Украина  елінің  экономикасының  даму тарихы

158 
 
экономикасының даму тарихы 
диаграммалармен 
жұмыс 
31 
Қазақстан 
Республикасы 
экономикасының даму тарихы 
1 
семинар 
32 
Орталық 
Азия 
елдерінің 
экономикасының даму тарихы 
1 
дәріс, сызба, кесте, 
диаграммалармен 
жұмыс 
33 
Балтық 
маңы 
елдерінің 
экономикасының даму тарихы 
1 
дәріс, сызба, кесте, 
диаграммалармен 
жұмыс 
34 
Қортындылау 
1 
Презентация қорғау 
 
Сабақтың тақырыбы: Ежелгі дәуір ӛркениеті. 
Сабақтың мақсаты: Оқушыларға ацтектер, майялар, инктер ӛркениеті 
туралы түсінік беру. 
Әдісі: Дәріс –баяндау. 
Кӛрнекілігі: Ежелгі дәуір ӛркениеті слайд. 
Жоспары: 
1.Тұңғыш географиялық зерттеулер. 
2.Ежелгі Вавилон географиясы. 
3.Ежелгі Финикиялықтардың географиясы. 
4.Үнділер мен малайялыктар географиясы. 
5.Ертедегі парсы географиясы. 
Тұңғыш  географиялық  зерттеуді  Жерорта  теңізіндегі  Крит  аралын 
мекендеген  миной  халқы  бастаған.  Минойлар  біздің  жыл  санауымызға 
дейінгі  2500  жылдар  шамасында  Жерорта  теңізінің  аралындағы  Сицилия, 
Италия  жерлеріндегі  елдермен  сауда,  қарым-қатынас  жүргізіп  тұрған. 
Минойлардан  кейін  елеулі  географиялық  деректер  Жерорта  теңізінің 
шығыс  жағалауын  мекендеген  финикиялықтарда  болды.  Ӛйткені,  бұл 
жағалау  кеме  тоқтауға,  Месопотамия  және  Египет  жерлерімен  сауда 
жұмысын  жүргізге  қолайлы  еді.  Ерте  замандағы  екі
 
география  ғылымы 
адам  баласының  ӛмірімен,  оның  ӛсіп-ӛнуімен,  тарихының,  мәдениетінің 
қалыптасуымен  тығыз  байланысты.  Бірақ,  жер  шарында  географиялық 
түсінік  тұңғыш  рет  қай  жерде  туып,  оның  қай  жерден  басталғанын  осы 
күнге  дейін  ғылым  әлі  толық  айта  алған  жоқ,  тек  кейінгі  кездегі 
археологиялық  қалдықтарға,  тасқа  басылған  таңбаларға,  тағы  басқа  ескі 
мұралар зерттеулеріне сүйене ұлы держава Египет пен Вавилон аралығына 
орналасқан финикиялықтар олармен қарым-қатынасын күшейтті, Азияның 
кейбір жерлерінде болды, Африка жағына кемемен барды. 
Нил  ӛзенінің  сағасы  мен  тӛменгі  ағысы  бойындағы  Египет  жері 
ертедегі  мәдениеттің,  егіншіліктің,  жалпы  жер  шаруашылығының, 
географиялық  деректің  орталығы  болған.  Бұған  оның  географиялық 
қолайлы  жағдайы  әсер  еткен.  Осы  ертедегі  мәдениет  орталығы  болған 
Египет  жерінің  кӛпшілігін  құмды  шӛлдер  алып  жатыр,  тек  қана 
солтүстігі Жерорта теңізіне қарай кӛплдір келеді. Бірақ, египеттіктер бүл 

159 
 
құм  қоршаулардан  әрі  асып,  географиялық  түсінігін  иероглифтік 
таңбаларды,  жазулар  мен  құнды  деректерді  зерттеу  арқылы  ерте 
замандағы Египет мәдениетін дүние жүзі ғалымдары дұрыс түсініп отыр. 
Бұл  деректерге  қарағанда,  египеттіктер  ертеден-ақ  мәдениеттің 
жоғарғы  сатысына  кӛтерілген.  Оларда сол  кездің ӛзінде  астрономиялык, 
географиялық, геометриялық дұрыс түсінік  болған. Жерді ӛлшеуді, есеп-
қисапты  білген.  Сондықтан  да,  ертедегі  Египет  мәдениеті,  оның  жазуы, 
сызуы,  Жерорта  теңізі  маңындағы  елдердің,  кейіннен  европалықтардың 
мәдениетіне, жазу сызуына негізгі арқау болды. 
Египеттіктер  алдымен  ӛз  жерін,  одан  кейін,  кӛршілес  елдер 
жерін  білген,  кейінірек  олар  алыс  сапарға  шығып,  түрлі  саяхат- 
тарға  аттанып  отырған.  Әрине,  мұның  ӛзі  басқа  елдермен  сауда 
қарым-қатынасын 
байланыстыру, 
ел 
экономикасын 
жақсарту 
үшін  жүргізілген.  Мәселен,  біздің  жыл  санауымыздан  кӛп  бұрын, 
Фар  арн  Асса  билеп  тұрған  кезде,  Египет  қолбасшысы  Урдурду, 
Пунт жерінде болған. 
Урдурдудан кейін Египет саяхатшысы – Киркуф тағы да_оңтүстікке 
аттанып,  ол  Урдурау  болған  жерден  әрі  барып,  «бақытты  елді»  ашып 
кайтты. Фараондар Египетті билеп тұрған кезде оңтүстікке – Гаунт жеріне 
түрлі  географиялық  экспедициялар  жіберіп  отырды.  Оның  бірі  Қызыл 
теңіз  жағалауына  және  Аден  бұғазына  жетіп,  бүл  ӛңірді  ашып  қайтты. 
Енді біреуі он екінші Фараон кезінде Нил бойына Семенека дейтін жерге 
шекаралық бағана орнатып, оған «бұл оңтүстік шекара» деп жазды. Бұдан 
кейін египеттіктер ӛзіне ӛмір беріп түрған «ңудіретті Нил» ӛзені бойына 
экспеди-циялар  аттандырып  отырды.  Дегенмен  Нилдің  тап  қай  жерден 
басталатыны  кӛпке  дейін  жұмбақ  болып  келді.  Бұл  жұмбақтың  сыры 
жиырмасыншы ғасырда ғана шешілді. 
Египеттіктер бұл ӛңірдің оңтүстігін ертеден білсе де бұл ӛңірді ӛзіне 
бірден  қарата  алмады.  Әсіресе  еркін  жатқан  аңыз  елі  —  Пунтке  — 
Нубиге  ықпалы  жүрмеді.  Оңтүстікке  карағанда,  олар  солтүстікті  — 
Жерорта  теңізі  жағалауын  зерттеуі  әлдеқайда  маңызды  болды.  Бірақ 
египеттіктер Жерорта теңізі жағалауын білгенімен, мұнда кеме қатынасын 
айтарлықтай  дамыта  алмады.  Ӛйткені,  теңізде  жүзуді,  теңіз  қатынасы 
арқылы сауда жасады. Египет діні хош кӛрмейтін, Сондықтан, олар теңіз 
катынасы  арқылы  сауданы  ӛзіне  бағынатын  финикиялықтар  аркылы 
жүргізді.  Кезінде  египеттіктер  Сирия  мен  Палестинаға  жиі-жиі  шабуыл 
жасап,  кейіннен  сауда  жасау  арқылы  бұл  жерлерді  зерттеп  білді. 
Египеттіктер  біздің  заманымызға  дейінгі  2000—1500  жылдары  Сирияға 
шабуыл  жасады,  Сирия  тауынан  асып  ӛтіп,  Тигр  мен  Евфрат  ӛзені 
жағаларына  жеткен,  египеттіктердің  географиялық  зерттеулері  ерте 
заманда-ақ  елеулі  болды,  олар  бір  жағы  Жерорта  теңізі  жағалауын, 
екінші жағы Нилдің орта ағысын және Сирия, Палестина жерлерін, Тигр, 
Евфрат  ӛзен  бойларының  географиялық  жағдайларын  жақсы  білген 
Египеттің шығыс жағына, Евфрат пен Тигр ӛзені бойына — Месопотамия 
жеріне,  бұл  ӛңірдегі  екінші  мәдениет  орталығы  болған  Ассирия  мен 

160 
 
Вавилонияға  ерте  заманда-ақ  орналаска-Әрине,  Месопотамияға  Египет 
мәдениеті кӛп әсер етті.  Бұ  ерте заманнан-ақ бір-бірімен қарым-қатынас, 
сауда  жасап  отыр-ды.  Біздің  жыл  санауымыздан  бірнеше  мың  жылдар 
бұрын  Ва-вилон  сауда  керуендері  оңтүстікке,  батысқа,  солтүстікке  және 
шығысқа  сапар  шегетін.  Бұл  ертедегі  Ассирия-Вавилон  сауда  керуені 
жалғыз  Египет  қана  емес,  алыстағы  Үнді,  Парсы  жерле-рінде  болғаны 
анық. Кейбір зерттеушілер Вавилон керуені Евро-паға дейін де барған деп 
топшылайды.  Вавилондықтардың  осын-дай  сауда  керуендерінің  әр 
тарапқа  шарықтауының  нәтижесінде  олар  дүние  жүзі  географиялық 
зерттеулерге  елеулі  үлес  қосты.  Атап  айтқанда,  ассириялықтар  мен 
вавилондықтар  глобус  ге-жер  шарының  географиялық  картасын  түңғыш 
рет  360  градусқа  бӛлді.  Бүл  географиялық  нақты  түсінік  кейіннен 
финикиялықтас  ға,  гректерге  тарады  да,  олардан  европалықтар  үйренді, 
Вавилом болжаушылары  аспан  әлемін  де  зерттеді.  Олар  жұлдыздардыі 
белгіледі,  жұлдыздарды  бағыттап  кемемен  алысқа  сапар  шекті.  1. 
Ӛздерінің  белгілеген  жүлдыздарына  шаян,  скорпион,  арыстамі  деп  ат 
қойған.  Бұл  ертедегі  астрономиялық,  географиялық  түс  нікті  біраз 
кеңейтті. 
Вавилондықтардың түсінігі бойынша құрлық дүние жүзі 
МҰ
хитының 
орталығында болады, аспан әлеміне қосылған дүние  жүзілік  мұхитта  күн 
қалқып жүреді де, кешке қарай күн ӛзіниң қақпасымен жер астына түседі, 
ертемен  шығыстан  шығады,  жер  астында  күннің  патшалығы  бар  деп 
түсінген.  Бұл  теріс  түсінік  вавилондықтардан  басқа  елдерге  де  тарап, 
оларді әр түрлі діни кӛзқарастардың пайда болуына әсер еткен. 
Египет пен Вавилон аралығы, батысы Жерорта теңізіне тіреліп жатқан жер 
ертедегі осы ӛңірді мекендеген ел атымен — Палестина деп аталды. Еврей 
(гебре) «басқа жағаның адамы деген мағынада, яғни Евфрат ӛзенінің арғы 
жағасын  мекендеген  адамдар  кейіннен  осы  ӛңірді  жаулап  алған  Ассирия-
Вавилс  ұрпағынан  шыққан  халық  еврей  деп  аталған..Еврейлердің  бір 
ұрпағы — Израил кӛшіп келіп Египет жеріне орналасқан. Оларды Египет 
фараоны  ӛзіне  бағындырып  ұстаған.  Осылай  бағынышты  елді  азат  ету 
үшін еврейлердің қамқоршысы Моисей «құдай» еврейге еркін ӛмір сүру 
үшін  «ақ  сүт  ағатын»  Палестина  бойын  мекендеуге  әмір  етті  деп 
Вавилон билеушісі фараонның қарсылығына қарамастан Египеттен қашып 
шығып,  бүкіл  еврей  атаулыны  біріктіреді,  содан  Сиш  түбегіне  шығып, 
мұндағы  кӛшпелі  рулармен  соғысады,  бүкіл  Сирия  жерін  жаулап  алады. 
Сейтіп  ӛзінің  мемлекетін  құрады.  Біздің  жыл  санауымызға  дейін 
шамамен 1000 жыл бұрын евр патшасы Давид және оның ұлы Соломон 
теңіз  жағалауын  жаулап  алып,  Египет,  Вавилон,  Иран,  Кіші  Азия  және 
финикиялықтармен  сауда,  қарым-қатынас  жасауды  армандады.  Бірақ, 
түрлі  себептермен  еврей  мемлекеті  Жерорта  теңізінің  батыс  жағалауын 
түгелдей қарата алмады. Бұл ӛңірді мекендеген еврейлердің езімен рулас 
финикиялықтар  ұзақ  уақыт  еврейлерге  қарсылық  кӛрсетіп,  оларға 
бағынбады.  Сондықтан  Иордан  ӛзені  бойын  жүздеген  жыл  мекендеген 
еврейлердің  географиялық  зерттеулері  шамалы  еді.Финикия  Жерорта 

161 
 
теңізінің шығыс жағалауы мен Ливан таулары аралығына орналасқан жер. 
Халқы  финикия  тілінде  сӛйлейтін,  ханаан  тобына  кіретін  солтүстік 
семиттер.  Палестинаны  ертеде  ханаан  деп  атаған.  Ертедегі  екі  іргелі  ел 
Египет  пен  Вавилон  арасына  орналасқан  финикиялықтар  бұл  екі 
мемлекетке  де  бағынып,  екеуінің  де  экономикасын  ұштастыра  берді. 
Мықты  ағаштан  үлкен  кеме  жасап,  Жерорта  теңізін,  оның  жағалауларын 
шарлап  жүзді.  Басқа  теңіздер  жағалауына  да  кемемен  жүзіп  барды. 
Сӛйтіп  ертедегі  египеттіктер,  ассирия-вавилондытар  және  еврейлер 
Жерорта  теңізінің,  толқынына  таңырқап  қарағаны  болмаса,  оған  кеме 
түсіріп  зерттеу  жүргізбеді.  Керісінше,  финикиялықтар  тарихта  тұңғыш 
рет  Жерорта  теңізіне  кеме  түсіріп,  оның  зерттеушісі  болды.  Теңіздегі 
зерттеу  жұмысына  белсене  кірісіп,  басқа  елдермен  қарым-қатынасты 
күшейтті. Финикиялықтардың кай уақыттан бастап Жерорта теңізіне кеме 
түсіргені  белгісіз,  бірақ  біздің  заманымыздан  1500  жыл  бұрын  Кипр 
аралы  оның  отары  болғаны  анық.  Сондай-ақ  финикиялықтар  Эгей 
теңізінің  кӛптеген  аралдарын,  оның  жағалауларын  да  отарлаған.  Олар 
Египетпен,  Солтүстік  Африкамен,  Сицилия,  Сардиния  аралдарын 
мекендеген  елдермен,  Оңтүстік  Франция,  Испания  елдерімен  сауда 
жасасқан.  Сӛйтіп,  Жерорта  теңізі  сауда  қарым-қатынас,  мәдениет 
орталығы  болған.  Осыларға  орай  финикиялық-тардың  географиялық 
зерттеулері де елеулі, әрі жаңадан ашқан жерлері, жағалаулары, аралдары 
кӛп 
болды.Финикиялықтар 
Кіші 
Азияға, 
батысында 
Европа 
жағалауларына,  оңтүстігінде  Африка  жағалауларына  товарларын  апарып, 
алтын мен күміске, қолаға айырбастап отырған, Египет пен Вавилонға ӛте 
қажет түсті металдарды және құлдарды саудалап және оларды ұстап алу 
үшін  финикиялықтар  Жерорта  теңізі  мен  Гибралтар  бұғазынан  ӛтіп, 
Атлант мұхиты арқылы Европаға және Африка жағалауына дейін алыстап 
жүзе  берді.  Осының  нәтижесінде  Жерорта  теңізі  жағалауларында 
гаваньдар, қалалар кӛбейді. Енді финикиялықтар Тира, Сидона қалаларын 
ӛз  отарына  айналдырды.  Босфор  бұғазын  ӛз  қолына  алып,  оған  Кальта 
деп  аталатын  бекініс  салды.  Кейіннен  оны  гректер  Калхедон  деп  атады. 
Жерорта  теңізінің  ортасындағы  Мальта,  Кипр,  Крит  аралдарын 
финикияльщтар  ӛзіне  қаратып  алды.  Кейін  бұл  аралдарды  соғыс 
қамалының,  сауданың  және  географиялық  зерттеулердің  орталығына 
айналдырды.  Финикиялықтар  Жер-орта  теңізіндегі  Матс-Эль  қаласын 
«Құдай  гаваны»  деп  атады.  Бұл  теңеу  оның  сол  дәуірдегі  берік  цамал 
екенін  кӛрсетеді.Финикиялықтар  дүние  жүзі  география  ғылымының 
дамуына  кӛп  еңбек  сіңірді.  Олар  тұңғыш  рет  дүние  жүзінің  екі  үлкен 
құрлығына  (материгіне)  Европа,  Азия  деп  ат  қойды.  Финикия-  лыңтар 
Жерорта теңізінің шығысындағы қурлыңты «асу», батысындағы құрлықты 
«эреб» (батыс) деп атады. Бул атауларды кейіннен гректер ӛзінше ӛзгерте 
келіп, Азия және Бвропа деп атады.Финикиялықтар сол кездегі озық Азия 
мәдениетін,  техника-сын  Ұлыбританияға  таратты.  Европаға  металдан 
жасалған  бұ-йымдар  апарды.  Ол  кезде  евролалықтар  тастан  жасалған  бұ-
йымдарды  пайдаланатын.  Сӛйтіп,  ерте  заманда  азияльщтар  Европаны 

162 
 
ашты,  оған  мәдениет  таратты.Жер  шарындағы  тұңғыш  теңізші  — 
финикиялытар  тоқымадан  түрлі  киім  тігуді  басқа  елдерге  таратты. 
Сондай-ақ  олар  ертеде  балшықтан,  шыныдан  ыдыс  жасады.  Әр  түрлі 
елдерде  болған  финикияльқтар  сол  елдердің  тіл  дыбысын,  сӛз  қурамын 
салыстыра келіп, алғашқы әріптерді ойлап тапты, яғни ескі ие-роглифтерді 
ӛзгертіп, 
оның 
алғашқы 
нұсқасын 
дұрыс 
жазды. 
Ертедегі 
финикиялыктардың  ата-бабасы  карфагендер  де  Жерорта  теңізін  білді. 
Бірақ,  олар  туралы  деректер  ете  аз,  Карфагендердің  жайын  біз  грек 
әдебиетінен  білеміз,  Әдебиет  деректеріне  қарағанда,  біздің  жыл 
санауымызға  дейінгі  470-жылы  Ганно  Африка  жағалауын  отарлауға 
барған.  Экспедиция-ға  отыз  мың  адам  цатыскан.  Бул  экспедицияның 
тарихы әуелі понт тілінде жазылып, кейіннен грек тіліне аударылған, Бұл 
Ганноның «Кемемен дүние жүзін айналып шықаны» делінеді.  Кейде оны 
«Карфаген  саяхаты»  дейді.  Ганноның  бұл  еңбегі  ерте  заманнан  біздің 
заманымызға дейін  жеткен ӛте  маңызды бірден-бір тарихи географиялық 
дерек. 
Ҥнділер  мен  малайялыктар.  Ертедегі  Үнді  мемлекеті  Индия 
және  Ганга  ӛзендері  бассейні  мен  Гималай  тауларының  аралығын 
мекендеді.  Булар  біздің  заманымызға  дейінгі  1000  жылдар  шамасы 
бурын Иран және Месопотамиямен сауда қары-қатынасын құрлықпен де, 
сумен  де  жүргізіп  отырды.Солтүстік  жэне  Оңтүстік  үнділердің  мәдени, 
сауда  карым-қатынасы  ӛзара  тығыз  байланысты  еді.  Ӛйткені  ол  кезде 
бұл  ӛңірдің  бәрі  де,шығыс  та,  орталық  Азия  да  түгелдей  будда  дінін 
қабылдаған. Үндістанда, Орталық Азия халықтарында бұл діннің ықпалы 
күшті  болған.  Біздің  заманымызға  дейінгі  III  ғасырда  Үндістан 
императоры  Магадха  Ашока  будда  діншілдерінің  кӛмегімен  кӛрші 
іргелес  елдер  олармен  қарым-қатынас  жасап  отырды.  Сӛйтіп,  Ашока  дін 
таратушыларды  Египетке,  Сирияға,  Ливияға,  Грецияға,  тағы  басқа 
жерлерге  аттандырды.  Біздің  заманымыздың  бірінші  ғасырында  үнділер 
будда дінін  Тибет тӛңірегіне, Малакка түбегіне, Малайя архипелагының 
кӛптеген  аралдарына  таратты.  Осы  кезде  Индонезияның  басты  аралдары 
Суматра мен Ява ашылып, ерте замандағы елдердің географиялық түсінігі 
кеңи бастаған еді. Сӛйтіп, Индонезия аралдарына үнділер келіп қоныстана 
бастады. 
Сол кезде үнділердің құрлықтағы географиялық  зерттеулері  күшті  болса, 
малайялыктарда  теңіз  жағалауларын  кемемен  зерттеуі  басым  болды. 
Малайялықтар  ӛздерінің  жеңіл  кемесімен  бүкіл  Индонезия 
аралдарының  жағалауларын  аралап  шықты.  Олар  Борнео, 
Целебес 
және 
Молукка 
аралдарын 
ашып, 
олардың 
тұрғындарымен сауда, қарым-қатынас жасап отырды. Кейіннен, 
Мадагаскар аралын ашып, оған ӛздері кӛшіп барып орналасты. 
Ертедегі  парсылар.  Біздің  жыл  санауымызға  дейінгі  VI  ға-
сырда  Кир  II  ӛз  империясына  Батыс  Ирандағы  парсыларды  қо-
сып  алып  Арменияға  Кіші  Азия  мен  Месопотамияға  ықпал 
жасады.  Бұдан  кейін  Кир  II  Солтүстік  Ирандағы  кӛшпелі 

163 
 
елдерді  жаулап  алды.  Парсылардың  солтүстік  жорығы  Гиркан 
(Каспий)  теңізін  ашты.  Кейіннен  оны  парсы  әдебиетінен  грек 
ойшылы  Геродот  толық  сипаттады.Парсылар  Копет-Даг 
тауынан асып, Карақұмды кӛктей ӛтіп, Орта Азия мен Оңтүстік 
Қазақстан  жерінде  болды.  Олар  Окс  (Амудария),  Яксарт 
(Сырдария)  бойларын,  Хорезм  маңын  біл-ді,  Ферғана 
ойпатында  болды.  Кейінірек  Орта  Азия  мен  Қазақ-стан  жері 
Орталық  Азиядан  Европаға  баратын  жолдың  үстінде  болды, 
сондықтан  шапқыншылар  бұл  ӛңірдегі  елдерді  дүркін-дүркін 
күйзелушілікке ұшыратып отырды. 
Сҧрақтар: 
1.Тұңғыш географиялық зерттеулерді кімдер,қай жерде бастаған? 
2. Египет мәдениетінің ӛзіндік ерекшелігі неде? 
3.Вавилондықтардың,  финикиялықтардың  географиясының  ғылымға 
қосқан жаңалығы қандай? 
 
Сабақтың тақырыбы: Ҧлы географиялық ашулар нәтижесі. 
Сабақтың мақсаты: 
Білімділік:  Оқушыларды  Ұлы  географиялық  ашулардың 
нәтижесімен  таныстыру.  Ұлы  географиялық  ашулардың 
себептері мен зардабы туралы білімдерін бекіту. 
Тәрбиелік:  Оқушылардың  Ұлы  географиялық  ашулар  дәуірі 
және  теңізге  жүзушілер  туралы  ғылыми  кӛзқарастарын 
жетілдіру.  Ӛзге  халықтардың  тарихына  құрметпен  қарауға 
тәрбиелеу. Ұжымдаса жұмыс жасауға тәрбиелеу. 
Дамытушылық:  Оқушылардың  картамен  және  қосымша 
мәлімет кӛздерімен жұмыс жасау дағдыларын дамыту. 
Сабақтың типі: жаңа тақырыпты меңгерту 
Сабақтың түрі: дәріс 
Әдісі: сұрақ - жауап, картамен жұмыс, тест, баяндау 
Кӛрнекілігі: карта, суреттер, сызбалар, слайд 
Пән аралық байланыс: география 
Сабақтың барысы: 
І ҰйымдастыруІІ Үй тапсырмасын сұрау. 
Проблемалық  сұрақ:  Ұлы  географиялық  ашулардың  XV  ғасырда  орын 
алуы жайдан - жай болды ма: 
1.XV – XVII ғғ. ортасы – ұлы географиялық ашулар дәуірі деп аталды? 
2. Не себепті XV ғ. теңіз саяхаттарына деген қызығушылық туындады?  
а / Батыс Еуропада халықтың кӛбеюі; 
б / қалалардың ӛсуі; 
в / сауданың дамуы (әсіресе Шығыспен); 
г  /  асыл  заттар  мен  түрлі  дәмдеуіштерді  сатып  алуға  деген 
қызығушылықтың пайда болуы; 
д / Еуропада ақшаның жетіспеуі; 

164 
 
е  /  Осман  империясының  жерорта  теңізін  жаулап  алуы,  Үндістанға 
баратын теңіз жолынан айырылу. 
3. 
XV ұзақ теңіз сапарларына аттануға не мүмкіндік туғызды? 
а/  теңізде  қашықты  пен  енді  ӛлшеуге  компасты,  астролябияны  қолдану, 
желкендердің  жаңа  түрлері  –  қисық  және  шаршы  түріндегі  желкендер 
қарама - қарсы жел болғанда бағытты ӛзгертуге мүмкіндік берді . 
б /кемелердің жаңа түрлері – каравеллалар – ұзындығы 30 м, ені 8м, онда 
ондаған адам және су мен азықтың кӛп мӛлшері сыйған, галион – кӛлемі ас 
үлкен кеме  
в  /  Азия,  Еуропа,  Солтүстік  Африка  барынша  анық  кӛрсетілген,  ендіктер 
мен  бойлықтар  айқын  карталар  пайда  болды.  Паоло  Тосканелли  – 
Лиссабонның теңіздері арқылы Үндістанға жол сызылған картаны жасады. 
ІІІ. Жаңа сабақ 
Сабақ жоспары 
1. XIV ғ әлем туралы кӛзқарастар. 
2. Саяхаттармен есімдері байланысты тарихи кейіпкерлер. 
3. Еуропалықтардың отарлық иеліктері. 
4. Ұлы географиялық ашулардың нәтижесі. 
Негізгі  ұғымдар:  Великие  географические  открыҰлы  географиялық 
ашулар,  конкистадорлар,  отар.  Бартоломеу  Диаш,  Христофор  Колумб, 
Фернан  Магеллан,  Васко  да  Гама.  1488ж.,  1492ж.,  1497ж.,  1519. 
1. XV - XVI ғғ карталарды қарастырамыз. 
Олардың  қандай  ерекшеліктері  болды?  Олардың  қазіргі  карталардан 
ерекшелігі неде? 
2.  Есімдері  Ұлы  географиялық  ашулармен  байланысы  тұлғалар  мен 
олардың саяхаттарының бағыттарын қарастырайық. 
3. ―Презентациядағы‖ слайдтарды қараймыз (кадр № 7 – 16) 
4.  Тақтаға  саяхатшылардың  суреттері  ілінеді.  Оқушылар  олар  саяхаттары 
басталған жылдарды дұрыс тауып, суреттердің астына жазулары керек. 
5. Портреттер: Васко да Гамма – 1497ж. 
6. Христофор Колумб - 1492. 
7. 
Фернандо Магеллан – 1519 ж. 
8. 
Бартоломео Диаш 1488 ж. 
9. 
Сұраққа жауап беріңдер: 1. Отар деген не? 2. Бұл жерлерді жаулап алу 
кезеңі қалай аталады?   
Дәптерлеріңе  португалдықтардың  испандықтардың  иеліктерін  жазып 
қойыңдар. 
IV Бекіту. Біз Ұлы географиялық ашулардың соңына жеттік. Географиялық 
ашулардың оң нәтижесін атаңдар. 
а/ әлем туралы ескі кӛзқарастарды түпкілікті ӛзгертті; 
бЖер туралы жаңа мәлімет алынды – оның пішіні шар тәріздес; 
в/  жерлер,  құрлықтар,  ол  территориялардың  тұрғындары  туралы  жаңа 
мәліметтер алынды; 
г/ география, астрономия, тарих ғылымдары дамыды; 
е/ ортақ әлемдік рынок қалыптасады; 

165 
 
ж/ басты теңіз жолдары теңізден мұхиттарға ауысты; 
з/ Лиссабон, Лондон, Амстердам тәрізді порттар пайда болды; 
и/ Еуропада жаңа азық түрлері пайда болды (кадр № 19). 
Теріс нәтижесін атаңдар. 
а/ жаңа отарлар құрылды; 
б/ Жаңа Әлемнің ежелгі мәдениетінің жойылуы; 
в/ бағадағы тӛңкеріс; 
г/ кӛптеген шығындар, саяхатшылардың, бейбіт халықтың ӛлуі  
1. Біз енді қандайнегізге сұраққа жауап бере аламыз? 
2.  Проблемалық  сұрақ:  Ұлы  географиялық  ашулардың  XV  ғасырда  орын 
алуы жайдан - жай болды ма? 
V. Ҥйге тапсырма. 
1. Саяхаттардың біріне қатысқан теңізшінің атынан эссе жазу. 
2. «Ұлы саяхатшылар» тақырыбында презентация дайындау 
VI .Қорытындылау. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1.  Артемов В. «Всемирная история: вопросы и ответы», М., «Дрофа», 
1996г. 
2.  «География. Энциклопедия для детей», М., Аванта, 1994г. 
3.  Гладкий  Ю.Н.,  Лавров  С.Б.  «Дүние  жүзінің  экономикалық  және 
әлеуметтік географиясы». 
4.  Д.Жабаев. Саясаттану. 
5.  Журнал «География в школе» №2, 1990г. №7,1999г. 
6.  Ионов  И.Н.  «Российская  цивилизация  19  в.-начало  20  века»,  М., 
Просвещение. 
7.  Интернет ресурстары. 
8.  Кузнецов В.В. «География населения и хозяйство мира», «Дрофа», 
1977г. 
9.  Родионова  И.А.  «Экономическая  география  и  региональная 
экономика» М.: Моск. Лицей 2001.-288с. 
10. Все  страны  мира:  Энциклопедический  справочник  /Автор-
составитель Родин И.О., Пименова Т.М. - М.: Вече, 2003. 560 С. 
Т.О.Увалиев «Дүние жүзінің қазіргі саяси картасы». А., 1998ж. 
 
Қосымша мәліметтер 

жүктеу/скачать 2,36 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: