«Программы сопровождения профессионального развития педагога»

Следующим направлением для саморазвития специалиста института является использование модульной, вариативной части учебно-тематического плана, которая может быть заявлена слушателями для работы по индивидуальной образовательной траектории. Это предполагает подготовку запрашиваемых материалов специалистами ИПК, следствием чего станет повышение их собственного профессионализма.

Особое значение принимает умение педагогов осуществлять самоаудит профессиональной деятельности, направленный на выявление ресурсов, условий, процессов, обеспечивающих качественное выполнение профессиональных обязанностей. Для чего отделом МОИР разработан алгоритм самоанализа, который способствует развитию рефлексивной компетенции педагога и повышению уровня его профессиональной компетентности.

Итогом реализации программы станет отработанный механизм согласования деятельности разных субъектов системы образования области через создание единого образовательного пространства и организацию тьюторства в институте повышения квалификации, в рай (гор) методических кабинетов, в организациях образования. Это в свою очередь позволит управлять качеством образования как внутри института, так и вне его в целом в системе образования.

Повышение квалификации с ее ключевым умением помочь стать педагогом самому себе, т.е. человеком с развитыми рефлексивными способностями постоянно решать проблемы самосовершенствования, самообразования, саморазвития способствует обеспечению результативности инновационно-методической деятельности института и профессиональному росту специалистов ИПК ПР.

1. 
   Государственная программа образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы. От 7 декабря 2010 года №1118.- Астана: МОН РК, 2011. – 148 с.
   
2. 
   Смирнов С.А.Образование в неклассической культурной ситуации: в поисках новых моделей // Концепции философии образования и современная антропология. Материалы междун. конференции. – Новосибирск: НГПУ, 2001.
   
3. 
   Ковалева Т.Тьюторство как эффективная практика индивидуализации.
   
4. 
   Муртазина Г. Р. Тьюторство как новая практика воспитательной работы в вузе.
   
5. 
    RyanL. (2002). The Bedford Guide for Writing Tutors. (3rd ed.). Boston: Bedford/St. Martin's.
   

Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді.

Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық, инновациялық технологияларды меңгеру.

Білім беру үрдісінде жаңа ақпараттық технологияларды қолдану мәселесі өзекті мәселелердің қатарынан орын алуда. Шет тілді оқытудың мақсаты субьектінің мәдениетаралық қарым-қатынас біліктілігін қалыптастыру десек, онда сол шетел тілін оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды қолдану шетел тілін оқытудың мақсатынан туындап отырған қажеттілік болмақ.

Компьютерлік телекоммуникациялар бүгінгі қоғамда үлкен қолданысқа ие. Мәселен бизнесте, ақпараттық құралдарда, ғылым мен білімде. Қазіргі заман мұғалімі тек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи-танымдық, педагогикалық-психологиялық сауатты, саяси-экономикалық білімді және ақпараттық-коммуникациялық білімді және технологияны жан-жақты меңгерген ақпараттық құзырлы маман болу керек. Қазіргі заман педагогтарына компьютер және мультимедиялық құралдарды қолданудың сабақ өту барысында өте тиімді тәсіл екені белгілі. Бұл құралдың қуаттылығы соншалықты онымен бірге білім жүйесіне жаңа әдістермен бірге әлемдік ойлаудың жаңа идеологиясы (шығармашылығы) енгізілді. Компьютерлік және ақпараттық технологиялар заман талабы.

Ұстаз жан-жақты ізденісті қажет етеді. «Нашар ұстаз шындықты қайталайды, жақсы ұстаз сол шындықты іздеп табуға үйретеді» деп ұлы ойшыл А.Дистерверг айтқандай, ұстаз еңбегінің қыр-сыры мол, қиын да жауапты.

Ұстаздардың сабақты жобалаудағы жауапкершілігі педагогтардың шетел тілінде нәтижелі тілдік қарым-қатынас жасауына мүмкіншіліктер туғызады. Олар аз уақытта жаңа технология жәрдеміне үлкен жетістіктерге жете алады. Оқудың дәстүрлі үрдісіне инновациялық технологияны ендіру, оқытушылар мен студенттерге дәстүрлі формаларды жаңа әдістерді жетілдіруге мүмкіндік береді, сонымен қатар жаңаларды да, атап айтқанда: тренингтер, дөңгелек үстелдер, пресс-конференциялар және т.б. Мұғалімдердің біліктілігі олардың педагогикалық қарым-қатынаста жағдаят жасауда көрінеді, онда оқытушылар да, оқушыларда таңдау және бақылау мүмкіншілігіне ие болады. Инновация дегеніміз тек қана жаңалық енгізу емес, сонымен қатар жаңаны дәстүрлі оқу-тәрбие үрдісіне қолдана білу.

Жаһанданған интернет жүйесін қолдану негізінде, тіл үйренушілердің сөз әрекетінің төрт түрінде де біліктілігін қалыптастыруға болады, жүйе материалдарын қолдану арқылы олардың оқу, жазу іскерлігі мен дағдыларын қалыптастыруға, сөздік қорын байытуға мүмкіндік туады. Интернет жүйесін пайдалана отырып, тілін үйренуші елдің өкілдерімен байланысқа түсе алады.

Оқушылардың шетел тілін үйренуге деген ынтасын арттыру олардың төмендегі шараларға қатысуы негізінде жасалынады: диспуттар, байқаулар, олимпиядалар және т.б.

«Интернет» деген термин ағылшынның «international net» деген сөзінен, аудармасында «халықаралық байланыс» деген ұғымды береді. Интернет жүйесі арқылы тіл үйренуші тіл өкілімен тура, тікелей байланысқа түсе алады, шетел тілі сабағында Интернетке қосылу арқылы шынайы қарым-қатынас үлгісін жасауға болады. Табиғи тілдік ортада тілді қарым-қатынас құралы ретінде қолдана отырып, тіл үйренушілер айтылымдарға спонтанды түрде, түрлі тілдік формулаларды қолдана отырып, жылдам жауап беруге дағдыланады.

Интернет жүйесінің келесі ақпараттық қоры мен ресурстарын шетел тілі сабағында пайдалану бірден-бір тиімді болмақ:

• 
  электрондық пошта (е- mail), телеконференция, видеоконференция;
  
• 
  жеке ақпараттарды жарыққа шығару мүмкіндігі немесе басқаша айтқанда Web
  
• 
  серверге жеке шығару;
  
• 
  ақпараттық каталогтар (Yahoo InfoSeek\ UltraSmart, Galaxy) іздеу жүйесі (Alta, Vista, HotBob, Open Text) жүйе ішіндегі әңгіме (Chat).
  

Оқытушы тіл үйренушілердің жеке тұлға ретінде өз тапсырмаларын орындап, жұмыс қорытындысын белгілейтін әлеуметтік-психологиялық жағдай туындата алатын, олардың жұмысына бағыт-бағдар беретін бірден-бір субьект.

Қазіргі уақытта шетел тілін оқытудың коммуникативтігі, интерактивтілігі, аутенттігі тілді үйрету үрдісінің мәдени контексте болуы үстемдікке ие болуда. Аталған ұстанымдар коммуникативтілік қабілетінің компоненті ретінде мәдениетаралық біліктілікті дамытудың алғы шартын жасайды. Шетел тілін дәстүрлі оқытуда тіл үйренушілер тілдік жаттығуларды жасап, қажетті материалды жаттаумен ғана шектеледі. Шетел тілінде тілдік қарым-қатынасқа үйрету үшін шынайы, өмірлік жағдаяттар туындату қажет. Ол оқушылардың қажетті материалды меңгеруіне және соған сәйкес мінез-құлқын қалыптастыруға жағдай жасайды. Аталған мәселені шешуде Интернет жүйесі айтарлықтай маңызға ие.

Заман ағымына сай күнделікті сабаққа бейне, аудио қондырғылары мен теледидарды, комьютерді қолдану айтарлықтай нәтижелер беруде. Бұндай қондырғылар оқушылардың қызығушылығын арттырып, зейін қойып тыңдауымен қатар, түсінбей қалған сәттерін қайталап көруге, тыңдауға және алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік береді. Мұғалімдердің өздері де алынған ақпаратты көшіріп алып (дискетке, бейне таспаға, флешкаға) онымен өз ыңғайына қарай жұмыс істей алады. Әсіресе олардың тиімділігі:

1. 
   Қашықтықтан білім алу мүмкіндігі туындайды;
   
2. 
   Қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі болады;
   
3. 
   Экономикалық тиімділігі зор;
   
4. 
   Білім сапасына тигізер әсері зор. Әсіресе тіл сабақтарын игеруде.
   
