан бұрында пайда болған, бұл шын мәнінде құдаймен байланысты деп дәлелденді. Жалпы ұғымдар -универсалилер реалды емір сүреді, олар эуелбастан бар деушілер тобы реалистер (латынша «шын» деген сезден шыққан) деп, ал олардын философиялық бағыты реализм деп аталды. Бұл таза объективтік-идеалистік бағыт. Бұларға карсы екінші ағым жалпы ұғымдар ездігінше дербес емір сүре алмайды, тек нақты, жеке заттар ғана шын өмір сүреді, сондыктан олар алғашкы деп делінеді. Материалистік ағымды білдіретін бұл кезқарасты ұстанушылар - номиналистер (латынша потіпіз -«алау» деген сез) деп аталады.
Реалистердің кернекті өкілдерінің бірі - Италияда (1033-1109 ж.ж.) өмір сүрген архиепископ Ансельм Кентерберский болды.Оның ойынша жақсылық, эділеттілік, ақиқат ұғымдары адамның іс-әрекетінен тыс шынайы өмір сүреді. Ол кұдайдың бар екендігін дәлелдеуге тырысады. «Егер кұдай жок болса, құдай туралы ұғым да пайда болмас еді. Ал, кұдай туралы ұғымнын бар екені ырас болса, демек құдайдың да бар болғаны»-дейді Ансельм.Бұны Ансельм «Құдай болмысын онтологиялық жолмен дәлелдеу» деп атаған.
Христиандык діни ілімді Аристотельдің философиясымен байланыстырған, шіркеудің алғашқы схоластикалық ұстазы, ал 1879 жылдан бастап католик шіркеуінің шешімімен осы шіркеудің ресми теолог-философы деп жарияланады.
Фома Аквинский 1225-1226 жылы туылып 1274 жылы қайтыс болады. Негізгі еңбегі: «Теологияның жиынтығы» т.б. Аристотельдің іліміне сүене отырып, белсенді форма (реттілік принципі) мен тұрақсыз және калыптаспаған материяның (болмыстың элсіз түрі) арасындагы байланысты түсіндіру аркылы Иисус Хритостың бойындагы кұдайлык (идеялдық) және адамдык (материалдык) касиеттерін теориялық жолмен негіздеуге тырысады. Кұдайдың аркасында қосылған алғашқы бастамалар - форма мен материя - жеке заттар әлемін тудырады. Ол Платонның идеализмі мен Аристотельдің философиялық идеалистік жактарынпайдалана отырып, діни-идеалистік томизм философиясын жасады.
Оның ілімінше, материя формадан болек өмір сүре алады. Бұл, Фоманың айтуынша, ешбір материалдык дене жогары формадан, яғни жаратушы құдайдан тэуелсіз өмір сүре алмайды, содай-ақ күдай - таза рухани жан деген сөз. Тек табигат дүниесіндегі заттар үшін ғана форма мен материяның бірлігі кажет.
Фома Аквинскийдің ілімінше, жалпы идеялар универсалийлер үш түрлі өмір сүреді:

  1. Зат пайда болганға дейін - қүдайдың ойында;

  2. Заттардың өзінде - олардың мәні ретінде ;

3. Заттардан кейін, адамдардың акыл-ойында - сол заттардың үғымы,
абстракциялык ойдың нэтижесі ретінде.
Аквинскийдің пікірінше, қүдайдың табигатын түсіндіретін ілім, сондыктан шіркеу оны уағыздаушы ретінде азаматтык когамнан жоғары түрады. Демек, өкімет билігі кұдайдан жердегі тіршілік о дүниедегі болашақ рухани (діни) билікке бағынуы керек. Рухани билікті жүргізетін, аспанда -Христос, жерде - Рим папасы. Аквинскийдің ілімі ХГХ ғасырдың аягында калыптасқан қазіргі кездегі философияда өзіндік орын алып отырған неотомизмнің теориялық және идеологиялык арқауы болып отыр.
Роджер Бэкон (1214-1249) философияны, табиғаттану ғылымдарын теологиядан болу керектігін уагыздап, гылымдар гимаратының іргетасы -тэжірибе, эксперимент, математика деп есептеген. Білімнің қайнар козі - тәжірибе, логикалық пікір, гылыми бедел. Себебі тэжірибе - тэжірибе болғандықтан құндылыққа ие. Ал қалғаны осы тэжірибе аркылы дәлелденуі керек. Кейде тэжірибе де ақиқатқа жеткізе алмайды. Мұндай жағдайдаоған философия мен дін кемектеседі. Сөйтіп, Бэкон философияның міндеті - дінді корғау деген тұжырым жасайды.
Уильям Оккам (1300-1349 ж.ж.) - номиналистік бағыттың негізгі өкілі, ағылшын гұламасы. Оның пікірінше, әлем жеке заттар мен мәндерден тұрады. Мәнділіктердің негізгі аныктамаларының қасиеттері (трансценденталилері) өзінен бөлінбейді және қажеттіліктердің аркасында оның мәнінен тікелей туындайды. Трансценденталилер категориялардан да, біртектес заттарды қамтитын жалпы ұғымдардан да жоғары тұрады. Ал категориялармен жалпы ұғымдар заттардың таңбасы, белгілері ғана олар жеке дара өмір сүре алмайды, тек кана адам ақыл-ойында болады. Ақыл-ойдан тыс өмір сүретін тек жалкылар. Оккамның пікірінше, философиялық ақиқат пен діни ақикат екі түрлі қүбылыс. Ғылым үшін философия үшін ең маңызды нәрсе - интуиция мен білім арқылы ақиқаттығы дәлелденетін фактілер. Ақыл-ой күшімен құдайды, оның бар екендігін бұлжытпай білдіретін фактілер болғандықган, оған сену ғана керек.
Оркениет, философия, мәдениет шығыста да батыстағыдай эрқилы жылдармен жүріп дамып келеді. Бұл шығыстың қогам дамуының ерекшелігінен корінеді, яғни бұл мәдениеті мен философиясындағы ерекше өз корінісін тапкан, кайталанбас өз тарихы, салт-дәстүрі бар дербес Шығыс коғамын көрсетеді.Шығысфилософиясына үңіле зер салсақ, оның ешқашан жалпы болмағанын көреміз. Шығыс философиясының озіндік бір дербес ерекшелігі бар, ешкандай бүлжымай қатып қалған философия түрлерініц болмауы. Қайта бағыттардың эртүрлі қалыптарына өміршеңдігіне, даналығына коз жеткіземіз. Философиялык ғылыми ойдың даму орталығы ортағасырлық, мұсылмандық шығысқа ойысты да, сонау XVгасырға дейін мәдени өркендеудің негізгі ошагы сонда болды. Ортағасырлық шығыста ЛШ-ГХ ғ. Батыс Европаның мәдениеттілік даму деңгейі томен дэрежеде қалып қойған кезде араб-тілді философия араб мәдениеті кең өркен жайды. Бұл
арабтардың ұлттык сана-сезімінің оянуы, мәдениеттің кең өркен жаюы, VIIғ. Арабстанда жаңа ислам дінінің пайда болуымен де байланысты болды. Араб тілі ортак тілге айналды. Араб халифатының колөнері, шаруашылығы, суармалы жерді пайдалану мәдениеті мен техникасы, саудасы мен өндірісі Европаға қарағанда анағұрлым жогары дэрежеде еді. Осы себептердің бәрі ортагасырлық гылым мен философияның күрт дамып, өркендеуіне игі ықпал жасады. Араб мәдениеті көпұлтты болды. Оның дамуына арабтармен бірге түріктер, берберлер, парсылар мен египеттіктер де ат салысты. Бағдад каласында Платонның, Аристотельдің, Гиппократ пен Галеннің, Эвклид, Архимед, Платомейдің шығармалары араб тіліне аударылып, мұсылман жеріне кеңінен танымал болды. Аристотелизм ағымының ықпалы философияда өте кушті болды.Сөйтіп мұсылман перипатизмнің негізі каланды. Ол негізггі екі бағытқа бөлінді:
1. Аль-Кинди, Әл-Фараби, Ибн-Синаның атымен байланысты
шығармашылық
аристотелизм.
2. Ибн-Туфецль, Ибн-Руштың (Аверроис атымен байланысты испан
аристотелизмі).
Аль-Кинди (800-870 ж.ж.) - мұсылмандык шығыс припатының алғашкы өкілі,аристотелизмге алғашқы жол ашқан «араб философы». Ол табиғат кұбылыстарын детерменистік тұргыдан түсіндіруге басты назар аударған. Оның септілік байланыс, танымның үш сатысы туралы ілімі араб философиясы үшін сараптаудың үлгісі болып есептелетін болды. Аль-Киндидің пайымдауынша, танымның бірінші сатысына - логика мен математика, скіншісіие жаратылыстану ғылымдары, үшіншісіне философияны жатқызады. Демек, философияның накты ғылымдарға өте жақын, олармен тығыз байланыста деп айтқан. Ақыл-ойдың төрт түрін атап көрсетеді: оларды мэңгі әрекетшіл, «белсенді акыл-ой», «бейжай, енжар акыл-ой», «жол - жөнекей қосылған ақыл-ой», «жарияшыл ақыл-ой» деп бөледі. Ол бес категорияны рухани түпнегіз етіп алуды ұсынады: материя, форма, козғалыс, кеңістік пен уақыт.
Әл-Фараби (870-950 ж.ж.) Аристотельден кейінгі екінші ұстаз (Әбу Насыр Әл-Фараби) қазақ жерінде, Отырар қаласында дүниеге келді. Оның дүниеге көзқарасы шынайы болмысты танып білуге, адам бақытын о дүниеден емес, бұл дүниеден іздеп табуға мегзейтін еді. Өзінің «фусул-ал-мадани (мемлекет қайраткерлерінің макұл сөздері) дегенсоңғы шыгармаларында ол адам ғылымға түрліше тосқаул жасайтын мемлекеттен кетіп, ғылыми еркен жайған елде тұруға тиіс дейді. Әл-Фараби Аристотельге бас иген, ол Аристотельдің философиясына тусініктемелер жаза отырып, өз тарапынан да «гҒылымдардың шыгуы», «Гылымдар энциклопедиясы», «Гзгі кала тұрғындарының көзқарасы», «Мұздықтардың улкен кітабі». «Философияның аңсап үйрену үшін алдын ала не білу» кажеттілігі жайлы, «Ақылдың мәні турапы», «Әлеуметтік этникалык трактаттар», «Философиялық трактаттар» және т.б. философиялық еңбектер жазган. Оның пікірі бойынша, табиғат эуелде жараткан бір алланыц құдіреті күшінен пайда болып, одан былай өз алдына дербес зңдылыктармен өмір сүрді. Баска еш нэрсеге тэуелді болмайды. Жаратылыстың болмыстың түпнегізінде субстанция акциденция жатыр. Оларды танып-білу - қайнар көзі субстанция материя ұгымына жуық келеді, ал акциденция - субстанцияның түрліше көрінісі өзінің «Вакуум туралы» деп аталатын еңбегінде: табигатта вакуум (бостық) жок дейді.Ғүламаның этикалық ойларынан терең гуманизмнің лебі еседі, ол адамбаласын жаратылыстың, бүкіл жан иесі атаулының биік шоқтығы, сондыктан оны кұрметгеу, кастерлеу керек дейді, ол «бақытка жол сілтеу» деген еңбегінде өлгеннен кейінгі баянсыз бақыт туралы емес, тірі адамның бақыты туралы айтады. Оған жату үшін адам өзін-өзі жетілдіре отырып, қиын жолдан өту керек. Әл-Фараби философияны теориялык және практикалык деп екіге бөледі. Теориялык философия өзгермейтін, өткінші емес заттарды, практикалык философия өзгертуге немесе жасауға болатын заттарды зерттейді.
Ибн-Сина (Авиценна)(980-1037жж) Орта Азияда, Бұкара қаласынын маңында дуниеге келді.Әлемге эйгілі еңбегі: «Сауығу кітабы» (медицина жайлы). Оның болмыс туралы ілімі - материяны мәңгі жаратылыстан тыс кұбылыс ретінде карастырады. Дененің қайта тірілуі мүмкін емес. Оның ілімі бойынша универсалийлер уш ұдайы өмір сүреді:

