ОҚытудағы инновациялық технология – білім берудің жаңа сапасымен қамтамасыз етудің кепілі

1. 
   Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012 - 2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспары
   
2. 
   «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты» Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 2012 жылғы 27 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауы.
   
3. 
   Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы: Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20 қадам» («Егемен Қазақстан»), 2012 ж. 10 шілде мақаласы.
   
4. 
   2012 жылғы 5 қыркүйекте Назарбаев Университетіндегі Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың интерактивті дәрісі.
   
5. 
   Бастауыш мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын қалыптастыру әдістемесі Әдістемелік құрал Астана 2013ж.
   

Кез-келген сабағын қызықты өткізу үшін ізденіс, жаңаға ұмтылу жұмысын жүргізу әрбір ұстаз үшін бұлжымас қағида. “Оқытып жүріп, өзіміз де үйренеміз” қағидасын ұстанған ұстаз үшін өзінің әрбір сабағы бірінші өзіне жаңалық болуы тиіс.

Ұстаздың өзі – ізденуші. Сонда ғана өзі қызыққан ұстаз сабағын басқаларға да қызықты жеткізе алады деп ойлаймын. Әрбір сабақта озық технологияларды пайдаланып өткізу әрине жақсы нәтижелер береді. Ұстаз әр кез ізденуші бола білсе, өзі үшін білім жинақтайды, оқушы үшін сабақты қызықты ете алады.

Әдебиеттер

1. 
   Бабаев C.Б. Кемел адам-тұлға қалыптасуы. «Педагогикалық теория негіздері.Монография. Түркістан.
   
2. 
   Қазіргі заманғы мұғалім.// Қазақстан мектебі. 2010 ж. №6.
   
3. 
   Бұзаубақова Қ. Ж. Жаңа педагогикалық технология. – Тараз, 2004ж.
   

Отбасы ата-аналарға педагогикалық білім беру өте қажет, себебі ата – ана бала тәрбиесінің мақсат, міндеттерін айқын түсінбей бала тәрбиесінің жолдары мен амалдарын ойдағыдай іске асыра алмайды. Ата –аналармен әңгіме кезінде өсіп келе жатқан сәбидің мүмкіндіктері зор, бірақ олар шексіз емес екендігі олармен бірге өткізілетін жұмыстар барысында ескерту қажет. Баланың мүмкіндіктерін ескермей дамытуды жеделдетуге болмайды, сондай – ақ даму барысында кідіріс те болмақ қажет. Сондықтан ата – ана ерте сәбилік және мектепке дейінгі жастағы балалардың дамуының психофизиологиялық көрсеткішін біліп, өмірін, іс - әрекетін, демалысын бірқалыпты ұйымдастырып реттеп отыру үшін қажетті жағдай жасауда маңызды. Отбасында бала әрнәрсені естиді, көреді, қалай өмір сүру керек, өзін - өзі қалай ұстау керек, жағымды, жағымсыз мінез құлықтарды байқайды. Сондықтан ата – ана балаға үңіле қарап, үнемі бақылап зерттеу жағдайын есепке алып отыруы тиіс. Көп жылғы жүргізілген бақылау мен зерттеу жұмыстардың мәліметтеріне сүйенсек, отбасындағы теріс қылықтар мен қиыншылықтар бала бақшаға келгенде де дағдыға айналады. Әрине, мұндай себептер әр түрлі әсерлерден болады. Атап айтқанда, олар мыналар;

• 
  отбасы мүшелерінің әсіресе, әке мен ана арасындағы біріңғай талаптың, көзқарастың жоқтығы;
  
• 
  отбасында балаға жеткілікті назар аудармаудың тапшылығы;
  
• 
  отбасында болатын ұрыс керіс;
  

Отбасының басты қызығы, алтын тіреу діңгегі – бала. «бала жүректің шуағы »деп қарайтын балажан халықтардың бірі қазақ халқы да балаға ежелден болашағым деп, игі де зор үміт артады, әр ата – ана арманын ұрпағына аманат қып тапсырады. Бөбегің қуанышың, мақтанышың. «Бала адамның бауыр еті»деп оның ыстық екенін танытып еміренеді. «Бала – көңілдің гүлі, көздің нұры»-деп сүйенеді. «Ата- бәйтерек, бала жапырақ». Өсетін, өрбитін ағаш жылда бүршік жарады, жапырақ жаяды. Болашағы бар деп осыны айтады. Бала өсірген болашаққа қызмет етеді. Тек ұрпағыңа ізгі, тәрбие бере біл, сонда оның жемісін сөзссіз татасың. Бала тәрбиесіндегі басты рөл атқарушы отбасы.Отбасы балабақшамен бірлесе отыра оқу тәрбие үдерісінің табысты не табыссыз болуын анықтайтын тәрбиелеуші орта факторының маңызды кешенін туғызады.

Тәрбиешінің ата аналармен жүргізетін жұмыс мазмұны 3негізгі қызметті құрайды:

Бірінші қызметі. Ата – аналарды оқу тәрбие үдерісінің мазмұны мен әдістемесімен таныстыру.

Екінші қызметі. Ата – аналармен психологиялық – педагогикалық ағарту жұмысын ұйымдастыру.

Үшінші қызметі. Ата – аналдарды бірлескен әрекетке тарту.

Әр бөлікті іс - әрекет түрінде және форма жүйесі ретінде құруға болады.

Ата – аналар мен тәрбиешінің өзара іс - әрекетінің функциялары мен міндеттері. Отбасы мен мектепке дейінгі мекеме арасындағы өзара іс - әрекет байланысының функциялары:

• 
  ақпараттық,
  
• 
  тәрбиелік - дамытушылық;
  
• 
  қалыптастырушылық;
  
• 
  қорғау – сауықтырушылық;
  
• 
  бақылаушылық;
  
• 
  тұрмыстық;
  

• 
  ата – аналардың белсенді педагогикалық ұстанымдарын қалыптастыру;
  
• 
  ата – аналарды педагогикалық білім және білік дағдыларымен қаруландыру;
  
• 
  бала тәрбиесіне ата – аналарды белсенді қатыстыру.
  

бақылау, әңгіме, сауалнама, іскелік ойындар, балалар шығармашылығының материалдары және т.б.

1. 
   Ата – аналар мен балалар өздерін зерттеу нысаны ретінде сезінбеуі тиіс.
   
2. 
   Отбасымен танысу мақсатты бағытталған, жоспарлы және жүйелі болу керек.
   
3. 
   Танып білу әдістері тәрбие әдістерімен тығыз байланысты болу керек.
   
4. 
   Психологиялық – педогогикалық әдістер түрлендіріліп тұру керек.
   

1. 
   Бақылау.
   
2. 
   Жеке әңгімелесу.
   
3. 
   Сауалнама жүргізу.
   
4. 
   Іскерлік ойындар.
   
5. 
   Балалардың отбасы жайында салған суреттеріне сараптама жасау.
   

1. 
   Отбасының әлеуметтік портреті. Мектепке дейінгі мекемеде тәрбиеленушінің отбасы портретін құру үшін зерттеу дәстүрлі түрде оқу жылының басында жүргізіледі. Зерттеу сауалнама сұрақтарынан тұрады(отбасы құрамы, білімі, ата – анасының жұмыс орны мен қызметі, ата - әжелері жайында мәлімет).
   
2. 
   Әке мен шешенің балаға деген ата – аналық ұстанымын анықтау және отбасындағы тәрбие үрдісінде өз мақсаты мен тәрбие артықшылығын сезіне білу үшін отбасын тікелей зерттеу әдісі.
   

Сонымен қатар өзінің диагностикалық мүмкіндіктерін сурет салу әдістері де танымал. Мысалы, «Отбасы портреті», «Бала үйде және балабақшада», «Үш ағаш»,

«Үй, ағаш, адам». Бұларды баламен, ата – аналармен жұмыс жүргізу барысында қолданады. Бұл әдіс арқылы отбасы жағдайын жан – жақты байқауға болады

Ата – аналар ман қоғамдастықтың оқу – тәрбие үдерісіне қатыстыру.

• 
  Ата – аналар жиналысы, ашық сабақтар мен мерекелік іс – шаралар.
  
• 
  Үйірме, бірлескен шығармашылық істер ұйымдастыру.
  

«Кіші жастағы балалардың жас ерекшеліктері», «Баланың күн тәртібі», «Өзін - өзі тәрбиелеу деген не?», «Бала және табиғат», «Бала өміріндегі өмір»т.б.

Конференцияны өткізуде ата – аналардың белсенді қатысуы қарастырылады. Оларға балалар жұмыстарының көрмесі, ата – аналарға арналған кітаптар және шағын ән – шашу дайындалады. Конференцияның тақырыбы нақты дұрыс таңдалуы керек, мысалы:

«Бала өмірінде ойынның алатын орны», «Отбасындағы балалардың өнегелі тәрбиесі»т.б.

Ата – аналармен жүргізетін ағарту жұмыстарының тағы бір түрі – тәжірибе. Тәрбиеші педогогикалық тәжірбие барысында ата – ана мен бала, ата – ана мен мекеме арасында келеңсіз жағдайлардан шығу жолдарын ұсынады.

Рөлдік ойындардың тақырыптар үлгісі төмендегідей болуы мүмкін:

«Таңғы тіршілік», «Бала бақшадан келді», «Отбасы кеңесі»т.б

Ата – аналар жиналысын өткізу барысында оқу – тәрбие үдерісінің міндеттері талқыланып, ата –аналар мен балабақша арасындағы өзара байланыстың бағыттары анықталады.

Заман талабына сай тәрбиеші отбасының әлеуметтік негіздері, яғни отбасы педагогикасы және үйдегі тәрбие, ата – аналар мен баланың қарым – қатынас психологиясы жайында теориялық ғылыми біліммен мықты қарулану қажет. Педагог ата –аналармен тығыз ағартудың тиімді әдіс – тәсілдерін жетік игеру керек. Өйткені ата – ана – бала – педагог – бұл жаңа заман отбасы дағдарысын жеңудегі үштік деп атауға болады.

Отбасының барлығы – баланың мектепке дейінгі шағындағы үйлесімді және жан – жақты дамуы үшін атқарылатын істер.

Егемен еліміздің көк туын желбіретер ертеңгі болашақ, яғни бүгінгі бүлдіршіндер тәрбиесі аса ауқымды, назар салатын басты мәселелердің бірі.

1.«Бала тәрбиесі»республикалық педагогикалық – психологиялық журнал №5 2007

2. «Бастауыш мектеп».№9 2013

3. «Бастауыш мектеп». №4 2006

4. Жарықбаев Қ, Қалиев С, Қазақ тәлім тәрбиесі.-Алматы: Санат,1995.

ОБ ЭКОЛОГИЧЕСКОМ ОБРАЗОВАНИИ СТУДЕНТОВ НА ЗАНЯТИЯХ НЕМЕЦКОГО ЯЗЫКА
Аймукатова А. Т., Уткелбаева С. А. (Актобе)
Экологическое воспитание студентов занимает большое место в учебном процессе. В связи с этим в настоящее время за рубежом и у нас в стране наблюдается экологизация учебных дисциплин, что способствует развитию экологических знаний и экологической культуры студентов как составляющих экологического воспитания.

Целью экологического образования и воспитания является формирование ответственного отношения к окружающей среде, которое строится на базе экологического сознания.

Экологическое сознание - это форма общественного сознания, находящаяся в стадии формирования, включающая в себя практику отношений между человеком и природой, включая нормы поведения. Ответственное отношение к природе означает понимание законов природы, определяющих жизнь человека, проявляется в соблюдении нравственных принципов природопользования, в активной созидательной деятельности по изучению и охране среды, пропаганде идей правильного отношения к окружающей среде, в борьбе за сохранение окружающей природы.

Условием экологического образования выступает организация взаимосвязанной научной, нравственной, правовой, эстетической и практической деятельности студентов, направленной на изучение и улучшение отношений между природой и человеком.

Современная система образования предполагает формирование экологического сознания независимо от вида деятельности будущих специалистов. Данный подход находит свое отражение в образовательных программах бакалавриата по всем специальностям высших учебных заведений. Так например, студенты четвертого курса специальности «Иностранная филология» в соответствии с типовой программой по дисциплине «Второй иностранный язык» изучают тему «Umweltschutz». На наш взгляд, включение данной темы в программу вышеназванной дисциплины позволяет существенно дополнить и расширить экологическое образование студентов. В рамках прохождения темы предусматривается в качестве цели обучения овладение иноязычным общением на уровне коммуникативной компетенции в говорении. Уровень сформированности коммуникативной компетенции в говорении напрямую зависит от качества овладения его лексической и грамматической сторонами, а точнее, разнообразными действиями с языковым материалом, приводящим к формированию умений и навыков устной речи, которые призваны также решению воспитательных задач.

В этом вопросе мы исходим из точки зрения того, что текст является основной учебно-методической единицей обучения. Работа над текстом нацелена на извлечение информации и усвоение лексического и грамматического материала, содержащегося в тексте. В связи с этим в рамках данной статьи предлагаются виды работ над текстом “Umweltschutz“, направленные на взаимосвязь совершенствования языковой компетенции по второму иностранному языку с развитием экологического сознания студентов. Виды работ представлены в виде предтекстовых, текстовых, послетекстовых упражнений.

Предтекстовая работа:

1. 
   Assoziationsspiel
   

Die Umweltschutz ist eine der wichtigsten Fragen unserer Zeit. Die Luft, das Wasser und die Erde werden verschmutzt: Industriebetriebe, Autos und Privathaushalt tragen dazu bei. Die Industrie- und Autoabgase schaden der Natur und der Gesundheit des Menschen.

Der Regen ist heute ein Umweltgift. Er ist sauer, weil die Luft das SO₂ (Schwefeldioxyd) enthält. Besonders gefährlich ist der saure Regen für Bäume, sie werden schnell tot.

Es gibt viel Müll im Haushalt und viele industrielle Abfälle in den Betrieben, darum ist es ein großes Problem, die Abfälle zu verarbeiten, ohne der Natur zu schaden.

Die Ozonschicht wird wegen der Verschmutzung der Umwelt zerstört und das Ozonloch vergrößert sich.

Die Radioaktivität übt einen schlechten Einfluß auf die Umwelt aus. Die Folgen des Reaktorunglücks von Tschernobyl sind tragisch: viele Menschen sind schon gestorben, manche leiden an schweren Krankheiten, besonders die Kinder. Die Wälder und Flüsse wurden durch Radioaktivität verschmutzt. Aber man kann auf Atomkraftwerke nicht verzichten.

Man versucht, einige Probleme zu lösen. In vielen Ländern verwendet man in manchen Betrieben neue Filter. In Deutschland gibt es für giftige, gefährliche Abfälle spezielle Anlagen. Der Hausmüll wird sortiert. Ein Teil des Hausmülls wird als Brennstoff für Fernwärme genutzt.

Alle neuen Fahrzeuge müssen heute Abgasreinigungsanlagen haben. An allen deutschen Tankstellen wird bleifreies Benzin angeboten.

Послетекстовая работа:

Wasser, das vom Himmel fällt

Schädliche Stoffe

Müll in den Betrieben und in den Werken

Die Konsequenzen

Gas, Benzin für die Autos

Filter baut man in den Betrieben ein

Die Weltorganisation, die für den Schutz der Natur auftrit

Die Abfälle … die Luft. ..

Industrie und Verkehr produzieren schädliche…….

Benzin …… schädliche Stoffe.

Schadstoffe fallen als …… Regen auf die Erde.

…….. schützt uns vor radioaktiven Strahlen.

…….. Abwässer von…… und…… fließen ungefiltert in die Flüsse und …. das Wasser.
III. Ergänzen Sie die passenden Wörter aus den anderen Wortklassen. Ein Wörterbuch kann Ihnen helfen

Verb	Nomen	Adjektiv
Schaden	schaden	schädlich
		industriell
verarbeiten
	die Verschmutzung
		gefährlich
lösen
		verwendbar
	die Krankheit
nutzen

IV. Im Text gibt es viele zusammengesetzte Wörter. Versuchen Sie die folgenden zusammengesetzten Wörter zu definieren.

Z.B.: Das Atomkraftwerk ist ein Betrieb, der Energie produziert.

- Hausmüll

- Brennstoff

- die Abgasreinigungsanlage

- die Umweltschützer

1. 
   Wenn ich bade, verbrauche ich weniger Wasser.
   
2. 
   Wir verzichten auf Plastiktüten und Sprühdosen, wenn wir einkaufen.
   
3. 
   Die Abwässer verschmutzen die Flüsse.
   
4. 
   Man muss weniger Verpackungen verwenden.
   
5. 
   Greenpeace veranstaltet Demonstrationen.
   

1. 
   weniger Auto fahren
   
2. 
   Die Lebensmittel ohne Verpackungen kaufen
   
3. 
   keine Kohle verbrennen
   
4. 
   Müll muss man sortieren
   
5. 
   in den Betrieben Filter einbauen
   
6. 
   Bäume pflanzen
   
7. 
   mehr Atomkraftwerke bauen
   

Was tun Sie für die Umwelt? Welche von den Aktivitäten im Text machen Sie für die Umwelt? Welchenicht? Warum?

Основным показателем осуществления речевой деятельности является понимание текста. Текст это коммуникативная единица. В учебном процессе тексту предписывается ряд функций: функция пополнения языковых знаний, функция тренировки, реализация этой функции находит свое выражение в заданиях, ориентированных на воспроизведение текста, функция развития устной речи – говорения, функция развития смыслового восприятия текста – понимания прочитанного или прослушанного текста. [1; 20]

Данный текст несет в себе тематическую лексику, значение которой является ключом к пониманию смысла. Упражнения с лексикой направлены на тренировку и усвоение новых слов, которые реализуются при помощи упражнений: «Дайте дефиницию слов», «Дополните предложения по смыслу», «Дополните таблицу однокоренных слов».

Как известно, обучение лексике взаимосвязано с обучением грамматике. Упражнение: «Найдите предложения в пассиве» направлено на опознавание грамматического явления и при выполнении этого упражнения студенты овладевают поисковыми действиями при чтении. Использованные приемы развивают критическое мышление, позволяют сформировать собственное суждения и мнение о тех или иных фактах, изложенных в тексте, обсудить другие мнения, вернуться к корректировке собственных взглядов.А задание: «Что Вы делаете в защиту окружающей среды?», требующее объяснения своих поступков, способствует, на наш взгляд, усилению коммуникативной направленности содержания темы, стимулирует интерес студентов к проблеме, формирует их нравственную позицию. Таким образом, с помощью чтения текста осуществляется общение [3; 208] и воспитывается бережное отношение к окружающей среде.

1. Фоломкина С.К. Текст в обучении иностранным языкам,/ИЯШ. – 1985 №3

2. „Einblicke – ein deutscher Sprachkurs“, Begleitheft 5 für Selbstlerner zu den Folgen 1 bis 5 des Fernsehkurses von Klaus Vorderwülbecke i. A. des Goethe-Instituts.

3.Бим И.П.Теория и практика обучения немецкому языку. Проблемы и перспективы. – М., Просвещение, 1988.

Ең бірінші кезекте мұғалімнің « өзіндік жаңалығы» болуы қажет. Ғылым жаңалығын түрлендіруде өз үлесін қосу арқылы жасаған нәтижелі жұмысы өзгелердің тәжірибесін толық көшірмей, жаңа ортаға икемдеп, өзіндік іс- әрекет жиынтығы арқылы айтарлықтай нәтижеге қол жеткізу керек.Қазіргі кәсіптік- педагогикалық қызмет қандай мұғалімді талап етеді. Мұғалім – оқушылардың жеке тұлғасын дамытуға басымдық беретін, күрделі әлеуметтік-мәдени жағдайларда еркін бағдарлай алатын, шығармашылық процестерді басқара алатын, адам туралы ғылымның жетістіктерін, оның даму заңдылықтарын, компьютерлік оқыту өнерін терең меңгерген жан- жақты дамыған шығармашыл тұлғаны талап етеді.

Ал, білім беруде кәсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп мамандығы бойынша өз пәнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығының дамуына жағдай жасай алатын, тұлғалық- ізгілілік бағыттылығы жоғары, педагогикалық шеберлік пен өзінің іс- қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті, оқытудың жаңа технологияларын толық меңгерген және білімдік мониторинг негізінде ақпараттарды тауып, оларды таңдап сараптай алатын, отандық және шетелдік тәжірибелерді шығармашылықпен қолдана білетін кәсіби маман педагогті айтамыз.

Қазақ мектебінің бүгінгі жайы мен ертеңі, оқушылардың білімділік және тәрбиелік деңгейі шешуші дәрежеде мұғалімге, ата-анаға және қоғам қауымдастығына жүргізілген жұмыстарға, ізденісіне байланысты. Бастауыш сыныптарға арналған бағдарламалар педагогикалық үрдісті жаңаша қарауды талап етеді. Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің мақсаты – жан-жақты дамыған жеке тұлға қалыптастыру болса, оқытудағы негізгі мақсат - өздігінен дамуға ұмтылатын жеке тұлғаны қалыптастыру. Жеке тұлғаның дамуында маңызды роль атқаратын оқушының өз бетінше жұмысын тиімді ұйымдастыра білу; сол арқылы материалды саналы меңгертудің жүйесін жасау; оқушының түрлі дара қабілеттерін арттыру.Өз бетінше жұмыс қазіргі жеке тұлғаны қалыптастыру және тәрбиелеуде, білім берудің приоритетін түбегейлі өзгертуде, яғни бұрынғыша оқушыны пәндік білім, біліктердің белгілі бір жиынтығымен қаруландыруды түбегейлі өзгертуде.Өзіндік жұмыстың негізгі мақсаты оқушылардың танымдық міндеттерін қалыптастыру, шығармашылық қабілеттері мен қызығушылығын жетілдіру, білімге қүштарлығын ояту. Мұғалім сабақта әдіс – тәсілдерді пайдалана отырып, балалардың ұсыныс - пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отыру қажет. Әдіс – тәсілдер арқылы өткізген әрбір сабақ оқушылардың ойлануына және қиялына негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан ойын дамытып оларды сөйлетуге үйретеді. Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы қабілеті әртүрлі балардың ортасынан қабілеті жоғары баланы іздеп, онымен жұмыс жасау, оны жан - жақты тануды ойлап, оқушылардың шығармашылық деңгейін бақылап отыру әрбір мұғалімнің міндеті.Жаңа технологияны меңгеруде мұғалімнің жан – жақты, білімі қажет. Қазіргі мұғалім:

• 
  Педагогикалық үрдісте жүйелі жұмыс жүргізе алатын;
  
• 
  Педагогикалық өзгерістерге тез төселетін;
  
• 
  Жаңашаойлаужүйесінмеңгереалатын;
  
• 
  Оқушыларменортақтілтабысаалатын;
  
• 
  Білімді, іскер, шебер болу керек;
  

Қазіргі оқушы:

• 
  Дүниетаным қабілеті жоғары;
  
• 
  Дарынды, өнерпаз;
  
• 
  Іздемпаз, талапты:
  
• 
  Өзалдынамақсатқоябілукерек;
  

• 
  Мектепте оқу жылының басында негізгі пәндер бойынша әр баланың білім деңгейі анықталады.
  
• 
  Сынып жетекшісі ата-ана, оқушы, пән мұғалімдерін байланыстырушы ғана емес, қарым-қатынастарын басқарушы, бақылаушы, кеңесші.
  

1. 
   И.С.Якиманская. Личностно – ориентированное обучение в современной школе, Москва «Сентябрь», 2000г.
   
2. 
   Давыдов В.В. Проблемы развивающего обучения. – М. 1989г.
   
3. 
   И.С.Якиманская. Развивающее обучение – М., 1979г.
   
4. 
   И.С.Якиманская. Принцип активности в педагогической психологии.// Вопросы психологии. – 1989г. №6.
   

- арнайы пәндердің мүмкіндіктерін пайдалану;

- арнайы курс бағдарламасын жасап сынактан өткізу;

- аудиториядан тыс әртүрлі жұмыс нысандарын жүргізу;

- педогогикалық практика барысында студенттердің теориялық білімдерін бекіту, олардың кәсіби біліктері мен дағдыларын қалыптастыру;

Қалыптастыру эксперименті бір бірімен өзара тығыз байланысты екі кезеңді өткізілді, олардың кәсіби біліктері студенттердің даярлықтарын сатылып жетілдіру көзделді.

Қазір мемлекетіміздің басшысы ғылымды да, білімді де осы мақсат жолына бағыштап отыр. Президент Жолдауындағы білім алдына қойылған міндеттер өте маңызды. Егер біз жоспарлар мен іс-әрекеттерімізде жүйелік пен іскерлікке жетсек, онда бұл міндеттерді орындау әбден мүмкін.Қазіргі кезде білім стандарты жасалынып, жаппай компьютерлендіру, инновациялық технологиядан іздену, білім мазмұнын байыту, әлемдік білім кеңістігіне ену мақсатында жұмыстар жүргізіп жатырмыз. Білімді жеке тұлғаға қарай бағыттау оқушының «Мен» менталитетін қалыптастыру, оларды өзін-өзі таныту үшін еңбектену оқытушылар қауымына үлкен мақсаттар жүктеді.Қазіргі инновациялық технология туралы айтатын болсақ, технология грек сөзінен, яғни өнерпаздық, шеберлік, іскерлік деген ұғымды білдіреді.Оқытушыдағы басты мақсат – алдындағы оқушыларға таза білімінің өзін бере білу емес, бүгінгі алған білімін өмірлік қажеттіліктеріне сай пайдаға асыра білуге үйрету. Тұлғаның өзіндік дамуы өз білімі үшін өз жауапкершілігін көтеру оның «көптің бірі» немесе «көптің ең жақсысы» болуымен емес, өз тұлғасының мәнділігін, құндылығымен маңызды болып саналады. Қазіргі педагогика, психология ғылымдарының басты ерекшелігі – баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын негіздеу. Білім философиясының негізі оқушы денсаулығын сақтай отырып, тұлғалыққа бағытталған танымдық көзқарас қызметін ұйымдастыру арқылы оқытуды жүзеге асыру. Тұлғаға бағытталған көзқарасты ұйымдастыруда оқытушы қызметінің негізгі мақсаты: бала бойындағы табиғи қабілеттерін дамытудың сапасын арттыра отырып, жеке тұлға мен қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыру. Ол жаңа инновациялық үрдісті кеңінен пайдалана отырып, жеке тұлға бойындағы мүмкіндікті ашу, шығармашылық қабілеттерін дамыту, ақпараттық технологияларды пайдалану, ғылыми зерттеулерді басшылыққа алу. Жаңа технологияларды жетілдіру әр түрлі жағдайларда пайдалана беруді талап етеді. Бүгінгі таңда педагогикалық оқыту технологияларын дұрыс пайдалана білу – үлкен қажеттілік. Соңғы жылдары оқу – тәрбие үрдісін ұйымдастыру және басқару қызметін ашатын педагогикалық технология, оқыту технологиясы және оқу үрдісін технологияландыру терминдері даму үстінде.Педагогикалық технология жүйе жобасы ретінде білімге қатысты объектілерді, үрдістерді және олардың өзара әрекет ету жағдайларын ажыратады, ал кең мағынада бүкіл білім беру жүйесінің тұжырымдамасын білдіреді.Оқу үрдісін технологияландыру – оқушы мен оның оқу қызметін басты назарда ұстап отырып, бірізділікпен айқын белгіленген мақсаттарға бағытталуы. Оқыту технологиясы – бұл оқушылардың өнімді қызметін ұйымдастыруға мүмкіндік беретін оқыту жағдайларына, нысандарына, әдістеріне, тәсілдеріне, құралдарына басымдық береді.

Педагогикалық технология – білім беру жүйесіне қатысты субъект, объектілер арасындағы байланыс, оқу үрдісін технологияландыру ұғымы негізінде субъектілердің дамуын сипаттайтын мақсаттар айқындалады, ал оқыту технологиясы барысында білім беру жүйесінде айқындалған субъектілер арасындағы қарым-қатынас. Сонымен үш ұғым арасындағы байланыстың әдіснамалық үлгісін жобалау, олардың әрқайсысының дидактикалық үрдістегі алатын орны ерекше. Оқыту технологиясы мұғалімдердің эмпирикалық – инновацияларын ескере отырып, оқыту үрдісін, дұрыс ұтымды басқаруды қарастырады. Оған өзара бір-бірімен байланысты екі үрдіс енеді: білім алушының іс-әрекетін ұйымдастыру және оқушы тұлғасын дамытудағы жоғары нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған іс-әрекеттерді бақылау. Бұл үрдістер өзара үздіксіз әрекетте болады. Осындай нәтижеге бағытталған білім белгілі бір жемісін беретіндігі анық. Оқытушы нәтижесі – білім берген шәкіртінің өмірден бүгінгі күн талабына сай орын табуы мен алған білімін өмірде пайдалана білу. Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар қауымының деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына да әлемнің дамыған елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттігі күмән тудырмайды. Жастардың ақыл-ой әлеуметін барынша дамыту үшін білім беру жүйесін тиімді құра білген ұлттың еңсесі биік, абыройы жоғары болмақ. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің реформалаудың бастапқы кезеңі аяқталды. Бүгінгі күні білім беру саласының тиісті заңды базасы жасалды. Елбасы Н.Назарбаев өзінің «Қазақстан – 2030» жолдауында: «оқушыларды қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет... ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық, тәкәппарлық, тектілік, білімділік, биік талғам, ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп қалыптастыруымыз керек» дегені мәлім. Елбасының осы алға қойған зор міндеттерін іске асырушылар - әрине, жастар. Олай болса, сол жастарға сапалы білім мен салауатты тәрбие беру қажет. Ол, Мағжан айтқандай, мектеп пен ұстаздарға байланысты.

Еліміздің дамуының алғы шарты білім дедік, яғни «Үшінші мыңжылдықтың жастары қандай болмақ?» деген сұрақ туындайды. Жауапкершіліктің биігінен көрінуі де жас ұрпаққа берілетін білім сапасын мейілінше арттыруды қажет етеді. Ал, білім сапасын арттыру, оның деңгейін әлемдік білім кеңістігіндегі стандарттарға сай келтіру түптеп келгенде, мұғалімге, оның кәсіби құзырлығына, әдістемелік біліктілігі мен шеберлігіне тікелей байланысты. Жас ұрпаққа жоғары сапалы білім беру ісін тек қана көп мәдениетті, шығармашыл, жаңашыл, инновациялық тұрғыда ойлап, қызмет жасай білетін құзіретті ұстаз ғана мүлтіксіз атқара алады. Құзыреттілікті қалыптастыру – білім беру саласының өзекті мәселесі. Күн сайын адамға көптеген ақпарат тасқыны келеді. Ал оқу мазмұны мен оқыту әдістері ескі сарында қалып қоюда. Сондықтан білім берудегі әлеуметтік қажеттілік пен ол қажеттілікті қанағаттандырудың арасындағы қарама –қайшылық білім беру саласының дағдарысына әкеліп соғуда. Сол себепті мектеп мұғалімдерінің әдістемелік шығармашылығын дамытуды педагог-мамандардың біліктілігін жетілдіру жүйесінде ұйымдастыруды олардың кәсіби құзіреттілігі кезінде жүзеге асыру қажеттігі туындайды. Құзіреттілік тәсіл идеясы – «қоғамға қандай, жеке тұлғаға қандай білім қажет және ол қоғамның қандай қажетін өтей алады» деген сұраққа жауап береді. Мұғалімнің құзыреттілігін қалыптастыру – бүгінгі білім беру саласының өзекті мәселелерінің бірі. Құзырлылық тәсіл, білім сапасын арттыруды дәстүрлі тәсіл мен білім мазмұнын ұлғайту арқылы шешудің арасындағы қарама-қайшылықтан туындаған дағдарыстан шығудың бір жолы деп қарастыруға болады. Бұл тәсіл білім берудің нәтижесіне басты орын береді. Оның сапасы алған білімнің көптігінен емес, сол білімді қолдана білумен маңызды. Заманымызға сай қазіргі қоғамды ақпараттандыруда педагогтардың біліктілігін ақпараттық-коммуникациялық технологияны қолдану саласы бойынша көтеру негізгі міндеттердің біріне айналды.

Қазақстандағы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы жобасында Қазақстанда оқитындарды сапалы біліммен қамтамасыз етіп, халықаралық рейтингілердегі білім көрсеткішінің жақсаруы мен Қазақстандық білім беру жүйесінің тартымдылығын арттыру үшін, ең алдымен, педагог кадрлардың мәртебесін арттыру, олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды қамтамасыз ету, сондай- ақ педагогтердің еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мәселелеріне үлкен мән берілген. Өз бетімен және өмір бойы білім алу – педагогтың кәсіптік шеберлігін көтерудің бірден бір жолы. Мұғалімнің басты рөлі – тұлғаның жеке дамуына негізделген, жан-жақты зерттелетін, сараланған білім беру үлгісінің басым бағыттарын айқындау, нәтижесінде еліміздің әлемдік өркениетке негізделген білім саясатының стратегиялық мақсаттарын жүзеге асыру. Осыған орай, нәтижеге бағытталған жалпы орта білім берудің жаңа жүйесіне ауысу білім беруді басқару жүйесіндегілерден мұғалімдердің кәсіби біліктілігін арттыруда жаңаша көзқарасты, ал мұғалімдерден негізгі кәсіби құзырлылықтарын дамытуды талап етеді. Білім беру саласын ізгілендірудің басты бағыттарының бірі - белсенді оқыту түрлері мен әдістерін жетілдіру. Ескі мазмұнды ығыстыра отырып,елімізде білім берудің ұлттық үлгісі қалыптасуда. Әлемнің оқыту технологиялары жоғары дамыған елдерінің (Жапония, Германия, Голландия) тәжірибесіне назар аударсақ,түпкі мақсаты-баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру, яғни, бірінші орында баланың білім, білігі мен дағдысы емес,жеке тұлғаның білім алу арқылы дамуын қояды. Осы мақсатқа орай, бүгінгі педагогика ғылымында жаңа оқыту технологиялары: дидактикалық біліктерді шоғырландыру, ізгілікті-тұлғалық бағдарламалар, дамыта оқыту, мәселелік, тірек сигналдары арқылы, деңгейлеп саралап оқыту, өздігінен ізденіп даму, оқытудың компьютерлік, модульдік технологияларды ғылыми тұрғыда дәлелдеп, баламен бірге жұмыс жүргізіп жүзеге асырушы мұғалім.

Әдебиеттер

1. 
   Қазақстан мектебі №5-2009 ж.
   
2. 
   ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауы: Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту-Қазақстан дамуының басты бағыты. Астана, 2012 ж.
   
3. 
   Педагогика және Психология // №2-6,2010ж.
   
4. 
   Таубаева Ш.Т. Исследовательская культура учителя: методология, теория и практика формирования: Алматы, 2000ж.
   

Мектеп – үйрететін орта, оның жүрегі — мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағы ерекше тұс — оның сабақты түрлендіріп, тұлғаның жүрегіне жол таба білуі.

Бұл тұрғыда мұғалімге қойылатын талаптар : бәсекеге қабілеттілігі, білім беру сапасының жоғары болуы, кәсіби шеберлігі, әдістемелік жұмыстағы шеберлігі.

Ол мұғалімнің ізденісімен, шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді

Біздің пайымдауымызша, қазақ тілін оқытуда әлі де шешімін таппай келе жатқан мынадай мәселелер бар.

1. 
   Стандартты бағдарламаларды жаңарту, мақсаттарды анықтау, толықтыру, оның барлығын жеке тұлғаға, оны дамытуға бейімдеу, жетілдіру.
   
2. 
   Баға қайшылығы, яғни бала білімін, іскерлік дағдысын, талабын, дарынын қалай бағалау керек?
   
3. 
   Қазақ тілінің білім мазмұнын байытып, жетілдіріп, жүзеге асыратын иновоциялық технологияны іздену де- қазіргі басты мақсаттардың бірі. Біліммазмұныиновациялық технология арқылыжүзегеасадыдесек, «инновация» «технология» дегеніміз не?
   

1. 
   Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі жэне оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады.
   
2. 
   Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел.
   
3. 
   Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді, параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады.
   

ҚР «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желіліерге шығу» деп, білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттері көзделген. Бұл міндеттерді шешу үшін өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа тәжірибеге, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды.

Оқу-тәрбие үрдісінде қолданып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа педагогикалық технологиялар мыналар: дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.Занков, Д.Эльконин, В.Давыдов, В.Репин, В.Левин); оза отырып оқыту «С.Лысенкова); іс-әрекетті бағалау (Ш.Аманашвили, И.Волков); тірек және тірек конспектілері арқылы оқыту (В.Шаталов); саралап оқыту; шоғырландырып қарқынды оқыту; жобалап оқыту технологиясы; оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту (оқушылардың белсенділігі жоғарылап, өздерінің күштеріне деген сенімдері арта бастайды), М.М.Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясы» (оқушылардың интеллектуалды және шығармашылық потенциалын дамытуға бағытталған), Ж.Қараев пен Ж.Кобдикованың «Үш өлшемді әдістемелік жүйесі» (деңгейлік тапсырмалар беру арқылы дамыта оқыту идеясы жүзеге асырылады).

Жаңа педагогикалық технологиялар жүйесіндегі осындай инновациялық әдістерді қолдана оқытудың жаңаша сабақ үлгілері.

1. Дәстүрлі сабақтар

2. Дамыта оқыту сабақтары

3. Телесабақтар

4. Интерактив сабақтары

5. Іскерлік ойын сабақтары

6. Мультимедиалық сабақтар

7. Электрондық сабақтар

8. Интернет сабақтар

9. Жобалау сабақтар

10. Білімді тексеру және тест сабақтары

Иновоциялық технологиялар негізінде құрылған мұндай сабақтар мектептен шыққан оқушының теория мен практиканы ұштастыра алатын, болашақ маман ретінде жаңа кәсіби міндеттерді шеше алатын, шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде қалыптастырады.

Қытай даналығына сүйенсек: «Ауызша айтылғанды ұмытамын. Көрсетсең, мүмкін есімде сақтармын. Қатысушы болсам, мен түсінемін» делінген. Осы сөздерден инновациялық оқытудың мәні өз көрінісін табады. Қазақ тілін оқытуда нәтижеге қол жеткізуге бағытталған жаңа оқыту технологияларының ішінде Ж.А.Қараевтың деңгейлеп саралап оқыту технологиясына, тілді үйренуде қолданылатын стратегияларға және «ақпараттық-коммуникативтік технологияларына (АКТ)»тоқталғым келеді. Ж.А.Қараевтың деңгейлеп саралап оқыту технологиясына оқушылардың оқу материалын меңгеру деңгейін 4 түрге бөледі.

1.Репродуктивтік деңгей. Жалпыға бірдей стандартты білім негізіндегі тапсырмалар беріледі. Мұнда оқушылар алдыңғы сабақтарда алған білімдеріне және оқулықта бар мәселелерге байланысты құрылады.

2.Алгоритмдік деңгей. Мұнда оқушы мұғалімнің түсіндіруімен қабылдаған жаңа ақпаратты пайдалана отырып, тапсырманы орындайды.

3.Эвристикалық деңгей. Оқушы өзі ізденіп, қосымша әдебиеттерді пайдалана отырып, жауап береді. Бұл тапсырмаларды орындауда оқушының ой белсенділігі негізгі қызмет атқарады.

4.Шығармашылық деңгей. Оқушы таза өзіндік дағдысын, білім сапасының дамуын қамтамасыз етеді.

Тіл үйренуде стратегияларды қолданатын оқушылар жоғары нәтижеге қол жеткізеді. Бұндай стратегиялар оқудың тамаша құралы болып табылады.дейді кейбір зерттеушілер (Рубин,1975; О’Малли және Чамот, 1985; Макаро, 2006; Оксфорд , 2011).

Жалпы стратегиялар – оқушыға тіл үйретудегі тиімділікті қамтамасыз ететін әрекеттер жиынтығы, яғни ақпаратты оқуға, табуға, сақтауға және пайдалануға комектеседі.

Оқуға байланысты стратегиялар

Оқудың алдында мен…

- орындайтын тапсырмаларды түсенетіндігімді тексере аламын;

- мәтіннің /суреттердің / кестелердің/ сызбаоардың аттарымен жіне тағы басқа сілтемелермен таныса аламын;

- осы мәтінде пайдаланылуы мүмкін сөздерді ойластыра аламын;

- өзім игерген энциклопедиялық білімдерді қолдана аламын (мәтіннің мазмұнын алдын ала болжау)

Оқып отырғанда мен…

- мәтіннің түрін анықтай аламын (тарих, жаңалық жіне т.б);

- мәтінді жылдам оқып, негізгі идеясын түсіне аламын;

- мәтін кім үшін жазылғанын түсіне аламын (нысаналы аудитория);

- автордың мақсатын, анықтай аламын (сендіру, хабардар ету, суреттеу);

- егер мәтіннің жеке бір бөліктерін түсінбесем, үрейленбеймін, бұл қалыпты жағдай;

- таныс емес сөздерді елемей қалдыра аламын;

- грамматикалық құрылымдарда (шақ, сөздердің орны) сілтеме орната аламын;

- логиканы пайдалана аламын;

Оқығаннан кейін мен…

- нәтижені талдап, ненің сәтті шыққанын анықтай аламын;

- оларды сөйлегенде,жазуды пайдалану үшін қажетті сөздер мен сөз тіркестерін теріп жаза аламын;

- пайдаланылған стратегияларды талдай аламын;

- анағұрлым тиімді стратегияларды сыныппен талдай аламын;

Жазып отырғанда мен…

- сөздікті пайдалана аламын;

- синонимдерді келтіре аламын;

- жазылып қойған сөйлемдерге қайта оралып, оларды тексере аламын;

- жұмыстың шимай нұсқасын жазып, оны түзете аламын;

Жазып болғанннан кейін мен…

- жазған шығармамды дауыстап оқып шыға аламын (оның қалай естілетінін талдай аламын);

- грамматикалық құрылымдардың дұрыс қолданылуын (шақ, бастауыг пен баяндауыштың үйлесімі, сауаттылығы және т.б) тексере аламын;

- шығармаға тғы қандай әдемі сөздер мен сөз тіркесін қосқым келетінін ойластыра аламын;

- өажет болса, жұмысқа өзгерістер енгізе аламын;

- жоғарыда айтылған кезеңдерді бірнеше күннен кейін іске асыра аламын.

Жазуға арналған тапсырмалар:

1.Бірлесіп жоспарлау

Мұғалім оқушаларға ұсынылған тақырып бойынша идеяларды, ойларды, тірек сөдерді және құрылымдарды жазу туралы немесе оны кейіннен талқылап, бағалау үшін шығарма жазу туралы алдын ала тапсырма береді.

2. Мұғалім тапсырмаларды құрастырады және оларды бүкіл сыныппен бірлесіп орындайды.

Жаңа лексикалық бірліктернді оқуға бағытталған стратегиялар

- жаңа сөздерді бұрын үйренген сөздермен байланыстырып ,оларды жүйелеп жазып отырыңыз;

- сөздерді жақсы есте сақтау суреттер пайдаланыңыз;

- сөздердің қолданылуы мүмкін жағдайларға байланысты есте сақтауға тырысыңыз;

- сөздерді санат бойынша топтаңыз;

- “қара-жап-айт-жаз-тексер” техникасын қолданыңыз;

1.сөзге қараңыз

2.оны жауып тастаңыз

3.оны ауызша айтып шығыңыз

4.оны есте сақтауыңыз бойынша жазыңыз

5.жазғаныңызды тексеріңіз

6.егер қате жіберсеңіз,жоғарыда жазылған тізім бойынша қайталаңыз;

- сөздерді есте жақсы сақтау үшін, үнемі қайталап отырыңыз;

- сөздерді mp3 жазып, оларды бос уақытыңызда тыңдап отырыңыз;

- жаңа сөздердің тізімін жасап, оларды ылғи өзіңізбен алып жүріңіз, бос уақытыңызда қайталап отырыңыз;

- сізді біреу жүйелі тексеріп тұруын отырыңыз;

- мнемотехника мен ұйқасты ойластырыңыз;

- жаңа сөздермен ойен ойлап табыңыз;

- жаңа сөздермен сөйлем құрастырыңыз;

Жаңа сөздерді есте сақтау үшін пайдаланатын тапсырмалар:

1.жаңа сөздерді үйде оқып келуге тапсырма беріңіз;

2.келесі сабақта оқушылардан осы тапсырманы қалай орындағандарын сұраңыз;

3.пайдаланылған стратегиялардың тізімін жасау;

Сөйлеу стратегиялары	Қолданылды: 14/2/12	Қолданылды: 2/3/12	Қолданылды: 25/3/12
“Қара-жап-айт-жаз-тексер” стратегиясы
Басқа стратегиялар (оқушыларға өздерінің оқу стратегияларын қосуға мүмкіндік беру керек)

 

4.оқушылар жаңа сөздермен жұмыс жасауда пайдаланғысы келетін стратегияларды таңдау, оларды қолдану және тиімділігін талдау;

5.басқа стратегияларды іздестіріп, жоғарыда көрсетілген кестеге қосу.

Сондай-ақ қазіргі кезеңде әр мұғалім үшін көмек болатын тағы бір иновоциялық технологияның түрі «ақпараттық-коммуникативтік технологиялар (АКТ)» деп айта аламын. Қазақстан Республикасының Президентінің: «Ұлттық бәсекелестік білімділік деңгейімен айқындалады. Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет»-деген бағдарлы сөзі ұстаздардың алдына қойылар міндеттерді де саралайды. Бәсекеге барынша қабілетті қоғамға ену мақсатын алға қойып отырған еліміздің білім беру саласында нәтижелі ізденістер бастау алуда. «Білім туралы заңда» оқытудың жаңа технологияларын ендіру, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу міндеті айқын көрсетілген.

Ақпараттық технологияның жедел қарқынмен дамуына байланысты түрлерінің қызметі де өзгеруде. Орта білім беру жүйесін ақпараттандырудың мемлекеттік бағдарламасының негізгі мақсаты әлемдік ақпараттық кеңістікке ену. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін интернет желісіне қосылу және пайдалану қажет.

АКТ оқыту мақсаты

• 
  бағдарламалау дағдыларын дамыту;
  
• 
  мәтіндік редактор, электрондық кесте басқа да тәжірибе қосымшаларды пайдалануға үйрету;
  
• 
  желіден, СВ-КОМ-нан ақпарат іздеуге үйрету, т.б.;
  
• 
  желі көмегімен қарым-қатынас жасауға үйрету.
  

Қазақ тілін оқытуда осы айтылған инновациялық технологияларды пайдалану – шығармашылық жетістіктің негізгі көзі және мұғалімнің кәсіби өсуінің тура жолы.

1.Ұстаздық шығармашылық – Б.А.Тұрғынбаева Алматы 2007ж.

2. Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары – К.С.Құдайбергенова Алматы, 2007ж.

3. Қазақстан мектебі №2, 2003 ж.

4.Кембридж бағдарламасын оқыту негіндегі біліктілікті арттыру курсының материалдары. Ақтөбе 2012ж.

ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ МУЛЬТИМӘДЕНИ БІЛІМ БЕРУ: ІЗДЕНІС ПЕН ТӘЖІРИБЕ
Алпысбаева А. К. (Ақтөбе )
Адамзат тарихы өркениеттің даму жолына енгеннен бастап, философиялық, психологиялық, тарихи және әлеуметтік категория ретінде ұлттық мәселе мен ұлтаралық қатынасты айналып өткен емес. Ол қоғамдық-саяси өмірдің базалық ұғымдарының бірі, қоғамдық тұрмыстың ажырамас құрамдас бөлігі. Тарихи дамудың белгілі бір кезеңінде ұлт сөзінен төмендегідей туынды ұғымдар пайда болды: ұлтаралық қарым-қатынас, ұлтаралық тәрбие, ұлтаралық мәдениет т.б.. Бүгінгі таңда ұлттық мәселеге, оның ішінде кез-келген қоғамның моральдық-рухани деңгейін танытатын, ұлтаралық тәрбие мәселесін өзектендіретін ұлтаралық қарым-қатынас этнопсихологиясына көптеген зерттеулер арналды.

Адамзат тарихы кез-келген халықтың үйлесімді дамуы үшін оның өзін-өзі анықтауы барысында басқа халықтар мен ұлттардың дамуына зиянын тигізбеуі шарт екендігін дәлелдеді.

Тұлғаны оқыту мен тәрбиелеуді, қалыптастыру мен дамытуды нәтижелі жүзеге асыру мақсатында әлеуметтік институттар ашылып, еліміздегі түрлі деңгейде білім беру жүйесінің негізгі мақсаттары мен міндеттері белгіленуде.

«Білім беру» ұғымы екі мағынада қолданылады: біріншісі – «үлгіні және оның мазмұнын ұсыну» дегенді білдірсе, екіншісі - «адам бойындағы қабілеттерді дамыту» деген мағынаны білдіреді.

Білім берудің негізгі міндеті – әлеуметтік және психологиялық қоршаған ортада, өзін қолайлы сезіне алатын, өзгермелі өмірге бейім, білімді, тәрбиелі, өз бетінше шешім қабылдап, әрекет ете алатын, жан-жақты дамыған тұлға қалыптастыру.

Қазіргі кезеңде әлемдік педагогикада жаңа әлеуметтік мәдени жағдайды ескере отырып, білім беру басымдығын жасақтау өзектендірілуде. Жастарды полиэтникалық кеңістікте өмір сүру мен қызмет етуге даярлау Біріккен Ұлттар Ұйымының, ЮНЕСКО-ның соңғы онжылдықта қабылдаған көптеген құжаттарына арқау болды. ЮНЕСКО-ның халықаралық комиссиясы тарапынан ұсынылған баяндамада «XXI ғасырда білім беруді дамытудың маңызды басымдығы ретінде мектептің негізгі міндеті – мемлекеттер мен этностар арасында өзара байланыс пен саналы ынтымақтастықты қалыптастыру»,- деп атап көрсетілген. Аталған міндетке сай білім беру жүйесі, біріншіден, адамның өз тамыры мен тегін сезінуіне, екіншіден, әлемдегі өз орнын таба білуге, үшіншіден, басқа мәдениетке деген құрмет сезімін қалыптастыру бағытында мақсатты жұмыс жүргізуі шарт.

Білім беру тұлғаның жалпыадамзаттық құндылықтарын қалыптастыру үрдісінде маңызды рөл атқарады. Ол оқу үрдісінде педагогтардың басшылыққа алатын әдістер мен тәсілдер жиынтығы ғана емес, адамдарға қателіктерге жол бермей, нәтижелі өмір сүруіне бағдар болатын қоғамдық тәжірибе. Қазіргі қалыптасқан полиэтникалық жағдайда Қазақстандағы білім беру жүйесі мультимәдени үрдіс ретінде қарастырылады.

Осыған сәйкес арнаулы орта және жоғары білім беру жүйесі болашақ мамандарды даярлау барысында қоғамдық пайдалы қызметтің негізгі бағыттарын есепке ала отырып ұйымдастырылады. Ол жастардың бойында болашақ мамандыққа қажетті кәсіби сапалардың: жүйелі ойлау, экологиялық, құқықтық, ақпараттық, технологиялық, коммуникативтік мәдениет пен кәсіпкерлікке деген қабілетті, өз қызметіне саналы талдау жасауды, кәсіби жауапкершілік пен өз бетінше жұмыс жасау дағдысын, кәсіби өсуге деген ынтаны дамытуды көздейді.

Білім берудің мазмұны – оқу мекемесінің болашақ маманды даярлауда жүзеге асыратын негізгі мақсаты. Ол нормативтік, ұйымдастырушылық және әдістемелік құжаттар кешенін құрайтын мемлекеттік білім беру стандарттары негізінде жүзеге асырылады.

XXI ғасыр ЮНЕСКО мамандарының талдауларына сай гуманитарлық білім ғасырына айналады. Сондықтан қазіргі ізгілендіру үрдісі «білімді адамнан мәдениетті адамға» (В.С.Библер) ұстанымына сай білім беру парадигмасын негізге алады. Бүгінгі таңда күрделі өндіріс пен техниканы меңгерген кәсіби деңгейі жоғары маман болу аздық етеді.

Қазіргі кезеңде «білім беру – адамның рухани-адамгершілік тұрғыда қалыптасуы мен дамуына ықпал ету» деген пікір өзектендірілуде.

В.С.Соловьевтың пікірінше, руханилылық ұғымы ар, ұят, қайырым ұғымдарының мағынасы негізінде толықтырылды. М.С.Каган руханилылықты субьект ретінде адамның маңызды өлшемі деп санайды. В.В. Знаков оны адамның өзін өзі дамытуы мен өзін өзі жүзеге асыруының маңызды белгісі деп санайды. Адамгершілік – еркін тұрмыс пен өзін өзі дамытуда жеке рухани тәжірибе және адамның мейірімділігі, ары мен ұяты, жеке жауапкершілігі негізінде қалыптасатын өзіндік «Менінің» бейнесі.

Қазақстандық білім беру жүйесінде рухани-адамгершілік білім берудің өзектендірілуі құптарлық жайт. Білім беру мазмұнының жаңғыруы жағдайында рухани-адамгершілік тәрбие оқыту мен тәрбиелеудің маңызды бөлігіне айналуы тиіс.

Сонымен қатар, білім мен тәрбие беру үрдісінде ұлттық ерекшеліктер мен педагогикалық құндылық бағдар түрлері, ұлттық ерекшеліктерге сай дүниетаным мен этномәдени топтардың қажеттіліктері ескерілуі тиіс.

Жаңа әлемде үлкен және кіші этностардың этносаралық және мәдениетаралық өзара қарым-қатынасы жекеленген мәдениетті жетілдіретін жалпымәдениеттің қалыптасуы арқылы анықталады. Бұл этносаралық және мәдениетаралық диалогқа қатысушылардың мәдениеттанымдық құзырлылығын қалыптастыруды талап етеді.

Педагогтар әр оқушының жеке субьектілік және мәдени сипаттамаларын ескеруі тиіс.

Көпұлтты ортада тәрбиелік қызметті жүзеге асыру – бірнеше жалпыпедагогикалық принциптерге негізделеді: әлеуметтік түрлі нәсілдік, этностық және діни топ ішінде өмір сүру және қызмет ету даярлығын қалыптастыру, жоғары рухани сапа мен адамгершілік қасиеттерді дамыту, этносаралық және мәдениетаралық тілдесім сипатына сай өзара жауапкершілікті мойындау.

Көпұлтты оқу мекемесінде полимәдени тәрбие беру мақсаттарын анықтауда ғалымдар Дж.Бэнкстің қағидасын ұстанады: полэтникалық мәдениетті тәрбиелеудің негізгі мақсаты – оқушылардың бойында өзінің этникалық мәдениеті негізінде өзге ұлттар мен этностардың мәдениетін игеруге қажетті білім, білік, дағдыны қалыптастыру. Полимәдени тәрбие беру мақсаттары кезең-кезеңмен жүзеге асырылады. Кезеңдердің реттілігін төмендегі тұрғыда сипаттауға болады: мәдени көптүрлілікке қарсылық білдірмеуге тәрбиелеу; басқа мәдениеттің қайталанбас ерекшеліктерін анықтау; мәдени көптүрлілікті түсіну; көпмәдени және көпэтникалық ортаны қабылдау; өзге мәдениетке деген қызығушылықты тәрбиелеу; мәдениетаралық өзара қарым-қатынасты қалыптастыру.

Біздің пікірімізше, полимәдени білім беру негізгі екі мақсатты көздеуі тиіс: біріншіден, түрлі этностардың білімдік қажеттіліктері мен сұранысын қанағаттандыру, екіншіден, адамдарды мультимәдени қоғамда өмір сүруге даярлау.

Аталған мақсаттар негізінде мультимәдени білім берудің негізгі міндеттеріне тоқталамыз:

• 
  оқушылардың өз халқының мәдениетін терең және жан-жақты меңгеруі;
  
• 
  оқушыларға Қазақстандағы және әлемдегі мәдениеттің көптүрлілігі туралы мағлұмат беру;
  
• 
  тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыруының шарты болып саналатын адамзаттың дамуын қамтамасыз ететін мәдени ерекшеліктерге оң пікір қалыптастыру;
  
• 
  оқушылардың басқа халықтардың мәдениетіне кірігуіне жағдай жасау;
  
• 
  түрлі мәдениет өкілдерімен нәтижелі қарым-қатынас орнату білігі мен дағдысын дамыту;
  
• 
  оқушылардың этнотолеранттылық деңгейін жетілдіру;
  
• 
  «тарихи ескерткіштер», «тарихи мұра» негізінде және өз халқының тарихы мен туып өскен жеріне деген сүйіспеншілікті дамыта отырып, өзіндік ұлттық сана мен ар-намысты қалыптастыру;
  
• 
  оқушылардың өзге ұлттық мәдениетке деген қызығушылығын туғызу;
  
• 
  оқушылардың Қазақстандық мәдениетке және мультимәдени ортаға жағымды қарым-қатынасын туғызу, құндылық бағдарын қалыптастыру;
  
• 
  өзінің және басқа халықтардың тарихы мен мәдениетіне құрмет сезімін туғызу;
  
• 
  тұлғаның басқа мәдениет элементтерімен қатынасын орнату мақсатында этнопедагогикалық ортаны қолдану;
  
• 
  оқушылардың тұлғалық, мәдени өзін өзі анықтау қабілетін қалыптастыру.
  

• 
  білім берудің этномәдени бағыттылығы;
  
• 
  білім беру үрдісін этнопедагогизациялау;
  
• 
  білім беру үрдісінде аудандық, аймақтық, әлемдік жалпыұлттық және этникалық мәселелерді өзара сәйкестендіру;
  
• 
  оқушылардың бойында өзге этностардың мәдениетін тануға деген қызығушылық туғызу;
  
• 
  білім беру үрдісінде этномәдениеттердің өзара толықтырылуына ықпал ету.
  

• 
  ұлттық өзіндік сананы дамыту;
  
• 
  этнотолеранттылық сапаларды қалыптастыру;
  
• 
  оқыту мен тәрбиелеу барысында үлкен және кіші этностар арасында туындайтын қарама-қайшылықтардың алдын алу;
  
• 
  мәдениеттің көптүрлілігі және олардың байланысы туралы пікір қалыптастыру;
  
• 
  өзін-өзі жүзеге асыру үшін мәдениеттің көптүрлілігінің маңыздылығын түсіндіру;
  
• 
  мәдени ерекшеліктерге оң көзқарас қалыптастыру;
  
• 
  түрлі мәдениет өкілдерінің өзара қарым-қатынасын дамыту білігі мен дағдысын дамыту т.б.
  

Мультимәдени білім беру мазмұнының негізгі ерекшелігі - пәнаралық деңгейде гуманитарлық, математика-жаратылыстану, көркем-эстетикалық бағыттар құрамында жекеленген халықтардың тарихы мен мәдениетін танытуға мүмкіндік береді.

Мультимәдени білім берудің негізгі көрсеткіштері:

• 
  оқу материалында ізгілендіру идеясының қамтылуы;
  
• 
  Қазақстан және әлем халықтарының мәдениетіне сипаттама беру;
  
• 
  өзара рухани келісім мен татулықта өмір сүруге мүмкіндік беретін Қазақстан халықтары дәстүрінің ортақ элементтерін анықтау;
  
• 
  оқушыларды әлемдік мәдениетке баулу, жаһандану үрдісінің мағынасын түсіндіру, қазіргі жағдайда мемлекеттер мен халықтар арасындағы ынтымақтастықты қолдау.
  

Сонымен қатар, сабақтың мазмұнына сай әр этникалық мәдениеттің толеранттылыққа негіз болатын элементтерін (аңыз әңгімелер, ертегілер, мақал-мәтелдер, қанатты сөздер, жұмбақтар т.б.) кеңінен қолдану шарт.

Педагогтар ұлтаралық қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру үшін мультимәдени тәрбиенің маңызды компоненті ретінде халықтық педагогиканы қолдануды жетілдіріп, халықтық педагогиканың бай мұрасын орынды әрі оңтайлы қолдану жолдарын меңгеруі тиіс.

Әдебиеттер

1. 
   Нургалиева А.К. О некоторых особенностях развития системы гражданского воспитания в Казахстане . Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші Орынбор, 1924.
   
2. 
   Байтукова Б., Бакиева Т., (2004). Психологиялық әдістемелер жинағы. Астана.
   
3. 
   Өтебаева Ш., (1995). Нақыл сөздердің тәрбиелік мәні. «Қазақ тілі мен әдебиеті» ғылыми-педагогикалық, әдістемелік журналы, №4.
   

Ғылым мен техниканың алшақ адыммен алға басып келе жатқан дәуірінде теориялық білім мен білігі, кәсіби шеберлігі артқан, бір сөзбен айтқанда қазіргі заман талабына сай мамандар қажет етеді.

Білім жүйесінің үздіксіз білім беру үлгісіне көшуі білім беру технологиясын түбегейлі өзгертуді талап етеді. Ол талаптар әдістемелік әрекеттерді жинақтау, білім берудің әдістерін және тәсілдерін интеллектуалдандыру, жекелендіру, берілетін білімді жаңаша жүйеде қарастыру, оқу материалдарын шығармашылық түрде қабылдануын, оқу материалдарының қолданылатын оқу-дидактикалық құралдарының ақпараттылығы және коммуникативтілігі, білім алушының жоғарғы сапалы білімділік қабілеттілігін және оқуға қызығу негізін қалыптастыруды көздейді. Мұндай көзделген мақсатқа оқытудың жаңа тәсілін пайдалану инновациялық технологияны ендіру арқылы жүзеге асырылады.

Жалпы «инновация» ұғымы қазіргі заман талабына сай тұлғаның өз-өзін дамыту, қорғау, алған білімін тәжірибеде қолдана білу, жаңаша ортаға тез бейімделу, жан-жақты болу, білімділік, білгерлік қасиетін кез келген салада қолдана білу қасиеттерін бойына сіңдіріп, бәсекеге қабілетті маман болып тәрбиеленуіне жол ашу ретінде қарастырылады.

Қазіргі оқу технологияларының жақсы жақтары:

• 
  Оқу материалының бөлшектенілуі;
  
• 
  Оқушының белсенді өзіндік жұмысы;
  
• 
  Тұрақты тексеру,
  
• 
  Оқыту қарқыны мен оқу материалы көлемінің даралануы,
  
• 
  Техникалық оқыту құралдарын пайдалану,
  
• 
  Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін арттыру;
  
• 
  Оқу еңбегінде қызығушылығын арттыру,
  
• 
  Оларды өздігінен саналы жұмыс істеуге үйрету,
  
• 
  Берік білімге, оқытудың жоғарғы нәтижесінде жеткізуі.
  

Сын тұрғысынан ойлауды үйренген оқушы «оқушы –компьютер - мұғалім» жүйесін қалыптастырады, оқушы-басты тұлға, жаңа тақырыпты ақпарат көзі - компьютерден оқып, қажетті мәліметтерді дәптерлеріне түсіріп, техникалық оқыту амал әдіс-тәсілдер оқушы мен ұстаз біртұтастығын қажет етіп, екеуіне де тынымсыз ізденімпаздыққа баулиды. Баланың қандай болмасын шығарманы оқуына бетбұрыс жасап, одан әрі зерттеуіне бағдар көрсетеді. Техникалық оқыту амал әдіс-тәсілінің пәнге ықпалы, әсері шексіз. Ол баланың еркін ойлауына, үздіксіз жұмыс жасауына жол ашады.

Бүгінгі ұрпаққа әлемдік білім беру стандартына сәйкес жаңаша білім беруімізді өркениетті дамудың өзі талап етіп отыр. Сондықтан бүгінгі кәсіби мамандық оқытушлары жан жақтылығымен жаңарған, жаңашыл, жаңалықшыл болғанда ғана мәртебесі биік іздегенге сұраған мамандарды шығара аламыз.

Дәлірек айтқанда осы сұраныстардың басы-қасында біте қайнасып жүріп өз білім ордамызда көптеген жаһанның және өз еліміздің жетістіктерін саралап ала отырып өз жетістіктеріміздің жемісін көре бастадық. Соның ішінде сабақ беруде жаңа инновациялық әдістерді студенттердің клиникалық ой өрісін дұрыс бағытқа бұра отырып дамыту үшін қолданамыз.

Оқытудың инновациялық әдістері оқушылардың бойында шешімдерді қабылдау мен жүзеге асыру механизмі туралы ұғымдарды дамытуға ынталандыруы, өз бетінше талдау дағдыларын қалыптастыруға әсер етуі тиіс.

Негізінен ақпараттарды еске түсіруге бағытталған оқытудың дәстүрлі формалары қарама-қайшылықта болмауы тиіс, қайта оларды оқушылардың интеллектуалдық әлеуеттеріне бағыттай және қолдау көрсете отырып, дайындықтың сапалық деңгейіне мүмкіндік беретін оқытудың интерактивтік формаларына сәйкес жасалған жаңа инновациялық технологиямен толықтыруы қажет [2, 21 бет].

Оқушыларды оқытудың интерактивті формаларын кез-келген сабақта пайдалануға болады. Оқушылардың жаңа білім мен дағдыларды меңгеруі үшін оқытушы оқытудың формалары мен әдістерінің әр түрлі комбинацияларын пайдалана алады. Алайда жағдайды жүйелі көруді игеру үшін кәсіби қызметке неғұрлым жақын оқыту әдістері ретінде іскерлік ойындарын, кейстерді және тренингтің басқа да түрлерін пайдалану қажет. Белсенді оқытудың әдістерінің бірі іскерлік ойындар болып табылады. Іскерлік ойынның негізінде болашақ маманның (фельдшер, медициналық бике, т.б.) нақты кәсіби қызметінің ұқсастырушылық рөлі жатады.

Ойын ойындық өзара әрекеттер процесінде оқушының тіршілік жағдайларында бағдарлаушылық жаңа әдістерін кезеңдік қалыптастыруға мүмкіндік береді. Сол арқылы оқушы ақпараттарды талдай отырып, күрделі қатынастарға «іс жүзінде» қосылады, шешімдер іздейді. Ойын барысында оқушылар оған ұғыну қажет, саналы түрде қабылдауы тиіс, ал одан әрі қиындықтарға қарамастан сөзсіз орындау керек болатын әр түрлі ережелердің тұтас жиынтығымен кезігеді. Ойын арнаулы ойын әдістерінің ауқымды спектріне және ойынның өзінің атмосферасына ие бола отырып, назар аударуды ұстануға көмектеседі, бұның өзі игерілген материалды неғұрлым тереңірек және берік ұғынуға әкеледі.

Соған орай, ойын оқушының бәсең ұстанымын саналы белсенділікке айырбастауға мүмкіндік береді, оқушының танымдық белсенділігінің өсуіне ынталандырады, бұл оған ақпараттардың ауқымды мөлшерін алуға және игеруге мүмкіндік береді. Ойындық өзара әрекеттер барысында ойынға қатысушылар мен оқытушының арасындағы қатынастардың жақсаруы жүреді, өйткені ойындық өзара әрекеттер ресми емес қарым-қатынасты қарастырады және қай жағына да болса өзінің жеке бас қасиеттерін, өзінің мінез-құлқының жақсы жақтарын ашып көрсетуге мүмкіндік береді.

Рөлдік ойындарды жүргізудің негізгі кезеңдері мыналар болып табылады:

1) Оқушы орын алған проблемаларды сараптауы тиіс проблемаландыру кезеңі;

2) Оқушы оңтайлы моделді жүзеге асырғандағы оңтайландыру, мақсатты болжамдаушылық кезеңі;

3) Алға қойылған мақсаттарға соның көмегімен жетуге болатын ресурстарды іздеу кезеңі;

4) Оқушылар ойында табылған шешімдерді нақты жағдайларға «байланыстыратын» қорытынды, ұйымдық жобалау кезеңі [2, 46 бет].

Рөлдік ойындарды жүргізу және нақты жағдайдағы міндеттерді шешу болашақта кәсіби қызмет процесінде сауатты шешімдер қабылдау білігі мен дағдысын қалыптастыруға мүмкіндік береді, оқушыларға пән бойынша оқу материалын жетік меңгеруге жағдай жасайды. Проблемаларды шешудің нақты варианттарын табуға көмектесе отырып, оқытудың интерактивті формалары олардың қатысушыларын ұжымда жұмыс істеуге, ынтымақтастыққа және байланыс жасауға үйрете отырып, рөлдік дамытуға жағдай жасайды. Іскерлік немесе рөлдік ойындар әдістері — оқушылардың әрқайсысының сабақ процесінде кезеңдік, функционалдық бағытталған қатысуы. Олар оқу процесіне оқушылардың неғұрлым көп мөлшерінің белсенді және көрнекі қатысуына мүмкіндік береді және тәжірибелік сабақтар барысында қолдануға бағытталған. Тәжірибелік сабақтар симуляциялық оқу бөлмелерінде жүргізіледі. Оқушылар өз білімдерін рөлдік ойындар арқылы манекендерге күтім жүргізуді, жарақаттарды байлап-таңу және өңдеуді, иньекциялар жасауды, науқасқа алғашқы диагноз қоюды, науқасқа алғашқы жедел көмек көрсете білуді игеріп, бекітеді.

Оқушылар өздерінің жай ғана оқушы емес, мақсаттары алға қойылған міндеттер мен мәселелерді шеше отырып, оқу құралдарында берілген материалдарды, лекциялық материалдарды, стандарттарды, соларға сәйкес қолданыстағы бұйрықтарды дұрыс пайдалану болып табылатын медициналық қызметкерлер (фельдшер) екенін сезініп, жұмыс істейді (№ 623, 15. ХІІ. 2006 ж). Ойын оқушылардың бойында осы сабақтарда алған біліктері мен дағдыларын ғана емес, сонымен бірге медицина қызметкері ретіндегі болашақ жұмысқа орналасқандағы бейімделу, міндеттілік, парыз, жауапкершілік сезімдерін және қателіктің алдын алу қажеттігін қалыптастырады.

Жауаптарды И. И. Сергеев пен В. И. Блинов әдістері бойынша мынадай өлшемдермен бағалаймыз:

а) Оқу құралдарында берілген материалдарды тақырыбы бойынша пайдалана білу (оқушы өзінің жауабына оқу мәтінінде берілген ақпараттарды кірістіре білуі, сондай-ақ жауап беру барысында айтылғандарға түсінік бере отырып, мәтіннен, бұйрықтан, стандарттардан қажетті үзіндіге сілетеме жасай білуі қажет);

б) Жауапқа иллюстрация ретінде жеке тәжірибені пайдалана білу (оқушылар оған белгілі әлеуметтік практикадан, өз өмірінен, оның ішінде қандай да бір жағдайларды бейнелеу үшін сабақтарда тікелей туындайтын және талқыланатын жағдайлардан мысалдарды пайдаланады);

в) Мәселенің мәнін ұғынуды көрсете білу (оқушы мыналарды көрсете білуі керек, мысалы: обаға қарсы костюмді кию және шешіну техникасы ережелері);

г) Өз ұстанымының дәлелдемесін құрылымдай білу (оқушы қандай да мәселедегі өз шешімі туралы жай ғана айтып біліп қоймай, сонымен бірге неге солай деп санайды, қандай дәлелдемелерге сүйенеді — соны түсіндіре білуі қажет. Оның дәлелдемелері көзделген ұстанымын түсіндіруде және дәлелдеуде түсінікті болуы тиіс. Бәрінен бұрын, неғұрлым мәнді дәлелдемелер айтылуы қажет, мысалы бұл жағдайда стандарттар мен қолданыстағы бұйрықтар).

д) Айтылғандарды жинақтап және қорытынды шығара білу (оқушы бұрын айтылғандарды екінші рет қайталамастан, өз талқылауларының қорытындысын қысқаша формада шығара білуі тиіс).

е) өз пікірін ұстана білу [5, 63-69 беттер].

Жемісті өткізілген ойын қатысушылардың өзін-өзі бағалауын көтереді, өйткені олардың бойында сөзден нақты іске көшу және өз қабілеттерін тексеру мүмкіндігі пайда болады. Мұндай өзіндік жағдайларды орындау оқушыдан ізденушілік танымдық қызметті, бұрын алынған білімдері мен қызмет әдістерін жаңа міндеттерді шешуге ауыстыруға және қайта құрылымдауды талап етеді. Оларда кәсіби қызметте қажетті мынадай сапалар қалыптастады: дербестік, икемділік, сыни көзбен қараушылық, сондай-ақ оқу және кәсіби реттерді қосқанда әр түрлі деңгейдегі міндеттерді оңтайлы шешуді іздестіру қажеттігі қалыптасады.

Ойын барысында әр оқушы бір мезгілде медицина қызметкері және жаңа білімдерді игеру процесінде оқушы болып қалыптасады. Нәтижесінде мағынасы бірлескен күшпен қол жеткізілген жиынтық нәтиже әрбір қатысушы жекелей әрекет еткенде қол жеткізген нәтижелер жүйесінен басым түсетін жағдаймен тұжырымдалатын синэргетикалық тиімділік туындайды.

Әр түрлі ойындарды ұйымдастыра және жүргізе отырып, оқытушының алдында көптеген мүмкіндіктер ашылады. Бәрінен бұрын, бұл — жаңа дидактикалық тәжірибенің жинақталуы, басқа вариантта пайдаланылуы мүмкін методикалық әдістердің жиынтығын кеңейту. Ойынды дайындау және жүргізу оқытушыға өзінің кәсіби мүмкіндіктерін неғұрлым тереңірек ұғынуға және соған орай сабақ берудің тиімділігін көтере отырып, әдістемесін өзгертуге әкеледі [4, 96 бет].

Ойын оқушының өз оқуының астарын, ойындағы және өмірдегі ахуалды түсінуді үйренуге, яғни өзіндік қызметтің мақсаты мен бағдарламаларын қалыптастыруға және оның нәтижелерін көруге бағытталады. Оқушыларға рөлдік және іскерлік ойындарға қатысуға мүмкіндік бере отырып, оқытушы оқушының негіздеулерін өзгертеді, оны ынталандырады, өз күшін тексеруге және колледжді бітіргеннен кейін нақты өмірге дайындығын байқауға мүмкіндік береді. Ойынның мазмұндық жағы қатысушыларды өмірге жақындастырады. Ойын қатысушыларға «қателік жасауға» мүмкіндік береді және оларды талдау арқылы мұндай әрекеттердің себептерін және салдарларын көруге жол ашады. Бұл оқушылардың «маман болуға» қажеттіліктеріне жауап береді.

Осылайша, қазіргі заманғы кезеңде оқыту процесінде іскерлік ойындарды қолданудың негізгі басымдықтарын атап көрсету қажет:

1. Іскерлік ойындардың мақсаты кең ауқымда алғанда оқушылардың практикалық қажеттіліктерімен келісім табады.

2. Әдіс проблемаларды кеңінен қамту және сараптауды біріктіруге мүмкіндік береді.

3. Ойындық форма оқушылардың оқу процесіне кеңінен тартымдылығына мүмкіндік береді.

4. Іскерлік ойын кері байланысқа, нақты айтқанда дәстүрлі әдістерде қолданылатындармен салыстырғанда неғұрлым мазмұнға толы болып келеді.

5. Ойында кәсіби қызметтің қондырмалары құрылымдалады, өзін-өзі бағалау қалыптасады.

6. Дәстүрлі әдістер интеллектуалдық саланың ілгеріге шығуын білдіреді, ойында барлық жекелік қасиеттер көрініс береді.

7. Әдіс оқушыларға алынған нәтижелерді түсіндіруге және сараптаудан өткізуге мүмкіндік береді.

Ойында алынған тәжірибе жинақталған дәстүрлі әдістермен салыстырғанда тіпті неғұрлым өнімді болып шығуы да мүмкін. Бұл негізінде бірнеше себептер бойынша пайда болады: іскерлік ойындар ақиқаттылықты қамту ауқымын ұлғайтуға мүмкіндік береді, қабылданған шешімдердің салдарларын көрнекі түрде бейнелейді, баламалы шешімдерді тексеруге мүмкіндік береді. Қарастырылған басымдықтар бұл әдістің қолданылу табыстылығын айқындайды [1, 54 бет].

Жоғарыда айтылғандардан шығатын түйін — оқытуды жекелей тұрғыдан келуді қолданумен, оқушылардың жұмыстарына сүйене отырып, олардың шығармашылық қабілеттерін дамыту арқылы жүзеге асыру қажет. Іскерлік ойын — қазіргі заманғы кезеңде оқушыларды үйретудің тиімді әдісі екені сөзсіз. Осылайша, интерактивті оқыту — сөзсіз қызғылықты, шығармашылық, перспективалық бағыт. Тәжірибеде жаңа және тиімді әдістерді кеңінен пайдалану оқу сапасын одан әрі көтеруге, оқушылардың білімін берік нығайтуға жол ашады.

Біздің міндетіміз сабақтарды оқытумен ғана шектелмейді. Біздің мақсатымыз — оқу орнымызда алған білімдерін өздерінің кәсіби қызметінде жарату үшін оқушылардың бойында пәнге деген қызығушылықты дамыту, рухани зияткерлік қабілеттерін өрістетуге бейімдеу.

1. Высшая школа Казахстана. Алматы №4, 2003 г.

2. Шаталов В.Ф. Учить всех, учить каждого. /Баженова И.Н./ Педагогический поиск. М., 1990ж.

3. З.У. Имжарова, старший преподаватель Казахско-русского международного университета г. Актобе./ Формирование гражданственности старшеклассников через инновационные педагогические технологии./ Педагогика – А.,2003ж.

4. И.П. Подласый. Педагогика.Моска.1999 ж.

5. И.С.Сергеев. В.И.Блинов. «Как реализовать компетентный подход на уроке и во внеурочной деятельности». Москва. 20

Русский язык и литература – серьёзные и сложные предметы. На этих уроках учащимся приходится много писать, а потому учитель-словесник должен уделять особое внимание здоровьесберегающим технологиям.

Что может сделать учитель на уроках русского языка и литературы? Прежде всего, учитель не должен допускать перегрузки учеников, определяя оптимальный объём учебной информации и способы её предъявления, учитывать интеллектуальные, физиологические особенности учащихся, индивидуальные способности каждого ученика. Стараться предусмотреть такие виды работы, которые снимали бы усталость. При планировании урока включать многократные зарядки-релаксации, в общей сложности отводя на них 3-5 минут. На каждом уроке в любом классе необходимо в течение урока проводить (2-3 раза) релаксацию . Цель проведения релаксации – снять напряжение, дать детям небольшой отдых, вызвать положительные эмоции, хорошее настроение, что ведёт к улучшению усвоения материала, а приобщение учащихся к оценке своей работы позволяет учителю избежать конфликтов, а у учащихся формирует оценочное суждение. Видами релаксации могут быть различного рода движения, игры, заинтересованность чем-нибудь новым, необычным. Во время проведения релаксации учитель не ставит перед учащимися цель – запомнить программный материал. Релаксация должна освобождать на какое-то время от умственного напряжения.

Вот несколько примеров.

1.Разрядка для снятия напряжения глаз с использованием проектора и экрана - физкультминутка для глаз. Дети следят за появляющимися на экране разноцветными фигурками, время такой зарядки-1-2 минуты.

2.Разрядка с использованием различного вида движения, физкультминутка, хорошо знакомая детям еще по начальной школе, проводимые на 20-й минуте урока и позволяющие снять накопившееся утомление при преобладающем виде деятельности – письмо на уроках русского языка.

3. Эмоциональная разгрузка (2-3 минуты)-шутливые истории на уроке, притчи, загадки т.д.

4 Гимнастика для глаз по схемам, по методу Аветисова.

5. Гимнастика для слуха на уроках литературы, где преобладающими видами деятельности являются чтение, говорение, слушание.

6.Дыхательные упражнения, помогающие активизировать детей на уроке.

7. Пальчиковая гимнастика для снятия напряжения при письме.

При этом смена видов учебной деятельности на уроке не менее 4-7 видов, частота чередования – 7-10 минут, чередование методов обучения (словесные, наглядные, практические), не менее трех на уроке через 10-15 минут. Учитель должен применять методы, способствующие активизации деятельности (свободная беседа, ученик в роли учителя, самооценка, взаимооценка). Необходимо соблюдение санитарно-гигиенических норм в кабинете (проветривание помещения, освещенность, соблюдение температурного режима -18-20 градусов), создание психологического комфорта, эмоциональной разрядки (использование компьютерных упражнений, музыкальных пауз), сокращение объема домашнего задания.

Здоровьесберегающие технологии реализуются, прежде всего, на основе личностно-ориентированного подхода. Осуществляемые на основе личностно-развивающих ситуаций, они относятся к тем жизненно важным факторам, благодаря которым учащиеся учатся жить вместе и эффективно взаимодействовать. То есть в центр образовательной системы необходимо поставить личность ребёнка, стараться обеспечить комфортные условия её развития и реализации природных возможностей. Для сохранения здоровьесбережения можно использовать и педагогику сотрудничества, благодаря которой создаются все условия для реализации задач сохранения и укрепления здоровья учащихся и педагогов. Учитывать индивидуальные способности и возможности учащихся позволяет и использование на уроках технологии уровневой дифференциации обучения. Один из способов работы по данной технологии - групповая работа. Класс делится на условные группы с учетом типологических особенностей школьников. При формировании групп учитывается личностное отношение детей к учебе, степень обученности, интерес к изучению предмета. Для каждой группы разрабатываются задания разной сложности, различающиеся по объему и приемам выполнения. В составе группы школьники сами выбирают задания, оценивая свою подготовленность на данное время. У учителя появляется возможность помочь детям «слабой» группы. Можно применять также различные тестовые задания с выбором ответа, с открытым ответом; задания на перегруппировку; на распознавание ошибок, на поиск ошибок, что позволяет избежать монотонности на уроке. Спокойная, доброжелательная обстановка урока положительно влияет на работоспособность учащихся.

Одна из ключевых проблем любого обучения - проблема удержания внимания учащихся. И здесь нам могут помочь ИКТ, прежде всего использование компьютера на уроке. Благодаря смене ярких впечатлений от увиденного на экране, внимание учащихся можно удерживать в течение всего урока, при этом то, что происходит на экране, требует ответной реакции ученика, т.е. внимание носит не созерцательный, а мобилизующий характер. В своей практической деятельности я использую, например, грамматические сказки, разного рода презентации. Использование компьютера не только позволяет демонстрировать наглядность, но дает возможность изменять темп урока, форму подачи материала, осуществлять дифференцированный подход к ученику. Например, учитывая возможности ребенка, можно дать ему выполнить индивидуальное задание на тренажерах по русскому языку. Использование компьютера для тестирования учащихся дает возможность отдохнуть от шариковой ручки и размять пальцы рук, а разнообразие форм работы учащихся на уроке в сочетании с демонстрацией видеоряда и мультимедиа материалов создает у учащихся эмоциональный подъем, повышенный интерес к предмету за счет новизны его подачи, снижает утомляемость учащихся.

Одним из основополагающих принципов здоровьесберегающих технологий является творческий характер образовательного процесса и обеспечение мотивации образовательной деятельности. Обучение без творческого заряда неинтересно, а значит, в той или иной степени, является насилием над собой и другими. Возможность для реализации творческих задач достигается за счет использования на занятиях, уроках и во внеурочной работе активных методов и форм обучения и весь дидактический материал урока должен соответствовать возрастным особенностям. Не должны преобладать книжные формы обучения. Необходимо строить урок так, чтобы детям было интересно и комфортно. В этом мне помогают разные виды уроков (уроки-игры, уроки-конкурсы, уроки-мастерские, уроки-КВНы и др.), инсценировки, упражнения игрового характера, ситуации успеха и многие другие творческие формы работы. Например, можно использовать «линию времени». В начале изучения новой темы продемонстрировать слайд, на котором начерчена «линия времени» с обозначенными на ней этапами изучения материала, формами контроля. Учитель рассказывает о самых важных периодах работы, требующих от учащихся особого внимания. Линия времени позволяет ученикам увидеть, какой материал они должны усвоить, определить срок изучения темы. Это позволяет детям заранее настроиться на изучение нового материала, правильно распределить свои силы. Большой энтузиазм вызывают у учеников уроки, на которых можно проявить себя творчески. Например, с использованием ролевых игр, инсценирования, написания текстов по началу или по заданным рифмам.

По-прежнему основной формой организации учебы является урок, на котором учитель должен задействовать все свое умение, знания, опыт, для того, чтобы «вдохновлять каждого ученика радостью мышления, стремлением к богатой жизни в мире мысли» (Сухомлинский). На каждом уроке должен рождаться интерес к предмету, захватывающий сердца и мысли детей. Каждый новый урок- это ступень в знаниях ученика, вклад в развитие его духовной, умственной культуры. Здоровье подрастающего человека – это главная проблема современной школы и не только социальная, но и нравственная, и свой посильный вклад в сохранение здоровья молодого поколения должен стремиться внести каждый учитель-словесник.

1. Апанасенко Г.Л. Охрана здоровья здоровых: некоторые проблемы теории и практики. М.; Просвещение, 1987.

2.Антропова М.В. Родителям о здоровье школьников, М.: Педагогика, 1975.

3.Козловская Г.В. Состояние психического здоровья детского населения // Журн. социальной психиатрии. 2002. № 2. С. 22–25;

4.Козловская Г.В. Психологическое здоровье детей – социальная проблема страны // Вестник педагогики. 2003. № 3. С. 42–47

5. Ковалько В.И. Здоровьесберегающие технологии в начальной школе. М.: «ВАКО», 2004, 296 с. - (Педагогика. Психология. Управление).

6.Менчинская Е.А. Основы здоровьесберегающего обучения в начальной школе: Методические рекомендации по преодолению перегрузки учащихся / Е.А. Менчинская. — М.: Вентана-Граф, 2008. — 112 с. — (Педагогическая мастерская).

7. Смирнов Н.К. Здоровьесберегающие образовательные технологии в современной школе. – М.: АПК и ПРО, 2002. – с. 62.

8.Тверская Н.В. Здоровьесберегающий подход в развитии успешности ученика//Образование в современной школе.-2005.-№2.-С.40-44.

9. Сарбасова А.Е.Использование игровых ситуаций на занятиях иностранного языка.

Сапалы білім алған, танымдылығы жоғары, құзыретті, бәсекелестіктің қайсыбір мықты тегеурініне төтеп бере алатын оқушылар ғана болашақтың кілтін аша алады.

Бүгінгі таңда жалпы орта білім беруді жетілдірудің негізінде құзыреттілік тәсілді алу ұсынылып жүр. Қазақстан Республикасы 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында да білімге бағытталған мазмұнды құзыреттілік, яғни нәтижеге бағдарланған білім мазмұнына алмастыру қажеттілігі көрсетілген.

Құзырлылықтың латын тілінен аудармасы «компетенс» белгілі сала бойынша жан – жақты хабардар білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді түрде шешім шығара алады дегенді білдіреді» деп көрсетеді. Бұл жайлы Б.Тұрғанбаева «... өзінің практикалық әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуде қолдана алуын – құзырлылықтар деп атаймыз » деп анықтаса, Ресей ғалымы Н.Кузьминаның көзқарасы бойынша, «Құзырлылық дегеніміз - педагогтің басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлығы ».

Құзыреттілік ұғымы «білім», «білік» және «дағды» (ББД) сияқты ұғымдарды қамтиды.Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында бала бойында жалпы білім дағдысы мен білігін қалыптастыру мәселесі қаралады. Жалпы оқудың білігі мен дағдысын жан-жақты қалыптастырудың маңызы зор екені белгілі. Оқушы бойында білім негіздерін қалыптастыру үшін оның біліктілігін, дағдысын тұрақтандырып, белгілі арнаға түсірмейінше, нәтижеге қол жеткізу мүмкін емес.

Менің де мұғалім ретінде алдыма қойған мақсатым – оқушыларға ұлттық педагогикалық тәрбие мен білім берумен қатар олардың шығармашылық қабілеттерін арттыру, оқушылардың құзыреттілігін дамытуға тырысу, оқушылармен қарым–қатынасымды өзара түсінушілікке негіздеу.

Осы мақсатқа жету үшін өзімнің ұстаздық іс-тәжірибемде сабақ беру үрдісінде мынадай негізгі факторларды басшылыққа аламын:

- оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу тиімділігін арттыру;

- жекелей, жұппен, топпен жұмыс жүргізу;

- ойлау қабілетін дамытатын әр түрлі тапсырмалар;

- қабілетіне қарай деңгейлік тапсырмалар беру;

- шығармашылық жұмыстар беру;

- оқушылардың таным әрекетін өздігінен дамытуға күш салу;

- оқушылардың пәнге деген шығармашылық қызығушылығын ойын элементтерін және т.б. енгізу арқылы арттыру;

- әрбір тақырыптың аясында оқушыларға тәлім- тәрбие берудің мүмкіншіліктерін тиімді пайдалану;

Осындай жұмыстардың нәтижесінде оқушылардың танымдық құзырлылықтары қалыптасады.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында оқушының білім, білік дағдыларын меңгертумен қатар, көбіне оқушыны шығармашылық жұмыстарға баулу, ойын еркін жеткізе білу, тіл байлығын дамытуға басты назар аудару қажет. Қызықты сабақ болса, оқушының сол пәнге қызығуы артып қана қоймай, мұғалім жаңалығы, ізденісі, қолданған әдісі арқылы ерекшеленіп, оқушы жүрегінен жол табады. Құзіреттіліктерді қалыптастырудағы басты әрекет-сабақ беру. Тұлға құзіреттілігін дамыту үшін жаңа инновациялық әдіс –тәсілдердің ең тиімдісін пайдалану жоғары нәтиже береді. Осы мақсатта "Оқу мен жазу арқылы сыни ойлауды дамыту" технологиясының элементтерін қолданған сабағыма тоқталсам:

1 курста қазақ әдебиеті бойынша "Ыбырай Алтынсарин - әңгіменің шебері" тақырыбын өткен кезде алдымен оқушыдан Ы.Алтынсарин туралы не білетіндігі сұралады. Ыбырай Алтынсарин туралы не білеміз?

Бұл жерде ББҮ әдісін пайдаландым.

Білемін Білгім келеді Үйрендім

Балалар 5 – сыныптан естерінде қалғандарын жаза бастайды, ал «білгім келеді» бөлігіне түрліше жазады. Өмірі, шығармашылығы туралы бейнесюжет пен слайдтар арқылы түсіндіріп өткен соң, әңгімелерін оқулықтан өздеріне оқыта отырып, тақырыбы мен идеясын ашу үшін екі жақты түсіндірме күнделігін беремін. Жаңа сабақты қорытындылау кезінде «Үйрендім» бөлігін толтырады.

2. Оқушылар Ыбырай әңгімелерін меңгеріп алғаннан кейін, әңгімелері бойынша семантикалық картамен жұмыс жасайды. Әр үзіндіні қай кейіпкердің сөзі екенін сәйкестендіріп, тұсына + белгісін қояды.

Үзінді кейіпкерлер	«Жылаған мен еш нәрсе өнбес».	«Елді жердің ұрысы далалы жердің бөрісі жаман»	«Сендердің жұртта қалғандарыңды біліп, іздеудеміз»	«Үйректі тірі ұстап алып ойнайық».
Асан				+
Үсен	+
Үсеннің әкесі		+
Қойшылар			+

3. Венн диаграммасы ( салыстыру).

Оқушылар Ш. Уәлиханов пен Ы. Алтынсариннің ерекшелігі мен ортақ сипатын табады.

4. «Өнерлінің өрісі кең..»

Аталған Ыбырай әңгімелерінің бір эпизодын алып, әрбір топ өзінше кейіпкерлерді бейнелеп көрініс көрсетуге тырысады. Талап етілетін мәселе – әңгіменің негізгі идеясын, көзделген мақсатын жете таныту.

5. Шығармашылық тапсырмалар:

1-топ. Ой толғау: «Ыбырай –әңгіме шебері».

2-топ. Арнау: «Ізбасар ұрпағы –мына біз!».

3-топ. Мақала: «Ата тәрбиесі мен ғибраты».

6. «Әдебиет лотосы»
Бұл бөлім бойынша әр топта оқушы-тексеруші сайланады. Әр оқушыға кесте парақшасы таратылады. Бұл кестеде Ыбырай әңгімелеріне талдау жасалады.

Әңгіме тақырыптары	К е й і п к е р л е р			Әңгіме желісі		Немен аяқталады?	Не суреттеледі?
	жағымды	жағымсыз
1
2

Оқушы белгілі мәліметті қабылдаушы ғана емес, сонымен бірге терең ой иесі. Ол дербес ойланып, дәлелдер келтіруіне сабақ барысында түрлі әдістер арқылы қолайлы жағдай жасауға тырысамын. Оқушылардың білуге деген ынтасы мен мүмкіндіктерін толық пайдалану, оларды оқу процесінде үздіксіз дамытып отыру және сабақ барысында алған білімдерін практикада қолдану дағдыларын қалыптастыру үшін ойын элементтерін пайдаланудың орны бөлек, әсіресе, тілді үйрету сабағында оқытудың ойын әдісін пайдаланудың болашағы өте зор [1, 12].Ойынның негізгі мақсаты- баланы қызықтыра отырып, өткен материалды берік меңгерту.

Шығармашылыққа баулу шәкірт бойындағы талант көзін ашып, тілін байытып, қиялын ұштау мен өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізбек.

Оқушыларды келесі жұмыстар арқылы шығармашылыққа баулуға болады деп есептеймін:

• 
  сюжетті сурет бойынша әңгіме жазу;
  
• 
  жыл мезгілдерін, табиғат көріністерін көркем тілмен суреттеу;
  
• 
  нақыл сөздердің мәнін ашу;
  
• 
  мақал-мәтелдер негізінде әңгіме жазу;
  
• 
  өз сыныптастарының (т.б.) портретін суреттеу, мінездеме беру;
  
• 
  автордың идеясын өз идеясымен өрбітіп жазу;
  
• 
  еркін тақырыптарға шығарма, ойтолғау, эссе жазу;
  
• 
  ұжым болып ертегі құрастыру;
  
• 
  оқыған кітаптары бойынша ойтолғау жазу;
  
• 
  қоғамдағы әр түрлі өзгерістерге байланысты пікір айту;
  
• 
  баспасөз материалдары бойынша пікір айту;
  
• 
  тақырыпқа сай диалог, монолог жаздыру;
  

- Ақпараттық құзыреттілік

- Қатысымдық құзыреттілік

- Мәдени-танымдық құзыреттілік

- Мәселенің шешімін табу құзыреттілігі

Шығармашылық жұмыстар – оқушылардың тілін дамыту барысындағы тәжірибелік жұмыстардың бірі [2, 4].Өзім қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен бере отырып, колледждегі "Ақындар" клубына жетекшілік етіп келемін. Клубтың мақсаты мен міндеттері: оқушыларға тілдің қоғамдық қызметін ұғындыра отырып, талантты жастардың шығармаларын талдау, қаламдарын ұштау және өнерге жолдама беру болып табылады. Клубқа оқушылар үлкен қызығушылықпен, ынтамен қатысып, танымал, жергілікті ақын – жазушылардың шығармаларын зерделей отырып, өздерінің де шығармаларын ортаға салуда.

Оқушыларға шығарма жаздыра білу, үйретудегі мақсат Абай, Мұхтар, Ғабит сияқты ірі сөз зергерлерін дайындау міндетін шешу емес, өз ойын, пікірін орамды түрмен дәлді әрі нақты, әсерлі де жүйелі жеткізе алатын сауатты адам тәрбиелеу, оның түрлі тәсілдері мен амалдарын меңгере отырып, жазу жұмысына үйрету болмақ. "Ақындар" клубының жас таланттарға көмегі зор. Колледжде өтетін, облыстық, республикалық т.б. көптеген шараларға клуб мүшелері белсенді түрде қатысып отырады. Осы орайда оқушылардың 2012-2013 жылғы жетістігіне ғана тоқталсақ, қазан айында Республикалық 45minut.kz басылымы Ұстаздар қауымының төл мерекесі құрметіне "Ұстазым- менің жан досым" тақырыбында шығармашылық мақалаларға бәйге жариялады. Бәйгеге "Ақындар" клубының мүшесі 213 "Сестралық іс" бөлімінің студенті Амандықова Айдана қатысып, жүлделі орынды иеленді. 2012-2013 жылы колледждердің 1 курс оқушылары арасында жалпы білім беретін пәндер бойынша өткен олимпиадада Мырзабай Ақілгек II орынды иеленді. Желтоқсан айында Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президент күні, Қазақстан Республикасының Тәуелсіздік күніне арналған «Жас ақын-2012» жас ақындар байқауына «Ақындар» клубының мүшелері Әлжан Дастан, Орынбасарова Қанымгүл атты студенттер қатысып, алғыс хатпен марапатталды. Желтоқсан айының басында Ақтөбе қаласының әкімдігі, қалалық ішкі саясат бөлімінің ұйымдастыруымен Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына «Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту- Қазақстан дамуының басты бағыты» Жолдауын кеңінен жариялауға арналған шығармалар байқауында «Ақындар» клубының мүшесі Афанасьева Светлана III орын алды.

Күтілетін нәтижелер:

бірін-бірі тыңдай білетін, өз ойларын анық, ашық жеткізе алатын, өз бетімен шындыққа ұмтылатын, көпшілік алдында сөйлеуді меңгеретін құзырлы тұлға шығады.

Бұл әдістердің тиімділігі – оқушының құзіреттілігін арттырып ғанақоймайды, сонымен қатар:

Жеке тұлғаның жетілуіне, дамуына бағытталады;

Мұғалім мен оқушылар арасында ізгілікті қарым-қатынас орнайды;

Оқушының өздігінен жан-жақты білім алуынажағдай жасалады;

Оқушы ойын ашық айта алуға, пікір айтуға, алмасуғаүйренеді;

Алған білімге сын көзбен қарауға, білімді сапалы түрдеалуға дағдыланады;

Оқушылардың шығармашылық белсенділігі артады;

Қазір ғалымдардың зерттеулерінде құзырлықты қалыптастыру білім беру мазмұны құралдары арқылы жүзеге асатыны, осыдан келіп оқушының қабілеттілігі дамитыны және күнделікті өмірдегі шынайы проблемаларды – тұрмыстық мәселелерден бастап, өндірістік және әлеуметтік мәселелерді шешу мүмкіндіктері пайда болатындығына баса назар аударылып отыр.

Әр күні өзгеріске толы бүгінгі жауапты кезеңде замана көшінен қалып қоймай уақыт талабына сай ертеңгі болашақ жас ұрпақты білімді етіп тәрбиелеу ұстаздарға зор жауапкершілікті жүктейді. Ол мұғалімнен үздіксіз ізденуді, өз білімін үнемі жетілдіріп отыруды талап етеді. Өйткені еліміздің ертеңі жас ұрпақтың қолында. Мұғалімнің шеберлігі мен жетістігі – сапалы білім және жақсы тәрбие алған шәкіртінде. Оқушы шығармашылығын дамыту ісі үздіксіз жүргізіле бермек. Бұл қоғам талабына сай туындайтын қажеттілік.

Әдебиеттер

1.«Жеке тұлғаның шығармашылық дарындылығын дамыту жолдары» Е.Т.Акитбаев., 2006 ж. 15 бет.

2. «Қазақ тілі және әдебиеті» журналы. 2008ж. №11

ПРОБЛЕМА ВЗАИМОСВЯЗИ И ПРЕЕМСТВЕННОСТИ В РАБОТЕ УЧИТЕЛЕЙ - ЛОГОПЕДОВ

В СИСТЕМЕ ДЕТСКИЙ САД – ШКОЛА
Анисимова Г.Н., УразгалиеваА. Б. (Актобе)
Приоритетами политики Правительства Республики Казахстан в сфере дошкольного образования являются:

- обеспечение доступности дошкольного образования для населения;

- создание условий для полноценного физического и психического развития детей дошкольного возраста;

- повышение качества дошкольного образования для обеспечения равных стартовых возможностей для обучения в начальной школе;

- сохранение и укрепление здоровья детей, развитие физической культуры;

- налаживание преемственных связей между дошкольными образовательными учреждениями и учреждениями начального общего образования.

Необходимость преемственности между детским садом и школой усиливается в еще большей мере в связи со значительно возросшей ролью общественного дошкольного воспитания в нашей стране.

Преемственность детского сада и школы предусматривает, с одной стороны, передачу детей в школу с таким уровнем общего развития и воспитанности, который отвечает требованиям школьного обучения, с другой — опору школы на знания, умения, качества, которые уже приобретены дошкольниками, активное использование их для дальнейшего всестороннего развития учащихся.

В научной литературе, посвященной проблеме преемственности, последнее рассматривается как одно из условий непрерывного образования ребенка. В этом смысле преемственность есть, во-первых, определение общих и специфических целей образования на данных ступенях, построение содержательной единой линии, обеспечивающей эффективное поступательное развитие ребенка, его успешный переход на следующую ступень образования, во-вторых, связь и согласованность каждого компонента методической системы образования (целей, задач, содержания, методов, средств, форм организации).

Формирование готовности детей к обучению в школе представляет длительный и сложный процесс, целью которого является всестороннее развитие дошкольников.

Необходимо различать специальную и общую готовность ребенка к учению в школе. Специальная готовность определяется наличием у него знаний, представлений и умений, которые составляют основу изучения, прежде всего, таких школьных учебных предметов, как родной язык, математика.

Общая готовность определяется его физическим и психическим развитием.

Уровень развития речевой готовности ребенка является одним из важных составляющих общей готовности к школе. И особенно это важно для детей с нарушениями речи, с которыми мы работаем.

Что же такое речевая готовность ребенка к школе?

Особые критерий готовности к школьному обучению предъявляются к усвоению ребенком родного языка как средства общения. Перечислим их.

1 Сформированность звуковой стороны речи. Ребенок должен владеть правильным, четким звукопроизношением звуков всех фонематических групп.

2 Полная сформированность фонематических процессов, умение слышать и различать, дифференцировать фонемы (звуки) родного языка.

3 Готовность к звукобуквенному анализу и синтезу звукового состава речи.

4 Умение пользоваться разными способами словообразования, правильно употреблять слова с уменьшительно-ласкательным значением. Выделять звуковые и смысловые различия между словами, образовывать прилагательные от существительных.

5 Сформированность грамматического строя речи: умение пользоваться развернутой фразовой речью, умение работать с предложением.

Как показывает практика, на современном этапе остро стоит вопрос о резком росте речевых нарушений у детей дошкольного и младшего школьного возраста. Среди всех речевых дефектов общее недоразвитие речи и фонетико-фонематическое недоразвитие являются наиболее распространёнными. По данным 2011-12, 2012-13 учебных годов 82% наших выпускников учатся на хорошо и отлично, 18% первоклассников имеют нарушения устной и письменной речи.

Устранение дефектов речи невозможно без специальной коррекционной работы, которая предполагает развитие разных компонентов речи: звукопроизношения, обогащения словаря, грамматического строя речи, умения говорить выразительно, способности связно выстраивать речь. Все это мы развиваем на занятиях по обучению детей грамоте, развитию речи, на занятиях познавательных и художественно-эстетических. Такие занятия способствуют накоплению и обогащению словарного запаса детей, развитию связной монологической и диалогической речи, у детей формируются способности осуществлять мыслительные операции: анализ, синтез, сравнение, обобщении. Использование на таких занятиях игр и игровых заданий различной сложности приводит к тому, что дети незаметно для себя и без особого напряжения приобретают определенные знания, умения и навыки. Речь детей становится образной и логичной, ответы - нестандартными, дети соотносят себя с результатами деятельности.

Коррекционная работа в нашем детском саду проводится в тесном взаимодействии со всеми сотрудниками: воспитателями, помощниками воспитателей, музыкальным руководителем, педагогом-психологом и т.д., а также при активном участии родителей.

Но имеются определенные трудности в усвоении программы отдельными детьми, все это приводит к тому, что таким детям необходимо продолжить работу со школьным логопедом: это дети соматически ослабленные, с сопутствующими заболеваниями, поздно обратившиеся за логопедической помощью, неблагополучные семьи и т.д. С ними требуется продолжение коррекционно-логопедической работы, но уже на ином уровне. И в данном случае, как никогда необходимо взаимодействие дошкольного и школьного логопедов, т.к. в школе логопедическая работа с такими детьми должна строиться дифференцированно, с учётом проведённого ранее специального обучения.

Только познакомившись ближе с работой своих коллег, школьные логопеды не будут тратить учебное время на дублирование тех тем, которые уже усвоены детьми в логопедической группе детского сада. Очень важно, чтобы коррекционная работа с детьми, имеющими речевые нарушения, велась строго поэтапно, чтобы все этапы были взаимосвязаны и вытекали один из другого.

К сожалению, такое тесное сотрудничество в плане преемственности в логопедической работе далеко не всегда получается. Это вызвано следующими причинами:

1. Часто дети из одной логопедической группы идут в разные школы, поэтому сложно проследить динамику их развития и установить контакт со всеми школьными учителями-логопедами.

2. Учителя-логопеды школ не всегда имеют чёткое представление о структуре и содержании логопедической работы в ДО, и, напротив, учителя-логопеды ДО мало знакомы с образовательными программами школы, организацией и содержанием работы школьных логопедов. Следовательно, первым трудно оценить работу, проделанную дошкольным логопедом с данным ребёнком, а вторым– оценить уровень готовности ребёнка к освоению той или иной программы.

3. Нет отработанной системы взаимодействия дошкольных и школьных логопедов, традиций преемственности, которые прививались бы, в том числе и в рамках работы МО учителей-логопедов.

В практике работы нашего детского сада взаимодействие логопедов ДО и близлежащей школы осуществляется в основном в:

- ознакомлении со списочным составом детей-логопатов и с дефектами их речи;

- единичных посещениях занятий в ДО логопедами школы;

- участии в проведении родительского собрания, проведении занятий, консультировании будущих первоклассников.

- посещении занятий в школе логопедами ДО.

Наш педагогический опыт позволяет говорить о преемственности, как о процессе двустороннем. На дошкольной ступени образования формируются фундаментальные личностные качества ребенка, служащие основой успешности его обучения в школе. В то же время школа строит свою работу не с нуля, а подхватывает достижения дошкольника и развивает накопленный им потенциал. Считаем, что только совместная работа родителей и педагогических коллективов детского сада и школы закладывает основы успешной учебы детей в начальной школе и помогает им в дальнейшем реализовать себя в процессе обучения, обеспечить самореализацию в будущем.

В общем, проблема преемственности является одной из самых актуальных проблем нашего образования. Если рассматривать более узкий случай данной проблемы, такой как проблему взаимосвязи и преемственности в работе логопедов детского сада и школы, он тоже непосредственно является одной из самых существенных проблем нашего образования и общества, так как сейчас, как никогда возрос процент детей с речевыми патологиями. В настоящее время логопеду детского сада, который является начальной ступенькой на лестнице коррекции, в одиночку не справиться с этим заданием, необходимо полное взаимодействия семьи ребенка, воспитателей, психолога, так и педагогов и логопедов следующей ступени – это школы. Для того чтобы осуществить комплексный подход к коррекции речевых нарушений, имеющихся у детей, необходима действенная преемственность в работе двух очень важных звеньев – дошкольной и школьной логопедических служб. Их тесное взаимодействие поможет логопедам дошкольных учреждений, с одной стороны, более четко представить трудности, возникающие у детей, имеющих речевые нарушения, в процессе обучения в школе, и познакомиться с направлением и методами коррекционной работы на школьном логопункте, а с другой – наиболее целесообразно и целенаправленно построить свою работу, чтобы предупредить эти трудности и свести до минимума. В свою очередь, школьные логопеды, познакомившись ближе с работой своих коллег, не будут тратить учебное время на дублирование тех тем, которые уже усвоены детьми в детском саду. Очень важно, чтобы коррекционная работа с детьми, имеющими речевые нарушения, велась строго поэтапно, чтобы все этапы были взаимосвязаны и вытекали один из другого.

Литература

1. Кирьянова Р.А. Шпаргалка для логопеда. СПб: КАРО, 2007

2. Филичева Т.Б., Чевелева Н.А., Чиркина Г.В. Основы логопедии. М. «Просвещение», 1989

3. Мазанова Е.В. Коррекция акустической дисграфии. М.: Гном и Д., 2007

4. Каше Г.А. Подготовка к школе детей с недостатками речи М.: Просвещение 1985

5. Бачина О.В., Самородова Л.Н. Взаимодействие логопеда и семьи ребенка с недостатками речи. М., 2009

6. Пятница Т.В., Солоухина –Башинская Т.В. Справочник дошкольного логопеда. Ростов на /Д., 2009

БҮГІНГІ БАСТАУЫШ КЛАСС МҰҒАЛІМІНІҢ РӨЛІ
Аргинбаева А.У., Конырбаева А.О. (Ақтөбе)
Педагогикалық еңбек, мұғалімдік қызмет-қоғамдық өмірдің ерекше саласы. Мектептегі тәрбиенің негізгі мақсаты мен міндеттерін іске асыруда мұғалім орасан зор қызмет атқарады. Жас ұрпаққа тәрбие берудің бүкіл ісінің табысты болуы мұғалімнің іскерлігіне, шеберлігіне, сенімділігіне байланысты болмақ. Мұғалімнің еңбегі өте жауапты әрі күрделі.

Мұғалім жалпы білім беретін әр түрлі типтегі мемлекеттік мектептерде оқушылармен оқу тәрбие жұмысын жүргізетін маман, дүниеге ғылыми диалектикалық материялистік көзқарасты, әлеуметтік психологиялық педагогикалық даярлықты, жоғары адамгершілік сапаны, қоғамдық белсенділікті, оқушы және мамандыққа деген сүйіспеншілікті, дербес білім аьлу мен мен өзін-өзі тәрбиелеу игерген біздің заманымыздың алдыңғы қатарлы азаматы.

Мұғалім оқыту мен тәрбиелеу процесіне ғылым жетістіктерін, әлеуметтік-қоғамдық жаңалықтарды қабылдап, игеріп, енгізуші жеткіншек ұрпақпен белгілі қатынаста болатын белсенді әрекет иесі.

Нағыз мұғалім деп тәрбиеленушінің ойы мен жүрегіне жол тапқан ұстазды айтамыз. Жақсы, шебер мұғалім дегеніміз-бала психологиясын,балалардың жас ерекшеліктерін және тіпті әрбір балатны жеке-жеке жақсы білетін ойлы, байқағыш психолог. Бұл барлық пән мұғаліміне талапты дегенмен, бастауыш класс мұғалімінің нағыз портреті деу –уақыт талабы.

Адамның өсіп-жетілуінде белгілі заңдылықтар болады. Ал, бұл заңдылық әр балада әр түрлі болады. Баланы дұрыс тәрбиелеу үшін олардың жас және дара ерекшеліктерін білу қажет. Педагогика және психология ғылымдары балалардың анатомиялық-физиологиялық өзгешеліктеріне қарай баланың жасын былай дәуірлейді:

1)Жаңа туған бала (туған сәттен 1-2 айға дейін);

2) Нәрестелік шақ (1-2 айдан 1 жылға дейін);

3) Ерте сәбилік шақ (1 жастан 3 жасқа дейін);

4) Мектепке дейінгі балалық шақ (4 жастан 7 жасқа дейін);

5) Бастауыш мектеп шағы (7 жастан 11-12 жасқа дейін);

6)Жеткіншек шақ (11-12 жастан 14-15 жасқа дейін);

7)Жасөспірімдік шақ (14-15 жастан 17 жаска дейін).

Әр жастағы баланың өсіп-жетілу дәрежесін білу мүғалімгетәрбие жұмысының әдістерін дұрыс таңдап алуға, оларды сол жас кезеңіне сәйкес қолдануға мүмкіндік береді. Оқушыларға дұрыс жол табуға, олардың ішкі жан дүниесімен мінез-құлқының ерекшеліктерін жақсы түсінуге көмектеседі. Сол жасқа тән ерекшеліктерді білу- әрбір баланың жеке жұмысының мінез-құлқын терең зерттеуте, оған педагогтық дара жол табуға көмектеседі. Ал бұл талаптың деңгейінде басты рөл атқаратын –бастауыш класс мұғалімі. себебі білім көзі - бастауышта.

Бұл шақта баланың дене, психикалық дамуында кейбір ерекшеліктер байқалады. Олардың бұлшық еттерінің күші артады, Сүйек жүйесі қалыптасу сатысында болады, мидың үлкен жарты шарының функциялары дамиды. Баланың бойы 115 сантиметрден 134 сантиметрге дейін өседі, салмағы 30-35 кг шамасында болады.

Бастауыш сынып оқушыларының дамуы жедел сатыда болғанымен, омыртқалары мен жамбас сүйектері жетілу үстінде болады. Мұндайда болмашы ғана күш түсіру ауытқу туғызары сөзсіз. Бұл кезде денеге күш, салмақ жасау өте зиянды. Әсіресе, ұзақ жазу, ұзаққа созылған дене еңбегі. Оқушының түзу отырмауы омыртқаларының қисаюына, кеуде сүйегінің өзгеруіне әкеліп соқтырады.

Сонымен бірге, бастауыш сынып оқушыларының дене, психикалық дамуында кейбір ерекшеліктер, атап айтқанда, бұлшық еттерінің жедел жетілуі байқалады.

Бастауыш сыныпқа келіп түскен балада кейбір ұнамды қасиеттердің бар екендігін мұғалім де, ата-аналардың өзі де сезе бастайды. Ол қасиеттер баланың оқуға ынталылығы, сөздік қоры мен тіл дамуының дәрежесі, табиғат және адамдар жөніндегі бірсыпыра мәліметтерді білуі, дененің жетілуі, т.б.

Бастауыш кластан оқушының бүкіл болмысын зерттей,тани оқыту оның бүкіл өміріне түбегейлі саналық өзгерістер енгізеді. Алаңсыз балалық шақ аяқталады, жеті жасар баланың өміріне іс-әрекеттің жаңа түрі оқу енеді. Оқу міндетті іс болып табылады. Ол баладан белгілі бір жауапкершілік пен еңбек етуді талап етеді. Мектепке бару баланың қоғамдағы және отбасындағы жағдайын өзгертеді, оған тұтас бірқатар жаңа міндеттер жүктейді. Сондай-ақ, оған бірқатар құқықтар береді. Осының барлығы баланың қоғамдағы жағдайын өзгертеді де, ол бұл өзгерісті біртіндеп сезінеді.Сөйтіп, бастауыш класс оқушылары біртіндеп оқу ісіне, мектептің сан-салалы өміріне бауыр басып, өздерініңтүсініктерін кеңейтіп, сөздік қорын молайтады, оқуға, жазуға, санауға үйренеді. Оқудың алғашқы күндерінен бастап олардың өмірлік тәжірибесі молая түседі.

Бірлесіп оқу, жалпы оқу тапсырмаларын шешу - оқи білу, мінез-құлықтың жаңа ережелері мен нормаларын игерубалалар арасындағы ұжымдық қарым-қатынастардың қалыптасуы үшін жағдай туғызады. Осы қатынастар, сондай-ақ мұғалімнің қарым-катынасы мен бағалауы бастауыш класс оқушысының өзіндік сана-сезімін, жеке адам ретінде өзіне деген көзқарасын қалыптастырады. Оқудың алғашқы апталарында бұл қарым-қатынас әлі де болса қалыпты емес, сондықтан, ол мұғалімнің әрбір бағасына байланысты. Бірінші класқа барған бала болмысты танудың алғашқы жаңа қайнар көзі - оқуды, жазуды, санауды меңгереді.

Оқу әрекеттерін орындау процесінде балада өзінің бақылауда отырғанын сезіну, ұқыпты болу сезімі қалыптасады. Мұның өзі оның объектілерді дәлме-дәл қабылдауына жеткізеді. Жазумен байланысты нәзік операцияларды меңгере отырып, бастауыш класс оқушысы осы қимылды бақылай білуге, оларды асқан дәлдікпен атқара білуге үйреніп қана қоймайды, сонымен бірге, өздері жазған әріптерді дәл қабылдауға, осы операцияларды орындауға зейінді болуға да үйренеді.

Оқу еңбегі үстінде баланың бүкіл психикалық әрекетін, еркінше зейін, еркінше ес қабілетін, еркінше қабылдау, ойлау әрекеттерін еркінше реттеп отыру қалыптасады.

Баланың өз мінез-құлқына, өзінің ақыл-ой әрекетіне ие болуы осы іс-әрекет жолдарын меңгеру процесінде өтеді. Сондықтан, мұғалімнің міндеті бастауыш класс оқушысына оқу жұмысының неғұрлым жетілген: мұғалімді тыңдай білу, байқау, оқулықты оқи білу, түсіне отырып, есте сақтау, оқылған нәрсені еске түсіру, жатқа білу, есептерді талдау, шешу дәптердегі оқу материалына ынта қою, т.с.с. тәсілдерімен қаруландыру керек. Бастауыш клас тардағы оқушыларға тән кейбір жалпы ерекшеліктерді еске алып отырудың маңызы зор.

Бастауыш сынып оқушылары білуге тым ынталы болады, олардың табиғат құбылыстары туралы, адамдардың өмірі туралы көп білуге деген құштарлығын қанағаттандыру өте қиын. Бастауыш класс оқушыларының осы ерекшеліктерін педагог шебер бағыттай білгенде ғана бұл ерекшеліктер кең тұрғыдағы мүддені, ой-өрісті, жаңаны үнемі біліп отыруға деген талабы мен тілегін тәрбиелеуге негіз бола алады.

Бастауыш класс оқушыларының маңызды бір ерекшелігіолардың сезім толқуының көтеріңкілігі. Мұғалімнің жарқын лебізі, көрген фильм, оқылған кітап немесе әңгіме балаларды баурап алады, олардың жан дүниесін сергітеді және жоғары адамгершілік сезімдерін, Отанға деген, оның өткені мен қазіргісіне деген сүйіспеншілік, сезімталдық, зейінділік, сергектік сезімдерін қалыптастыру үшін қолайлы алғы шарттар жасайды.

1. 
   Білім беру жүйесіндегі басты бағдар //Білім кілті. Республикалық ғылыми-әдістемелік педагогикалық журнал. - Алматы, 2006.
   
2. 
   Жақсы істердің бастауы – жаңашылдықта. // Қазақстан мектебі, 2012.
   
3. 
   Мұғалімдердің танымдық ізденімпаздығын қалыптастыру негіздері. Монография. –Алматы: Ғылым, 2003.
   
4. 
   Мұғалімдердің шеберлік іс-әрекетке әдістемелік дайындығының негізгі бағыттары .Алматы. 2011.
   
5. 
   Система управления экспериментальной работы по переходу на 12-летнее обучение. Методические рекомендации –Астана РНПЦ проблем 12-летнего образования, 2005.
   
6. 
   Учебно-исследовательская деятельность учителей. Учебно-методическое пособие. 2009.Астана.
   

В контексте различных методологических и теоретических подходов сложились неоднозначные представления и о качестве образования. В личностно-ориентированном образовании - это уровень развития личности, ее направленности и способностей. В культуросообразной модели качество определяется как творчество личности. В аспекте деятельностного подхода под качеством понимается заданный объем знаний и умений, как результат обучения и воспитания. Системный подход обусловливает понимание качества как готовность выпускника одной образовательной системы к вхождению в другую. Авторы по-разному трактуют понятие «качество образования», обнаруживая его характеристики или в компонентах педагогического процесса или в конечном результате, т.е. в уровне развития личности. В науке сделана попытка найти зависимости педагогического процесса, обеспечивающие качество образования и качество результата профессиональной подготовки.

В документах Европейского Союза отмечено, что качество образования «должно соответствовать ценностям, целям и задачам трех групп пользователей: учащихся, покупателей образовательных услуг на рынке труда и общества в целом». Качество образования - это, прежде всего, функция качества составных частей всей образовательной системы. Качество образования как результат определяется качеством образовательного процесса. В этом смысле можно считать, что система обеспечения качества является совокупностью средств и технологий, используемых для создания условий, гарантирующих достижение такого уровня подготовки специалистов, который отвечает заданным обществом нормативам, критериям или стандартам.

Понятие качества образования с трудом поддается определению, поскольку оно является многомерным и обладает сложной динамикой развития, которая обусловлена как изменениями в деятельности учебных заведений, так и трансформацией окружающей их социальной, экономической, технологической и политической среды.

Ключевые аспекты качества образования – это многообразные факторы, оказывающие непосредственное влияние на качество школьного образования. Среди них учёные и исследователи выделяют такие, как

• 
  поддержка и привлечение родителей и представителей местного сообщества;
  
• 
  преподавание на родном языке (особенно в начальной школе); современный учебный план и учебные материалы;
  
• 
  процесс обучения, ориентированный на ребёнка и предполагающий активное вовлечение учащихся;
  
• 
  безопасная и здоровьесберегающая среда;
  
• 
  система оценки учебных достижений;
  
• 
  эффективное управление и руководство;
  
• 
  обеспеченность ресурсами и
  
• 
  всё, что связано с учителем – подготовка и повышение квалификации, система морального и материального стимулирования, профессиональные ценности и приоритеты.
  

Во многих культурах всегда делался особый акцент на важность приобретения подрастающим поколением навыков, необходимых для функционирования в обществе. Эти навыки постоянно меняются и находятся в зависимости от развития технологий и способов коммуникаций между людьми. Современные учебные планы во многих странах теперь уделяют больше внимания обучению информационным технологиям. В некоторых странах в центре внимания находится обучение социальным и межличностным навыкам, в которых нуждается молодежь, когда она пытается занять свое место в обществе. Во многих образовательных системах уделяется больше внимания вопросам социальной сплоченности, информированности общества об экологических проблемах и правах человека, что отражает желание политиков обеспечить возможность следующим поколениям занять свое место в качестве граждан в быстро меняющемся и всё более усложняющемся обществе.

Следующую простую классификацию основных типов учебных результатов предлагает ЮНЕСКО

• 
  Знания: основные когнитивные результаты, которые должны достигаться всеми учащимися (включая грамотность чтения, письма, счёта и знания основ учебных предметов);
  
• 
  Ценности: солидарность, гендерное равенство, толерантность, взаимопонимание, уважение к правам человека, неприятие насилия, ценность человеческой жизни, чувство собственного достоинства;
  
• 
  Навыки и компетентности: владение навыками решать проблемы, организовывать эксперимент, работать в команде, жить и взаимодействовать с другими, умение учиться;
  
• 
  Поведение: готовность применять на практике то, что было изучено.
  

1. Вальдман И.А. Ключевые аспекты качества образования: уроки международного опыта

2. Деденко Н.И., Дятлова С.Д., Зуев И.В. К проблеме качества образования учащихся средней общеобразовательной школы

3. Концепция 12-летнего образования12.07.2011

4.Матвиевская Е.Г., Тавстуха О. Г. Решение проблемы повышения качества образования

АҒЫЛШЫН ТІЛІН ОҚЫТУДА: БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ СӨЙЛЕУ ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ
Ахметжанова Г. А (Қызылорда)
Our president N. A. Nazarbaev said: “Every person in our country must know three languages: Kazakh as a state language, Russian as a language of international communication and English as a widespread language in the world, as a language of business and new technology”.

And our pupils know these languages well and now they show us their knowledge.

The people of Kazakhstan should use equally the three languages:

Kazakh, Russian and English. N. A. Nazarbaev.

Орыс тілі мен ағылшын тілін еркін білу қажет. Осы ретте Білім және Ғылым министрлігінің ағылшын тілін бастауыш сыныптан бастап үйретуге назар аударуы – дұрыс талап. Бүлдіршін жаста меңгерілген білімнің іргетасы берік әрі мықты болмақ. Ал осы берік әрі мықты білімді санаға себелеп, жанға ұялататын әрине ұстаз.

Шетел тілін үйрете отырып, ана тілін құрметтей білетін, өзге тілді білуге құштар білімді азамат тәрбиелеу. Әрбір ағылшын тілі пәні мұғалімнің алдына қойған мақсаты-осынау дүние жүзіндегі қарым –қатынас экономика, мәдениет және тағы басқа салалардағы маңызды орынды иеленіп тұрған тіл-ағылшын тілін терең әрі жан –жақты түсіндіріп үйрету. Ағылшын тілін үйрену қоғам талабы бола тұра, оқушылардың тілі оңай әрі жетік меңгере алмауы-өз ортасында ағылшын тілін көп қолданбауы себеп. Мысалы оқудың алғашқы кезеңінде оқушы тілдік материалдарды жеңіл меңгеріп кетуі мүмкін,ал бара-бара материалдың күрделенуіне байланысты оқушы әр түрлі қиыншылықтарға кездеседі.

Яғни

Бірін-бірі тыңдай бағалай алмауы,

Өзіне деген сенімнің болмауы,

Өз ойларын ашық айта алмауы,

Өз бетінше ізденістің болмауы,

Сабаққа деген белсенділіктің болмауы.

Мектептерде ағылшын тілін оқытудың негізгі элементтерінің бірі сөздік жұмысын жүргізу. Ол оқушылардың сөздік қорын байытуда ерекше орын алады. Оқушының сөздік қорын тексеру әдістері бар. Олар мыналар.

1. Әңгімелесу, әңгіме құрату-өзін қоршаған орта туралы:үй іші, мектебі, сыныбы, ата-анасы, оқу-құралдары, т.б.

2. оқушының күнделікті жиі пайдаланатын заттарын көрсету арқылы оны атау (киім-кешек, ыдыс- аяқ,үй жиhаздары т.б).

3. Сөзді түсініп айту дәрежесін тексеру. (таныс емес заттарды көрсету, т.б.)

Сөздік жұмысын ұйымдастырудың басты қағидасы-оқушының лексикалық материалды белсенді түрде меңгеріп, сөйлеу тілінде оларды бекітіп, сөйлеуде белсенді түрде қолдана білуге үйрету негізінде қалыптастыруды жүзеге асырамын. Сөздік жұмысын ұйымдастырудың қағидаларын біліп алу қажет. Олар игерілуге, білуге қажет сөздер, жиілік ахуалдың тақырыптық негізінде сөз ірітіледі. Ағылшын тіліндегі сөздер тек лексикалық түрінде ғана оқушыға меңгеріп қоймай,ол лексика-грамматикалық бірлікте іске асырылуы қажет. Мысалы оқушы, оқы, кітап деген сөздерді жеке бермей, оны сөз тіркесімен берген жөн. Бұл сөздік жүргізудің бір қағидасы болып саналады.

Тіпті ағылшын тілі сабағында оқушылардың тілін дамыту, білім-білік дағдыларын қалыптастыру, сөйлеуге деген қызығушылығын, белсенділігін арттыру мақсатында жүргізілетін жұмыстарға төмендегідей әдістерді жатқызуға болады:

1. Іздену әдісі – өзінше ойлануды және зерттеу қабілеттерін дамыту үшін оқушыларды тақырыпты проблемалық оқытуға әзірлеуде қолданылады

2. Өзіндік жұмыс әдісін – оқу әрекетінде жұмыс істеуде қабілетті дамыту және оқу еңбегінде дағдыны қалыптастыруда жеңіл тақырыптарды өз бетінше дайындауға, дидактикалық материалдармен тиімді жұмыс жасай білуге баулу үшін қолданылады

3. Ойын әдісі – оқушының сабаққа деген қызығушылығын оятып, белсенділіктерін арттыра түседі, сонымен қатар оқушылардың сөйлеу - білік дағдыларын қалыптастырады.

Мектептегі шетел тілін оқыту әдістемесі бойынша ойындардың екі түрімен үйретуге болады. Ойынның бірінші түрі: Дайындық ойындар. Ал екінші түрі: Шығармашылық ойындарды пайдалануға болады. Дайындық ойындарына грамматикалық, лексикалық, фонетикалық және орфографиялық ойындар жатады. Грамматикалық құрылымдарды есте сақтау қиындау және оқушыны жалықтырып жібереді. сол себептен ойын бұл тапсырманы жеңілдетеді. Мысалы затты тығып қойып,

Ағылшын тілінде «Менің кітабым қайда?» деп сұрақ қою.Фонетикалық ойындар сөзді дұрыс айтуға арналған.Ал орфографиялық ойындардың мақсаты сөзді қатесіз жазу болып табылады

Қазіргі кезеңде пән мұғалімдерінің кеңінен қолданып жүрген тілдік жаттығуларының біріне «Warming up» жаттығуын кіргізуге болады. Тілдік жаттығудың мақсаты – сабаққа деген бет бұрыс туғызу. Тілдік жаттығу барысындағы мұғалімнің жылы дауысы, сұрақтардың алдын ала ойластырылып тапсырмалардың дұрыс жоспарлануы мұғалім мен оқушының арасындағы жақсы қарым – қатынас туғызып, алдағы сабақтың нәтижесін жоғарлата түседі.

Сонымен қатар оқушылардың ағылшын тілінде ауызекі сөйлеу қабілеттерін дамыту бағытында түрлі іс-әрекет ұйымдастыруға болады. Шет тілі пәні бойынша оқушы ереже мен ұғымдар анықтамасын тек жаттап алғаннан гөрі, оларды іс жүзінде саналы түрде қолдана алуы қажет. Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық білімді шыңдауға болады.

Мысалы, белгілі бір мәтін бойынша жұмыс істеу үшін мынадай жаттығулар беріледі

Тапсырмалары

1. Мәтінді қатесіз, дауыс ырғағын сақтай отырып оқу;

2. Мазмұнын түсіну;

3.Мазмұнын түсінуі бойынша сурет салып,суреттеу.

Қорыта келе бастауыш сынып оқушыларының сөйлеу дағдыларын қалыптастыру үшін тиімді әдістерді пайдалана отырып жаттығулар орындатудың маңызы зор екендігін байқауға болады.Яғни «Ұстаз жан-жақты ізденісті қажет етеді.Нашар ұстаз шындықты қайталайды,жақсы ұстаз сол шындықты іздеп табуға үйретеді.»деп ұлы ойшыл А.Дистерверг айтқан.

Әдебиеттер

1.С.Әбенбаев. Шет тілі оқыту теориясы мен әдістемесі.Алматы 2004 ж.

2.Б.И Иманбекова Тіл үйрету әдістемесі.Алматы 2004 ж.

ҚАЗАҚ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТ ПӘНДЕРІ БОЙЫНША ЖАЗБА ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІН ЖҮРГІЗУДЕГІ ІЗДЕНІСТЕР МЕН НӘТИЖЕЛЕР
Әбілтанова М. (Қызылорда)
Тәуелсіз Қазақстанда оңтайлы әлеуметтік-лингвистикалық кеңістік құру тіл саясатын кезең-кезеңмен іске асыру арқылы жолға қойылып отыр.

1997 - 2000 жылдары «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» 1997 жылғы Қазақстан Республикасы Заңының қабылдануына және Тілдерді қолдану мен дамытудың 1998 - 2000 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының бекітілуіне орай қоғам өмірінің негізгі салаларында тіл құрылысының құқықтық негізі қалыптаса бастады.

2001 - 2010 жылдары Тілдерді қолдану мен дамытудың он жылға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру аясында тіл құрылысы стратегиясының мынадай үш бағыты айқындалды: мемлекеттік тілдің әлеуметтік-коммуникативтік қызметін кеңейту және нығайту, орыс тілінің жалпы мәдени қызметін сақтау, Қазақстан халқының басқа да тілдерін дамыту. Сондай-ақ осы кезеңде Мемлекет басшысының бастамасы бойынша «Тілдің үш тұғырлылығы» ұлттық мәдени жобасын іске асыру жұмысы басталды. [1]

Қазақстан Республикасы – көп ұлтты мемлекет. Оның негізгі заңында «Мемлекет ұлтаралық қарым – қатынас тілі мен басқа да тілдердің қолданылу аясын сақтауға кепілдік береді, олардың еркін дамуына қамқорлық жасайды», – делінген.

Сондай – ақ, қазақ тілін оқыту әдістемесінің негізін салған ғалым Ахмет Байтұрсыновтың да тіл дамыту мәселесіне ерекше көңіл бөлгендігі, бұл іске жұмбақ, жаңылтпаш, мақал – мәтелдер сияқты ауыз әдебиеті үлгілерін кеңінен пайдаланғанына назар аударуға болады.

Қазақ ғалымдарының арасынан психология мен педагогика ғылымдарына орай еңбек жазған Мағжан Жұмабаев тіл табиғатына зор баға берді. «Бала тілінің дұрыс өркендеуінің бірінші шарты балаға ұқпайтын сөз үйретпеу керек. Екінші – баланы өз теңі балалармен бірге ойнату керек. Ал енді баланың тілін шын дұрыс жолға салатын, дұрыстайтын, байытатын – мектеп», – дейді.

Ойлауды сөзден бөлуге болмайды. Сондықтан да балалардың тілін дамыту әрқашан ой операцияларын орындаумен бірге қарастырылады. Оқушылардың салыстыра, топтастыра, жүйелей, қорытынды шығаруы, олардың ауызша және жазбаша сөзінің логикалық дәлдігінен, бейнелілігінен көрінеді. Оқушылардың сөздік қорын байытумен байланысты жүргізілген жұмыстарда балалардың жас ерекшеліктері мен жеке бас ерекшіліктері, олардың зейін, ерік, қиял т.б. әрекеттері ескеріледі. Сондықтан, оқудың алғашқы күнінен бастап – ақ баланы тыңдай білуге, оңай тапсырмаларды орындауға дағдыландырылады. Олардың зейіндері заттарды бақылаумен қатар, әріптерден сөз құрау арқылы жетілдіріліп тәрбиеленеді.

Психологиялық зерттеу жұмыстарының нәтижесіне сүйенгенімізде, тілді игеру, сөздік қорының молаюы, грамматикалық мәліметтер жөніндегі түсінігі мектепке дейінгі кезеңнің өзінде – ақ прақтикалық жолмен, ауызша сөйлеу түрінде қалыптасатындығын байқаймыз.

Тіл дамыту жұмысында сөйлеу мен жазбаша тілінің бір – бірімен байланыстылық принципі басты орын алады. Адам сөйлеу арқылы бір – бірімен тікелей қарым – қатынас жасайды . сөйлесу барысында тілдің түрлі көркемдік құралдарын пайдаланады. Мысалы, салыстыру, теңеу, мақал – мәтелдерді қолданып сөйлеу, әсірелеу, сөзге екпін түсіріп айту, ерекше айту, ымдау, тағы басқа әрекеттер қолдану арқылы сөйлеу процесінде екінші бір адамға ойын жеткізеді. Ал жазбаша сөйлеу – графикалық жазба таңбалары арқылы іске асады. Жазбаша сөйлеу тілінде адам ойын жай сөйлеммен де, құрмалас сөйлем түрлерімен де бере алады. Демек, жазбаша сөйлем түрінде белгілі бір байланыс болады. Адам ойын сөйлеммен жүйелі жазып беруде тілдегі жалғау, жұрнақ, түрлі тыныс белгілерін сұрау, леп, нүкте, үтір, сызықша, тырнақша, т.б. қолданады. Ауызша сөйлеу тілін жақсы меңгерген оқушы ойын жазбаша да жүйелі айтады, жаза да алады. Сондықтан, бұл екі процесс бір – бәрімен байланыста, бірлікте қаралғанда ғана дұрыс нәтиже береді.

Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімдерінің қиналатыны – оқушылырдың сауаттылығын қалыптастыру. Ол үшін көбірек диктанттар жаздырып, тексеріп отыру қажет. Оны тиімді жолдармен жүзеге асырып отырмасаң, қайтарымын бермейтіні ақиқат.

Диктант жазу үстінде кейде оқушылар ілесіп жаза алмайды. Қайталап сұрай береді. Уақытты алады. Мен осыдан шығу жолдарын қарастырдым. Жиі-жиі шағын диктанттар алып отырдым. Олар уақытқа қарай кейде 9 – 10, кейде 10 – 12 сөйлемдерден тұрады. Кейде диктант дәптерлеріне, кейде қазақ тілі дәптерлеріне жаза береді.

«Кейіннен есте сақтау» диктантын ала бастадым. Онда мен сөйлемді бір – ақ рет (ұзақ сөйлем болса 2 рет) оқимын. Дереу оқи сала «жазыңдар» деймін.Ондағы мақсатым – оқушыларды сақтыққа, естігенді есте сақтауға, айтқанды ұғып тыңдауға және жылдамдыққа баулу. Оқушылар «Бұндай диктантты бұрын жазып көргеміз жоқ» деп қызыға жазады. Тіпті, жаза алмай бара жатса, есіне сақтап қалған бір оқушыға қайталаттырамын. Нашар қабылдайтындар не жазатынын білмей отырып қалады. «Есіңде бір сөзі қалса да жаз» деймін. Әрине, сөйлем болмай шығады. Бірте – бірте үйренеді. [2]

Шығарма жазуға үйрету жолдары.

Жас ұрпаққа білім беруде олардың пәнге деген көзқарасын қалыптастыру үлкен рөл атқарады.Шығарма жазу үшін оған жоспар құру әрине оқушылардың ой – қаабілеттерін арттыра түсетіні белгілі.Әдебиет сабағында шығарма жазу - әдебиетті оқыту процесінің сапаға айнаоған нәтижесі табылады.Мұғалімнің педагогтік шеберлігі мен еңбегін айқындау-оқушының әдебиеттік ұғымын, білімін байқайтын, сынайтын көрсеткіші.

Мектеп бітіретін оқушылар кәмелеттік аттестат алу үшін жазатын шығарма жұмысына берілген нұсқауда былай делінген: «Емтихандық жазба жұмыс – мектеп оқулығын немесе белгі библографиялық – сын мақаланы қайталап, болмаса мұғалімнің пікірінің өңін айналдырып жазып беру емес.Оқушының көркем әдебиетін оқығанда алған әсерін, жазушының өмірімен, шығармашылық І танысқанда білген, жалпы әдебиет пәнін оқуда көңіліне түйген,тағы өзіндік ойлары мен сезімін дұрыс жазып беруін талап ететін жетті.Емтихандық шығарма сапалы болумен қатар, онда әңгіме отырған мәселені терең түсіндіру арқылы эмоцианалдық жақтан айқын- анық баяндалуы және нақты пікірі әдеби көркем тілмен берілуі делінген.

Арнайы нұсқау:

1.Бірінші беттің ортасына жұмыс иесінің аты-жөні жазылады.

2.Екінші бетке екі жол төменірек ашық және айқын етіп тақырып жазылады.Егер тақырып үзінді болып келсе, онда оның астына автордың аты жазылады.

3.Тақырыптан екі жол төменірек шығарманың жоспары жазылады.

Мектептегі шығарма жұмысы оқушының дүниеге көз қалыптастыруда игі ықпал ететіні сөзсіз.Олай болса шығарманың мақсаты – осы.Мектепте шығарма жазу жұмысының қай түрі болса да күрделі ой еңбегі, шығармашылық іс.Оқушының ақыл – ой дамытып, белседілігін арттыруда шығарма жұмысы орасан зор рөл атқарады.Сондықтан мұндай күрделі ақыл – ой еңбегін «шығарма немесе «шығармашылық емес» деп атау ыңғайсыз-ақ.

Шығарманың өзін бірнеше топқа бөлуге болады:

1.Оқушының өз тәжірибесінде, алған әсеріне байланысты.

2.Еркін тақырыпқа жазылған шығарма.

3.Әдеби тақырыпқа жазылған шығарма.

Сонда оқушының өмірден көрген, бақылаған өз тәжірибесі, өз байланысты, осы негізде жазған шығармалары бірыңғай жүйеленеді.

Шығармашылық талапты орындау, оқушының алған тақырыпты толық меңгеріп, оған қажетті материалдарды саралап, тақырыпқа тікелей байланысы жоқ жанама мәселелерден аулақ болу жазу жұмысының тиімділігін арттырудың айғағы екенін мектеп тәжірибелерінен көруге болады.Жоғары сыныптағы шығарма жұмыстарының шығармашылық толғаныспен жазылуы үшін ең алдымен жазу жұмысының теориялық негіздерін білу шарт.

Тіл қай елде, қандай қоғамдық құрылыста болмасын қатынас құралы керек десеңіз тіршілік құралы болып келеді.Отбасынан бастап, тілдің қоғамдағы қызметі туралы аз айтылып, аз жазылып жүрген жоқ. Ал атам заманнан қазақ қоғамындағы тілдің орны, атқарған қызметі ерекше болғаны баршаға аян.Бабаларымыздың «Өнер алды – қызыл тіл», «Бас кеспек болса да тіл кеспек жоқ» деген даналық сөздерінің өзі көп нәрсе аңғартса керек.

Рухани бай, жан – жақты дамыған жеке тұлғадағы ең басты қасиеттердің бірі тіл байлығы дер едік, өз ойын нақты, терең мағыналы әрі көркем жеткізе білетін, шешен де ойлы оөйлей білетін, Абайша сілтегенде жүоекке жылы тиетін, «айнасы теп – тегіс жұмыр келетін» сөз құдіретін игерген адамдарда да тұлғалық қасиет қалыптасады.Мектептегі тіл дамыту жұмыстарының ең тиімді жолдары пәнаралық байланысқа иек арту болып табылады.Соның ішінде әдебиет пәні мен қазақ тілі пәндеріндегі тіл дамыту жұмыстарын жеке дара қарастырмай, үнемі, жүйелі түрде,бірлікте,бір мақсатта жүргізіп отырған нәтижелі,жемісті болмақ.Тіл байлығының ұғымы кең.Әр пәннің өз тілі, оған қойылатын өз талаптары бар.Ал қазақ тілі мен әдебиетіндегі тіл дамыту жұмыстарын мынадай мақсаттар негізінде жүргізуге болады:

а/ аз сөзге терең мағына сыйғызу /нақтылық, дәлдік /;

ә/ ойын бейнелі, көркем айшықты да шешен оралымды пайдалана отырып жеткізу / ауызша да, жазбаша да /;

б/ ауызекі сөйлеу тіліндегі мәнерлік, айқындық, нақтылық, жүйелілік, еркіндік;

в/ жазба тілдеріндегі жатықтық,сөздерді түрлендіре пайдалану,сауаттылық, жазу мәдениетіне қойылатын талаптарды меңгеру,қазақ әдебиеттен алған білімдерін қазақ тілі сабақтарында, қазақ тілінен білімдерін әдебиетте пайдалана білу.

Қазіргі кездегі оқушылардың шығарма жұмысын тексерудің екі түрі:

1. Оқушы шығармасындағы кемшіліктерді мұғалім өзі түзетеді.

2. Мұғалімнің басшылығымен оқушының өзіне тексерту.

Шығарма жұмысын тексергенде қателерді түрлі шартты белгілер арқылы көрсету керек. Мұның өзіндік бір жүйесі бар:

/- емле қатесі белгіленеді.

V- тыныс белгісінен кеткен қате.

Z- абзац керек деген белгі.

Z- артық қойылған абзац.

?- дүдамал, екі ұшты, осы сөйлемді ойлан деген белгі.

?!- пікірді немесе фактіні бұрмалаудан кеткен кемшілік.

!- осы жерге ерекше көңіл аудар.

~~ - ауыстыруды керек ететін, бірнеше қайталанған сөздер мен сөйлемдер.

---_ стильдік жағынан дұрыс құрылмаған, жөндеп жаз деген белгі.

...- сөз қалдырып кетсе, түсініксіз сөйлемдерді белгілейді.

Әрине, осы белгілерді қойып, оқушының дәптерін қайтаруға болмайды,мұғалім осы шығарма жөнінде рецензия жазып қайтарса, бұл белгілердің оқушыға беретін әсері өте мол. Сондықтан шығармадағы кемшіліктерді жою үшін, оқушылардың осы шартты белгілерді жақсы білулері қажет. Ол үшін мұғалім осы шартты белгілерді жақсы білулері қажет. Ол үшін мұғалім осы шартты белгілерді оқушыларға үнемі таныстырып отырса, дұрыс болар еді. Сонда бұл оқушының есінде мәңгі қалады. Бұл шартты белгілер мұғалімге де өте қолайлы. Себебі ол мұғалімнің уақытын үнемдейді. Шығармадағы кемшіліктерді жазып көрсеткеннен шартты белгіні қоя салу мұғалім үшін жеңіл. Енді осы шығарманы мұғалім тексергенде нені еске алу керектігіне назар аударалық.

1.Дәптердің сыртқы көрінісіне назар аудару керек.

А) тазалығы;

Ә) әріптердің дұрыстығы.

2.Логикалық жағынан

А) тақырып пен идеяның ашылуын;

Ә) пікірдің молдығын;

Б) дәлелдің дұрыстығы.

3.Пікірдің жүйегілі

А) жоспардың жүзеге асуы:

Ә) әрбір бөлімнің мөлшері.

4.Грамматикалық сауаттылығы

А) емлелік жағынан;

Ә) синтаксистік жағынын.

5.Стилі

А)сөйлемдердің дұрыстығы;

Осы қатемен жұмысты да үнемі оқушыларға ескертіп отырған жөн.Осы айтылғандарды басшылыққа алғанда шығарма жұмысы ойдағыдай болады.

Шығарманы жазуға қойылатын негізгі талаптар.

1.Тақырыпты оқущының өз ойы және өз сөзі арқылы аша білуі;

2. Жазып отырған тақырыбынан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашуға талпыну;

3.Артық баяндау, дәлелдемелерге жол бермеу;

4. Шығармадағы болған жайды баяндауға аз сөзге көп мағына сыйгызу;

5. Шығарманның барлық бөліктері тақырып және негізгі ой арқылы бір-бірімен байланысты болу;

6. Шығарманың кіріспе және қорытынды бөлімін қоса алғанда тұтас жұмыстың 4/1 бөлігіндей болу шарт;

7. Міндетті түрде жоспар болуы және мазмұнның осы жоспарға сай болуы шарт;

8. Барлық айтылған ойды жинақтап, тұжырымдап, тиісті қорытынды жасау;

9. Шығырмада қолданылған жазушының өмірбаянына, әдеби шығарманың жазылу тарихына,тарихи оқиғаларға, кейіпкерлерге қателіктер жіберілмеуі керек;

10. Оқушының жұмысы стильдік біртектілігі мен тіл шеберлегіне қарай бағаланады;

Шығарманың бағалануы туралы.

Оқушы шығармасын тексеру, бағалау мәселесін негізінен төрт салаға бөліп қарайды:

1. Мазмұндылығы мен идеялығы.

2.Ой - пікірдің жүйелігі.

3. Стилі.

4. Грамматикалық сауаттылығы.

Бұлардың қай – қайсысы да оқушы білімін бағалауда маңызды. Шамамен алғанда, шығарманың идеялығы мен мазмұндылығына оқушылар тақырыпты қалай ашкандығы, қамтылған мәселенің дұрыстығы мен бұрыстығы, дәлелдігі, негізгі ойды жеткізе алуы жатады. Пікір жүйелілігі шығарманың сайкестігі, әрбір бөлімнің мөлшері мен ой жүйесі, пікір ұтымдылығы, т.б. енеді.Тақырыпты ашуға байланысты ойын қалай жеткізгендігі, сөйлемдерінің оралымдығы, сөз қолданысы, бір сөзді бірнеше рет қайталамауы, дәйексөзді қолдана білу, сөйлемді дұрыс құруы сияқты мәселелер жатады. Ал емле, тыныс белгілеріне байланысты жағынан грамматикалық сауаттылық тұрғысынан қаралады. Шығармаға екі баға қойылады. [3]

Қорыта айтқанда, мазмұндама оқушылардың көркем шығармашылық қабілетін дамытуда ерекше рөл атқарады. Көркем сөздің, көркем ойдың, ұшқыр қиялдың құдіреті сол. Сезім тазалығын, шынайылығын қалыптастыратын адамның психикасын дамытатын сиқыр күш, жан бар онда. Балаға көркем сөз өнерін үйретудің, баулудың ең басты қажеттілігі – осында.

Әдебиеттер

1. 
   Қазақстан Республикасы президентінің жарлығы, 6 бет [1]
   
2. 
   www. infust.kz сайтынан Қазақ тілі мен әдебиеті [2]
   
3. 
   www.referats.promail.kzсайты [3]