5. 
   Іс-әрекет, қимылды қажет ететін пәндер мен тапсырмаларды оқып үйренуде тиімді;
   
6. 
   Мұғалімнің, оқушының ой-өрісін, дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.
   

Оқытудың компьютерлік технологиясын енгізу оқу-тәрбие қызметін басқаруды интенсивтендіру мен оптималандырудың жаңа принципті мүмкіндіктерін ашады [4]. Оқытудың жаңа педагогикалық технологиясын жүзеге асыру мұғалімнің шығармашылық әлеуетін дамытуға мүмкіндік береді, өз бетімен танымдық және тәжірибелік-зерттеушілік қызметін меңгеруге көмектеседі, білім алушылардың өз бетімен оқу қызметінің мәдениеті қалыптасады.

Қорыта айтқанда, инновациялық технологияларды сабақта қолдану-бұл оның нәтижелігіне қолайлы жағдайды жасаудың бірден-бір жолы, ал ол өз кезегінде бірлесе жұмыс жасауға, адами қарым-қатынастарға себепкер болады. Оқытуға жаңашыл көзқарасты қолдану, тәжірибеге бағытталған оқытудың үлкен жетістігі болып табылады, сондай-ақ оның сапасы алынған білімнің нақты жағдайда мақсатқа жетумен қатар өмірдің сапасын көтеруде үлкен сұранысты қанағаттандыруды қамтамасыз етеді. Оқытудың жаңа технологияларының мақсаты-оқытуды ізгілендіру, яғни оқу құралдары оқушылардың өздігінен танымдық іс-әрекетін жүргізе алуында.

Ағылшын тілін меңгеруде ақпараттық құралдар пайдалану оқытушы мен оқушылардың ізденушілік және шығармашылық қабілеттерінің дамуына, оқушылардың тілдік біліктілігінің, тыңдау дағдыларының, сөйлеудің қалыптасуы мен дамуына, жазу әрекетін жетілдіруге, тұлғаның шығарма тұрғыдан шыңдалуына зор әсерін тигізеді. Мультимедиадағы бейнелер мен графикада ағылшын тілін сазды кескіндемелік анамациялық иллюстациялар арқылы бере отырып, ағылшын тілін оқытуда үлкен маңызға ие болатындығын аңғаруға болады. Бұл кездегі ұсынылған формалар, көрсету құралдары, дизайн көркемдік және бейнелік, т.б. шешімдердің үйлесім табуы ағылшын тілін үйрену үдерісіндегі оның мазмұнын толықтырады. Олар оқушылардың барлық сезім мүшелеріне әсер ете отырып, оның ойлау қабілеттерін арттырып, бейнелік қабылдауын, есте сақтауының барлық түрлеріне қозғау салып, оқу ақпаратын толыққанды қабылдау және тануына негіз болатындығын байқауға болады. Мультимедиа оқушылардың берілген ақпаратты қабылдау кезіндегі көру және есту бейнелерін өзара үйлестіріп, салыстырмалы мәнерлігін құрайды. Шет тілін оқытуда интернетті сабақта пайдаланудың негізгі артықшылығы сол жан-жақты ақпараттар алу. Интернетті сабақта пайдаланғанда шет тілінде электронды оқу курстарымен оқушы жұмыс істеуге мүмкіндік алады. Шет тілін оқытуда бұл ел тану, әр түрлі энциклопедиямен танысуға мүмкіндік береді. Chat (ағылшын сөзі-«әңгіме») электронды поштаға шығу арқылы оқушылардың жүйеде басқа шет ел оқушыларымен сөйлесе алады. Олар сөз қорларын кеңейтіп, өз бетінше сабақ материалдарын таңдауға мүмкіндік береді.

1. 
   Қазақстан мектебі. 2008 ж. №6 «Ақпараттық технологиялардың тиімділігі»
   

3. 
   Смирнов С.А. Технология как средство обучения второго поколения –М. 2001.
   
4. 
   Чернышевский Д.В. Технология обучения и ее выбор \Д.В. Чернышевский Энциклопедия профессионального образования в 3 т.-М. 1999. – т.2.
   

Олар бос уақытының көп бөлігін компьютердің алдында, Ғаламтор желілерімен қарым-қатынас жасап өткізеді, таза ауаға аз шығады, бұл олардың денсаулығына кері әсерін тигізеді. Оқушылар үнемі бас ауыратынын, тез шаршайтынын айтып, сабаққа қызығушылығы кемиді, есте сақтау қабілеті азаяды.

Балалардың денсаулығын сақтау және нығайту тұрғысында оларда денсаулығын мәдениетін қалыптастырып, салауатты өмір салтына, өз денсаулығы жағдайын анықтай алуға, алғашқы медициналық көмек көрсетуге дағдыландыру қажет. Бұл проблемаларды шешуде маңызды рөл биология сабақтарына бөлінген.

Оқыту үрдісіндегі маңызды тұс биология сабағын жоспарлау, ұйымдастыру және өткізу болып табылады. Биологияны білу материалдық дүниетанымдықты, табиғат жүйесіндегі адам орнын, тірі ағзалар мен қоршаған ортаның өзара байланысын, сондай-ақ жалпы дамуды түсіну үшін қажет.

Биологиялық білім берудегі ҚР мемлекеттік стандарты білім беру мазмұнын жас ерекшелігіне сәйкестендіруге бағытталған. Стандарт тек «білімдік» бағытқа ғана емес, біріншіден оқытуды ынталандыруды арттыратын және баланың қабілетін, мүмкіндіктерін, қажеттіліктері мен қызығушылықтарын жүзеге асыратын оқытудың қызметтік бағытына да бағдарланған.

Биология сабақтарында білімге, білікке, дағдыға және қызмет тәсілдеріне негізделген әлем туралы біртұтас ұғым қалыптасады; түрлі қызмет түріне арналған (жеке және ұжымдық), танымдық және өзін-өзі тану тәжірибесі қалыптасады; жеке білім алу жолын таңдауға даярлық жүргізіледі.

Білім алушылар дербес мақсат қойып, оны орындау жолдарын анықтауды үйреніп, сабақта алынған тәжірибені нақты, оқуы үрдісінен тыс жерде өмірде қолдана білуді үйрену керек.

Сабақ эмоционалды өтіп, қызығушылық туғызып, білімге құштарлық оятқан; қарқыны мен желісі тиімді, мұалімнің және оқушының іс-әрекеті аяталған; мұғалім мен білім алушының толық қарым-қатынасы бар, педагогикалық әдеп пен педагогикалық оптимизм сақталған, мейірбандылық пен шығармашылық еңбек атмосферасы басым; мүмкіндігінше оқушылар қызметін өзгертіп отыратын, оқытудың түрлі әдістері мен тәсілдері тиімді үйлестірілген; сабаққа қойылатын біртұтас талап қамтамасыз етілген болуы керек.

Биология сабақтарында жоғары нәтижелерге жету көп жағдайда тақырыпты оқу барысында логикалық тіркесі және негізделген байланысы бар, сондай-ақ, оқушылардың білімі, дағдысы мен білігін арттыруды қамтамасыз еткен оқу-тәрбие үрдісін жоспарлау сапасына байланысты.

Қазіргі қоғам адамдар өмірін түпкілікті өзгертетін ғылым мен техниканың қырқынды дамуымен, жаңа ақпараттық технологиялардың құрылуымен сипатталады. Білімнің жаңартылу қарқыны өте жоғары болуы адамның өмір бойы бірнеше рет қайта оқып, жаңа мамандықтарды меңгеруіне әкеледі. Үздіксіз білім алу адам өмірінде нақты және қажетті құбылыс болып қалмақ.

Өмірдің тез өзгеріп отырған әлеуметтік-экономикалық жағдайында балаларға бірден өміріне жетерлік білім беру мүмкін емес, сондықтан да, оларды оқуға, өмірдің кез-келген жағдайында қолдануға болатын білім мен білікті дербес ала білуге үйрету керек.

Қазіргі кезеңде сабақтың тиімділігін арттырудың тәсілі оқытудың белсенді және жоғары белсенді түрі мен әдістерін қолдану. Жаттығулар, оқулық және рөлдік ойындар, жағдаяттарды құрастыру, жарыссөздер, конференциялар, «ми штурмы», презентациялар және көптеген басқа да әдістер оқытудың жоғары белсенді әдістерін құрайды. Олар оқушыларға білімді, білікті, дағдыны өз тәжірибелері, ойынға жеке қатысу, жаттығулар арқылы алады, бұның дайын, алдын-ала құрастырылған білімнен айырмашылығы бар.

Белсенді әдістердің тиімділігі, адамның естігеннің 10 пайызын, көргеннің 50 пайызын, айтқанының 70 пайызын, өзі істегенінің 90 пайызын қабылдайтынымен түсіндіріледі.

Сабақтың жоғары белсенді түрлері қазіргі білім беру тұжырымдамасының құрамдас бөлігі болып табылады. Олар танымдық қызығушылықты ынталандырады, оқу үрдісін түрлендіреді, оқу тұлғасын тәуелді етеді, оны шығармашылық қабілетін көрсетуге мүмкіндік береді, оқушы мен мұғалім арасында тығыз психологиялық байланыс орнатады.

Білім беру ортасы: оқушыны білімді, білікті және дағдыны ізденуге және алуға ынталандыруы, психологиялық қасиеттерін дамыту арқылы танымдық ортасын дамытуы керек.

Биологиядан білім беру үрдісінің жемістілігі кәсіби білімі, педагогикалық қабілеті мен техникасы, өз педагогикалық стилі, педагогикалық шеберлігі бар мұғалім тұлғасына тәуелді.

Оқу үрдісінің сапасын арттыру үшін оқушының жасына қарай ерекшелігі мен мүмкіндіктерін психикалық дамуы заңдылықтарын білу оларды оқу-тәрбие үрдісінің нақты жағдайларында қолдануға маңызды.

Сабақ технологиясының үш постулатын білу қажет:

1. «Сабақ ақиқатты ашу, ақиқатты іздеу және ақиқатты пайымдау». Қазіргі сабақ – топтың педагог ұйымдастырған рухани қарым-қатынасы, оның мазмұны ғылыми білім, ал соңғы нәтижесі – сабақтағы қарым-қатынас субъектісінің ақыл-ойы, оның рухани толысуы.

2. «Сабақ бала өмірінің бір бөлігі, сол өмірде өмір сүру жоғары жалпыадамзаттық мәдениет тұрғысында өту керек». Педагогтың сабақта өмір сүру батылдығы болу керек, оқушыларды қорқытпай, өмірдің барлық көрінісіне ашық болуы қажет.

3. «Адам ақиқатты пайымдайтын тұлға ретінде және сабақтағы тұлға ретінде ең жоғары құндылық болып қала береді». Сабақ – бұл адамның басқа адаммен қарым-қатынасы. Педагог балаларға қарым-қатынастың ең жоғарғы мәдениетін береді.

Оқу құралдарын, оқытудың техникалық құралдары мен жабдықтарын биология сабақтарында дұрыс қолдану және жоспарлау балалардың танымдық қабілетін жаңа деңгейге шығарып, дағдының ары қарай қалыптасуын қамтамасыз етеді.

Әр сабақта оқушылардың таңданысын, қуанышын туғызатын түйін болуы қажет. Бұл қызықты факт, күтпеген жаңалық, әдемі тәжірибе, проблеманы шешуге бағытталған дәстүрсіз шешім болуы мүмкін. Балалардың шығармашылығын дамыту үшін түрлі тәсілдерді қолдануға болады, мысалы: «Ашық ойлар», «Егер де мен жануар болсам, қандай және не үшін боламын?», «Кез-келген өсімдікке (жануарға) сыйлық» және оның оған жауап ретіндегі әсері, «Егер де мен биология оқулығы болсам...», «Торға саяхат», «Мен – тамырмын», «Менің досым – жапырақ» шығарма-ой-толғаулар, биологиядан портфолио конкурсы және тағы басқалар.

Сабақ – кері байланысы бар танымдық процесті басқару жүйесі. Оқушыларға ең бастысы қазіргі биология сабағы қызықты, оқыту түрінде ғене емес, сондай-ақ, тәрбиелік мазмұны бар болуы тиіс, мұндай сабақ оқушыларда есте сақтауды, сөйлеуді дамытады, пайдалы, денсаулық сақтаушы болады.

Жаңашыл – ұстаз – өзінің кәсіби – шығармашылығын жүзеге асыру жолында шеберлікке ұмтылатын отандық және озат шетелдік тәжірибелерді өз тәжірибесінде шығармашылықпен қолдана білетін маман.

Жаңа формациядағы – ұстаз – ізденімпаз өзіне талап қоя білетін, кәсіби – құзырлылық және шеберлілік деңгейі жоғары, рухы биік, даралық сапалары жетілген, шығар тауы биік маман.

Жоғарыда аталған қасиеттерге ие болған ұстаз оқу тәрбие үрдісін алдын ала жүйелі жоспарлап, іске асыруда тұлғаның қалыптасуына ерекше мән береді. Оның ішінде оқу қызметінде шәкірттің өзін оқушы ретінде ғана емес, тұлға ретінде тануына әсерін тигізетін технологияларға ден қояды. Оқушы жүрегінің тамырларын дәл тауып, оны оқу қызметіне қатыстыру оңайлықпен келмейді. Ол дегеніміз ұстаздың сенімділігі және мақсаттылығымен келеді.

Бүгінгі таңда жеке тұлғаны емес, оның даму процесін басқару қажеттігі айқындалып отыр. Ал бұл, педагог жұмысындағы артықшылық жанама педагогикалық ықпал жасауға берілетіндігін білдіреді: тікелей жасалатын әдістерден, лозунгтардан және үндеулерден бас тартылады, артық дидактизмнен, ғибаратты сарыннан тежелуді; оның есесіне бірінші орынға қарым-қатынас жасаудың сұхбаттық әдістерін, шындықты бірлесіп іздеуді, сан алуан шығармашылық әрекетті тәрбиелеуші шарттарды жасау арқылы дамытуды білдіреді.

Сабақ жүзінде оқушы мен мұғалім өзара диалогты, ынтымақтастық, бірлескен шығармашыллық негізінде өзара байланысты әрекеттер жасалады.

Осыған өзінің ерекшелігін білдіретін интербелсенді оқудағы білімді ізденісте, өзі танып және ой-толғау негізінде игерілетін бағыттар. Яғни, конструктивтік білімде оқушылар білімді дайын күйде берілген ақпаратты есте сақтау үшін қабылдамай, оларды «не үшін игеріп» жатқанын біледі.

Оқу – танымдық іс - әрекетке, педагогикалық процеске оқушының әлеуметтік болмысының ең маңызды, мәнді бөлігін қамтиды, бұл ұғымды көптеген ғылымдар: философия, әлеуметтану, психология, педагогика, білім беру философиясы, педагогикалық психология т. б. қарастырады. Оқу – танымдық іс - әрекетін ұйымдастыруда оқушыларды ғылымдар, білімдер жүйесімен, іскерлік дағдылармен қаруландыру, ақыл – ой, ерік-күш жігерін, психикалық процестерін: зейінін, есін, қабілетін дамыту, іс-әрекетті орындаудың нақты амал әрекеттерін пайымдау, дүниетанымын және жеке басын дамыту жолдарын, қалыптастыру тәсілдерін зерттейді.

Танымдық іс – әрекеттің өзге әрекет түрлерінен ең басты ерекшелігі – оқушының үнемі «жаңа дүниеге енумен», әрбір жаңа әрекеттерді оқушының оның бірінен екіншісіне ауысып отырумен байланысты. Сондықтан, оқу үрдісінде оқушының білім алуға, өз бетімен әрекет етуге деген құлшынысын оятуға, ақыл – ойының дамып, жетілуіне түрткі болатын танымдық іс - әрекетті ұйымдастырудың тиімді әдіс – тәсілдерін іздестіру өзекті сипат береді.

Интербелсенді оқытуды пайдалану дегеніміз әр оқушының іс-әрекетін сабақтастыруға (өзара әсерлесудің бүтіндей жүйесі пайда болады: мұғалім – оқушы, мұғалім – сынып, оқушылар – сынып, оқушылар-оқушылар, топ – топ, топ- оқушы), оның оқу әрекетін және тұлғалар арасындағы танымдық қатынастарын байланыстыруға мүмкіндік береді.

Ал біз заманауи сабақта интербелсенді оқыту дегенді қалайша қабылдауымыз қажет? Интербелсенді оқыту – бұл танымдық әрекеттің арнаулы ұйымдастыру формасы. Ол толық айқындалған және мақсатын алдын-ала болжауға болатын оқыту тұрі. Осындай мақсаттардың бірі оқушы өзінің жетістіктерін, интелектуалдық белсенділігін сезетіндей, оқу барысының өнімділігін арттыратын оқытудың жинақы шарттарын жасау. Интербелсенді оқытудың мәнісі сыныптағы барлық оқушы таным процесімен қамтылады, олар өздерінің білетін және ойлайтын нәрселері арқылы түсінуге және қарсы әсер етуге мүмкіндік алады. Таным процесінде, оқу материалын игеруде, оқушылардың біріккен әрекеттері мынаны білдіреді; әр оқушы өзіне тән ерекше еңбегін сіңіреді, білім, идея, әрекет ету тәсілдерін алмасу үздіксіз жүреді. Сонымен қатар, бұл процес өз-ара қолдау және қайрымдылық атмосферасында жүреді. Яғни, жаңа білім алып қана қоймайды, танымдық процестің өзін дамытады, оны әлде қайда жоғары топтасу мен еңбектесу дәрежесіне көтереді.

Оқу үрдісі оқушылардың оқу - танымдық әрекеті негізінде жүзеге асады, ал оқу - танымдық әрекеті негізінде оқушылардың танымдық белсенділігі қалыптасады. Белсенділіктің ең жоғары көрінісі оқушылардың алған білімдерін өмірде пайдалана білуі болып табылады. Танымдық белсенділік оқушының оқуға, білуге деген ынта - ықыласының, құштарлығының ерекше көрінісі. Сабақ барысында оқушының бойында танымдық белсенділік пайда болса, сонда оқушыларда ақыл - ой қабілеттерінің мынандай элементтері дамиды: зеректік, зейіндік, байқағыштық, ойлау мен сөйлеу дербестігі, қызығушылығы т. б.

Танымдық іс - әрекет оқушылардың негізгі іс - әрекеті болып табылатын күрделі үрдіс бола отырып, ол оқушы міндеттерінің шешіліп, мақсаткерлік, мотив, танымдық ақпаратты қабылдаудан бастап, күрделі шығармашылық үрдістің қалыптасуымен аяқталатын түрлі сезімдік көріністермен т.б. сипатталады. Бұл қызыға оқыту мен тәрбиелеу нәтижесінде қалыптасады. Оны қалыптастырудың негізгі жағдайлары:

- оқытудың мазмұны, ғылым мен техниканың соңғы табыстары, бұрыннан білетін мағлұматтың жаңа қырынан ашылуы;

- оқушылардың таным әрекетін ұйымдастыру формалары, құралдарын және әдістерін жетілдіру.

Білім алушы өздігімен өзіндік мағына, тұжырым құрастырады, рефлексия арқылы өзінің тұлғасын өзгертуге ынталандырады. Бұл тұста конструктивтік білім оқушыға жағымдылығымен, қызықтылығымен тартылуы қажет. Немесе, осындай білім алу түрінде оқушы танымдылығы арта түседі[1]. Физиология заңы бойынша бала танымдылығы шексіз келеді. Тек оны шыраққа тәріздес, жандырып, кейін оны «сөндіріп» алмаумыз керек. Сол себептен, интербелсенді оқудың шарттарын ұстанған жөн болар:

• 
  жағымды психологиялық ортаны орнату;
  
• 
  білім алуды қызығушылықты тудыру;
  
• 
  сәттілікке бағыттау;
  
• 
  бірлескен әрекеттерді қолдану.
  

Алған білімнің қажеттілігін сезіндіру мақсатында танымдық іс-әрекеттер әр үйренушінің өзінің «Мен»- імен байланысты болады. Әсіресе, бірлескен әрекеттерде немесе топтық жұмыстарда интербелсенді оқытудың танымдық іс-әрекетін нығайтқымыз келсе, ондай жұмыс түрін ұймдастыруына да назар аударғанымыз абзал. Атап кететін болсақ, топқа бөлу әдісімен топтық жұмысты ұйымдастыру, оның ережелерін сақтау, топта жұмыс жасауға дағдыландыру.

Дәстүрлі сабақта егер мұғалім тарапынан ғана сұрақтар туындайтын болса, интербелсенді оқуда оқушы өзі сұрақтарды қоюға мүмкіндігі бар, яғни, онымен ол өзінің білмегенін тануға бет алады. Сонымен қатар, балаларбірлескен әрекеттерді қолдануымен өз ара оқуға бейімделеді. Оқу процесінде оқушы мен мұғалімнің арасындағы достық қарым-қатынас арқылы танымдылық әрекеттері нығаяды. Ол үшін мұғалім жиі сабақта сәттілікке бағыттап, қолдау көрсетеді, немесе, үнемі оқушылар туралы жақсы пікірде болады, ешбір пікірді сынға алмайды, барлық жауаптарды, ойларды қабылдап алады. «Қанша адам бар болса, пікірлер де соншама» деп бекер айтылмаған. Сондықтан да оқу қызметінде оқушының танымдылық іс-әрекетін қалыптастыруында оның білімге деген ұмтылысын ынталандырған жөн. Қырық бес минуттық оқы кезеңін үйрену алаңы деп қабылдаса, оқушы өзінің қатемен берген жауаптарына да саналы түрде ойланады. Яғни, «Мен неге қателестім? Нені білмедім? Білуге қандай шара қолдануым керек?» деген ойлар туындайды. Осындай саналы түрде ойларды қамту мақсатында әрине интербелсенді оқуды ұйымдастырудың ережелеріне тоқталуымыз керек:

1. 
   оқу процесі өтетін сынып бөлменің дайындығы;
   
2. 
   үнемі түрлендірілген топқа бөлу әдістері;
   
3. 
   мақсат, нәтижеге, айқындылығы;
   
4. 
   жұмыс ережелерін анықтылығы;
   
5. 
   сенім, жұмыс атмосферасын қалыптасуы;
   
6. 
   барлығын жұмысқа қатыстырылуы;
   
7. 
   барлық пікірлердің тыңдалымы;
   
8. 
   кері байланыс жүргізілімі.
   

Осындай жұмыс мазұныны тұлға бойында келесі жұмыс дағдыларына жол ашады:

• 
  басқара білу
  
• 
  шешім қабылдау
  
• 
  сенімге егізделген қарым-қатынас құру
  
• 
  жанжалдың алдын алу, оларға жол бермеу
  

Осыған орай мұғалімдерді оқу-тәрбие жұмысын жүргізуде мынадай топтарға бөліп қарау артық емес:

Бірінші, бірқатар мұғалімдердің бірер пәнді оқытуды жақсы меңгеріп, сабақта ұтымды әдістер арқылы елеулі нәтижеге қолы жетіп жүрсе, бірқатары барлық пәндерден солай. Осылардың қайсысы да өз жұмысына сын көзбен қарап, оқығанын, білгенін, көргенін творчестволықпен дамыта, оқушы білімінің деңгейіне, даму дәрежесіне қарай жетілдіре қолданады.

Екінші, бір топ мұғалімдерге басыпасөзде жарияланып, баспалардан шығып жататын методикалық еңбектерді саралап, өз лабораториясында қорытып – қолдану белсенділігі жетіспейді олардың біразына жаңалыққа тосырқай қараушылық, кейде жете мән бермеушілік психологиясы тән.

Үшіншіден, мұғалімдердің енді бір тобы өздерінің жұмыстарына теориялық жағынан да, методикалық жағынан да талдау жасай білмегендіктен, өзінің де, өзгенің де творчестволық өсу деңгейін мөлшерлей алмайды. Мұғалімнің өз ізденісі, толғанысы, іштей ширығуы болмаған соң, бойдағы беленділік келіп, тың пікір тумайды [2].

Елбасы Н.Ә.Назарбаев атап көрсеткеніндей, “Тек жоғары сауатты, дарынды, дана әрі отансүйгіш мұғалім ғана лайықты ұрпақ тәрбиелеп шығара алады. Бүгінде, мұғалім балаларға білімдер жиынтығын беріп қана қоймай, сонымен бірге, ең бастысы – оларды өмір бойы үйренуге үйретулері керек”. Қорытындылап айтқанда, педагогтардың кәсіби-педагогикалық қасиеттерін қалыптастыру, жетілдіру жұмысына сапалық серпіліс жасауға, оған шын мәнінде үздіксіз, біртұтастық сипат беруге, мектептен бастап, білім беру мекемелерінің, арнаулы, жоғары білім беретін оқу орындарының бірігіп ғылыми-практикалық және әдістемелік тұрғыда жұмыс жасауын қолға алуға, яғни үздіксіз педагогикалық білім беру жүйесінің біртұтастық, бірізділік, икемді, динамикалық, т.б. қасиеттерге ие интегративті сапасын өмірде пайдалануға баса назар аудару бүгінгі күн талабы болып отыр[3].

Неміс педагогі А. Дистерверг өзінің әйгілі «Неміс мұғалімдерінің білімі беру ісіне басшылық» атты еңбегінде «Жаман мұғалім ақиқатты өзі айтып береді, ал жақсы мұғалім оқушының өзі ізденуге жетелейді, ойлауға үйретеді», - деген сөздері келесі ойларға әкеледі.