  1. заттарга дейін, кұдіреттің ақыл-ойында;

  2. заттардың өзінде, себебі ол заттың мәні;

  3. заттан кейін адам санасында;

Қожа-Ахмет Иассауи (1094-1167 жж) Испинджапта (Сайрам) ибрагим Ибн Махмуд Диқанның эулетінде туылды. Ол сопылык «мистикалык ағымның» түркі тілдес тармағының негізін қалаушы. ХГГ ғасырда көне түркі тілде «Диуани Хикмет» (Даналык кітабі) еңбегін жазады. Сопылыкта бос кагида болмыс тұтастығы еді. Ол үш деңгейде абсолют аттар (архетиптер), феноминалдық дуние ретінде көрініс берді. Абсолют бұл кұдай, ақикат, жалкы шындык дүние болса кұдайдың көлеңкесі, ал оның арасында аталған (пайғамбарлар туралы).
Олар - абсолюттік пен көзге көрінетін материалдық болмыс арасын -жалгастырушы. Бул «Құдірегті атаулар» кұдайдың модусы мен атрибутын білдіретін теологиялық категория,сонымен бірге кұдай идеясының өмір сүруінің арқасында философиялық ұғым болып табылады. Феноменалды дүние дегеніміз -біздің нақты өмірімізде қүдайдың бар екендігін көрсетеді демек, акикат абсолютті болмысты тек қүдай иеленеді. Қалғанның бәрінде сол жаратқан «тұтас болмыс»:-алғанда өз бойында болған соң - одан соң вз шегінен шығады - акыр соңынан өзіне кайтып оралады. Адам өз бойына кұдай кұдіретінің барлық формаларын сіңірген, оның бойынан барлық мәнділіктері, әлем шындығының маңызы жинақталған. Сондықтан әлем - макрокосмос болса, адам - микрокосмос. Адам - құдай мен әлем арасындағы байланыс. Сопылар құдайдың өзінің мәнін тануға ұмтылады. Сопылық таным теориясында: (сопы - құдай мейірінің белгілерін өз жүрегінде іздеп, көргеннен дұрыс дейді).

  1. Субъектіден жалпылықка субстанцияға;

  2. Адам өзін-өзі танудан құдайды тануға;

  3. Бүтіннен жекеге оралу жүреді.

Сопы - кұдай мейірінің белгілері өз жүрегінен іздеп, көргенін дұрыс дейді. Сопы символикасында жүрек маңызды орын алады. Ол - кұдай сэулесі түсірілетін айна, бірақ ондағы кұдай бейнесін көру үшін бұл айнаны жалтырату керек. Сопылықтың өзіне тэн айырмашылыгы - құдайды сүю, идеясы толық дамыган. Барлық сопы ақындары поэмаларының өзегі - құдайды сүю такырыбы, көбіне құдай - сүйікті, ал акын - гашыкқа ұқсатылады. Иассауидің басты мақсаты құдаймен табысу, оның бейнесін көру.
9.Жана тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%)
Жаңа сабак: Батыс Еуропалық және араб түрік тілдес ортағасыр философиясы.
Жаңа сабактың такырыбы бойынша максаты мен мазмұнына сай сұрақтар қою. Жаңа сабақты бекітудің жалпы әдісін пайдалану.
10.Сабакты қорытындылау: 5 мин. (6%)
Сабақтын аяқтапуына байланысты окушылардын сабактағы білімдерін және үйтапсырмасының дайындығына карап бағалау.
И.Үйгетапсырма беру. 5 мин. (6%)
Үй тапсырмасын түсіндіру, орындау әдістері мен тәсілдеріне бағыт беру.
Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету.

  1. Батысеуропалық ортагасырлық мәдениеттегі философия мен діннің феноменін;

  2. Христианшылдык және антикалық философияны;

  3. Философиялык ой кешудің жаңа теоцентрлік тәсілінің ерекшелігін түсініп алуықажет;

  1. Ортағасырлык батысеуропалық философияның негізгі ойлары мен мәселелерін;

  2. Ортағасырлық философияның дамуының негізгі кезеңдері: патристика жәнесхоластиканы;

№ 4- сабақ

  1. Сабақтың такырыбы: Кайта өрлеу және жаңазаман философиясы.

  2. Сағат саны: 90 минут(100%)

  3. Сабақ түрі: Теориялык сабақ

4. Сабақтын максаты: XVғасырдың аягында өндірістің, сауданың, әскериқұралдың жедел қарқынмен өсуі техниканың, табиғаттану ғылымдарының,математиканың, механиканың дамуына себепші болды.Ал, қоғамдық өмірдеқалыптасқан бұл жайлар схоластикалық ой-пікірлерден тазарып, таза табиғаттануғылымдары тұрғысынан әлемдік процестерді және адам табиғатын түсініп- білугежол ашты. Қайта ерлеу кезеңі философияның гуманистік сарында болуынакатоликтік шіркеудің рухани кыспағынан кұтылуға ұмтылған адамдардыңеркіндік, бостандык туралы идеялары ықпал жасады.
*оқыту: Қайта өрлеу және жаңа заман кезеңінің философиялық дуниетанымдықкөзқарастарының ерекшеліктері туралы түсінік беру.
*тәрбиелік: Қоғамда болып жаткан процестерді терең түсіну, ойластыру жәнеқалыптастыру. Окушылардың пәнге деген дұрыс көзқарасын, білімгежәне еңбекке деген сезімдерін тәрбиелеу.
*дамыту: Қазіргі озық ойлармен идеяларды меңгерту, оқушылардыңфилософиялық және логикалық ойлау кабілетін дамыту.
5. Материалдық техникалық жабдықталуы:
а) техникалық құралдар: компыотер, интерактивтік тақта, мультимедиялык құрылғы.
э) корнекі және дидактикалық құралдар: өзіндік жұмыстарға арналған кеспелер, тест тапсырмалары, сөзжұмбактар, электрондық окулықтар, таратпа, Роүуег Роіпі- та жасалған слайдтар.
б)оқытуорны: дәріс аудиториясы.
6. Әдебиеттер:

