Жылжымалы құрамдардың ағымы

Келесі көлік құралы түрлерін атап көрсетуге болады: темір жол, теңіз, ішкі су (өзендік), автомобиль, әуе т.б. түрлері.

Логистикалық менеджмент тұрғысынан қарасақ транспорттың әрбір түрінің өз ерекшеліктері мен жетіспеушіліктері бар. Көлік таңдау кезінде ескерілетін әр түрлі қасиеттері.

Теміржол көлігі

Қасиеттері: өткізімділік пен тасымалдық жоғары дәрежелігі; климаттық жағдайларға, жыл мезгіліне және тәулік уақытына, тәулігі; тасымалдың жоғары тұрақтылығы, баға төмендігі; транзит жөнелтілімдерге жеңілдіктер; үлкен арақашықтықтардағы жүкті жеткізудің жоғары жылдамдығы; жетіспеушіліктері: тасымалдаушылардың шектеулі саны; өнеркәсіптік-техникалық базаға үлкен қаржылық салынулар, тасымалдардың үлкен материал сыйымдылығы және энерго сыйымдылығы, тұтыну орындарының ақырғы нүктелеріне жету төмендігі; жүк сақталуы жоғарылығының жетіспеушілігі.

Вагон паркі жолаушылар және жүк вагондарынан тұрады. Жүк вагондары универсалды, (жартылай вагон, платформа, цистерна және арнайы – арнайы жүктерді тасымалдауға арналған (изотермиялық, цемент таситын).

Жабық вагондар – ауа райының қолайсыз жағдайларына шыдайтын және бағалы заттарды тасымалдауға арналған.

Жартылай вагондар – үйінді және орман жүктеріне арналған.

Цистерналар - құйынды жүктер үшін әрбір вагон өзінің жүк көтерімділігімен, сыйымдылығымен, вагон қалпының массасымен және т.б. көрсеткіштермен сипатталады. Жүк көтерімділігі – вагонның жүргізуші бөліктеріне, кузовының рамасына (қаңқасына), ұзындығына, еніне, биіктігіне байланысты басылған жүктің салмағымен (тонна) есептеледі. Вагон паркінің өнеркәсібі өсуінің маңызды элементі ол тасымалдау вагондардың толық сыйымдылық және жүк көтерімділігін істету сәйкес келетін коэффициент бойынша қарастыру.

Жүк көтерімділік пайдалану коэффициеті. Вагондағы жүк массасының вагонның жүк көтерімділігіне қатысты анықталады.

Сыйымдылық коэффициенті – 8-осьті вагондағы жүк көлемінің жеке бөліммен есептелінеді.

Жүктік коммерциялық және т.б. операцияларды орындау үшін темір жолда жүк стансасы болады.

Жүк стансасы – болып жүк және коммерциялық операцияларды орындауға арналған, жол және жүктік қондырғылар, техникалық және қызмет орындарының кешені. Ол жүкті қабылдау, тиеу, тарату операцияларын іске асырады.

Теңіз көлігі.

Қасиеттері: Континент аралық тасымалдау мүмкіндігі, ұзақ арақашықтарға өзіндік құнының төмендігі, тасымалдық және өткізгіштік қабілетінің жоғарлығы. Тасымалдарға қаржы салынулардың төменділігі. Кемшілігі: тасымалдар шектеулігі, (транзиттің ұзақтылығы, географиялық, навигациялық және ауа-райы жағдайларына тәуелділігі; Күрделі пошталық инфраструктура құру қажеттілігі, жүктерді қаптауға және бекітуге қатал талаптар қойылуы; жөнелту жиілігінің төменділігі.

Ортақ пайдаланудағы көлік - көлік әрекет етуші заңға сай, бұл тасымалға сұраныс жасаушылар мемлекеттік мекеме немесе кәсіпорын, қоғамдық ұйымдар, фирмалар мен жеке меншік иелері болсын жүктер мен жолаушыларды тасымалдауға міндетті.

6.1-сурет. Көлік жүйесінің құрылымдық схемасы

Ортақ пайдаланудағы көліктен ортақ емес пайдаланудағы көліктің айырмашылығы сол, олар тасымал өнімін өндіріс саласының ішінде, нақты кәсіпорындар, ұйымдар мен фирмаларда жасайды. Ортақ пайдаланудағы көліктен өндірістік көліктің айырмашылығы сол, олар қанатты және аспалы жолдар сияқты арнайы көлік құралдарымен, пневмокөлікпен т.б. жабдықталған. Көлікті ортақ пайдаланудағы және ортақ емес пайдаланудағы деп бөлгеннен басқа кейбір жағдайларда магистральді және магистральді емес деп те бөледі.

Бір жағынан магистральді көлік ортақ пайдаланудағы көліктің, ал магистральді емес ортақ еместің синонимі (мысалы, өндірістік көлік- бұл магистральді емес көлік). Екінші жағынан «магистральді көлік» термині ірі қалалар мен өндіріс орталықтары немесе ірі аймақтарды байланыстырушы қатынас жолдарын белгілеуге қолданылады. Бұл жағдайда магистральдан азғантай тарамдалу магистральді көлік топтары деп есептелмейді және жергілікті мағынадағы бағыттармен аталады. Көлік ортақ және ортақ емес пайдаланудағы көліктер жүйесінен тұратын құрылымды құрайды. (1-сур. қараңыз)

Мұнда жүйенің екі бөлігі де меншік формасының мемлекеттік немесе жеке меншік кәсіпорындарымен белгіленеді. Ортақ пайдаланудағы көлік материалдық өндірістің жеке саласы ретінде қызмет істейді. Ол өндіріс пен тұтыну арасындағы байланысты қамтамасыз ете отырып, сұраныс саласына қызмет етеді.
Дәріс 4
Уақыт аралығында өзгертілетін көлік процесі.
Ұзақ мерзім бос тұрып қалған вагондарды жөндеу үшін едәуір қаржы салуларды қажет етудің нәтижесінде және осы вагондарды күтіп-сақтаумен байланысты амортизациялық бөлінген ақша көлемі, мүлікке және басқаларына салық түріндегі өнімсіз шығындарды болдырмау, сондай-ақ жеке операторларды құру және бәсекелестік ортаны қалыптастыру мақсатында оңтайлы парктің шеғінен тыс орналасқан, ұзақ мерзім бос тұрып қалған вагондар паркінің бір бөлігін аукцион негізінде сату ұсынылады.

Сонымен қатар, тасымалдарға арналған жүк вагондарын пайдаланудың біркелкі еместігі және тиімсіздігі, оларды күтіп-сақтау мен жөндеуге кететін шығындар осындай жүктерден алынатын табыстардан асып түсетіндігі туралы фактіні есепке ала отырып, "ҚТЖ" ҰК" АҚ жүк вагондарының арнайыландырылған паркінің бір бөлігін ірі жүк жөнелтушілерге немесе Қазақстан Республикасының көліктік және экспедиторлық ұйымдарына сату ұсынылады.

Жоғарыда айтылғандарды есепке ала отырып, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылдың 6-наурызындағы №756[58] Қаулысымен бекітілген темір жол көлігін 2001—2005 жылдарда қайта құру бағдарламасын, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 06 наурыз 2004 жылғы №145 [57] Қаулысымен бекітілген темір жол көлігін 2004 - 2006 жылдарға арналған қайта құрылымдау бағдарламасын жүзеге асыру жөне Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Шетелдік инвесторлар кеңесі мәжілісінің 2003 жылдың 5-маусымындағы № 01-8.6 Хаттамасының 5-бабына (тармағына.сөйкес Темір жолдың жылжымалы құрамын жаңғырту бойынша іс-шараларын орындау мақсатында, "ҚТЖ" ҰК" АҚ әрекеттегі экспедиторлық компанияларға төменде көрсетілген мөлшердегі вагондарды конкурстық негізде сату жөнінде шешім қабылдады.