Оқушы бойына танымдық іс-әрекетінің дамуына немғұрайлы қарамайтын педагог танымдық мотивацияның басым болуы, танымдық қызығушылық, танып - білуге ұмтылу, білімқұмарлық және т.б. қасиеттеріне назар аударады.

Одан басқа бұрыңғы стреотиптерді жеңе біліп, проблеманы сезініп, ойдың жүйріктігі мен алғырлығы білдіртетін ұстаз тиімді, нәтижелі интебелсенді оқытуды ұйымдастырып, өзінің біліктілігін көрсете алады. «Біліктілік» деп қандайда бір еңбектің түріне дайындалудың, дайындық дәрежесінің деңгейін айтады. Кез-келген қызметкер біліктілігін ұдайы жетілдіріп отыруы қажет.

Ал, өз білімін үнемі арттырған мұғалім тұлғаның бойына танымдық іс-әрекеттің қалыптасуына тиісті нәтижеге жетпек болар.

1. Әлімов А.Интербелсенді әдістемені ЖОО-да олдану мәселелері.- Алматы, 2013

2. Давченко В. «К вопросу о конструктивном знании» - Москва, 2010

3.Рыспаева А.Қ. Педагогикалық процесс субьектілеріні табысты іс-әрекетіне интерактивті оқытудың маңызы.- Алматы, 2008

Білім беру сапасын басқару - қазіргі педагогикалық теория, практика талаптарына сай келетін, жеке тұлға, қоғам мен мемлекеттің білімге деген қажетін қанағаттандыра алатын білім берудің маңызды белгілерінің жиынтығы.

Біріншіден – дамыта оқытуда білім даяр күйінде берілмейді, оған оқушы өз оқу әрекеті арқылы қол жеткізеді. Сабақтың алғашқы ізденіс кезеңінде жаңа ақпарат жайлы не білетіндіктерін ортаға салып, мәселені өз беттерінше шешуге талпынады. Сөйтіп олар осы мәселе туралы өз білімдерінің жеткіліксіз, таяз екенін сезіну арқылы сабаққа деген қызығушылықтары оянады, ішкі түрткілері пайда болады. 

Екіншіден – дамыта оқытуда оқушы жоғары қиындықтағы мәселелерді шеше отырып өзінің санасының саңылауларын ашады. Әр оқушының өзінің деңгейіне дейін дамуға қол жеткізе алады. “Жақсы оқушы”, “Жаман оқушы” ұғымының болмауы, балаларды танымдық әрекеттерге ұмтылдырады, құштарлығын арттырады. 

Үшіншіден – оқушының жеке басын дамытатын басты құрал – ол өзінің әрекеті. Сол себепті дамыта оқытудағы оқыту әдістері оқушыны белсенді жұмыс жағдайына қоя отырып, мәселелерді, қайшылықтарды шешу мақсатын қояды. 

Төртіншіден – дамыта оқыту жүйесінің нәтижелі болуы оқушы мен мұғалімнің арасындағы жаңаша қарым-қатынасы арқасында ғана өз жемісін береді. Сол себепті дәстүрлі жүйедегі әміршілдік стиль бұл жерде тиімсіз, оқушы – “орындаушы”, “мұғалімнің тасасындағы” объект емес. Ол өз пікірін ашық айта, ойын дәлелдей, дәйектей алатын, сонымен қатар басқаның да ойын тыңдап, көзқарасын құрметтей білуге үйренген жаңа сападағы білімге ие болады.

«Білу аз, білгеніңді қолдана білу керек, істегің келу аз, істеу керек.»

И.В.Гете. Әрбір тарихи кезеңде, қоғамда туындаған талаптарға сай келешек ұрпаққа берілетін білімнің мәніне жаңа сипат беріліп, жаңа ұстанымдар қарастырылуда. Ел президенті Н.Назарбаев өз Жолдауында «Ұлттық бәсекелестік қабілеті бірінші кезекте оның білімділік деңгейімен айқындалады» дей келіп, білім саласында түбірлі өзгерістерге әзірліктің қажет екенін баса айтты. [2] Қазіргі таңдағы білім саласында, жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты – ой-өрісі жаңашыл, шығармашылық деңгейде қызмет ете алатын, дүние - танымы жоғары, білімдік бәсекеге қабілетті жан - жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу.

Білім беру жүйесі - сабақтастығы бар білім беру бағдарламалары мен әр түрлі деңгей мен бағыттағы мемлекеттік білім беру стандарттары жүйесінің, оларды әртүрлі ұйымдастыру құқықтық формадағы, типтегі және түрдегі білім беру мекемелерінде іске асырушы тармақтардың, сонымен бірге білім беруді басқару органдары жүйесінің жиыны.

Бiлiм беру жүйесi қоғамның әлеуметтiк – экономикалық дамуында жетекшi роль атқарады, сондай – ақ оны әрi қарай айқындай түседi. Ал бiлiмнiң қалыптасып, дамуының жалпы шарттары философияның негiзгi мәселесi – рухтың материяға, сананың болмысқа қатынасы тұрғысынан зерттелетiн iлiм таным теориясы деп аталады. Таным теориясының басқа ғылыми теориялардан түбiрлi айырмашылығы – ол бiлiмнiң қалыптасуы мен негiзделуiнiң жалпы ұстанымдарын, объективтiк қатынастарды қалыптастырады.

Орыс педагогі К.Д.Ушинский айтқандай, қазіргі заман талабына сай, әр мұғалім, өз білімін жетілдіріп, ескі бірсарынды сабақтардан гөрі, жаңа талапқа сай инновациялық технологияларды өз сабақтарында күнделікті пайдаланса, сабақ тартымды да, мәнді, қонымды, тиімді болары сөзсіз. Бұл жөнінде Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-бабында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі – оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» деп атап көрсеткен. [3] Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев жолдауында айқандай: «Болашақта өркениетті дамыған елдердің қатарына ену үшін заман талабына сай білім қажет. Қазақстанды дамыған 50 елдің қатарына жеткізетін, терезесін тең ететін – білім». Сондықтан, қазіргі даму кезеңі білім беру жүйесінің алдында оқыту үрдісінің технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары сарапталып, жаңашыл педагогтардың іс – тәжірибесі зерттеліп, мектеп өміріне енуде.

«Адам ұрпағымен мың жасайды» - дейді халқымыз. Ұрпақ жалғастығымен адамзат баласы мың емес миллиондаған жылдар жасап келеді. Жақсылыққа бастайтын жарық жұлдыз-оқу. «Надан жұрттың күні –қараң, келешегі тұман» ,-деп М.Дулатов айтқандай, егеменді еліміздің тірегі-білімді ұрпақ. Сусыз, құрғақ, таса көлеңке жерге дән ексең өнбейтіні сияқты, жас ұрпақтарымызды тәрбиелемесек өспейді, өнбейді. Қазіргі мектеп мұғалімдер яғни біздің алдымызда тұрған басты міндет - оқушылардың шығармашылық білім дағдыларын қалыптастыру. Міне, өз ұрпағының өнегелі, өнерлі, еңбексүйгіш, абзал азамат болып өсуі үшін халық педагогикасының негізгі мақсатын шығармашылықпен оқу-тәрбие үрдісіне тиімді пайдалану әрбір ұстаздың міндеті болып табылады.

1. 
   А. Байтұрсынов. «Ана тілі» 2000 ж 130 бет
   
2. 
   ҚР Президентінің «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты жолдауы. 2010ж.
   
3. 
   Подласый И.П. Педагогика начальной школы., М.-2004.
   
4. 
   Инновационные обучение: Стратегия и практика . М.-2004
   
5. 
   Амонашвили Ш.А. Педагогическая симфония –Екатеринбург, 1993.-Ч.2
   
6. 
   Есімбекова А.Е. Современный урок. – Алматы., НИУ “Ғылым“., 2003.
   

Оқытудың жаңа технологияларының принциптері оқытуды ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіруші, өсіруші, тәрбиелеуші жеке тұлға қалыптастыру,ол халқымыздың ұлттық құндылықтарынан, рухани мұраларынан, ділінен, тағылымдық ой - толғауларынан бастау алады.

«Өзін-өзі таныған, өмірдің мәнін түсінген адам, өзін-өзі қадағалап, сынап, өзін-өзі тәрбиелеуге, өмірден өз орнын, өз бақытын табуға ұмтылады. Өзін-өзі тану – адамның шындықты өзінше түсіну жағынан қарастыратын ғылым, ол өз бойындағы бірегейлікке сәйкес келетін өзінің жеке құндылықтар жүйесін жалпы адамзаттық құндылықтар жүйесімен біртұтас қарауғанегізделеді. «Өзін-өзі тану» пәні білім берудің басымдылықтары – рухани-адамгершілік білімді іске асыруға, ұлттық және жалпы адамзаттық мәдениетті үйренуге ықпал етеді. Бала әр түрлі мәселелерді адамгершілік нормаға сәйкес конструктивті шешуге үйренеді. Өзіне, адамдарға және қоршаған әлемге ізгілікті қарым-қатынас жасау, көмек беру, қамқорлық жасауға баулиды. Жасампаздық белсенділік, азаматтық және отансүйгіштікке тәрбиелейді. Қазіргі кезеңнің ең басты қажеттілігі – адамдар арасындағы сыйластық, бірін-бірі қадірлеу, бірін-бірі құрметтей білу мен бағалай алуы, яғни адамдардың өзін-өзі, қоршаған ортаны, әлемді тани білуі. Сондықтан да оқу-тәрбие үрдісіне еніп отырған «Өзін-өзі тану» пәнінің әлеуметтік-рухани өмірде алатын орны ерекше. Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес өзін-өзі тануға, өзін дамытуға бағытталған жұмыстар мектепте ғана емес, отбасында да ата-аналардың көмегімен жалғасын тауып, өзара ықпалдастық бағытта жүргізіледі. Әрбір оқушының өзін-өзі тануы жалпы адамзаттық құндылықтарды қалыптастыруда ықпалы зор. Бұл пәннің тағы бір ең басты ерекшелігі – адамзат баласының ғасырлар бойы жинақтаған адами асыл қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру, ата -салтымыз бен ұлттық ұлы дәстүрлеріміздің жиынтық тәрбиесін тамырына тағлым етіп дарыту.Халқымыздың сан ғасырлық тыныс-тіршілігінің өзіндік ерекшеліктерінен туындаған ұлттық тәлім-тәрбиеге қатысты салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарының дені қазіргі этика, педагогика, психология ғылымдары тұжырымдарымен қиюласа, астарласып жатады. Осы саладағы рухани мұрамызды осы күнгі ғылым деңгейіне, оның төңірегіне топтастырып, жүйе-жүйесімен талдауға алсақ, бұлардың өзіндік сыр-сипаты айқындалады. «Өзін-өзі тану» бойынша жүргізілетін жаттығулар түрлеріне «Өзіңді бағалау», «Мен басқалардың көзімен», «Жаңа түрге ену», «Футболкадағы қолтаңба», «Өзіңді тексер» тесті т.б. жатады. Әр оқушының бойында өз-өзіне деген сенімділікті ұялатумен қатар, оны айналасындағы қоршаған ортамен қарым-қатынас жасауға да үйрету өте қажет. Бұл мақсатта қолданылатын қарым-қатынасты дамытуға арналған жаттығулар мен іскерлік ойындар түріне «Бет-әлпетті есте сақтау», «Ол қалай күледі», «Көңіл-күйге ортақтасу», «Қоштау», «Күлкі», «Саған аманшылық тілеймін», «Нажағай қаупі жоқ» секілді ойындар мен «Тыңдай білу іскерлігі», «Мен сізді тыңдап отырмын», т.б. жаттығуларды орындату арқылы оқушыларды өзара сыйластыққа, қарым-қатынас мәдениетіне тәрбиелейміз.

ҚР Білім және ғылым министрлігінің 21 наурыз 2002жылғы №204 бұйрығын орындауда жалпы білім беретін мектептерде «Өзін-өзі тану»курсын ендіру туралы Алматы қаласы бойынша ПҚБА институты эксперимент алаңдарымен бірігіп жұмыс жасады (ЖББМ№87,Г№56, Г№34, ШЛ№92).Нәтижесінде республика аймағында «Өзін-өзі тану» пәні ата-аналар қоғамы мен мұғалімдерден қолдадау тапты.

білім беру үрдісінің моделін құру, жалпы адамзаттық рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру;

өзіне және қасындағыларға жауапкершілікпен қарау, өзін-өзі ұстау,өзіннің өсу дағдыларын дамыту;

«Өзін-өзі тану» курс арқылы жалпы адамзаттық рухани-адамгершілік құндылықтары мен жеке қасиеттерін қалыптастыру;

Институт қызметкерлері эксперимент-тәжірбие ретінде әдістемелік- ұсыныстар дайындап, семинарлар өткізілді.

«Өзін-өзі тану» сабақтарын жүргізу үшін барлық мұғалімдер біліктілік арттыру курсынан өтті.

М. Жұмабаевтың: «... Бала өскен сайын тәрбиеші күшінің көбін баланың жан тәрбиесіне жұмсай беруге міндетті.Тегінде берік ұғу керек, адамның қымбат нәрсесі де,жұмбақ нәрсесі де сол жан. Қиын тәрбие тілейтін де сол жан.Жанды дұрыс тәрбие қылу үшін жанның жайын баяндайтын ғылыммен таныс болу керек.Жанды ешкім көрмесе де жанның барлығына да дауа жоқ», - деген тұжырым жеке тұлғаның рухани- адамгершілгін дамыта отыру мәселесінің психологиялық терең мәні бар түпкі мақсатын көрсетіп береді. Оның «адамның қымбат та, жұмбақ та нәрсесі» деп отырғаны – жеке тұлғаның ішкі рухани дүниесі екенін білеміз. Осы рухани дүниені байыту және дамыту оның жеке тұлға ретінде жан- жақты жетілуінің алғы шарты болып табылады. Онда адамның, тіпті жан- жануардың қоршаған ортаны танып білуі түйсіктен басталатыны айтылған.

Жеке тұлғаның түйсігіне жетіп, қабылданған нәрселері кейде естерінде қалады, кейбірі әдейі қайта жаңғырығады, қажетсіздері ұмытылып қалады. Есте сақтау тәжірибе жинақтап,оны байыту ғана емес, адамның ақыл – ой қызметін жақсартып, рухани дамуы үшін аса қажет.Себебі есте сақтау қызметінсіз адам ойлай, талдай және жинақтап қорыта алмайды. Жеке тұлғаның өзін-өзі тану барысында әлемді құндылық тұрғысынан ұғыну, өзін табиғаттың бір бөлігі ретінде санау. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруда өзін-өзі тануы, өзін-өзі анықтауы, өзін-өзі бағалауы қажет. Қорыта келе, жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыту тәрбие мен оқытудың бірлігін сақтай отырып, сабақты шәкірт жанының ішкі қуатының оянуына ықпал жасайтындай етіп ұйымдастыру, оқу процесінде әрбір оқушының бойындағы жалпы адамзаматтық құндылықтарды қарым-қатынасқа түсіру арқылы дамыту және білім, білік, дағдылары негізінде қалыптастыру мұғалімнің еншісінде. Ең бастысы ұстаз адами қасиеті мол, басқаға қайырын тигізуден шаршамайтын, шалдықпайтын шуағы мол, шапағат иесі, ұлағатты, адам жанын адал бағалаған жан болуы жөн. Ұстаз бойында, білім мен мінез үйлесімділік тауып, шәкіртке деген ұлы махаббатпен тоғысып жатса, әрбір шәкіртке «жеке тұлға» деп қарап, адал жүрегін ұсынса, өз ісін жан тәнімен сүйіп істесе, нағыз ұстаз сол болмақ. Сондықтан жаңа заманға сай мұғалімдердің бойында, сергектік, байқағыштық, сезімталдық, сенім, әзілдік, байсалдылық, ұстамдылық, төзімділік, сабырлылық, ілтипат сияқты асыл қасиеттер көп болуы керек деп есептеймін.

1. 
   «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан » Н.Ә.Назарбаев.
   
2. 
   «Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты»2010ж
   
3. 
   «12 жылдық білім » №1,5,7,9 2011ж.
   
4. 
   «Жаңа технологияларды іске асырудың әдіснамалық принциптері» Алматы -2007ж.
   

Қазіргі таңда қоғамда орын алып жатқан экономикалық, саяси, әлеуметтік және мәдени өзгерістер білім беру жүйесінің маңыздылығын арттырып, болашақ мамандардың біліктілігіне зор талаптар қоюда.

Педагогикалық шеберлік пен шығармашылықты толық меңгерген құзіретті маман даярлау бүгінгі күннің басты мәселелерінің бірі болып табылады. «Қазақстан Республикасының білім беру саясаты тұжырымдамасында» көрсетілгендей, мемлекетіміздің стратегиялық дамуының негізгі көрсеткіші - инновациялық, шығармашыл ойлау типіне ие, мәдени қалыптасқан, қоршаған әлемге жауапкершілікпен қарайтын, жоғары сапалы, жаңа формациядағы мамандарды даярлау.Жаңа формация мұғалімдерін даярлау қазіргі педагогика мен әдістеме саласында ерекше көңіл аударып отырған өзекті мәселелердің бірі. Жаңа формация мұғалімі -жаңашылдыққа ұмтылған, педагогикалық қабілет пен кәсіби дағды иесі, шығармашыл және рухани бай тұлға.