  1. Кішібеков Д. Сыздыков ¥. Философия.- А.,1994

  2. Бейсенов Қ.Ш. Философия тарихы. - А., 1994,2000

  1. Алтаев Ж.А., Мұқанбетәлі К. Философия тарихы. - А., 1999

  2. Әбішев К- Философия.- А., 1998,2000

1) Ұйымдастыру кезені- 5 мин. - (6%)
Окушылардың назарын сабакқа аудару, аудиториядағы оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру.
Сабакты ұйымдастырудагы талаптарды іске асыру үшін мұғалім мен окушылардың әрекеттерін пайдалану:
а) Окушылармен амандасу;
ә) Окушылардың сабаққа катысуын тексеру;
б) Окушылардың сабаққа дайындығын тексеру;
в) Сабақтың мақсаты мен міндеті.
г) Сабақта кұрал - жабдыктар мен көрнекіліктёрді қолдану;
7. Оқушылардың отілген тақырып бойынша білімін тексеру. 15 мин. (16%)
а) Барлық окушылардың үй тапсырмасын орындауын тексеру;
э) Оқушылармен уақыт бойынша жұмыс істеу;
б) Сабақты сүраудын жалпы әдісі. бакылау сұрақтарын пайдалану;
в) Окушылардың білімдерін багалау:
г) Үй тапсырмасын корытындылау.
8. Жаца сабақты түсіндіру: 40 мин. (44%)
а) Жаңа сабактың такырыбымен таныстыру;
ә) Жаңа сабакты түсіндіру. колданатын әдіс, тарихи мэліметтерге шолу жасау, сабақказерттеушілік жасау, проблемалық әдістердің көрінісі, жалпылау;
б) көрнекі құралдар, окытудың көрнекі құралдарын қолдану;
в) сөздік әдістер: сабақ мазмұнын баяндау;
г) жаңа сабақты бекітудің жалпы әдісін пайдалану.
Қайта ор.іеу және жаңа заман философиясы.
Біріншісі (Н.Кузанский, Пикоделла, Мирандолла, Леонардо да Винчи т.б.) адамның еркін, бостандығын өздерінің философиялық ілімдерінің негізгі өзегі етіп кабылдап рухани өмірде, мәдениетте гуманизм деген бағытты дүниеге әкелсе, екіншісі - (Н.Макиавелли, Томас Мор, Томазо Кампанелла) адам бостандығын жүзеге асыруға кедергі болыпотырған коғамдық құрылысты сынап, утопиялык-социалистік идеяга бой ұрса, үшіншісі - (Н.Коперник, Д.Бруно, Г.Галилей) табигаттану гылымдарының жетістіктеріне сүйене отырып, христиан дінінің әлемнің пайда болуы және оның құрылысы туралы іліміне сэйкес келмейтін, табиғат кұбылыстарын өз заңдылықтарына сүйеніп түсіндіруге болатын көзқарастың дамуына үлкен әсер еткен революциялық жаңалықтар ашты.
Схоластикалык философиядан гуманистік идеяға толы философиялык көзқарасқа жол ашқан неміс ойшылы Николай Кузанский шын аты-жөні Николай Кребс (1401-1464 ж.) болды. Негізгі еңбектері: «Мүмкіндіктің болмысы туралы», «Жер шарының айналуы туралы», «Құдайдың көріпкелдігі туралы» т.б. Кузанский пікірі бойынша, әлем карама-қарсы заттардан тұрады және олар, математикадағы теңдеудің екі жағындағы мүшелерінің бір- біріне өте алатыны сияқты, бір-біріне ауысып отырады. Ауыскан қарама-карсылыктардың теңесуі тек кұдайға ғана тэн. Жалпы алғанда материалдык денелер құдай жаратқаннан кейін өз заңдьшықтары бойынша дамып өзгеріп отыратын болғандыктан, оларды танып білуге болады.
Бұл ретте адамдарға математикалық тәсіл мен тэжірибе көмектеседі. Кез келген теориялар мен концепцияларды тэжірибеде дәлелдеуге, не болмаса теріске шығаруға болады. Адамдар да заттар сиякты микрокосмосқа жатады және ол кұдайдың көрінісі болып табылады. Бірақ өзінің ақыл-ойының, іс-әрекетінің аркасында кудаймен қатар турады. Осыдан келіп, «адам дегеніміз оның акыл-ойы»- деп түжырымдады. Ақыл-ойды табигаттың заңдылыктарын білу аркылы уздіксізтолыктырып отыру кажет.
Гуманистік ойды қалыптастырып, оны жалпы адамзаттық мәдени кубылысқа айналдыруда Италияның үлы суретшісі, табиғат зерттеуші ғалым, көрнекті философ Леонардо да Винчидің (1452-1519 ж.ж.) қосқан үлесі өте зор болды. Да Винчидің философиясы беделдіктің әсерінен бас тартып, тәжірибеге, адамның ақыл-ойының кушіне сену негізінде табигаттың бірлігін адамзат мәдениетінің өміршеңдігін дәріптеумен ерекшеленеді. Ол осы турғыдан ортағасырлық схоластиканы сынға алып, оны софистика сиякты пайдасы жоқ ілім деп есептеді. Жалпы алғанда Да Винчи «философиялық тас» іздестірудің өзі пайда бермейтін іс, себебі табиғат қудайдың занджылығына емес, өзінің қажеттілік заңына бағынады да, үздіксіз өзгерісте, даму үстінде деп тужырымдайды. Мысалы, белгілі бір жағдайда су буға, бу мұзға, муз кайтадан суға айналады.
Да Винчи Әл-Фраби мен Ибн Руштын «екі ұдай акиқат» теорияларына карсы болды. Оның ойынша, діни ақиқат деген жоқ, себебі құдайдың өзі де жок, шын ақиқат - тек ғылыми ақиқат кана. Ғыльтмда табысқа жетудің бірден-бір жолы
- математика тәсілі мен тэжірибе. Жаллпы гылыми жетістіктердің кундылығыолардың практикада колданылуға мүмкіндігінің болуымен айқындалады. Осытұргыдан ол механикаға аса зор кеңіл боліп. өзі осы айтылған кағидалар негізіндекөптеген инженерлік идеяларды жүзеге асыруға тырысты (парашют, ушатынканат, тоқыма станогі т.б.)
Да Винчи алғашқылардың бірі болып сурет өнері саласында сынның мазмуны туралы пікір айтып, әстетикалық талғамның қалыптасуына үлкен әсер етті.
Адам - еркін, бостандығын жүзеге асыруда коғамнын мемлекетгік рөлін көрсететін ағымдардың ішінде ерекше орын алатын италияндық саяси қайраткер және тарихшы Николай Макиавеллидің (1469-1527 ж.ж.) ілімі еді. Негізгі шығармалары: «Билеуші және Тит Ливидің бірінші декадасытуралы пікірлер», «олардың принциптері» (қағидалары)т.б. Макиавелли Тит Ливидін шығармалары негізінде саяси іс-әрекет тәртібін жүйелеп, христиандыққа дейінгі Рим империясының этикасымен күшін дәріптейді. Мемлекеттің қайсысы болса да, римдіктердің күші мен улылығы сияқты қасиетке ие болуы үшін, өз іс-әрекеттерінде дурыс деп тапқан тиісті шараларды колданулары қажет. Ал бул жолда эдептілік кагидалары мен азаматтык бостандық ығыстырылып, ескерілмей қалса, онда турған ештеңе де жоқ, билеуші оған көңіл бөлмеуі керек. Макиавеллидіңбул ілімі «макиавелизм»деп аталып кеткен, саясатта ез максатыңа калай жетсең де дурыс деген қағиданың қалыптасуына экеп сокты.
