ОҚытудағы инновациялық технология – білім берудің жаңа сапасымен қамтамасыз етудің кепілі

1. 
   Зимняя И.А. Компетентность человека – новое качество результата образования. http://www.bigpi/biysk/ru.
   

3. Хуторской А.В. «Определение общепредметного содержания и ключевых компетенций как характеристика нового подхода к конструированию образовательных стандартов», 2002.

Еліміздің егемендік алып, қоғамдық өмірдің барлық, соның ішінде білім беру саласында жүріп жатқан демократияландыру мен ізгіліктендіру мектепті осы кезге дейінгі дағдарыстан шығаратын қуатты талпыныстарға жол ашты.

Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда болуда.

Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.

Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруына көмектеседі.

Қазіргі кезде педагогикалық технология ұғымы біздің педагогикалық лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен, оның мән-мағынасы туралы пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте: "Технология – бұл қандайда болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы" делінсе, Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта бала мен мұғалімнің үнемі түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының өзегі, мазмұнды ұйымдастырушы құрылымы.

Оқыту технологиясы мектепте оқу үрдісіне қажетті әдіс, тәсіл, амал, дидактикалық талап секілді психологиялық-педагогикалық іс-әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады. Ол оқушылардың тәртібіне, оқуға, ынтасына, оқу – іс-әрекетіне игі мұғалімдердің интеллектуалдық, шығармашылық қызметі болып табылатын педагогикалық іс-тәжірибесінін нәтижелілігіне, жинақтылығына ұтымды әсер ететіндей оқу-тәрбие процесінің басты күре тамырының рөлін атқарады. Былайша айтқанда, педагогикалық технология – оқу -тәрбие процесінің шығармашылықпен терең ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігі оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі

Жаңа технологияны пайдаланудың оқытушыға береріне келсек:

• 
  Барлық баланы оқыту;
  
• 
  Оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектесу;
  
• 
  Білім берудің формасын оңайландыру міндеттерін атқару;
  
• 
  Оқушының жеке қабілетін айқындау, іздену;
  

Сын тұрғысынан ойлау – өз алдына сұрақтарға жауап іздеп, жан-жақты пікірлесу, талдау жасап отыру, яғни оқушы санасын сол тақырыпқа байланысты ояту, ойшақыру, ойын жеткізу оны дәлелдей алу. Сонымен қатар қасындағы оқушының пікірін тыңдау, сол пікірлерді салыстыру.

Бұл технологияның негізгі ұстанымдар: әлсін –әлі қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, тіректерді пайдалану, келіспеушіліктің болмауы, оқушының жетісіктерінің жариялығы, қателерді түзеуге мүмкіншілік жасау, барлық балалардарынды, табысқа жетуге жағдай жасау, оқыту мен тәрбиенің бірлігі.

Сын тұрғысынан ойлауды дамыту күрделі процесс болып келеді. Сыни ойлау ақпарат алудан басталып, қаралатын мәселеге байланысты шешім қабылдаудан аяқталады. Сыни ойлау кез – келген жас аралықтарына тән. Сыни ойлау күрделі үрдіс болғандықтан, оқушыға сыни ойлау ортасын жасау қажет. Мұнда әр оқушының ойы шыңдалып, өз даму деңгейіне сай жетістіктерге жетуге болады.

• 
  Нақты мақсат қоюға дағдыланады;
  
• 
  Өзіне деген сенімі артады;
  
• 
  Оқу процесіне белсенді қатысады;
  
• 
  Жолдастарының пікірін сыйлайды;
  
• 
  Өзін толғандыратын, проблемалық сұрақтар қоя біледі;
  
• 
  Сараптауға, бағалауға дағдыланады;
  
• 
  Пәнге деген қызығушылығы артады.
  

• 
  Қызығушылығын ояту;
  
• 
  Мағынаны тану,
  
• 
  Ойтолғаныс
  

«Қызығушылығын ояту» кезеңінде алдыңғы өткен тақырыпты тексеру мақсатында тест жұмыстарын өткізу арқылы оқушы білім деңгейін қадағалап, жаңа сабақты бастар алдында «Топтастыру» стратегиясы арқылы оқушылармен бірлесе жұмыс жасауға болады. Сабақтың қай құрылымында болмасын осындай стратегияларды қолданғанда «Мен не ұтам?», және «Оқушы не ұтады? деген сұрақтарды есінен шығармауы керек.

«Мағынаны тану» кезеңінде оқушыларды топқа бөлу арқылы сұрақтар дайындап оны «Куббизм» стратегиясы арқылы жүзеге асыруға болады. Сұрақтар үш деңгейде әзірленеді. Дайындаған сұрақтарға оқушылар өз ойларын білдіріп жауап береді. Бұл технологияның келесі бір кезеңі – ой толғаныс.Мұнда «Венн» диаграммасын қолдану арқылы тақырыптардың ұқсастығы мен айырмашылығын көрсетуге болады. Осы кезеңде пікір-сайыс немесе «5 минуттық эссе» жаздыруға болады. Мұндағы мақсат оқушылардың өзіндік көзқарасын қалыптастыру. Эссе жазғанда сабаққа қабілеті төмен деген оқушылардың 5-6 сөйлемнен тұратын ойын жазса, соның өзі оқушыны сабаққа тарта білгеніміз.

Жаңа технологияның принциптері – оқытуды ізгілендіру, өздігінен білім алып, ізденіс арқылы дамитын, өзіндік дұрыс шешім қабылдай алатын, өмірге бейім жеке тұлғаны қалыптастыру. Жаңа оқыту технологиясы арқылы оқушы қандайда болмасын ақпаратты өздігінше игеріп, өз өміріне жарата алатын әмбебап тәсілдерді үйрену керек. Технологиялық жүйелікті сақтай отырып, қазіргі сабаққа қойылатын талаптарды қатаң ескерген мұғалім, оқушылар шығармашылығын арттырып, білім бәсекелестігіне дұрыс бағыт – бағдар бере алады.

Инновациялық білім беру – іскерліктің жаңа түрі. Инновациялық қызмет оқу ісін дамытуға, пәндердің мәнін тереңдетуге, оқытушының кәсіптік шеберлігін арттыруға басқа жаңа технологияларды енгізуге, пайдалануға және шығармашылық жұмыстар жүргізуге бағытталған. Мұндай технологияларды қолдану-біріншіден оқытушы ұтады, яғни ол сабақты тиімді ұйымдастыруға көмектеседі, оқушының пәнге деген қызығушылығы артады, екіншіден оқушы ұтады, себебі оның тақырып бойынша танымы кеңеді. Осылайша білім берудің қалыптасқан әдістемесіне оқытудың жаңа технологиясы тұрғысынан өзгерістер енгізілсе, білім сапасы арта түспек деп ойлаймын.

Ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсыновтың «Ұстаз үздіксіз ізденген де ғана, шәкірт жанына нұр құя алады», — деген сөзі ізденімпаз, жаңаша ұстаздарға арналғандай. Мұныәрбірмұғалімжадындасақтауытиіс.

«Халық пен халықты теңестіретін - білім» - деп қазақтың заңғар жазушысы Мұхтар Әуезов айтқандай, білім бәсекесіне бейім шәкірт тәрбиелеу – біздің мақсатымыз. Сондықтанда жаңа жаңалықтардан қалмай жаңалық жаршысы болуымыз керек. Бұл мақсаттарға жету үшін мұғалімнің ізденісі, жаңа тәжірибе, жаңа технологиялар қолдану қажеттілігі туындайды. Инновациялық технологияларды қолдана отырып оқыту - таным әрекетін ұйымдастырудың ұтымды формасы. Мақсаты–оқу үрдісінің өнімділігін арттыру. Инновациялық технологияны қолдану: оқып үйрену, меңгеру, өмірге ендіру, дамыту кезеңдері арқылы іске асады. Инновациялық оқыту білімді тереңдетумен қатар, оқушыны оқу әрекетіне жетелеп, олардың оқуға деген ынтасын, қызығушылығын оятады. Баяндамада оқушының ойлау қабілетін арттыру үшін қолайлы деп санайтын инновациялық технологияларды қолдану әдістері туралы айтылады.

Тарих – мектептегі оқу пәні ретінде жалпы негізгі білім беретін барлық гуманитарлық және қоғамтанушылық курстардың негізін құрайды. Тарих ұлттық өзіндік сана-сезімді және адамгершілік-этикалық нормаларды қалыптастыра отырып, оқытудың дүниетанымдық негізін қалыптастырады. Тарихтың басқа пәндермен өзара байланысы талдау, жинақтау сияқты ортақ логикалық таным әдістерін қолдануға мүмкіндік береді. Мысалы, гуманитарлық циклдағы пәндермен байланысы картамен, мәтінмен жұмыс істеу, оқиғалар мен құбылыстардың ерекшеліктерін айқындау сияқты ортақ әдіс-тәсілдері негізінде іске асады. Тарихи білім берудің басты мақсаты мен міндеттері мынадай:

- оқушылардың адамзат қоғамының ежелгі заманынан бүгінгі күнге дейінгі даму тарихынан жүйелі білім негіздерін қалыптастыру;

- бүкіл адамзат жасаған құндылықтарды, мәдени тарихи тәжірибенің негізін оқытып, меңгерту;

- оқушылардың дүниеге ғылыми көзқарасын қалыптастыру, оларға адамзат жинаған әлеуметтік рухани, адамгершілік тәжірибесін меңгерту;

- оқушыларды өз халқы мен басқа халықтардың мәдениеті мен тарихын, бүкіл адамзаттың мәдени мұрасын сақтауға тәрбиелеу;

- оқушылардың бойында Қазақстандық патриотизм мен азаматтық сезімді қалыптастыру;

- эстетикалық, экономикалық тәрбие беру, діннің тарихтағы қызметін дұрыс түсіне білуге тәрбиелеу.

1-кезең – түсіну; 2-кезең – ой елегінен өткізу; 3-кезең – қолдану.

Бұл үдерістер ұғымдарды жалпылау, ұғымдарды жіктеу және т.б біліктіліктерді қалыптастыру арқылы іске асырылады, яғни зерттеу нысанын мақсатқа сай талдау негізінде маңызды және маңызды емес нысандары бөлініп алынады, жалпыланады, оның негізінде жеке есептері шешіледі.

Оқыту оқушыларды жаңа ақпараттық ортада қажетті жаңа құзырлық, білім, біліктілік және дағды, іс-әрекет тәсілдерін қалыптастыруды қамтамасыз етуі қажет.

Оқытудың негізгі міндеті – оқушылардың ақпарат және ақпараттық үдерістер жайлы алғашқы түсініктерін қалыптастыру және жалпы оқу, қатысымдық біліктерін – оқу мақсатында және өзіндік дамуды іске асыруда ақпараттық технологияны пайдаланудың бастапқы дағдыларын қалыптастыру болып табылады.

Оқыту барысында төменгі сынып оқушыларының білімін тексеру және бағалау оқыту үрдісінің маңызды құрамдас бөлігі және мұғалім іс-әрекетінің маңызды міндеті болып табылады. Оқушының білімін тексеру және бағалау қоғамның қазіргі кездегі талаптарына, педагогикалық және әдістемелік ғылымдарға, бастауыш сыныптағы бірім беру мақсатына сәйкес болуы қажет. Оқушылардың білімін тексеру тек қана орындалған іс-әрекеттің соңғы нәтижесінің дұрыс немесе дұрыс еместігі жайлы мәлімет алу үшін ғана емес, сонымен қатар іс-әрекет түрінің сол меңгеру кезеңіне сәйкестігін де анықтауы қажет.

Бақылау барысында оқушылардың қол жеткізген білім, біліктілік және дағдысының сапасымен дәрежесі тексеріледі.

Бұл аралықта оқушы қатемен жұмыс істейді, мұғаліммен бірге отырып, оқу іс-әрекеті ретіне талдау жасайды, мұғалім оқушыға жіберген қатесін жөндеудің мүмкін жолдарын түсіндіреді, бұл жетістік жағдайын сүйемелдейді және оқушының бақылауға деген дұрыс қатынасын қалыптастырады.

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігінің «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы» жобасын көпшілік қауымға талқылауға ұсынғандығы бізге белгілі.

Мұнда қоғамдағы қазіргі кездегі қайта құрулар, экономиканы дамытудағы жаңа стратегиялық бағдарламалар, қоғамның ашықтығы, оның жедел ақпараттануы мен қарқынды дамуы білім беруге қойылатын талаптарды түбегейлі өзгертуде.

Білім берудің қазіргі негізгі мақсаты: білім алып, білік пен дағды- машыққа қол жеткізу ғана емес, сонымен қатар дербес, әлеуметтік және кәсіби біліктілікке – ақпаратты өзі іздеп табу талдау және ұтымды пайдалану нәтижесінде болашақ жастарды заман талабына сай қалыптастыру болып табылады.

Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі әлемде болып жатқан өзгерістермен онша үндеспей отыр. Сол себепті, бүгінгі күні еліміздегі педаггикалық қоғамдастықтың алдында білім берудің жаңа моделін құрудың, сынақтан өткізу мен енгізудің ауқымды міндеттері тұр, бұл жүйенің негізгі ұстанымдары «Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында» нақты көрсетілген.

Жоғарыда аталған мәліметтерге жүгінсек, мектептегі информатиканы үздіксіз оқыту қажеттілігіне сәйкес, жаңа дәуірге сай, жаңа ақпараттық технологияларды бар мүмкіндіктерін жеткілікті дәрежеде қамту басты назарда болып отыр. Информатиканы үздіксіз оқыту мәселесі, бастауыш мектеп оқушыларына информатиканың алғашқы түсініктері мен ұғымдарын беріп, сонымен қатар, оларды басқа да пәндерді оқып үйренуде жастарды ақпараттық қоғамда өмір сүруге дайындауды осы кезеңнен бастау қажеттілігінен туындайды.

Мұндай келелі мәселелерді шешу, теориялық, психологиялық жағынан негізделген зерттеу жұмыстары негізінде жүзеге асырылады.

Бастауыш сыныптарға информатиканы енгізу жөніндегі мәселенің біздің мемлекетімізде қолға алынып зерттеле батағанына 19-20 жылдай уақыт болды. Бірақ осы күнге дейін әлі тек гимназия мен лицей сияқты мектептердің кейбіреулері ғана оқытып келеді. Ал жаппай оқытылуына әлі де болса дайын емес екендігіміз белгілі, мұның негізгі себебі: бастауыш мектептерге информатика пәнін енгізудің мемелекеттік стандартының жоқтығына келіп тіреледі.

«Педагогикалық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен біріктірілген пәндер мен әдістемелердің: оқу тәрбие процесін ұйымдастырудың өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының, формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр пзиция басқаларына әсе етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды»

Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру технологиясы, Д.Б.Эльконин мен В.В.Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарын белгі және сызба үлгілері негізінде қарқындап оқыту технологиясы, М.Чошановтың проблемалық модульді оқыту технологиясы, П.И.Третьяковтың, К.Вазинаның модульді оқыту технологиясы, В.М.Монаховтың, В.П.Беспалъконың және басқа көптеген ғалымдардың технолгиялары кеңінен танымал. Қазақстанда Ж.А. Қараевтың, Ә. Жүнісбековтың және т.б ғалымдардың оқыту технологиялары белсенді түрде қолданылуда. Информатиканы оқыту сапасын арттыру үші педагогикалық технологиялардың ішіндегі тиімділерін таңдап, анықтай білу – әрбір информатика мұғалімінің негізгі міндетіне айналуы тиіс. Мұндай жауапты міндетті кез-келген информатика мұғалімі орындай алуы үшін осы сала бойынша олардың біліктіліктерін көтеруіміз қажет. Осыдан келіп, әрбір технологияны информатиканы оқытуда пайдаланып, оның тиімділігін анықтайтын тәжірибелік жұмыстар жүргізу қажеттілігі туындайды. Аталған қажеттілікті шешу үшін педагогикалық технологияның барлық түрлеріне сипаттама беріп, оны информатика пәнін оқытудағы мәнімен байланыстыратындай әдістемелік құралдар құрастырғаны жөн.

Оқытудың компьютерлік технологиясы – оқытудың бағдарламалық идеяларын дамытады, мүлдем жаңа технологиялық жолдар ашады.

Оқытудың компьютерлік технологиясы мәліеттерді компьютер көмегімен даярлау және беру процестері. Бұл технология материал мазмұнын кейбір модельдерді пайдалануға негізделеді.

Оқыту, білім беру тәжірибесі педагогикалық үрдістің сапасын үнемі арттырып отыруды талап етеді. Сол себепті педагогикалық үрдісті технологияландыру мәселесі маңызды болып саналады. Қазіргі ақпараттық қоғамда өндірістің дамуының негізгі құралы ақпараттық қорлардың қажеттілігі болып табылады. Сондықтан білім беру саласы да өзінің дамуы үшін жаңа қадамдарға баруда. Осыған байланысты адамға ақпараттар кеңістігінде дұрыс бағытты таңдауға мүмкіндік жасай алатын оқытудың жаңа технологиялары пайда болуда. Жаңа ақпараттық технологиямен орындалатын қызмет өзінің кез келген нақты формасында тиімдірек орындалады, адам өркениетті бола бастайды. Ұрпақ үшін кітаптың маңызы қандай болса, компьютер де оқушы үшін қоршаған әлемді танудың табиғи құралы болып табылады. Олай болса, информатикадан сабақтарды компьютерлердің қуаттануымен жүргізуді үйрену бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелерінің бірі. Компьютерлік технологияны қолдану өздігінен сабаққа дайындалу деңгейін арттырады; оқу процесін жүргізуді қызықты етеді; шығармашылық жағынан бұрын болмаған кәсіби дағдыларды қалыптастыратын жаңа мүмкіндіктер туғызады.

Соңғы жылдары информатиканы оқыту жүйесінде ғана емес білім беру жүйесінде компьютерлік технологияны пайдалану белсенді түрде жүзеге асырылуда. Білім беру жүйесіндегі жаңа ақпараттық технология дегеніміз – оқу және оқу-әдістемелік материалдар жинағы, оқу қызметіндегі есептеуіш техниканың техникалық құралдары, олардың рөлі мен орны туралы ғылыми білімнің жүйесін және оқытушылар еңбектерін жүзеге асыру үшін оларды қолдану формалары мен әдістері деген анықтама беруге болады. Яғни, ақпараттық технология – білім беру мекемесі мамандарының жұмысын жүзеге асырушы әдістер мен формалар және балаларға білім беруші құрал.

Ақпараттық технология қызметінің құралы ретінде жаңа ақпараттық технологияның компьютерлік құралдары қолданылып жүр, алайда заман талабына сай компьютерлік техниканың дамып жетілуіне байланысты ғылыми сипаттағы компьютерлік бағдарламаларды жасау керек және ол оқушының іс-әрекетінің интеллектуалды құрылысыменсәйкес келуі тиіс. Педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерде оқытуда ақпараттық технологияларды пайдаланудың бірнеше бағыттары көрсетілген, солардың ішіндегі мектептегі оқу практикасында қажеттілерінің негізгілері мыналар: компьютер – оқушы білімін бағалау құралы; компьютерлік модельдеудің қолданатын зертханалық практикум; мультимедиа-технология, жаңа материалдарды түсіндірудегі иллюстрациялық құрал; дербескомпьютер, білім жетілдіру құралы. Мұғалім жұмысы практикада оқушы білімін бағалау үшін алатын тақырыптық тестерден көрінеді. Тест көзімультимедиа компакт-дискілер немесе интернет желісі болуы мүмкін.

Ақпараттық қоғамның дамуына байланысты мектептегі қайта құру, оқытудың мақсатын, мазұнын, тәсілін және компьютерлік технологиямен оқу үрдісін ұйымдастыру шараларын түбегейлі өзгертуді талап етеді. Білім беруді ізгілендіру, демократияландыру және саралау жаңа оқу мазмұнының ұстанымдары, сонымен бірге ұлттық және аймақтық ерекшеліктерді ескеру, алға қойған педагогикалық мақсатқа жетудің ең тиімді жолы болып есептеледі.

Жалпы, бұл мәселенің негізгі мазмұны нені білдіреді? – деген сауалға төмендегідей жауап береміз: ұлттық және аймақтық ерекшеліктерді ескеру – бұл баланың өмір-болмысын айқындау болып табылса, ал, этнопедагогика – бұл баланың пиғыл-ниетін, мінез-қасиетін, мақсат-мұратын жіктеп-жүйелеп беру болып табылады. Бұл айтқан мәселелерді информатика пәнін оқытуды жаңа талапқа сай ұйымдастыру барыснда ол пәннің мазмұнын және оқыту әдістемесін анықтағанда ескеретін жайт болып табылады.

Оқу-тәрбие үрдісінде компьютерлік технологияның пайдалану қажеттілігі бүгінгі күннің әлеуметтік-эканомикалық талаптарынан туындап отыр. Көп жылдан бері қалыптасқан дәстүрлі сабақ беру әдісіне компьютерлік технологияның жаңаша өзгерістер мен идеяларды қосатынына сенім мол. Сонымен бірге компьютерлік технологияның бала тәрбиесіне әсерін зерттеу, оның өз бетіндік танымдық іс-әрекетін қалыптастыру педагогика ғылымының өзекті мәселесінің бірі.

Компьютерлік технология көмегімен оқушының оқу-таным үрдісінің талдауы да, өзіндік баға беруі де, өзін-өзі бағдарлауы да дами бастайды. Оқушының шығармашылық қабілетінің дамуына мұғалім көмектессе, ал компьютерлік технологияны оқыту үрдісіне енгізу барысында компьютер оқушының интеллектуалды дамуына игі әсерін тигізеді. Мұндай үрдіс кезінде «оқушы – мұғалім - компьютер» байланысы жүзеге асады.

Үлгі ойлау мен дәлелдеудің алгоритмі болғандықтан, оқушы компьютердің көмегімен мұғалімнің берген сұрақтарына қиналмай, тез жауап беруге тырысады және бұл жағдайда оқушының назары оқығанды еске түсіруге немесе қайталап айтуға емес, оның мәніне, себеп-салдар тәуелділігіне байланысты салмақтап, сезіне білуге аударылады. Мұндай оқыту кезінде ең нашар оқушының өзі де ешбір қиналмастан жауап береді. Бірақ практика көрсеткендей, компьютер толыққанды оқу құралына әлі айнала қойған жоқ. Бұл көптеген дербес жағдайларға байланысты.

Уақытша. Мектеп бағдарламасындағы әрбір пәннің өз ұйымдастырушылық – әдістемелік және мазмұндық ерекшеліктері болады, соған орай оған ақпараттық технологияны «енгізу» кезін таңдай алу керек.

Техникалық. Дербес компьютерлердің техникалық сипаттамасы әрқилы. Сондықтан өзімізге қажетті қосымша құрылғыларды (сканер, принтер, модем, наушниктер, микрофон және т.б) таңдай білуіміз керек.

Ұйымдастырушылық. Пәнді оқыту үрдісіне ақпараттық технологияларды енгізу барысында бағдарламалық жабдықтарды баптау және құрылғыларды жөндеу сұрағы тұрады. Сондықтан мұғалімдерге білікті көмекші қажет. Осы шарттарды орындаған жағдайда қазіргі ақпараттық технологиялар әсер етуші дидактикалық құралдар болмақ. Оқу үрдісінде компьютерлік техниканы қолданудағы қиыншылықтар көбіне мұғалімнің дербес компьютерді дидактикалық құрал ретінде қабылдауына дайын екендігіне байланысты.

Қазіргі кезде компьютердің көмегімен тек белгілі бір аудиторияларда ғана емес, сонымен бірге қашықтан оқыту үрдісі де дамып келе жатыр. Ол үшінИнтернет желісіне қосылған компьютер керек. Қашықтан оқыту кезінде тапсырманы және онымен бірге ұсынылған оқулықтарды қарап отырып білім алғысы келетін адам өзі ізденіп, жауаптарын салып жібереді немесе бірлескен телеконференцияларға қатысады. Оқытудың бұл түрі анағұрлым арзан, әрі қалаған уақытында оқуыңа, тапсырмаларды орындауыңа мүмкіндік береді.

Әдебиеттер

1. [Бастауыш мектеп 2009 №9, №7]

2. [«Ақпараттық технология және қашықтықтан оқыту» Мұхамбетжанова С.Т. п.ғ.к., ББЖКБАРИ ]

3. [Қазақстан Республикасының бiлiм беру жүйесiн 2010 жылға дейiн дамытудың Мемлекеттiк бағдарламасы. ]

4. [Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы ]

ОРТА КӘСІПТІК ОҚУ ОРЫНДАРЫНЫҢ СТУДЕНТТЕРІ АРАСЫНДА ҰШЫРАСАТЫН ЖАҒЫМСЫЗ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІН БЕЛСЕНДЕНДІРУДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Нуркасымов Б. Б. (Ақтөбе)
Орта кәсіптік оқу орындарының студенттері жас шамасы жағынан ересектік деңгейге өту алдындағы жасөспірімдер болғандықтан ұжымдағы құрбыларымен, оқытушылармен өзара қатынаста айрықша сезімталдықпен ерекшеленеді. Бұл жағдай көбінесе аталған жас кезеңінің өзіндік ерекшеліктерімен тікелей байланысты.

Жасөспірімдер өздерінің іс-әрекетіне, тұлғалық жеке қасиетіне қатысты айтылған жағымсыз сындарды жаны күйзеле қабылдайды. Оқу мәселесіндегі жетістіктердің болмауы олардың бойында ішкі қарсылықты, кей жағдайда ой еңбегін жек көруге, тіпті іскерлік қабілеті мен өз күшіне сенбеушілік, оқытушыларды іштей жақтырмау сияқты келеңсіздіктерді туындатады. Олардың тәртіпсіздікпен ұштасып жатқан оқуға деген қанағаттанарлықсыз ынта-ықыласын назарға ала отырып, жас шамасы жағынан ересектік деңгейге өту алдындағы жағымсыз мінез-құлықты жасөспірімдерге осындай мінездемелер беруге тура келеді. Осындай іс-әрекеттерінің салдарынан олардың танымдық деңгейлерін белсендендіру процесі барысында оқытушылардың оқыту-тәрбиелеу ісінде түрлі қиындықтар туындайды. Мұндай студенттер жұмыс қабілетінің төмендігімен ерекшеленеді, тез шаршайды және алаңдағыш келеді, ұстамсыз, байыпсыз, қызба мінезімен өзіне басқалардың көңіл аудартады. Олардың мінез-құлқы айналасында болатын жағдайлар әсеріне тәуелді болғандықтан көп жағдайларда олар нашар басқарылатын, дау-жанжалды және агрессивті болып келеді. Өзгеше мінез-құлықтарымен жүрген жерлерінде өздеріне де, өзгелерге де проблема жасап жүреді. Олар айналасындағыларды ызаландырып өзіне қарсы қояды. Арнаулы зерттеулердің басым көпшілігінде жағымсыз мінез-құлықтардың туындауы мен болу себебі және оларды болдырмау жолдарын алдын-ала қарастыру әдістері ғалымдарға белгілі болғанымен көп жағдайда оқытушы педагогтардың қолынан келе бермейтін іс. Бұл жағдай оқытушылардың жағымсыз мінез-құлықты жасөспірімдермен жүргізетін жұмысын, «дұрыс мағына» қисыны бойынша істеп көру және қателесу әдісімен стихиялы түрде жиі жүзеге асыруына әкеліп соқтырады. Бұл ретте мінез-құлықтары мен тәрбиесі әртүрлі студенттерге оқытудың және тәлім-тәрбиенің жалпыға ортақ әдістері қолданылады. Осының салдарынан оқу үдерісін ұйымдастыру процесінде қателік жіберіліп, жағымсыз мінез-құлықты студенттермен, олардың жастас құрбыларымен шиеленісу жағдайы жиі болып тұрады.

Жағымсыз мінез-құлықты жасөспірімдердің негізгі ауытқу өрісі – оқу ісінде олар қиналыспен, жалқаулықпен, нашар оқиды ал, іс-әрекетінде айтқан ақылды тыңдамауға тырысады, оқу орны мен одан тыс жерлерде тәртіп пен талаптарды бұзып өзін жақсы қырынан көрсете алмайды. Дегенмен де, олардың арасында сыртқы ортаның жағымсыз жағдайы мен ықпалынан шыға алмау себебінен әлеуметтік пайдалы нәтиженің іске асыру ретін таба алмай жүрген, белсенділік деңгейі жоғары, бойында шығармашылық қабілеті мен басқа да жағымды қасиеттері бар студенттер жиі кездеседі.

Мұндай жағдайға түскен студенттердің педагогикалық тұрғыдан қараусыз қалу себебі мектеп тәрбиесінің кемістігі болып табылады. Соның ішінде педагогикалық тәрбиеден қараусыз қалғандардың көпшілігі өзін жоғары бағалайтын мектеп оқушылары. Олар жалпы білім беретін мектептерде берілетін тапсырмаларды басқы уақытта шамасы келгенінше шешкенімен, келесі оқу жылдарында қиындықтарды жеңуге үйрене алмай, қойылған талаптардың жоғарылауынан аз жұмыс істеп дағдыланғандар. Жылдан-жылға қойылған талаптар мен білім деңгейінің шамасы жоғарылаған сайын олардың оқыту мекемелеріне, сонымен бірге оқып-үйрену ісіне деген немқұрайлығы да арта түседі. Осының салдарынан оқу мәселесі бұрынғы деңгейінен нашарлай түседі.

Төмен оқитын студенттерде танымдық іс-әрекетін дамытуға кедергі болатын мынадай кері тартпа мінездер қалыптасады: шалағайлық, енжарлық, тұрақсыздық, еліктеушілік, ұғынбаушылық, ойлануға тырыспаушылық. Екіншіден, мұндай категориядағы студенттер белгілі бір әрекетті үлгі немесе нұсқау бойынша істей алмайды, оқу ісіне байланысты жеке дара тапсырмаларды, мысалы: белгілі бір тақырып материалын талдау немесе жүйелеуді өз бетімен орындау кезінде қиындыққа душар болады, тапсырманы шешуде көшіріп алуға тырысады, жалпы айтқанда түсінуге, қолдануға жағдай жасайтын оқу ісінің әдістерін меңгермейді және бұл әдістерді жаңа жағдайға ауыстырып аяқтап шыға алмайды. Бұлардан басқа, оқыту әрекетін орындату кезінде келесі ерекшеліктері байқалады: бірнеше әрекеттерді бір-бірімен біріктіре алмайды және оның іске асыру тәсілін жеткіліксіз әрі шала орындайды, өзін-өзі бақылау және дәлме-дәл бағалау қасиеттері қалыптаспаған.

Сонымен, жағымсыз мінез-құлықты студенттердің танымдық іс-әрекеті оның негізгі құрамдас бөліктерінің қалыптаспағандығымен немесе мүлдем болмауымен ерекшеленеді.

Қалыптаспаған танымдық іс-әрекеттің құрамдас бөліктеріне мыналар кіреді:

1) мақсаттар;

2) танымдық себептер;

3) танымдық қызығушылықтар;

4) өзіндік бақылау.

Жалпы алғанда жас шамасы жағынан ересектік деңгейге өту алдындағы жағымсыз қылықты жасөспірімдердің танымдық іс-әрекетінің ішкі процесін ояту үшін (студенттің тұлғалық ерекшеліктері: қызығушылығы, себептері, еркі, эмоциялары) оқытудың ең тиімді жағдайын жасау, өзгеше бір ыңғайын қарастыру арқылы, осындай жасөспірімдердің танымдық іс-әрекетін қарқындатуға жағдай жасайтын арнайы әдістер мен тәсілдерді таным процесіне қосу реттерін іздеу қажеттілігі туындайды. Оқытушы тарапынан жасалатын сыртқы әсерге кірісуден бұрын ересектік деңгейге өту алдындағы мінез-қылығында ауытқуы бар жасөспірімдердің танымдық іс-әрекетіне қатысты ерекшеліктерді алдын-ала анықтап, екі арадағы арақатынасты белгілеп алу қажет.

Бұл мәселе тұрғысында жағымсыз мінез-құлықты жасөспірімдердің танымдық іс-әрекетін қарқындату жағдайына апаружолдарын қарастырған ғалымдардыңәртүрлі тәсілдері бар. Адамды таным процесіне белсендіре қосу танымдық іс-әрекет әсерімен сананың барлық процесін жетілдіруге әкеледі. Бірақ ол тек қана оқушыларға емес, тәрбие ісімен айналысатын педагогтарға да өте күрделі іс. Сондықтан ғалымдар оқушыларды танымдық іс-әрекетке белсендіре қосуға және оқу процесін тиімді ұйымдастыруға қажетті мүмкіншілік пен жағдай тудыратын проблемаларды ерекше бөліп көрсетеді.

Бірінші факторы - оқу күні, оқу аптасы және оқу жылы кезеңдерінде олардың басым көпшілігінде жұмыс қабілеттілігінің жақсы жақтары емес, жағымсыз әрекеттері тіркеледі. Іс-әрекеттерінде үлгермеушілік пен тәртіпсіздік белгілерінің айтарлықтай ұлғайғандығы байқалады.

Екінші факторы - білім алушылардың оқу мүмкіншіліктері мен сабақтардағы оқу жұмысы қарқынының сәйкессіздігі туындайды. Ғалымдардың зерттеулері бойынша ересектік деңгейге өту алдындағы жағымсыз қылықты жасөспірімдердің іс-әрекетінің қарқыны құрбыларымен салыстырғанда 2-3 есе төмен екендігін көрсетеді. Бұл жағдайда, аталған жасөспірімдер оқытылған материалды игеріп кете алмайды, соның нәтижесінде үлгерушілер қатарынан қалып қояды. Осының салдарынан түсінбеушілік, қиыншылық, білім алушылардың қателіктер жасау фактілері туындап, олардың танымдық іс-әрекетке қатысты белсенділіктері мен өз бетінше жұмыс істеу қабілеттерінің басылып қалуына әкеліп соқтырады.

Үшінші факторы - оқу жүктемесінің игерілу нәтижесі экстенсивті сипаттама ретінде анықталады. Бұл жағдайда жағымсыз қылықты жасөспірімдердің сабақ уақытын тиімсіз пайдаланатындығы, оқу материалын игермейтіндігі, берілген тақырыптың бекітілу кезеңі олар үшін теориялық сабақты дұрыс түсінбеген, тәжірибелік сабақтағы іс-әрекетті дұрыс тәсілмен игермеген жағдайда аяқталатындығын көрсетеді. Бұл мәселеде оқытушының аталған кемшіліктерді сабақ кезінде түзеп үлгеруі сирек болатын жағдай. Осыдан кейін жағымсыз қылықты жасөспірімдердің танымдық іс-әрекеті сабақта жіберілген кемшіліктеріне байланысты жақсы мазмұнда сипатталмайды.

Төртінші факторы – жағымсыз бағалану жағдайларының басым түсуі. Іс-әрекеттерінде ауытқу нышандары бар оқушылар педагогтар тарапынан көптеген сын, ескертулер, жағымсыз бағалар алады. Мазасыздану, кінәлану алдындағы қорқыныш, төмен баға алу олардың басында тұрақты түрде болып тұратын жағдайға айналады. Бұл фактор жағымсыз қылықты жасөспірімдердің танымдық іс-әрекетін жақсарту ісіне кері әсерін тигізеді.

Бесінші факторы – оқу және тәрбие жүйесімен тікелей байланысты емес, педагогтардың жіберген қателерінің салдарынан туындайды. Оны әлеуметтік-педагогикалық ауытқу себептеріне жатқызуға болады. Оған жасөспірімдердің оқудағы үлгермеушілік себебіне байланысты отбасында туындаған келіспеушілік жағдайлары жатады. Отбасындағы мұндай келіспеушіліктердің шығуына, көпшілік жағдайда жағымсыз қылықты жасөспірімдердің оқудағы іс-әрекеті мен үлгерімі үшін педагогтар тарапынан қойылған жағымсыз бағалар мен сын, ескертулер себепші болады.

Жоғарыда келтірілген қателер оқытушылар тарапынан мүлдем жіберілмеуі керек, өйткені олар жағымды өзгерістерге бет бұру мүмкіншілігін қиындатады, жасөспірімдер тұлғаның дамуына ыңғайсыздық әкелетін жағдайлардың ортасында қалады. Бұлардың барлығы жасөспірімдердің мінез-құлықындағы ауытқудың тұрақты түрде қайталана келіп, жағымсыз әдеттердің бекуіне әкеліп соқтырады. Осы қателіктерді болдырмау жас шамасы жағынан ересектік деңгейге өту алдындағы жағымсыз мінез-құлықты жасөспірімдерді танымдық іс-әрекетке тарту және жағымды мінез-құлыққа қалыптастыру мүмкіншілігін арттырады.

Танымдық іс-әрекетке тарту процесіне оқытушы және студент қатысады, олардың әрқайсысының атқаратын өз міндеттері бар. Бұл іс-әрекеттің табысы педагог пен білім алушы арасындағы түсіністікке, екі жақты әрекеттестік деңгейіне, арақатынас түріне байланысты. Егер тілектестіктің эмоциялық жағдайы, оқытушылардың студенттерге және олардың ата-аналарына деген сыйластық ара-қатынастары құрылмаса, онда жасөспірімдер мен оқытушылар арасында жағымсыз қатынас орнап, өзара түсініспеушілікке әкеледі.

Жағымсыз мінез-құлықты жасөспірімдерді танымдық іс-әрекетке нәтижелі түрде тарту үшін оқу орнында жағымды эмоциялық жағдай мен оқытушылардың студенттермен тілектестік және сыйластық жағдайда қатынас жасауының маңызы зор. Танымдық іс-әрекеттің сыртқы жағдайы, яғни педагогтың проблемалық оқыту әдістерін дұрыс таңдауы және жүзеге асыра білуі проблемалық оқыту-тәрбиелеу ісінде бұл әрекеттің ішкі жағының, яғни білім алушылардың жеке ерекшеліктерінің дамуын қамтамасыз етеді. Жағымсыз мінез-құлықты жасөспірімдердің танымдық іс-әрекетін белсендіру ісіндегі дидактикалық құралдардың өзгешелігі осы топтағы білім алушылардың жеке ерекшеліктеріне байланысты.

Білім алушылардың танымдық іс-әрекетінің өту ерекшеліктерін зерттеу мақсатында жасалған жұмыстар барысында алға қойылған істің табысты шешілуі мен белсендірілуі, алдымен оқу-тәрбиелік ықпалды студенттердің қабылдауына, соның ішінде оқудың мәнін түсінулеріне, жеке қызығушылықтарын туғыза білуге тікелей тәуелді. Бұл әрекеттің нәтижелілігі, сол сияқты тұлғаның зияткерлік сапаларына, ақыл сапасының дамуына, білім игеру қабілетіне де байланысты.

Үйрену, дағдылану және танымдық іс-әрекет әдістері оқыту барысында ғана қалыптасады. Өз реті бойынша ересектік деңгейге өту алдындағы жағымсыз мінез-құлықты жасөспірімдердің үйрену және дағдылану қабілеттері көп жағдайда жарым-жартылай, толық емес немесе дұрыс емес күйде қалыптасады. Бұл жасөспірімдерге оқи білу дағдысын бекіту, яғни білімдегі жетіспеушіліктерді жою, оның ішінде толықтық, жүйелілік, икемділік, беріктік қағидалары бойынша білім қорын кеңейту; іс-әрекетті нұсқау және орындалу тәртібі бойынша іске асыру, оқытушы тарапынан толық бақылаудың болатындығын сезіндіру, жаңа тақырыпты көрнекілік құралдарын пайдалана отырып нақты бөлшектеріне дейін айтып шығуға, әрбір іс-қимылды сенімділікпен еркін орындауға үйрету. Істің нәтижесі бойынша әрекет ету тәсілдерін ажырата білуге, бірнеше тәсілдерді салыстыра білуге, қажетті жағдайда тәсілді өзгертіп жаңа жағдайға көшуге, яғни жоспарға, көрнекілікке, кестеге сүйене отырып әртүрлі әдістерді пайдалана білуге дағдыландыру үшін оларды арнайы мақсатпен күрделі әрекеттерге үйрету қажет.

Сонымен, жағымсыз мінез-құлықты жасөспірімдерді танымдық іс-әрекетке тарту үшін оқу орнында жағымды эмоциялық жағдайлар жасауымыз қажет. Барлық оқытушылар болып осындай категорияға кіретін студенттермен тілектестік, сыйластық, түсінушілік жағдайындағы қатынастарды орнатуымыз керек. Әрбір педагог проблемалық оқыту әдістерін дұрыс таңдай отырып, оқыту-тәрбиелеу ісінде танымдық деңгейін жақсарту керекті білім алушылардың жан-жақты дамуын әрекеттескен түрде жүзеге асыруы қажет.

Білім алушылардың жеке ерекшеліктерін ескере отырып, ынта-ықыластары мен қызығушылықтарын туғызу, оқудың маңызын түсіндіру, сонымен бірге оқу-тәрбиелік жағымды ықпалдар жасай отырып берілген тәлім-тәрбиелерді олардың санасына қабылдату жолдарын табуымыз керек.

Әдебиеттер

1. Клейберг Ю.А. Социальная психология девиантного поведения: Учебное пособие для вузов. – М.: ТЦ Сфера, 2004. - 192 с.

2. Змановская Е.В. Девиантология: Психология отклоняющегося поведения: Учебное пособие для студ. высш. учеб. заведений. – М.: Издат. центр «Академия», 2003. – 288 с.

3. Казмагамбетов А.Г. Научно-педагогические основы формирования системы оценочных притязаний личности школьника. - Алматы: Гылым, 1998. - 268 с.

4. Заика Е.В., Креидун Н.П., Ячина А.С,. Психологическая характеристика подростков с отклоняющимся поведением //Вопросы психологии. - 1990, № 3. - С. 83-90.

5. Щукина Г. И. Педагогические проблемы формирования познава­тельных интересов учащихся. - М.: Педагогика, 1988. - 208 с.

6. Кочетов А. И. Перевоспитание подростка.- М.: Педагогика, 1972.-120с.

Карцева Л. В. Трудновоспитуемый подросток: поиск реальных решений //Совет­ская педагогика. -1991. - №4. - С. 52-56.

7. Щукина Г. И. Педагогические проблемы формирования познавательных интересов учащихся. - М. Педагогика, 1988. - 208 с.

8. Щуркова Н.Е., Питюков В.Ю, Савченко А. П., Осипова Е.А. Но­вые технологии воспитательного процесса.- М.: Новая школа, 1994. – 111 с.

Бүгінгі басты мәселеміз-білім сапасы десек,осы білім сапасын арттырудың тиімді жолы-білім беру жүйесінде түрлі технологияларды қолдану. Қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсетілген және оқытудың жаңа технологияларын, оның ішінде кәсіптік білім беру бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп отыратын қажеттеріне тез бейімделуіне ықпал ететін кредиттік, қашықтан оқыту, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгізу және тиімді пайдалану міндеті қойылған [2].

Осы жөнінде Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы «Қазақстан-2050» Стратегиясында (2012 жылғы 14 желтоқсан) "Біз қалайтындардың барлығы үшін қашықтан оқытуды және онлайн режімінде оқытуды қоса, отандық білім беру жүйесіне инновациялық әдістерді, шешімдерді және құралдарды қарқынды енгізуге тиіспіз." деген сөзін басшылыққа ала отырып, отандық білім беру жүйесіне жаңа педагогикалық технологияларды енгізе отырып оқушылардың білім сапасын арттыруымыз қажет [3].

Қазіргі кезде білім мен техниканың даму деңгейі әрбір оқушыға сапалы және терең білім беруіне жағдай жасап отыр. Осыған орай жаңа ақпараттық технологияларды пайдалана отырып оқушылар бойынан төмендегі қабілеттерді дамыту көзделеді:-білім,білік дағдыларын дамытуға қызығушылығын арттыру; жауапкершілік пен міндеттерін қалыптастыру; есеп пен талдау жасау дағдыларын үйрету; логикалық және ақпараттық ойлау қабілеттерін дамыту; өз бетінше ізденуге үйрету және компьютерлік сауаттылыққа тәрбиелеу; алған білімдерін өмірде қолдана білуге тәрбиелеу [9].

Жаңа ақпараттық - комуникативтік технологиялар-бұл оқушыларға өз бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылық жұмыспен шұғылдануға, ізденуге, өз жұмысының нәтижесін көріп, өз жетістігінен ләззат алуға мүмкіндік береді [6].

Ақпараттық технология – қазіргі компьютерлік техника негізінде ақпаратты жинау, сақтау, өндеу және тасымалдау істерін қамтамасыз ететін математикалық және кибернетикалық тәсілдер мен қазіргі техникалық құралдар жиыны. Коммуникация – ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдерін және оларды жазып жинақтап жеткізу құрылғыларын қамтитын жалпы ұғым. Ақпараттық-коммуникативтік технология жағдайындағы жалпы оқыту үрдісінің функциялары: оқыту, тәрбиелеу, дамыту, ақпараттық болжамдау және шығармашылық қабілеттерін дамытумен анықталады. Оқытудың ақпараттық-коммуникативтік технологиялары бағыттары:

а) электронды оқулықтар;

ә) телекоммуникациялық технологиялар;

б) мультимедиалық және гипермәтіндік технологиялар;

в) қашықтықтан оқыту (басқару).

Ақпараттық-коммуникативтік технологияны оқу-тәрбие үрдісіне енгізуде мұғалім алдына жаңа бағыттағы мақсаттар қойылады: өз пәні бойынша оқу-әдістемелік электронды кешендер құру, әдістемелік пәндік Web –сайттар ашу; жалпы компьютерлік желілерді пайдалану; бағдарламалау ортасында инновациялық әдістерді пайдаланып, бағдарламалық сайттар, құралдар жасау. (мультимедиалық және гипермәтіндік технологиялар); қашықтықтан оқыту (Internet желісі) барысында өздігінен қосымша білім алуды қамтамасыз ету [5].

Бiлiм берудi ақпараттанды­рудың негiзгi мiндеттерi:

• 
  ақпараттық және телеком­му­никациялық техникалық құ­ралдармен қамтамасыз ету;
  
• 
  бiлiм берудi ақпараттан­дыру бойынша практикалық шараларды анықтап, жүзеге асыру;
  
• 
  оқу-тәрбие үдерісіне жаңа ақпараттық технологияны ен­гi­зу­дi қамтамасыз ету бойынша ғылыми-iзденушiлiк және оқу-әдiстемелiк жұмыстарын жүр­гiзу;
  
• 
  пәндер бойынша жасақта­латын жалпыға мiндеттi бiлiм стандарттарының және оқу-әдiс­темелiк кешендерiнiң мазмұнын ақпараттық технологияны пайдалану мүмкiндiктерiмен жетiл­дiру бiлiм берудi басқаруда ақ­параттық жүйенi құру;
  
• 
  бiлiм беру мекемелерiнiң қызметкерлерi үшiн бағдарла­ма­лық-техникалық құралдарды қам­тамасыз ету және мульти­ме­дия­лық бағдарламаларды, элек­трондық оқулықтарды жасақтау;
  
• 
  педагог кадрларды жаңа ақпараттық технологияны өз қыз­меттерiне еркiн пайдалана бiлуге дайындау және жүйелi түрде бiлiктiлiктерiн көтеру [7].
  

Оқыту процесінде электронды оқулықты пайдалану арқылы:оқу материалдары туралы оқушыларға дәл және толық ақпарат беру арқылы оқыту сапасын арттырады, оқытудың көрнекілігін арттырып, оқу материалын саналы игеруге жеткізеді; абстрактылы оқу материалдарын нақтылыққа жеткізіп, оқытудың тиімділігін жетілдіреді;оқу материалының маңызын арттырып, уақыттан ұтып, есте сақтау қабілеттерін жетілдіруге қол жеткізеді, есте сақтаудың әсер алу, қайталау ассоциация арқылы оқу материалдарын терең игеруге жеткізеді; мұғалім мен оқушы еңбектерін жеңілдетіп, пікір алысып, байланыстарын арттырады.

Қазіргі таңда дайындалған электрондық оқулықтарда мынадай жағдайдарды ескеру керек:

- белгілі бір пәнге байланысты дайындалған электрондық оқулықтың сол пәннің типтік бағдарламасына сәйкес болуын, тақырыпқа қатысты нақты әрі қысқа берілуін ескеру керек;

- электрондық оқулықтар оқытылатын тараулар мен тақырыптарға қатысты дәріс конспектісін қамтитын негізгі; зертханалық және тәжірибелік тапсырмаларды орындауға арналған қосымша материалға қатысты анықтама, библиографиядан тұратын көмекші, аралық және қорытынды бақылау сұрақтарынан тұратын тест; материалды дайындауда пайдаланылған әдебиеттер тізімдері бөлімдерін қамтиды.

Электрондық оқулықты қолдана отырып оқушылар төмендегідей жұмыс жасауға мүмкіншілігі болады:

- өтілетін материалдарды дұрыс әрі жеңіл түрде түсінуге;

- оқушының өздігімен дайындалып, жұмыстың барлық кезеңдерінде өзін-өзі тексеруге;

- жұмысты тиянақты түрде орындап, мұғалімге файл түрінде тапсыруға;

- түсінбеген тақырыптарды шексіз қайталауға;

- оқулықты сабақтарда қолданып, оқушының өз деңгейінде тапсырмаларды таңдауға;

- қажетті материалдарды жылдам іздеп табуға мүмкіндік туғызады.

Электрондық оқулықты қолдану саласы өте кең: электронды-оқыту жүйесі қашықтан оқыту үшін, өздігімен ізденіс барысында, жалпы білімге деген талпынысы бар оқушыларға өте тиімді. Қазіргі заман талабына сай мүмкіндігі көп дербес компьютерлерді өңдей отырып, тарау бойынша оқушылардың дағдыларды қалыптастыру, білім, бақылау жұмыстарын бағалауға мүмкіндік береді. Осы арқылы компьютерлік технологияның дамуының тереңдетілуі білім сапасын жоғарлата отырып, мұғалімнің жұмысын жеңілдете түседі [4].

Заман талабына сай жас ұрпаққа сапалы білім беруде электрондық оқулықтарды оқытудың ақпараттық –коммуникациялық технологиясының бір түрі ретінде қарастыруға болады.

Жас ұрпаққа білім беру жолында педагогикалық технология мен ақпараттық-коммуникациялық технологияны білім беруде үйлестіру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор. Олай болса, педагогикалық технология мен ақпараттық-коммуникациялық технологияны үйлестірудің ерекшелігі мыналар болып табылмақ: жаңа ақпарат беру; заманауи технологияны меңгерту; іздендіру; өз бетімен жұмыстарды орындату; ой-қиялын, сынай ойлауын дамыту; іскерлік пен дағдыны қалыптастыру; қызығушылықты, ынта-ықыласты арттыру; топпен жұмыс істеуді үйрету және т.б. [8].

Ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін тигізер пайдасы аса мол.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек [3].» деген сөзін басшылыққа ала отырып, оқыту үдерісінде оқытудың ақпараттық-коммуникациялық технологиясын пайдаланып оқушылардың білім сапасын арттыруға өз үлестерімізді қосуымыз қажет.

Әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы // Алматы 2010.

2. Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауы 14.12.2012.

3. Досжанов Б, Алменаева Р, Қазақ тілінде электрондық оқулықтармен web-парақтар даярлау әдістері. Информатика негіздері. №3. 2008.

4. Мужчины и женщины в диалоге I // Компьютерная лингвистика и интеллектуальные технологии. Труды Международной конференции «Диалог» М.: «Наука», 2003.

5. Мұхамбетжанова С.Т., Мелдебекова М.Т. Педагогтардың ақпараттық – коммуникациялық технологияларды қолдану бойынша құзырлылықтарын қалыптастыру әдістемесі. Алматы: ЖШС «Дайыр Баспа», 2010.

6. Оқыту тәрбиелеу технологиясы. №4, 2009.

7. Остаева А.: «Білім беруде жаңа ақпараттық технологияларды қолданудың маңыздылығы» Егемен Қазақстан газеті 3/ІІІ-2005. №13

8. Ошанова Н.Т.Білім беру жүйесінде коммуникациялық технологиялардың көмегімен оқушылардың дүниетанымдық көзқарастарын қалыптастыру.:Вестник КазНПУ им.Абая, Алматы, №2(13), 2005.

9. Толубаева Қ.Қ., Курманова Д.Т.Ақпаратты технологиялар.: Вестник КАСУ №1 - 2008.

Әскерге шақырылуға дейінгі құрамның дене дайындығына әскери қызметтің қоятын талаптары нормативтік көрсеткіштерде белгіленген.

Әскерге шақырылғанға дейінгі дайындық жүйесі деп, жастарды әскер қатарында қызмет атқаруға дайындау жұмыстарының өзара байланыстылығы және процестің алдағы жауынгарлік оқу қызметінің талаптарына сәйкестігін түсінеміз.

Әскерге шақырылуға дейінгі дайындықтың екі кезеңі бар; біріншісі – бастапқы әскери даярлық кезеңі, екіншісі – шақыруға тікелей дайындау кезеңі.

Бірінші кезеңде шақырылуға тиісті жастарды (15-16 жастардағы ) дайындау жүзеге асырылады. Ол негізінде жалпы білім беретін мектептерде (Х-ХІ сыныптарда) жүргізіледі. Бұл кезеңде негізгі күш шақырылуға тиісті жастардың қозғалыс белсенділігінің көлемін арттыруға, дене дайындығының құралдары мен әдістерінің тиімділігін арттыруға, дене дайындығының тексеру жүйесін жетілдіруге және жасөспірімдердің дене дайындығын бағалауға, олардың сабаққа деген белсенді- жағымды көзқарасын тәрбиелеуге назар аударылады.

Жоғары сынып оқушылары (Х-ХІ) алғашқы әскери дайындықты мектептегі алғашқы әскери даярлық пәні арқылы жүзеге асырады. Мектептерде әскери-патриоттық тәрбие беруге аса көңіл бөліп, түрлі іс-шаралар жүргізілуде. Оқушылардың әскери- патриоттық тәрбиелеуге баулудың жолдарының бірі ол- дене тәбиесі сабағы мен алғашқы әскери дайындық сабақтары екені белгілі. Осы екі аралық байланыс мектеп қабырғасында жоғары сатыда өту керек деп білеміз. Осы мәселенің сұрақтарына енді жауап тауып көрейік.

Біріншіден , мектеп оқушылары дене тәрбиесі сабақтарында алғашқы рет дене жаттығуларымен, спорт түрлерімен, ұлттық ойындарымен танысады.

Алғашқы дене тәрбиесі сабағында бала дәріс алу кезінде дене шынықтырумен шұғылданған адам күшті, жігерлі, жылдам, шыдамды және т.б. қасиеттерді меңгеруі керектігін түсінеді.

Осы атап айтқан қасиеттерді дамыту жолдары мен дамыту әдістері дене тәрбиесі сабағында жүзеге асырылады. Ал ер балалар 10 сыныптан бастап алғашқы әскери дайындық пәнін оқу кезінде болашақ азаматтық борышын Отан алдында өтеуі жөнінде мағлұмат алады.

Сол АӘД пәнінен берілетін дәрістерден оқушылардың патриоттық сезімдерін ояту және әскери қызметке даярлау міндеттері мен мақсаттары жүзеге асырылатыны айқын. Ә. Айтықов «Оқушыларды патриотизмге тәрбиелеу» деген еңбегінде «Сабақ процесінде оқушылардың психологиясына , сана сезіміне әсер етудің педагогикалық және психологиялық принциптері басшылыққа алынуға тиіс»- деп көрсетеді.

Бастапқы әскери дайындық кезеңіндегі дене дайындығының мазмұны жалпы білім беретін мектеп оқушыларының (5-11 сыныптар) дене тәрбиесі бағдарламасында көрсетілген. Онда сабақтардың міндетті және өзгермелі түрлерінің негізгі мазмұны, 11- сыныпты бітірушілер үшін Президент сынапаларының нормативтік талаптары құрастырылған, әскери қызметті атқару үшін қажетті алғышарттар жасау мақсатында қандай кешендерді пайдалану көрсетілген .Сабақтардың әскери қолданбалылық бағыттылығын күшейту үшін бұрынырақ шыққан кешенді бағдарлама «Дене дайындығы туралы нұсқауда» жаттығулардың арасында қолды бүгіп , жазу,120 см биіктікке дейінгі кедергі (лента, кергі) арқылы алға домалап түсу , арқанмен шапшаң өрмелеу, самбо күресінің қарапайым әдістері, гранатты қашыққа лақтыру, 16 кг-дық кір тасымен жаттығу, 3 км дала жарысы және т.б. бар.

Сабақтарда «жараланғандарды» тасымалдау, әр түрлі жағдайдан (отырған, жатқан, тізерлеп және түрегеліп тұрған) қозғалмайтын нысанаға гранат лақтыру, противогаз киіп жүру, автоматпен немесе автоматтың макетімен кедергілер алабынан өту секілді кезеңдерден тұратын әскерилендірілген эстафеталар да енгізілген. Ерік қасиетін тәрбиелеу және болашақ жауынгердің психикалық даярлығын арттыру үшін енсіз бағана, 1,5 м биіктіктегі бөренемен жүру, екі тіреудің арасында тартылған арқанмен өрмелеп жүру, биіктіктен құмға секіру, таудан шаңғымен түсу қолданылады.

Жасөспірімдердің дене қасиеттерін тәрбиелеуге көбірек назар аударылады. Көлемі және қарқындылығы арттырылған жаттығу жүктемелерін жүйелі пайдалану, әдетте жаттығудың «айналмалы» әдісінің көмегімен сабақтың тығыздығын арттыру, бір мезгілде көпшілік пайдалана алатын снарядтарды, тренажерлерді қолдану дене қабілеттерін жақсартудың маңызды жағдайы болып табылады. Дене қабілеттерін жетілдірудің типтік құралдарына шапшаңдыққа жүгіру, дала жарысы (кросс), шаңғымен жүру, снарядтардан және денеге көп күш түсіретін жаттығулар жатады. Кедергілер алдында орындалатын жаттығулар ерекше маңызға ие.

Олар қажетті дене қасиеттерін тұтас қалыптастыру үшін жағдай жасап қана қоймай ды, сонымен бірге әскерге шақырылуға дейінгілердің дене дайындығының басты міндеттерін сабақтағы жаттығулардың өзара тығыз байланысында шешуге жәрдемдеседі. Ондай жүйенің нәтижелілігіне дене тәрбиесі мен алғашқы әскери даярлық сабақтарының апасы мен оқушыларының тұрғылықты жерлеріндегі, мектептегі спорт секцияларындағы, жалпы дене дайындығы топтарында Президенттік сынамалар бойынша көп сайыстарға, жарыстарға қатынасуы және сынамалар жаттығуларымен оқушылардың дербес айналысуы да әсер етеді.

1. «Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 4 мамырдағы №2261 Жарлығын жүзеге асыру туралы» Қазақстан Үкіметінің 1995 жылғы 25 қарашадағы № 1593 қаулысы.

2. 1999 жылғы 2 желтоқсандағы № 490-1 «Дене шынықтыру мен спорт туралы» Қазақстан Респуликасының Заңы.

3. Алғашқы әскери дайындық журналы №3.2003 жыл.

Адам қазіргі дамуында табиғаты мен ойының мөлшерсіз мүмкіндіктерін игеруге ұмтылуы қажет. Қазіргі таңда мұғалімдердің негізгі міндеті- ұлттық ділі жоғары, сана- сезімі дамыған, өзіндік көзқарасы бар жеке тұлғаның сауаттылығын қалыптастыру және оқушылардың өз бетімен білім алу жолдарына үйрету. Жаңа стандарт талаптарына сай тәрбиеші мектепке дейінгі ұйымдарында зерттеудің нақты тәсілдері мен амалдарын қолданып, әр баланың қабілетін бақылауға тиіс. Міне, осындай жағдайда ғана балада танымға деген қажеттілік, талпыныс, қызығушылығы мен белсенділігі қалыптасады.

Мектепке дейінгі білім беретін бүлдіршіндердің зерттеушілік қабілеттерін арттыру – заман талабынан туындап отырған өзекті мәселелердің бірі. Ғылымның барлық саласының жедел дамуы, техникалық прогресс, акселерация ықпалы, барлығы да мектепке дейінгі білім беретін мекемесі баласының терең теориялық ойлауға қабілеттілігін арттырып отыр.

Зерттеу қызметін ұйымдастыруда жобалар құрылады, мақсат қойылады, психологтардың ғылыми зерттеулері мен халықтық тәжірибедегі адам жаратылысының табиғатпен байланыстылығы мен салыстырулар жасалынады. Зерттеу барысында, мысалы, жұлдыздар белгілеріне қарап топтастырғанда күз маусымы айларында дүниеге келгендер орнықты, байсалды, жинақы келеді, сонымен қатар тұйық, тік мінезді, байқағыш. Олар процесте қарым-қатынасқа бірден түспейді, сондықтан да оларға сеніммен қарап, мақсатты тұрғыдағы тапсырмаларды жүктей отырып, басқалармен қарым-қатынас жасауына әрекет ету керек. қыс мезгілінде туғандар ашық, сөзшең,әзіл-қалжыңға бейім, төзімді, шапшаң болады. Оларды жазалаудан аулақ болып, дамуына әрекет жапсап, ерік беріп, отыру керек. Сондай-ақ мұғалімдердің зерттеу бойынша егіздер, суқұйғыш жұлдызында туғандар көңіл-күйлері тез өзгергіш, бір идеядан екінші бір идеяға жылдам ауысады және тапсырма орындауда тұрақсыздық танытады. Тыңдаушылар осындай зерттеу жобаларын мектеп тәжірибесінде қолданып, бақылау жасауға, оның нәтижесін зерттеуге тапсырмалар алады.

Зерттеу ісі қазіргі кезде аясы тар мамандандырылыған қызмет емес, ғылыми қызметкерлердің белгілі топтарына ғана тән емес, сондай-ақ бүгінгі заман адамның өмірсүру тәсіліне енген, кәсіби шеберлігін танытуда өзіндік көзқарасына сәйкес қызмет болып табылады. Баланы ізденушілікке баулу, оған зерттеу дағдысы мен білігін игерту бүгінгі білім беру саласының маңызды міндеті болып саналады. Егер әр оқушының жеке тұлға ретінде қалыптасуын ету қажет болса, онда баланың қабілетін түрлі әрекеттерде көрсету үшін зерттеуге дайындау қажет.

Біздің сабақтарда балалар зерттеу жұмысының толық циклын жүргізеді. Алдымен зерттеу тақырыбын таңдағанда, балаларға қызықты болатынын, сол затты көре алатындай, ұстай алатындай мүмкіндік болуы қажет. Оның мақсаты – таңдалған зат бойынша жан-жақты ақпаратты жинастырып, шағын баяндама дайындайтынын алдын-ала түсіндірілуі керек. Қалай жұмыс істейміз? – деген сұрақтар туындайды. Әрине, бұл жұмыс түрі кішкентай оқушылар үшін күрделі және жаңа. Оларға айтып түсіндіру қажет ақпаратты табу үшін көптеген тәсілдер бар екенін (біз үшін ол зерттеу әдістері деп аталады).

Ақтөбе қаласындағы №28 мектепке дейінгі ұйымда білім алушылардың зерттеу дағдыларын дамытуға бағытталған іс-шаралар жоспарлы ұйымдастырылып, ата-аналарға, психологқа, тәрбиешілерге жекеленген балалардың даму ерекшеліктері мен қабілеттерін ескере отырып, арнайы ұсыныстар беріледі.

Жұмысты қарапайым сұрақтардан бастадық, мысалы: «Ең алдымен не істеу керек? Зерттеу ғалымдары неден бастайды?» Әңгіме барысында балалар ең негізгі әдістерді өздері ұсынады: «Кітаптан оқу», «Қолмен ұстап көру», т.б. Әр жауаптан кейін бүлдіршінді мадақтап, ынталандыру шарт. Осындай жұмыс барысында оқушылардың алдында зерттеу жұмысының тізбегі құрылады (балалар айтпағанды, мұғалім өзі айтып кету керек). біздің тәжірибеміз бойынша, оқушылар «Эксперимент», «Компьютерден қарау», «Мамандарға сұрақтарқою», «Байқау» деген әдістерді ұсынады. Жиналған ақпараттарды есте сақтау қиын, сондықтан оларға белгі ұсыну керек. (біз үшін пиктографиялық жазу). Белгілер әртүрлі болуы мүмкін: сурет, символ, т.б. Алған ақпараттарды пиктографиялық жазу арқылы түсіргенде, біз баланың әртүрлі сенсорлық жолдарымен жұмыс істегенін бақылаймыз (есту, көру, иіскеу, т.б.) Ендеше, пиктографиялық жазудан алған әсерлері оқушы үшін ұмытылмайтын, қымбат ақпарат болып есептеледі. Әдемі салғанына, дұрыс салғанына біз тоқталмау керекпіз, оқушыны осы белгілерді тез және өзіне түсінікті етіп салғызуға үйрету мақсатымыз. Осы белгілерді түрлендіруінде баланың ассоциативті және шығармашылық қасиеттері бірден оның дамуына әсер етеді.

Зерттеу тақырыптары қыркүйек айында оқушылардың қызығушылықтарына байланысты таңдалады. Оқушылардың зерттеушілік қызығушылықтарының бағыттарын анықтау мақсатында жыл басында төмендегідей мазмұндама сауал-сұрақ алынып, қорытындысы негізіндей тақырыптар берілді. Тақырыптарды бүлдіршіндердің өздері тұжырымдауға тырысты.

Тәрбиешілердің басты мақсаты – ол балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру. Яғни, ойлау қабілетінің ерекшеліктерін дамыту, таным белсенділіктерін арттыру, қызығушылығын дамыту: барлық оқушыларға берілетін тапсырмалардан ерекше, күрделі тапсырмаларды беру, көбірек ойландыру, танымдық, логикалық ойындар беру арқылы қызығушылығын үстемдеу, проблемалық сұрақтармен мәселелерді шешуді, өз бетімен жұмыс істеуге үйрету, зерттеуге баулу. Мұғалім өз жұмысында оқушының барлық мүмкіншілігін, белсенділігін көрсетуге жол ашып, алынған білімі мен біліктілігі дұрыс қолдана білуге үйрету, берген материалдың ең түйінді негізін, құндылығын табуға, өз бетінше қорытынды жасай білуге, зерттеушілікке, шығармашылыққа баулу үшін түрлі әдіс-тәсілдер қолдануы керек. Оқушы өзі оқып, өзі зерттесе өзін-өзі тексеріп, өз қатесін өзі түсінсе ғана жоғары жетістіктерге жетуге болады. Себебі, бала тапсырманы орындау барысында:

• 
  Өзі жұмыс істейді;
  
• 
  Жолдастарына көмектеседі;
  
• 
  Олардан көмек алады;
  
• 
  Мұғалім түсінігін қолданады;
  
• 
  Өз ойын тұжырымдауға үйренеді;
  
• 
  Қате жіберу арқылы түзетулер жасауға үйренеді;
  
• 
  Есте сақтауы жақсарады, яғни топтық жұмыста ол тек ғана емес, топтың мүддесін қорғау үшін талпынады, тырысады, өзін сол қоғам мүшесі ретінде толық сезінуге, сезіне отырып, топ ішіне жолдастарынан қалыпқалмауға тырысады.
  

Мектептердің, ата-аналардың және мұғалімдердің өздерінің кішкентай азаматтарынан күтетінен үміттері жоғары деңгейде екені баршаға мәлім. Сондықтан, қоғамдық ортада өз ойын еркін де толық жеткізе білетін, бәсекеге қабілетімен құзыретті, шығармашыл, кез келген іс-әрекетке жан-жақты көзқараспен қарайтын, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру тәрбиешінің мақсаты деп ойлаймын.

Мектепке дейінгі білім беру мекемелері тәрбиеленушілерінің танымы мен зерттеу қабілетінің қалыптасуы кезең-кезеңмен мақсатты түрде жүзеге асырылуы тиіс.

Жоғарыда айтылған ойларды қорыта келе, мектепке дейінгі мекеме тәрбиеленушілерінің негізгі қабілеттеріне:

• 
  шығармашылық әрекет,
  
• 
  проблеманы көре білу,
  
• 
  өз ойын айта білуі,
  
• 
  танымдық белсенділігі,
  
• 
  жаңалыққа қызығушылық танытуы жатады.