Жаңа формация мұғаліміне тән қасиеттер: мәселелік ойлау, жүйелі дүниетаным, жауапкершіліктіқажет ететін шешімдер қабылдай білу, шығармашылық, кәсіби құзіреттілік, мақсатқа бағыттылық, өзін - өзі жетілдіру, ынтымақтастық, ақпараттық мәдениет, табандылық.

Келешек мұғалімнің кәсіби даярлығы О.А.Абдуллина, С.И.Архангельский, Ю.К.Бабанский, Е.Д.Белозерцев, Ф.Н.Гоноболин, В.И.Загвязинский, Н.В.Кузьмина, И.Я.Лернер, И.Н.Нугманов, Т.С.Сабиров, В.А.Сластенин, Н.Н.Хан, Н.Д.Щербаков, Ж.А.Жүсіпова, А.А.Калюжный сияқты ғалымдардың еңбектерінде қарастырылады.

С.И.Архангельский, Е.П.Белозерцев, М.Н.Карапетова, Л.П.Кибардина, Т.А.Ким, И.А.Колесникова, Н.Д.Левитов, И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин, В.А.Сластенин, К.Успанов, сондай - ақ С.С.Кунанбаева, Д.Н.Кулибаеваның еңбектерінде педагогика мамандығы үшін маңызды сапалар мен құзіреттілік тұрғысынан қарау мәселелеріне назар аударылады.

«Құзірет» термині соңғы кездерде ғылымның әртүрлі саласында қолданыс табуда. Қолдану мүмкіндігіне қарай «құзірет», «құзіреттілік», «құзіретті» ұғымдары сараланады.

Құзірет - тұлғаның қойылған мақсаттарға жету үшін ішкі және сыртқы ресурстарды тиімді іске асыруға дайындығы. Сыртқы ресурстарға білім, білік, дағды құзіреттіліктер (іс - әрекет тәсілдері), психологиялық ерекшеліктер, құндылықтар жатады.

Мұны былай көрсетуге болады:

Құзірет:

• 
  білім, білік (әрекет), дағды әрекет;
  
• 
  құзіреттіліктер (игерілген іс - әрекет тәсілдері);
  
• 
  өзін - өзі басқару;
  
• 
  тұлға.
  

Құзіреттілік дегеніміз - адамның өз кәсібіне сай игерген әрекет пен өнімді қызмет түріндегі білім жиынтығын маңызды қасиеттермен біріктірілген білік және саналы дағдылар тәсілдері арқылы тәжірибеде қолдана білу қабілетінің сапасы.

Құзіреттілік (компетентность) ұғымы белгілі бір салада шешім қабылдауға, тұжырымдар жасауға мүмкіндік беретін адамның қабілеттілігі мағынасында қолданылады. Бұл қабілеттіліктің негізін білімділік, хабардарлық және іс - әрекет тәжірибесі құрайды. Осы арқылы құзіреттілік ұғымының жинақтаушылық, кіріктірушілік сипаты айқындалады. Адам білімді және сәйкесінше тәжірибені меңгеру негізінде құзіретті болады. Сондықтан, құзіреттілік ұғымы қазіргі таңда елімізде, шетелде де білім берудің нәтижесі ретінде қолданылады.

А.Ф.Присяжная педагогика ғылымында құзыреттілік - тұлғаның белгілі бір сферадағы функциялары мен уәкілеттігін анықтайтын, оның интегративті қасиеті ретінде қарастылатындығын айтады .

Жалпы алғанда, «құзыреттілік» ұғымы жайлы ғалым К.Құдайбергенова «Құзыреттілік ұғымы - соңғы жылдары педагогика саласында тұлғаның субьектілік тәжірибесіне ерекше көңіл аудару нәтижесінде ендіріліп отырған ұғым. Құзыреттіліктің латын тілінен аудармасы «competens» белгілі сала бойынша жан - жақты хабардар, білгір деген мағынаны қамти отырып, қандай да бір сұрақтар төңірегінде беделді түрде шешім шығара алады дегенді білдіреді» деп көрсетеді.

Бұл жайлы Б.Тұрғынбаева «…өзінің практикалық әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуде қолдана алуын-құзырлылықтар деп атаймыз» деп анықтаса, Ресей ғалымы Н. Кузьминаның көзқарасы бойынша, «Құзырлылық дегеніміз – педагогтің басқа бір адамның дамуына негіз бола алатын білімділігі мен абыройлылығы».

Ш.Таубаева: «Құзіреттілік - ол тұлғаның оқыту және әлеуметтену процестері барысында меңгерген білім мен тәжірибеге негізделген, оның жалпы қабілеті мен іс - әрекетке даярлығыретінде айқындалатын, тұлғаның кіріктірілген қасиеті»- деп қарастырады.

Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі - мұғалімнің педагогикалық әрекеті мен педагогикалық қарым - қатынас қасиеттерінің, кәсіби құндылықтарының қалыптасқандығын көрсететін білім, білік, дағдылардың жиынтығы.

Мұғалімнің кәсіби құзіреттілігі көпқырлы ұғым болып табылады және оның мәні мен құрылымына ғалымдардың беретін анықтамалары да түрліше болып келеді. Мысалы:

Т.Г.Браже: «Кәсіби құзіреттілік - мұғалімнің білімдері мен іскерліктері, құндылықтары, әрекет мотивтері, мәдениет көрсеткіштерінен (сөйлеу, стиль, қарым - қатынас) тұратын көпфакторлы құбылыс» деп анықтама берсе, В.Н.Введенский: «Кәсіби құзіреттілік -білімдер мен іскерліктердің жиынтығы емес, олардың шынайы практикада тиімді түрде қолданылуы» дей келе, оның төмендегідей түрлерін атап көрсетеді:

 қатысымдылық құзіреттілік - эмоция тұрғысынан қалыпты болу, экстраверсия, сөйлеу іскерліктері, тыңдай білу сияқты құрамды бөлшектерден тұратын кәсіби маңызды сапа;

 ақпараттық құзіреттілік - мұғалімнің өзі, оқушылары, ата - аналар және әріптес мұғалімдер туралы ақпараттар жиытығы;

 реттеуші құзіреттілік - мұғалімнің өз мінез - құлқын басқара алуы. Мақсат қоя білу, жоспарлау, белсенділік, әрекет нәтижесін бағалау сияқты сапаларды қамтиды;

 интеллектуалды - педагогикалық құзіреттілік - жалпылау, нақтылау, абстракциялау, талдау, біріктіру, қиял, икемділік, сыни ойлау сапаларынан тұрады.

Т.В.Добудько (Б.С.Гершунский, А.К.Маркова, Л.М.Митинаның жұмыстарына сүйене отырып) : кәсіби құзіреттілік - педагогикалық әрекетті жүзеге асыратын теориялық және практикалық дайындықтардың бірлестігі. Ғылыми - теориялық, психологиялық, операциялы - технологиялық болып келеді.

Н.В.Кузьмина: Кәсіби құзіреттілік - маманның өз мамандығын оқыту – тәрбиелеу процесінің нормаларын есепке ала отырып, тұлға қалыптастыру құралы ретінде қарауы. Оның пікірінше төмендегідей түрлері бар:

 арнайы және кәсіби құзіреттілік - белгілі бір пәнге бағытталған;

 әдістемелік құзіреттілік - оқушыларда білімдер мен іскерліктерді қалыптастыруда байқалады;

 әлеуметтік -психологиялық қарым -қатынас процестері аясында көрініс табады;

 дифференциалды -психологиялық -мотивтер мен оқушылардың қабілеттерін қамтиды;

 аутопсихологиялық құзіреттілік - жеке әрекет пен тұлғаның артықшылықтары мен кемшіліктерін айқындайды.

А.К.Маркова: Кәсіби құзіреттілік - педагогикалық әрекеттің жоғарғы деңгейде орындалуы, оқушыларды тәрбиелеу мен оқытуда тиімді нәтижелерге қол жеткізу.

Аталған анықтамаларды талдай келе, «кәсіби құзіреттілік дегеніміз - мұғалімнің қоғамдағы стандарттар мен нормаларға сәйкесінше кәсіби - педагогикалық қызметтерді атқара білуі, оның дайындығы мен жеке тұлғасын кәсіби тұрғыдан қарастыратын қасиеттер» деген қорытындыға келуге болады. Ол өз кезегінде үш аспектіні ұштастырады:

 танымдық (ғылыми, пәндік білімдер);

 операциялы - технологиялық (әрекет жолдары мен шешім қабылдай алу қабілеті);

 аксиологиялық (табиғат, қоғам, адамға деген қарым - қатынас).[3]

Қазіргі мұғалімнің кәсіби құзіреттілік үлгісін өзара байланысты бірнеше элементтер жиынтығы ретінде қарастыруға болады:

Құндылықтар - мұғалімнің кәсіби әрекеті барысында қажет ететін бағыт - бағдар идеялары. Мысалы:

 оқушыға өз тұлғасының ерекшеліктерін көрсетуге мүмкіндік беру;

 әр оқушы қайталанбас тұлға екенін түсіну;

 әр оқушының жеке дара қабілеттерін жемісті түрде жетілдіруге мүмкіндік беру;

 оқушы өзінің деңгейіне, қызығушылықтарына сай білімдерді игеретінін жете түсіне білу;

Кәсіби сапалар:

 оқушыларға үлкен қызығушылық таныту;

 өз әрекетінде әріптестері және оқушылары тарапынан сын қабылдай алу және өз кемшіліктерін түзетіп отыру;

 қоршаған орта мен айналада болып жатқан әлеуметтік өзгерістерге өз көзқарасын білдіре алу;

 оқушылармен өз ойларын, сезімдерін бөлісе білу;

 өз пәніне деген қызығушылықтың болуы.

Қазіргі мұғалімнен күтілетін түйінді құзіреттіліктер:

оқушылардың өзіндік оқу әрекеттерін жоспарлай және ұйымдастыра білу;

 оқушылардың жас ерекшеліктері мен қызығушылықтарын ескере отырып, әр түрлі оқыту формалары көмегімен оқыту процесін тиімді ұйымдастыра білу;

 оқушылардың құзіреттіліктерін бағалай білу;

 зерттеушілік қабілетке ие болу, оқушылардың зерттеу жұмыстарын ұйымдастыра алу;

 оқушылармен үнемі диалогта бола отырып, оларға өз ойларын, ұсыныстарын білдіруге мүмкіндік жасау;

 компьютерлік технологияларды меңгеріп оқыту процесінде қолдана алу. [4]

Сонымен, білім беруде кәсіби құзырлы маман иесі − мамандығы бойынша өз пәнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығына жағдай жасай алатын, тұлғалық-ізгілік бағыттылығы жоғары, педагогикалық шеберлік пен өзінің іс-қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті, оқытудың жаңа технологияларын толық меңгерген, отандық, шетелдік тәжірибелерді шығармашылықпен қолдана білетін кәсіби маман педагог.

1. 
   Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011- 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, «Егемен Қазақстан», 07.12.2010.
   
2. 
   Ожегов С.И. Словарь русского языка. М: «Оникс 21 век», 2004.
   
3. 
   Ж.А.Жүсіпова. Педагогикалықшеберлік. Алматы, 2011
   
4. 
   Байжуманова Н. С. Мұғалімніңкәсібиқұзыреттілігі // Білімәлемінде. - 2008. - № 5.
   

Соответственно возникает вопрос: каким требованиям сегодня должна отвечать система повышения квалификации педагогов системы образования? Какие технологии последипломного педагогического образования действительно обеспечивают профессиональное и личностное развитие, создают возможность реализации механизмов самообразования?

Ключевым направлением модернизации образования в Республике Казахстан является переход системы образования от традиционной, ЗУН-овской модели к компетентностной. Согласно, Государственной программы развития образования в Республике Казахстан на 2011-2020 годы планируется внедрение стандартов дошкольного и начального образования, основанных на компетентностном подходе в воспитании и обучении [1].

В свою очередь, переходный период требует выработки стратегии и тактики профессионального развития педагогов системы дошкольного и начального образования к реализации образовательных стандартов, основанных на компетентностном подходе к воспитанию и обучению.

Смена образовательных стандартов связана с разработкой нового содержания образования. Базовый принцип нового содержания образования - создание в каждой школе гуманной образовательной среды, стимулирующей развитие нравственно-духовных качеств личности: самопознания, самоопределения и самореализации. Государственный стандарт 12-летней системы обучения ориентирован на результаты, обеспечивающие личное саморазвитие, самостоятельность в приобретении знаний, формирующие коммуникативные навыки, умения управлять информацией и технологиями, решать проблемы, предприимчивость и креативность.

Внедрение принципиально новых стандартов ставит перед работниками образования Казахстана ряд задач, одной из которых является подготовка педагога к их реализации компентностно-ориентированного образования, повышение квалификации специалистов, которые будут непосредственно заниматься внедрением стандартов.

В то же время педагоги дошкольного и начального образования в ходе осознания, освоения норм новых стандартов сталкиваются c трудностями, связанными с вынужденной «ломкой» стереотипов, привычных способов деятельности. Учёными, педагогами-практиками, непосредственно преподавателями кафедры дошкольного воспитания и начального обучения выявлены основные проблемы, требующие своевременного разрешения:

• 
  профессионально-личностная неготовность педагогов к переходу на компетентностно-ориентированную модель образования;
  
• 
  отсутствие мотивации к осуществлению преемственности между ступенями образования (дошкольной, предшкольной и начальной);
  
• 
  преимущественная ориентация педагогов на предметную подготовку при нивелировании психолого-педагогических аспектов образования; и, как следствие, недоучет возможностей личностного развития детей в процессе обучения;
  
• 
  ориентация на «знаниевый» и недооценка «компетентностного» подходов к оценке результатов воспитания, обучения детей;
  
• 
  отсутствие опыта прогнозирования ожидаемых результатов в виде компетентностей как личностных качеств детей и учащихся.
  
• 
  методологическая неготовность к интеграции наиболее передовых педагогических и психологических идей и теорий в образовательный процесс;
  
• 
  разработки и измерения эффективности результатов обучения и воспитания детей дошкольного и младшего школьного возраста;
  
• 
  отсутствие представлений об эффективных механизмах социального партнерства в образовательной деятельности.
  

Профессионально-личностная готовность педагога понимается как интегральное профессиональное образование, проявляющееся в потребности и способности педагога проектировать и осуществлять образовательно-воспитательный процесс, избирая компоненты дидактической системы в строгом соответствии с целевыми и ценностными ориентациями образовательной программы.

Для достижения поставленной цели образовательная программа повышения квалификации педагогов проектируется с учетом стратегий, определяющих ее содержание основанных на:

• 
  личностно-ориентированном подходе;
  

• деятельностном подходе.

Принципы построения образовательной программы соответствуют названным подходам, в то же время соотнесены с принципами андрагогики:

• взаимного уважения и доверия (предоставления свободы выбора, раскрытие возможностей для развития инициативы, гарантированность личной защищенности);

• обучения в деятельности (экспериментальная апробация полученных знаний на практике);

• учет потребностей обучаемых на основе диагностики;

• интеграции профессиональных знаний и умений, развития профессионально значимых, личностных качеств и ценностных ориентаций обучающихся;

• индивидуализация обучения (выбор индивидуальной образовательной траектории обучаемого):

• самостоятельности (обучающий берет на себя инициативу в определении своих потребностей в обучении, в выборе и использовании подходов к отбору, внедрению содержательного материала и оценке результатов обучения);

• рефлексии (осмысление и осознание своей деятельности).

Подходы и принципы к построению образовательной программы опираются на реализацию модели повышения квалификации образования соответствующей лучшему отечественному и международному опыту.

Для организации активного и совместного обучения слушателя и педагога используются различные инновационных технологий: модульной, проектно-исследовательской технологии, методов критического мышления (кластеры, критическое осмысление информации), методов кредитной технологии обучения, кейс – технологии, электронного обучения. В учебный процесс включаются разнообразные формы и методы активного обучения: лекции, семинары, практикумы, консультации, круглые столы, мастер-классы, работа в творческих групп, а также тренинговые занятия с акцентом на значимые профессионально-личностные качества педагогов.

Образовательная программа курсов повышения квалификации характеризуется значительным диагностическим компонентом (блок диагностики, анализ и рефлексия учебной деятельности, блок экспертной оценки и самоконтроля).

Проведенные исследования показали, что реализация разработанной нами Программы повышения квалификации педагогов достаточно эффективно обеспечивает достижение поставленной цели. Согласно, результатам тестирования слушателей - профессионально-личностная готовность педагога к деятельности в модели образования, ориентированного на результат характеризуется высоким уровнем достижения ожидаемых результатов по функциональной грамотности, проектировочной и экспертной компетентности.

Таким образом, сформирована «критическая масса» педагогов, подготовленных по новой модели повышения квалификации и способных организовывать компетентностно-ориентированный процесс обучения.