Алуға жатқызылатын вагондардың саны есептелінген қажетті жүк вагондары паркіне сәйкес, вагондардың жекелеген түрлері бойынша қалыптасқан жағдай есепке алына отырып анықталды.

Арнайы мамандандырылған вагондардың көпшілігі сұраныстың төмендігіне немесе тасымалдардың маусымдылығына байланысты тасымалдау үрдісіне қатыспайды.

Сондай-ақ, басқа темір жол әкімшіліктерінің жеке меншік тасымалдарына пайдалану үшін алып қоюына байланысты, сол сияқты Қазақстан Республикасы үшін осы вагондармен тасылатын өнеркөсіптік әлеуметті дамытудың стратегиялық маңыздылығына, жылжымалы құрамның осындай түрлерінің аса зәрулігі туындауына байланысты, жартылай ашық вагондар, астық таситын вагондар және бірен-саран тағы басқа вагондардың басы артық басқа паркін сатпауға шешім қабылданды.

Мұнай жөне мұнай өнімдерін тасымалдауға арналған цистерналардың зәрулігінің қалыптасуына байланысты ұзақ мерзім бос тұрғандарының қатарынан мүмкіндігінше көп мөлшердегі цистерналарды қалпына келтіруге шешім қабылданды.

407 цистернаны сату туралы ұсыныс, тиімді пайдалану мерзімін ұзарта отырып, күрделі жөндеуге жатқызылған 182 төрт білікті цистерна және күрделі жөндеуге жатқызылған 225 цистерна тиімді пайдалану мерзімін ұзартатын, осындай жөндеулерді жүргізу құны жоғары болатын күрделі жөндеуді жүргізуге құқығы бар отандық жөндеу базасының болмауынан туындады.

Сонымен, "ҚТЖ" ҰК" АҚ-ның жүк вагондары паркін үйлесімдеу үшін төмендегідей іс-шараларды жүргізу қажет.

Жүк вагондарының инвентарлық паркінің 68171 бірліктеріне қатысты шараларға мыналар жатады: ұзақ мерзім бос тұрғандарын жоспарлы қалпына келтіріп жөндеу - 3972 бірлік; аукциондық негізде сату - 9 452 бірлік, соның ішінде қайта қалпына келтіруге жатқызылатын ұзақ мерзім бос тұрып қалған вагондар - 9 051 бірлік; қызмет ету мерзімі бойынша есептен шығарылуға жататыны - 2992 бірлік; техникалық жағдайы бойынша есептен шығарылуга жататыны - 2501 бірлік; үш немесе одан да көп санақтан өтпеген вагондар ретінде ВП АМБ-дан шығарылатын - 1888 бірлік.

Жылжымалы құрамның түрлері бойынша айырымдағы осындай іс-шаралар былайша көрінісін табады:

Инвентарлык парктің 13246 жабық вагондарына байланысты іс-шараларға мыналар жатады: ұзақ мерзім бос тұрғандарын жоспарлы қалпына келтіріп жөндеу - 1845 бірлік; конкурстық негізде сату - 3805 қайта қалпына келтіруге жатқызылған ұзақ мерзім бос тұрып қалған вагондар; қызмет ету мерзімі бойынша есептен шығарылатын - 967 бірлік; техникалық жағдайы бойынша есептен шығарылатын – 1377 бірлік; үш немесе одан да көп санақтан өтпеген вагондар ретінде ВП АМБ-дан шыгарылатын - 350 ед.

Инвентарлық парктің 10236 платформасына қатысты шараларға мыналар жатады: ұзақ мерзім бос тұрғандарын жоспарлы қалпына келтіріп жөндеу - 1141 бірлік; конкурстың негізде сату - 3985 қайта қалпына келтіруге жатқызылған ұзақ мерзім бос тұрып қалған вагондар; қызмет ету мерзімі бойынша есептен шығарылатын - 586 бірлік; техникалық жағдайы бойынша есептен шығарылатын – 734 бірлік; үш немесе одан да көп санақтан өтпеген вагондар ретінде ВП АМБ-дан шығарылатын - 584 бірлік.

Инвентарлық парктің 23078 жартылай ашық вагондарына қаты-сты шараларға мыналар жатады: ұзақ мерзім бос тұрғандарын жоспарлы қалпына келтіріп жөндеу-152бірлік; қызмет ету мерзімі бойынша есептен шығарылатын - 411 бірлік; техникалық жағдайы бойынша есептен шығарылатын - 80 бірлік; үш немесе одан да көп санақтан өтпеген вагондар ретінде ВП АМБ-дан шығарылатын - 398 бірлік.

Инвентарлық парктің 10392 цистернасына мыналар жатады: ұзақ мерзім бос тұрғандарын жоспарлы қалпына келтіріп жөндеу - 361 бірлік; конкурстық негізде сату 407 қайта қалпына келтіруге жатқызылған ұзақ мерзім бос тұрып қалған вагондар; қызмет ету мерзімі бойынша есептен шығарылатын - 684 бірлік; техникалық жағдайы бойынша есептен шығарылатын -194 бірлік; үш немесе одан да көп санақтан өтпеген вагондар ретінде ВП АМБ-дан шығарылатын - 286 бірлік.

Инвентарлық парктің 11 219 басқа вагондарына мыналар жатады:

- ұзақ мерзім бос тұрғандарын жоспарлы қалпына келтіріп жөндеу - 473 бірлік;

- қызмет ету мерзімі бойынша есептен шығарылатын - 344 бірлік;

- техникалық жағдайы бойынша есептен шығарылатын – 116 бірлік;

- үш немесе одан да көп санақтан өтпеген вагондар ретінде ВХІАМБ-дан шығарылатын - 270 бірлік.

-аукциондық негізде сатуға -1255 бірлік, соның ішінде:

думпкарлар - 111 бірлік;

хоппер - дозаторлар-93 бірлік;

цементтасығыш-цистерналар - 573 бірлік;

фитингтік платформалар - 345бірлік;

автомобильдерге арналған жабық вагондар - 54 бірлік;

вагон – термостар - 79 бірлік.

Сатуға жатқызылған тағы басқа ұзақ мерзім бос тұрып қалған вагондардың көрсетілген мөлшерінің 854 бірлігі қалпына келтіруге жатқызылды.

Ұзақ мерзім бос тұрып қалған жүк вағондарының 3972 бірлігін қалпына келтіруге кететін шығындар 3454745 мың теңгені құрайды, соның ішінде:

- жөндеуге - 3169469 мың тенге;

-жыл сайынғы амортизациялық бөлінген сома - 65538 мың теңге;

-негізгі жабдықтарға салынатын жыл сайынғы салық – 23641 мың тенге;

-күзетпен күтіп сақтауға - 196097 мың теңге.

Сонымен бірге соңғы үш шығын жоғарыда атап көрсетілгендей, тұрақты болып отырады және жүк вагондары жоспарлы жөндеу түрлерімен қалпына келтірілмеген жағдайда өнімсіз болып табылады, мұндай жағдайда ұзақ бос тұрып қалған жүк вагондары паркін күтіп-сақтауға кететін жыл сайынғы шығын шамамен 285 276 мың теңгеге жуық соманы құрайтын болады.

Қызмет ету мерзімі және техникалық жағдайы бойынша есептен шығарылатын 5493 жүк вагондарының нәтижесінде алынған металл қалдықтарын сатудан, бөлшектерді қайталап пайдаланудан түсетін табыс 208 366 мың теңгеге жуық соманы құрайды, соның ішінде:

1. 
   металл қалдықтарын сатудан - 168 432 мың теңгені;
   
2. 
   бөлшектерді қайталап пайдаланудан - 39 934 мың теңгені құрайтын болады.
   

"ҚТЖ" ҰК" АҚ вагон паркін үйлесімдеу бойынша өткізілген іс-шаралар ескеріле отырып, жүк вагондары паркінің барлығы 51 338 бірлікті құрайды; соның ішінде:

жартылай ашық вагондар - 22 189 бірлікті;

цистерналар - 8 821 бірлікті;

жабық вагондар - 6 747 бірлікті;

платформалар - 4 347 бірлікті;

астың таситын вагондар - 5 238 бірлікті;

тағы басқалары - 3 996 бірлікті құрайды.

"ҚТЖ" ҰК" АҚ инвентарлық паркін оңтайландыру бойынша жобаны жүзеге асыруда: төмендегілер күтілуде:

Ұзақ уақыт бос тұрып қалған вагондарды жөндеуге және күтіп-сақтауға кететін шығындардың азаюы 9788761 мың теңгеге;

Ұзак уақыт бос тұрып қалған вагондарды жөндеуге және күтіп сақтауға кететін шығындарды азайтудан алынатын қаржыға жаңа вагондар сатып алу жолымен жүк вагондарын техникалық қайта жабдықтау;

Ұзақ уақыт бос тұрып қалған вагондар тұрған 416 станциялық жолдарды немесе 260 шақырым жолды, соның ішінде түйіспелік пункттерді қысқарту;

Күзет және маневрлік жұмыстарына байланысты шығындарды қысқарту.

Сонымен бірге "ҚТЖ" ҰК" АҚ үшін тасымалдарға қатыстырылмайтын вагон паркі бойынша мәселе шешіледі. Вагондарды күтіп-сақтау мен жаңғыртудың бұл мәселелері айыру (шеттету үрдісінде меншік иелеріне өтеді, оларға вагондарды тиімді жағдайларда сатып алуға шынайы мүмкіндік беріледі.

Вагон паркін және жүк вагондарының қажет етілетін паркін оңтайландыруды жүргізуді есепке ала отырып, "ҚТЖ" ҰК" АҚ-ның тасымал нарығындағы үлесі есептелді.

Нарықтағы үлесін есептеген кезде келесі принциптер қолданылды:

1.жүк вагондарының инвентарлық паркі қызмет ету мерзімі мен техникалық жағдайы бойынша іске жарамсыз деп табылған вагондардың, сондай-ақ, нарықтағы қазіргі бар үлесін сақтау және стратегиялық маңызды жүктерді қамтамасыз ету үшін қажетті көлемдегі сатып алынатын вагондардың болжамданған мөлшері есепке ала отырып есептелді.

Жабық вагондардың инвентарлық паркіне және "Қазақстан темір жолы" Ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамының платформасына технологиялық жинақтау, арнайы және технологиялық қажеттіліктерге, басқа да қажеттіліктерге арналған, тасымалдау үрдісіне қатыстырылмайтын белгілі мөлшердегі вагондар кіреді, дегенмен оларды инвентарлық парктен шығарып тастауға болмайды, өйткені бұл жағдайда Компанияның қызметіне зиян келтіріледі. Астық таситын вагондардың инвентарлық паркі астық тасымалын дер кезінде қамтамасыз ету үшін туындайтын төтенше жағдайларды есепке ала отырыл есептеледі.

2. нарықтағы үлесі тасымалдау үрдісіне тікелей қатыстырылатын инвентарлық парк вагондарының саны есепке алына отырып, есептеледі.

Темір жолдың қалыпты жұмысын қамтамасыз етіп отыру максатында пайдаланылатын вагондарының негізгі пайызын (арнайы және техникалық қажеттіліктерге, басқа да қажеттіліктерге арналған) жабық вагондар мен платформалар құрайды, бұл өз кезегінде инвентарлық парктегі тасымалдау үрдісіне қатыстыруға арналған вагондардың болжамдалған көлемінің жоғарылауына себепші болады.

"ҚТЖ" ҰК" АҚ-ның жартылай ашық вагондармен жүк тасымалдарындағы нарықтық үлесі 2004 жылдан 2010 жылға дейінгі аралықта 57-65 %, цистерналармен тасымалдарда 70-80% шегінде тұрақсыз болады. "ҚТЖ" ҰК" АҚ-ның басқа да вагондармен тасымалдардағы нарықтық үлесі 2004 жылдан 2010 жылға дейінгі аралықта 19%-ға дейін жайлап төмендейді.

Бұл "Қазақстан темір жолы" Ұлттық компаниясы" акционерлік қоғамының инвентарлық паркін оңтайландыру процесі кезінде әмбебап жүк вагондарымен тасымалдарға бағытталуды көздеуге себепші болады.

Осылайша, Қазақстан Республикасының темір жолдардағы жүк тасымалдары нарығының ұзақ мерзімдік болжамында жүк вагондарын жеке меншік иемденушілердің рөлін арттыру (ірі жүк жөнелтушілердің немесе экспедиторлық компаниялардың) көзделуде, олардың саны жеке меншік вагондарымен жүк тасымалдары көлемінің ұлғаюымен сәйкес жыл сайын өсіп отырады, бұл өз кезегінде бәсекелестік ортаның дамуына және көрсетілетін қызмет сапасының жақсаруына ықпалын тигізеді.

Жылжымалы құрамдарды жана жүк вагондарын сатып алудың есебінен жаңғырту, яғни қызмет мерзімі өткендіктен және техникалық жағдайына байланысты жарамсыз деп табылган вагондардың есебінен және тапшы вагондардың орнын толтыру үшін жаңа вагондар сатып алу.

Ірі жүкжөнелтушілердің және олардың экспедиторлық компанияларының жаңа немесе бұрын қолданыста болған жүк вагондарын ТМД және Балтық елдерінің темір жол әкімшіліктерінен, меншік иелерінен және дайындаушы зауыттардан мүлікті жалға алуы немесе сатып алуы, сондай-ақ "ҚТЖ" ҰК" АҚ-дан ұзақ мөрзім бос тұрып қалған вагондарды және қызмет мерзімі бойынша іске жарамсыз деп табылған вагондарды қалпына келтіріп, тасымалдау үдерісінде одан әрі пайдалану мақсатында сатып алуы, бұл вагондарға деген аса қауырт сұраныстың туындауына мүмкіндік бермейді.
Дәріс 5
Тасымалдаудың технологиялык жүйесі мен оны сипаты.
Бүгінгі таңда мемлекеттердің экономикалық дамуының әлемдік беталысы (тенденция) қазіргі заманғы көлік инфрақұрылымын кұру мәселелерінің ұлттық экономика және көлік саясатының шеңберінен асып кеткендегін көрсетіп отыр. Кең ауқымды сыртқы экономикалық байланыстар ішкі көлік жүйелері арқылы тасылатын ірі жүк ағындарын тудырады. Өздерінің негізінде логистикалық операциялар жүзеге асырылатын көліктік жүйелерге өндірісті, соның ішінде халықаралық өндірісті мамандандыруды және кооперациялауды қамтамасыз ету бойынша кызметтер кен ауқымда жүктеліп отыр.

Көліктік байланыстардың біріктірілген сипаты олардың әрқайсысын аймақ көлемінде халықаралық тасымалға қызмет көрсету үшін жеткілікті өткізу кабілеттілігі бар тиімді және біркелкілендірілген (унификация) инфрақұрылымын жасауға деген өзара қызығушылығын тудырып отыр. Халыкаралық логистикалык жүйелерді кұру кезінде келесі мәселелер шешіледі:

• 
  тасымал сыйымдылығы мен жүктемесі бойынша шектелмеген еркін нарық кұру;
  
• 
  ортақ реттеуші органдардың тарапынан ұсынылған бәріне ортақ тарифтерді қолдану;
  
• 
  жүкті шекара аркылы өткізу кезінде көлік және кеден рәсімдерін ырықтандыру;
  
• 
  даңғылдық көліктің тасымал қабілеттілігін, темір жол және қойма қүрылғыларының өнімділігін өзара келісу;
  
• 
  халықаралық ауқымда қоғамдастықтың барлық мүшелері үшін міндетті болып табылатын ережелерді, үлгілерді және стандарттарды жүзеге асыру.
  
• 
  шаруашылық үдерісі және басқару жүйесі ретінде тауар қозғалысының логистикасына үш өзіндік белгі тән:
  
• 
  тауар айналымы саласында логистиканың кұрамына тауар қозғалысының әр түрлі сатысы және операциялары кіреді және оларды біртұтас тұрғыдан қарастырады;
  
• 
  осы сатылар мен операцияларға жұмсалатын шығындар бір-бірімен байланысты, бір-біріне тәуелді атқарылады және ескеріледі, сондықтан олар жиынтық түрде есептеледі, кешенді түрде талданады және басқару жүйесіне үйлестірілген тұрғыдан қарауды кажет етеді;
  
• 
  тауар қозғалысының логистикасына кешенді көзқараспен қарау тұтынушыларды тауарлармен, ал тапсырыс берушілерді қызметтермен ырғақты, өз уақытында және сапалы түрде, тұтынушыларды да, тапсырыс берушілерді де, сондай-ақ олармен қарым-қатынас жасайтын тауар мен қызметтер нарығының басқа да субъектілерін де аз шығын жұмсау арқылы қамтамасыз ету үшін жүзеге асырылады.
  

Тиімділік көрсеткіштерін құрудан бұрын олардың басқару мақсаттарына қол жеткізуі қандай шығындармен атқарылатындығын сипаттауы тиіс екендігін белгілеу қажет.

Бұған қоса, тауар қозғалысын басқару тиімділігін белгілеу кезінде шаруашылық жүргізудің қазіргі заманғы талаптарында тасымалдың жалпы көлемі емес, керісінше нақты жүктерді тасымалдау көлемі ретіндегі, сондай-ақ тек тасымалдауға ғана емес, сонымен қатар тұтынушыға өнімді жеткізудің барлық үдерісінің соңғы шығындары сияқты көрсеткіштер маңызды мәнге ие болатындығын ескерген жөн. Аралас салалар және қызмет көрсетілетін кәсіпорындар үшін қажетті осы кызметтің соңғы нәтижелерінің шығынындағыдай емес, көліктік және көтерме сауда кәсіпорындары мен ұйьшдарының қызметтері көлемін сипаттайтын көрсеткіштердің мәні көтерілуі тиіс.

Қазіргі уақытта өнімнің біржолғы жеткізілу көлемі әдетте өнімнің біржолғы тиелуінің нормативтерін құру үшін негіз болып табылатын детерминацияландырылған көлем ретінде көлік құралдарының жүк көтеру мүмкіндігін ескере отырып жоспарланады. Оларды жасау кезінде контейнерлерді пайдаланудың көбейіп келе жатқан мүмкіндіктерін, қалааралық автомобиль тасымалдарын дамытудың перспективаларын, осы тасымалдарға үлкен жүк көтеретін автомобильдерді пайдалануды жеткілікті түрде ескермейді. Бүған қоса біржолғы тасымал әр түрлі салмақтағы жүк көтеретін бірнеше автомобильдермен, автопойыздармен, вагон асты жөнелтілімдермен немесе керісінше көлік кұралдарының орта жүк көтеру қабілетінен төмен, ұсақ кіші партиялармен атқарылуы мүмкін. Сондықтан біржолғы жеткізулерді жүк тасымалдаудың әр түрлі ахуалдарын, тек көліктің ғана емес, сонымен қатар жүк жіберушілердің, жүк алушылардың мүдделерін, өнімнің барлық жылжу сатыларындағы шығындар көрсеткіштерінің үлкен санын ескере отырып жоспарлау қажет.

Сонымен катар, өнімдердің кіші көлемде (партия) жеткізілу қажеттілігі арта түсуде, салыстырмалы түрде өнімдердің біржолғы жөнелтілуінің жалпы санында кіші жөнелтілімдердің үлестік салмағы да өсе түседі.

Сондай-ақ өнімнің, біржолғы жеткізілуінің көлемі тауар қозғалысы үрдісінің әр түрлі қатысушылары ескеретін көрсеткіштердің үлкен санына ықпал етуі мүмкін. Дегенмен, шығындардың көрсеткіштері жеткізу көлемдеріне қарай өзгертілуі мүмкін және осыған байланысты кешенді түрде ескерілуі тиіс.

Материалды ағынның шикізаттың алғашқы көзінен бастап соңғы тұтынушыға дейінгі жолында орындалатың логистикалық операциялардың көп бөлігі түрлі. көлік құралдарын қолдану арқылы жүргізіледі. Бұл операцияларды орындауға кететін шығындар логистикаға кететін жалпы шығындардың 50 пайызға дейінгі шамасын кұрайды.

Тасымалдау екі элементтен - жаппай пайдаланылатың көліктен және жаппай пайдаланылмайтын көліктен тұратың жүйе болып табылады.

Жаппай пайдаланылатын көлік - жүк және адамдарды тасымалдауда халық шаруашылығының барлық салалары мен тұрғындардың кажеттіліктерін қанағаттандыратын халық шаруашылығының саласы. Жаппай тасымалдау айналыс сферасына және тұрғындарға қызмет көрсетеді. Оны, әдетте, магистралды деп те атайды (магистраль — белгілі бір жүйедегі негізгі басты сызба, бұл жағдайда - қатынас жолдар жүйесінде). Жаппай тасымалдау түсінігі темір жол көлігін, су көлігін (теңіз және өзен), автомобиль, әуе көлігін және құбыр көлігін қамтиды.

Жаппай пайдаланылмайтын көлік - өндірістік көлік, сондай-ақ тасымалмен айналыспайтын кәсіпорындарға жататын көлік құралдарының барлық түрлері және белгілі бір өндірістік жүйенің құрамдас бөлігі болып табылады.

Тасымалдау үрдісін ұйымдастыруда логистикалық тәсілдің ерекшелігін аралас тасымалдау жағдайындағы көлік тізбегінің звеноларының өзара әрекет ету мысалымен түсіндірейік (2.1-сурет) (аралас деп көліктің бірнеше түрімен кезектесіп жүретін тасымалдауды айтады. Олардың кең таралу себебі көптеген жағдайларда тек автомобиль көлігі жүкті тікелей "есіктен есікке" алып жеткізе алады).

Шартты Ақпараттық және қаржылық ағындар

2.2-сурет. Көліктің бірнеше түрін қолданғандағы тасымалдауды логистикалық ұйымдастыру

Ақпараттар мен қаржыларды жылжыту мәселелеріндегі звенолардың үйлесімділігі төмен, себебі олардың әрекетін үйлестіретін ешкім жок.

2.2-суретте бейнеленген аралас тасымалды ұйымдастыру бұдан ерекше болып табылады. Ішкі тасымалдау үрдісінің жалғыз операторының болуы ішкі материалды ағынды жобалауға, берілген параметрлерге жетуге мүмкіндік тудырады.

Жүк алушыға материалды ағын көрсеткіштері басқарыла алады және оның алдын ала берілген мәні болады. Аралас тасымалдауды ұйымдастырудың дәстүрлі және логистикалық тәсілдердің салыстырмалы сипаты 4-кестеде келтірілген.