СОл кездегі қоғамның халықтың әлеуметтік талап-сұраныстарын шеше алмауы негізінде утопистік (қиялы) социалистік идеялар пайда болды. Томас Мор (1478-1535 ж.ж.) «Утопия», Томаза Компанелле (1568-1639 ж.ж.) «Күн дала» атты шыгармаларында «беймәлім жерде», «кун калада» эділегті коғам орнаған, оларда байлар да, кедейлер де жок, бул мемлекеттерде меншік иесі - қоғам, ал жеке адамдар сол коғамның мушелері ретінде ецбек нэтижелерін тең бөліседі, оларда билеушілер де, қарапайым адамдар да заң алдында тен және олар эр түрлі діндергедәйектілікпен қарайды. Бірак, діндерде өндірістік процестерге кесел келтіретіндей эртүрлі тыйым салатын кағидалар аз болуы керек. Жастарды тәрбиелеу ісі коғамныц колында болады, ал оларды дінбасылар баскарады.
Т.Мор мен Т.Компанелланың идеалды мемлекет пен коғам туралы пікірлері элжуаздығына, киялилығына қарамастан кейінгі социалистік ілімдердің калыптасуына әсер етті.
Әлемдегі процестерді өз заңдылыктарына сүйеніп, түсіндіруге багытталған Н.Коперниктің (1473-1543 ж.ж.) негізгі еңбегі - «Аспан денелерінің айналуы туралы» әлемнің күн орталык жаратылысы кағидасыиың негізінде Джордано Бруноның (1548- ІбООж.ж.) философиялық көзкарастары қалыптасты. Негізгі еңбектері: «Себептілік, бастама және біртүтастык туралы», «Әлемнің және заттардың шексіздігі туралы», т.б.
Бруноның пікірінше, табиғаттан тыс ешқандай күш жок. Ол кеңістікте де, уакытта да шексіз, ал козғалыс оның өмір сүру тэілі. Табиғат өз зандылығымен өмір сүреді. Әлем мен құдай бір. Әлем - универсум (эмбебап бастама), жалғыз ғана мәнділік. Сондыктан ол мэңгі және өзгермейді. Ал әлемге кіретін денелер сансыз көп, олар үздіксіз қарапайым және өзгерісте болады. Барлық заттар өшпейтін, мәңгі. козгалыста бөлшектерден тұрады. Оларды Бруно - монада деп атады. Монаданың материалдык денелерге ғана емес, психикага да катысы бар. Ал психикалық кұбылыс барлык заттарға тэн болғандыктан әлемде жансыз денелер жок. Осыдан келіп Бруно әлемде шексіз және сансыз көп тіршілік түрлері болуы обден ыктимал деген тұжырым жасайды. Бруноның козкарасынан жүйеленген түрде колданылған Демокрит пен Гераклиттің ілімдерінің ыкпалын байқаймыз.
Жалпы алғанда, кайта өрлеу философиясы антика философиясындағы гуманистік дәстүрді, ортағасырлық шығыс мәдениетінің алдыңғы қатарлы ойларын өз заманының талап- тілегінің қажетіне жаратып, жаңа заман ғылыми көзқарасының қалыптасуына зор ықпал етті. Өндірістік тәсіл мен құралдардың жедел қарқынмен дамуына байланысты, калыптаса бастаған қоғамның жаңа талап, сұраныстарын қамтамасыз етуге ескі схоластикалык ілім мен діни көзқарастар кедергі болды. Жаңа заманға жаңа ғылыми жаңалықтар, жаңаша дүниетанымдық көзкарастар керек еді. Осы себептен ғылымның пайдалы деп табылған жаңа салалары тез дами бастады. Гидростатика, механика, геометрия, т.б. ғылымдар саласында қол жеткен табиғаттану, философия ғылымдарына үлкен әсер етіп, философияда механистік көзқарасты және метафизикалық ойлау тәсілін қалыптастырды. Тіпті қоғамдық өмірді де, адам табиғатын механика тұрғысынан карастыру эдетке айналды. Философияда механикалық, метафизикалык көзқарастың қалыптасуына зор үлес қосқан ойшыл - агылшын философиясының негізгі өкілі, ғылыми зерттеудің индуктивтік тәсілінің негізін қалаушы Френсис Бэкон (1561-1626 ж.ж.) еді. Негізгі еңбектері: «Ғылымдар табысы», «Жаңа органон», «Жана атлантида» т.б. Бэконның ілімінше, адамның негізгі мақсаты -табигат күштерін игеру. Табиғаттың сырын, заңдылыктарын білген адам оларды өз кажетіне жарата алады, ал табиғатты материяны карастыру арқылы түсінуге болады. Материяның касиеттері көп, солардың ішіндегі негізгісі - қозғалыс. Қозғалыс материяның кеңістіктегі орын ауыстыру гылымдары тәсілмен кабылдап білуге болатын денелер ғана, ал жан, рух т.б.ғылыми тұрғыдан танып-білуге болмайтын болғандықтан - нақты шындықка жатпайды. Табиғатты накты танып-білу негізінде мәдени өмірді максаттылықпен өзгерту адамзаттың негізгі максаттарының бірі. Бұл жолда адамдар эр нэрсеге сеніп - табынушылық , жалған эксперимент екендерін түсінулері керек. Ал танымның жалғыз ғана дұрыс тәсілі -индукция. Бэконның түсінігінше зерттелетін заттардың қасиеттері ешуақытта өзгермейді және олар бір- бірімен байланыста болмайды.
Дін мен ғылым бір-біріне кедергі жасамай, эрқайсысы өз жолымен ақиқатка жетулеріне болады.
Томас Гоббс (1588-1679 ж.ж.) Бэконның ілімін жалғастырушы және бір жүйеге түсіруші. Ол механикалык тәсіл арқылы әлемдік кұбылыстармен қатар таным процесінде, қоғамдық құбылыстарды да қарастырып, жүйеленген механикалыккөзкарастың негізін калады. Негізгі еңбектері: «Адамзат туралы философиялык бастапкы негіздеме», «Левиафан - материя, форма, мемлекеттік, діни және азаматтык билік».
Гоббстың пікірінше, объективтік шындык дегеніміз денелер жиынтыгы. Материя мен дене синонимдер. Бейзаттық құбылыстар болмайды.
Денелер кеңістікте көсіледі және салыстырмалы козғалыста болады. Олар түйсіктер аркылы қабылданып, санамызда ұгымдар қалыптастырады. Материя, денелер, өздерінің геометриялық сипаттары аркылы ажыратылады. Сондықтан, геометрия ең басты ғылыми ойлау тәсілі. Ойлау дегеніміздің өзі - есептеу, математикалык амалдардың жиынтыгы.
Барлық денелер, әлем себептілікке байланысты болгандыктанжігер де себептілікке багынышты. Ал жігер мен бостандық адам табигатының нэтижесі болғандыктан, кажеттілікке байланысты еркін бола алады. Алғашкы қауым кезінде адамның табигаты өзін- өзі сактау, ләззатка ұмтылу сияқты эгоизмге негізделген қажеттіліктен туатын еді де, калыптасқан әлеуметтікжағдайга карап оз іс-әрекетін ерікті түрде тацдайтын. Ал эрқайсысының еріктері бір-біріне карама-қайшы келгендіктен. сол кездегі адамдардың табиғи көрінісі барлыгынын барлыгына күресі болатын.
Джон Локк (1632-1704 ж.ж.) ағылшын философы, психологы, педагогі. Негізгі еңбектері: «Адамның ақыл-ойы туралы тэжірибе»т.б. Таным концепциясын психологиялык теория түрғысынан негіздеп, психологияның ғылым ретінде калыптасуына жол ашты. Егер Бэкон білім-тэжірибеден шыгады десе, Локк оғанкосымша тэжірибенің өзі сезімдік түйсінулер аркылықалыптасқан деді. Локктың танымтеориясы негізінен үш қағидадан тұрады:

  1. адамда «туа біткен идеялардың» болуы мүмкін емес, себебі идеялардың өзі тэжірибе арқылы пайда болады;

  2. адамның дүниеге келгенкездегі ақыл-ойыештеңе жазылмаған таза такта немесе «ак кагаз» сияқты, ло тек тэжірибе аркылы мазмүнга толады.

  3. ақыл-ойда тек сезімдік түйсіктер арқылы қабылданған мэліметтерден басқа ештеңе жоқ, себебі дүңиеге шығатын терезе - түйсік.

Психиканың калай қалыптасқанын түсіндіру максатында Локк идеялардың екі түрін қарастырады. Олар: бірінші сапалы идеялар және екінші сапалы идеялар. Бірінші сапалы идеяларға дененің түр, сан, орын, қозғалыс, тыныштық т.б. сол сиякты касиеттері жатады, біз оларды шындығында кандай болса, тура сол күйінде қабылдаймыз. Ал екінші сапалы идеяларға денелердің иіс, бояу, дәм т.б. сол сияқты касиеттері жатады, оларды біз субъективтік тұрғыдан кабылдаймыз.Осы екі сапалы идеялардың түйсіктерге әсер етуі аркасында біздің санамызда екі түрлі ұғымдар мен пайымдаулар калыптасады. Біріншісі - күрделі пайымдаулар ұғымдар. Олар тек тэжірибе арқылы калыптасады да, ой белсенділігін талап етеді. Осы негізде гылымдар дамиды. Ал екіншісі - сыртқы денелердің түйсіктерге әсер етуінен. не болмаса рефлексия арқылы пайда болған карапайым ұғымдар, пайымдаулар.
Ақикат дегеніміз, Локктың пікірінше, идеялардың өзара сэйкес келуі (ұгымдардың, пайымдаулардың «бірінші», «екінші» идеяларга) және көпшіліктің өзара келісімі.
Адамның куанышын тудыратын және күшінөсіретін істің барлығы - игілік, ал оған карама-қарсы іс-әрекет бақытсыздық. Ен жоғары заң, адамды куанышқа бөлейтін болғандыктан ең басты игілік болады. Локк мемлекет туралы ілімінде халықтың егемендігі негізінде қалыптаскан конституциялық монархияны жақтайды. Мемлекет билікті бөлу (заң шығару, атқарушы және сот биліктері) арқылы әлеуметтік топтарға бостандық және құқыктық теңдікті сақтауға кепілдік жасауы тиіс.
Қорыта айтқанда, Бэкон, Гоббс, Локктың ілімдері механикалық метафизикалык философиянын іргетасын қалап, ғылыми зерттеудің индуктивтік және геометриялық тәсілдерін әмбебап (универсалдык) тәсілдер дәрежесіне дейін көтеріп озінен кейінгі ғұлама ойшылдарга үлкен әсер етті.
Англияда философияда «идеалистік сенсуализм» деп аталып кеткен бағыт калыптасты. Оның ірге тасын Дж.Беркли және Д.Юм деген ойшылдар калады.
Беркли Джордж (1684-1753 жж) агылшын философы. Негізгі еңбегі: «Танымның бастамасы туралы трактат».
Берклидің ілімі бойынша «жалпы материя» деген бос сөз. Үшбұрыш деген жалпы ұғымның дүниеде болмайтыны сиякты, «жалпы материя» да болмайды. Ал жеке материялдык деиелер кұдайдың ойында идея ретінде өмір сүреді. Олай болса, шынайы омір суретін заттар емес, рухтың, жанның және «меннің» түпнегіздері. Адамдар үшін нағыз объективтік шындық - біздің санамыздағы құдіреттің белгісі -«еске алу». Демек, жеке денелердің омір сүруі дегеніміз, олардың түйсіктер арқылы кабылдануы арқасында «меннің» идеяларына айнала алуы. Қозғалыс деп жүргеніміз - құдайдың үздіксіз белсенділігі. Кеңістік пен уақыт та сезімдік «еске алудың» бір түбірлері. Мысалы, уақыт - түйсіктердің бірінің соңынан бірінің ауысып отыру дәйектігі. «Меннің» жойылуымен бірге бұл аталған кұбылыстар мен денелердің жойылмайтын себебі, озіндік «меннен» басқа «бөтен меннің» болуы.
Таным процесінде БЕркли басты рөлді «тікелей сезімге» береді. Ол -сезімдік тэжірибенің нәтижесі, ал сезімдік тэжірибенің езі санамыздағы кұдіреттің белгісі - «еске алудың» жиынтығы. Сөйтіп, «тікелей сезім» аркылы калыптаскан ұғымдар объективтік шыңдықтың субъективтік кескіні емес, түйсіктердің «еске алудың» жиынтыгы. Демек, біздің танып-білі жүргеніміз накты денелердін озі емес, түйсіктердің жиынтыгы ғана екен.
Берклидің ілімін әрі карай жалғастырған, тарихшы, дипломат, философ, ағылшын агартушылық кезеңінің көрнекті окілі Давид Юм (1711-1776 жж) болды. Негізгі еңбектері: «Адамның ақыл-ойы туралы зерттеулер», «Діннің табиғи тарихы», «Табиғи дін туралы пікірлер», т.б.
Юм ешқандай түпнегізді мойындамайды. Себебі, лол үшін шын мәніндегі түпнегіз емес, идея ғана. Ал идеяны тудыру үшін объективтік шындыкта өздеріне сэйкес келетін заттардың болуы міндет емес. Түпнегіз идеясы сезім мүшелерімен тэжірибе арқылы алынған деректерді көбейту, азайту, байланыстыру сиякты ой күшінің қабілеті арқылы калыптасады. Мысалы, кұдай идеясы адамдарға тэн акыл, данышпандық, кайырымдылық, көрегенділік т.б. с.с қабілеттіерді жинап, оларды адамның озінен тыстатып, табиғатта жоқ құбылысқа телуінен пайда болады. Тэжірибенің озі Юмның түсінігінше, себептері белгісіз және түсінуге болмайтын «әсерлердің үздіксіз кимылы». Ал фактілердің себептері мен салдарын қайталанып койылған тэжірибе және ез алдына дербестігін «ойлауға эдеттену» арқылы танып-
білуге болады. Бүл жерде «ойлауға эдеттену» - өзіне себептілік инстинктінің көмегінін аркасында, себептілік заңы ретінде өмір сүретін кұбылыс. Демек, Юм объективті себептілікті жокка шыгара отырып, сезім «әселерінен» туындаған идеяларды субъективтік себептілік ретінде мойындайды. Себептілік заңы тек кана жүргізіліп жатқан тэжірибе шеңберінде үстемдік ете алады, ал оны тэжірибелік деректерден транценденттік идеяларға таратуға болмайды. Таным процесінің ең басты мақсаты - тэжірибе арқылы айқындалған табиғи қүбылыстардың себептерін жиынтыктап, олардан туындайтын көптеген салдарды сан жағынан аз жалпы себептерге бағындыру.
Адамдардың іс-әрекетінің негізінде себептілік жатыр. Бұл себептіліктер біздің табиғи қалыптасуларымыз, сұраныстарымыз және кұмарлығымыздың негізінде қалыптасады. Ал ақыл-ой себептіліктің негізі бола алмайды, демек ол ешқандай іс-әрекет туғызбайды. Ол тек қана ақиқат пен жалғандык, табиғилық пен жасандылық туралы ой сараптап, олардың орталарын ажырата білуге үйретеді.
Юм осы уақытка дейін айтып келгеНдей «агностик», «скептик» емес, биологиялық антропологиялык түрғыдан философиялық рационалистік бағытқа қарсы шыққан реалист.
Егер ағылшын философтары білімді тек сезімдік түйсіну арқылы алуға болады деп есептесе, француз галымы және философы Рене Декарт (1596-1650жж) акыл-ойды таным процесінде бірінші орынға қойып, тәжірибенің рөлін сол ақыл-ойдың мэліметтерімен тексеретін карапайым практикаға дейін тусіреді. Негізгі еңбектері: «Тәсіл туралы ойлар», «Бірінші философия туралы метафизикалық олар», «Философия бастамасы» т.б.
Декарттың философиясы ез бастамасын «күмәндану» қағидасынан алады. Ол дәстүрлі қалыптасқан пікірлерге де, сезімдік танымның ақиқаттығына да күмәнданады. Нағыз шындық - «күмәндануды» ойлаудың қабілеті деп мойындау. Оның «Мен ойлаймын, олай болса, өмір сүремін» деген қагидасы төмендегідей тү-жырым жасауға мүмкіндік береді: біріншіден, ол танымның негізін объективтік шындықтан іздемейді, керісінше таным процесінің өзінен табуға ұмтылады; екіншіден, бұл қағида оны мәнділіктің субстанциясы (түпнегізі) бар екенін мойындауға итермелейді.
Декарттың пікірінше бір мезгілде, бір-бірінетэуелсіз, бірақ байланысты рухани түпнегізбен (кұдай) катар, материалдық түпнегіз де (табиғат) өмір сүреді. Рухани түпнегіздің ажырамас ең басты атрибуты - кеңістікте көсілуі.
Декарттың философиясы артында өзіндік із калдырган, соны идеяларымен кейінгі философиялық ағымдарға ықпал етіп, адамдарды басқаша ойлау аркылы, қазіргі техниканы жасауға мүмкіндік туғызды.
Спиноза Бенедикт (1632-1677 жж) нидерланд философы. Негізгі еңбектері: «Діни- саяси толгау», «Декарт философиясының қағидалары», «этика» т.б.
Спинозаның ілімі бойынша, барлық материалдық денелер мен құбылыстарды біріктіретін үғым ол - субстанция (тупнегіз). Құдай, табиғат, әлем, тупнегіз біртектес, бірреттегі түсініктер, синонимдер. Тупнегізге сансыз көп атрибуттар (ең басты касиеттер) тэн. Солардың ішіндегі ең маңыздылары кеңістікте көсілу мен ойлау. Түпнегізді ешкім кұдай да, табигат та жаратпайды, ол өзінің өзінен пайда болуына себепкер (саша зиі). Тупнегіздіц атрибуттары модустарды дүниеге экеледі. Олардың өздері екі түрлі болады. Біріншісі, түпнегіздің атрибуттарынан тікелей туындаған модустар. Бүлардың өзі атрибуттарының табиғатына карай: а) кеңістікте көсілу атрибутынан - козғалыс және тыныштық модустары; б) ойлау атрибутынан - ақыл-ой және жігермодустары, болып бөлінеді. Екіншісі, әлемдегі жеке денелер - модустар. әлемтүпнегізбен пара-пар болғандыктан, бұл модустар - түпнегіздің (әлемнің) жеке денелер аркылыкөрінуі. әлем универсум (эмбебап жалпы ұгым) ретінде мэңгі және езгермейді. Ал оган кіретін жеке денелер үздіксіз өзгерісте, козгалыста болады. өзгермейтін, козғалмайтын әлеммен үздіксіз өзгерісте, қозгалыста болатын жеке денелердің арасындағы байланыс қозғалыс модустары аркылы жүзеге асады.
Спинозаның ілімі бойынша, тек денелер ғана модустер емес, сонымен бірге идеялар да - модустар. Олай болса адамдар өз мүмкіндіктерін, және табиғаттың заңдылықтарын, сырын негұрлым кебірек білсе, соғүрлым ол өзі үшін эдептілік кағидаларын белгілеп, пайдасызіс-әрекеттерден аулақ болып, қүдайдың мәнін түсінугежақындар еді. Ал құдайды жаксырақ түсінген сайын, оны көбірек сүйеміз. Осындай кұдайға дегенсүйіспеншілік те - біздің игіліпміз. Адамдар өзін туғаннан еріктімін деп есептейді, шындығында олар ерікті емес. Өйткені олардың іс-әрекеттері себептілікке бағынады. Бүл заңдылықты білмегеннен кейін, олар өздерін еріктіміз деп ойлайды.
Құдайдың (түпнегіздің, табиғаттың, әлемнің) мәнін, мазмұнын, табиғатын түсіну тек математикалык тәсілді қолданған гылымдардың ісі, ал дінге келетін болсак, оның кұдай туралы айткан пікірлері кате. Жалпы алғанда діннің шығуына екі турлі себептер әсер еткен. Олар: 1) адамдардың табиғаттың өзнен табиғаттагы кұбылыстардың себептерін түсіндіре алмауы, және 2) олардың табигаттың дулей куштерінің алдындағы коркынышы.
Бірақ, Спинозаның пікірінше, дін халықгы уыстан шығармай ұстап түру және қогамда тәртіп орнату ушін кажет.
9.Жаңа тақырыпты бекіту. 20 мин. (22%)
Жаңа сабақтың тақырыбы бойынша максаты мен мазмұнына сай сұрақтар қою.

  1. Қайта орлеу кезеңінің философиялык идеялары;

  2. Қайта өрлеу кезеңінің ғылымын;

  3. Қайта өрлеу кезеңі философиясындағы әлеуметтік утопияны;

  4. Қайта өркендеу дэуірінің философиясының ерекшеліктерін;

  5. Н. Кузанскийдің натурфилософиясыны меңгеруі қажет.

Ю.Сабақты қорытыпдылау: 5 мин. (6%)
Сабактың аяқталуына байланысты окушылардың сабақтағы білімдерін және үй
тапсырмасының дайындығына карап бағалау.
ІІ.Үйге тапсырма беру. 5 мин. (6%)
Үй тапсырмасын - Қайта өрлеу және жаңа заман философиясын түсіндіру,
Берілген тапсырманы орындап келуін талап ету.

  1. Қайта өрлеу дэуірі философиясы және мәдениетінің пайда болуының алғы шарттары.

  2. Гуманизм, неоплатонизм, натурфилософия - қайта өрлеу дэуірі философиясының багыты ретінде.

  3. Қайта орлеу дэуірінің саяси-әлеуметтік философиясы.

  4. Жаңа заман философиясының негізгі сипаттамасы.

№ 5 -сабак

  1. Сабақтыц тақырыбы: Неміс классикалық философиясы.

  2. Сағат саны: 90 минут (100%)

  3. Сабақ түрі: Теориялык сабак


жүктеу/скачать 215,03 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   16



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет