Қой шаруашылығы, қой етін, жүнін, елітірісін Өндіру технологиясы

Аталған тапсырманы орындау үшін алдымен сығылған үлгінің тұрақты құрғақ массасын, содан кейін жүннің барлық партиясын анықтап, сосын төменде келтірілген формула бойынша жүннің сәйкес салмағын есептеу қажет.

Құралдың гильзасынан алынған үлгіні талдау жүргізетін орынның жаңында орнатылған техникалық таразыда тез өлшейді. Өлшеуді нақтылығы 0,1 г жүргізеді. Содан кейін құралға қоса берілген таза талшық шығару проценті кестесі бойынша сығылған жүн үлгісінен алынған массасы санына қарсы сәйкес бағанадан оның шығу процентін іздейді. Мысалы, егер біртекті жүн үлгісі кір түрінде 200 г болса, жуып, құралмен сыққаннан кейін 97,4 г массаға төмендеген, онда «97,4 – 97,7 г» үлгі массасы қарсы кестесінде, оған 40,5 таза жүн шығымының процентінің шығатынын табамыз.

Егер мұндай кесте болмаса, таза жүн шығару проценті сығылған жүн үлгісі массасын эксперименттік жолмен бекітілген арнайы коэффициентке көбейту жолымен анықталуы мүмкін.

Біртекті жүн үшін бұл коэффициент 0,41535, ал біртекті емес жүн үшін 0,4095 мөлшерінде бекітілген.

Жоғарыда келтірілген мысалды алсақ, онда жуылған біртекті жүн үлгісі сығылғаннан кейін 97,4 г құрайды. Бұл массаны біртекті жүн үшін бекітілген коэффициентке – 0,41535 көбейткенде, таза жүн шығымын 40,45 % аламыз, орташа алғанда – 40,5 %.

Тәжірибелік жолмен күші 100 кг/см² құрал гильзасында сығылғаннан кейін біртекті жүнде 29 %, ал біртекті емес жүнде 30 % су қалатыны бекітілген. Осыдан құралда сығылған біртекті жүнде 71%, ал біртекті емес жүн үлгісінде 70 % тұрақты құрғақ жүн болады.

Тұрақты құрғақ массаны бекіткеннен кейін сәйкес жүн үлгісі массасын есептейді, ол үшін тұрақты құрғақ массаға КСРО – да бекітілген жуылған жүн ылғал нормасына сәйкес ылғал (су) массасын қосады.

Сәйкес жүн үлгісі массасын келесідей формула арқылы анықтайды:
А_{к =} а₂ + а₂ ∙ В_{к ,}

100

Ак - ізделініп отырған сәйкес жүн үлгісі массасы, г;

а2 – таза жүн үлгісінің тұрақты құрғақ массасы, г;

Вк – барлық жүн түрлеріне ылғал нормасы 17 % тең.

Таза жүн үлгісін анықтау үшін келесі формуланы қолданады:
П= У(100+К),

А

П – таза жүн шығымы, % ;

У – жүн үлгісінің тұрақты құрғақ массасы, г;

А – жуылмаған жүннің бастапқы массасы, г;

К – сәйкес ылғалдылық - 17 %.

Шешім:__2-_тапсырма.'>Шешім:

2- тапсырма. Келесі есептерді шығару:

1 – есеп. Колхозда 25000 қой бар, олардың 75 % биязы және 25 % қылшық жүнді. Биязы жүнді қойлардың орташа қырқылуы 5,5 кг, қылшық жүнділер үшін 3,2 кг-ды құрайды. Сатуға ұсынылған жүнді тексеру кезінде, 200 граммдық үлгілерді ЦС – 53 құралында жуып сыққаннан кейін оның орташа массасы жіңішке жүн үшін 72,7 және қылшық жүн үшін 130,2 г-ды құрайтыны анықталған.

Шешім:__3_–_есеп.'>Шешім:

2 – есеп. Колхоз мемлекетке шығымы 50% жартылай биязы жүннің 3000 кг сатуды жоспарлады, бірақ шығымы 48% 3250 кг жүн сатқан. Колхоз жүн сатуда өзінің жоспарын орындады ма және жоспарды асыра орындау салдарынан қандай айырма пайда болды?

Шешім:

3 – есеп. Колхоз мемлекетке шығымы 40 % биязы жүннің 3120 кг сатуды жоспарлады, бірақ шығымы 36 %, 3360 кг жүн сатқан. Колхоз жүн сатуда өзінің жоспарын орындады ма және жоспарды асыра орындау немесе орындамау салдарынан қандай айырма пайда болды?

Шешім:

4 – есеп. Совхозда 45 мың қой бар, олардың 57% биязы, 26 % жартылай биязы және 17 % тұрпайы жүнді. Бір қойдың төменгі сорттарсыз орташа қырқылымы жіңішке биязы – 6,5 кг; жартылай биязы – 5,5 кг; қылшық жүнді - 2,9 кг, таза жүн шығымы кезінде сәйкес – 47, 58 және 78%. Қалыпты бірінші классты биязы меринос жүннің 1 кг сатылым бағасы 100 % таза талшық шығымында – 19 т. 43 тиынды, жартылай биязы кроссбред – 17 т. 27 тиын, және қылшық 17 т. 36 тиынды құрады.

Шаруашылықта өндірілген жүн бағасын есептеу.

Егер штапельдегі жүн оның 1/3 тереңдігінен артық ластанған болса, онда жүн шайыры жеткіліксіз немесе сапасы жоғары емес деп есептеуге болады. Қойларды бонитировкалау кезіңде, күдікті жағдайлар туындаған кезде жүн шайырының мөлшерін штапельді жіп қылып орау жолымен анықтайды. Жүн шайыры қалыпты болған жағдайда, шайыр жіп қылып оралған штапельдің жекелеген талшықтарын жіңішке бір келкі қабатпен жаба отыра, бетіне шығады. Жүн шайыры артық болған жағдайда көбіршектеніп, кейде тамшы ретінде шығады, ал жеткіліксіз болғанда оралған штапельдің бетіне шықпайды, барлық талшықтары айқын көрінеді.

Жүн шайырын екі түрге бөледі: 1) бөлме температурасында қарапайым суда ақ түстен ақшыл қоңыр түске дейін жылдам еритін, біркелкі майлы қою 2) сапасы жаман еруі қиын қатты қалдықтары бар, түсі арасында жасыл-сарғыш болып келетін; оларды жуу процессі көп күш жұмсауды талап етеді және өнімді ұстап қалуға әкеледі.

Сабақта қолданылып отырылған жүн үлгілерін көз мөлшерімен және қолмен ұстап оның құрамындағы шайырдың мөлшерін, оның түсін сапасын анықтандар және жүн шайырының жеткіліксіздігін және артық мөлшерде болуын қандай белгілері бойынша анықтайды және қойларды асыл тұқымдандыру жұмысында маңыздылығы қандай.

Жұмыс үшін жүн үлгілері (түрлі қой тұқымдарының жүні болғандығы дұрыс болады) және миллиметрлік сызғыш қажет.

Өсімдік қоспалары жылдам бөлінетін және бөлінуі қиын болып бөлінеді. Жүн ақаулары деп жүн шикізатының сапасын күрт төмендете отыра жүн талшықтарының технологиялық қасиеттерін төмендететін кемшіліктерді атайды.

Жүн үлгілерінен кемшіліктерін, ақауларын анықтау және олардың қалыптасуының себептерін атау.

1 - тапсырма. Жүн кемшіліктерін және оның туындау себептерін анықтау

2 - тапсырма. Жүннің ақауларын, олардың туындау себептерін, алдын-алу шараларын анықтау және сипаттау.

Жұмыс үшін, түрлі кемшіліктері және ақаулары бар жүн үлгілері қажет (беріктігі әлсіз, көгерген және т.б.).

9.27 - кесте – Жүннің ақауы

Қырқу басталғанға дейін 1-1,5 ай қалғанда оны өткізудің күнтізбелік жоспарын және операциондық-технологиялық картасын құрады.

Күнтізбелік жоспарды құрар алдында, қырқу пунктінің тәуліктік өндіргіштілігін анықтайды, ол қырықтықшылардың санын және олардың күндік өңдеулерінен тұрады.

Ол үшін, жекелеген тапсырмада көрсетілген жұмысты мерзімінде орындауға қажетті машинкаларға қырықтық агрегатын таңдайды.

Қойдың басы 20 мыңнан асатын шаруашылықта екі пункті ұйымдастыруға да болады. Отандық қырқу агрегаттарының күндік өндіргіштілігі 1 қырықтықшыға 66 басты құрайды. Алайда болуы мүмкін өндірістік шығындарға байланысты іс жүзінде олар 1,5-2 есеге аз.

Барлық агрегаттың күндік өңдеулерін анықтау үшін, қырқу агрегаттарының мынадай келесі сипаттамаларын қолдануға болады

(1 сағ. бас): ВСЦ-24/200 – 200, АСТ-36-300, КТО-24 – 200, КТО-48 – 400, ЭСА-12 – 100, ЭСА-12Г – 90.

Қырқу агрегатаның күндік өндіргіштігін анықтап барып, қырқудың күнтізбелік жоспарын құруды бастайды.

Қырқу кезіңде түрлі жас-жыныс ерекшеліктеріне байланысты топтарда өндіргіштілік әр түрлі болады, бір күндік норманы анықтау кезіңде оның қиындықтарының коэффициенттерін қолдану қажет: саулықтар үшін -1,0; қошқарлар үшін – 2,2; сынама-қойлар – 2,0; жөндеу қойлары – 1,8; ісектер – 1,5; 1 жылдан ересек қозылар – 0,7; 1 жылдан ересек тоқтылар – 1,2; ағымдағы жылдың төлдері үшін – 0,5.

Отарлардың қырықтыққа түсу кезегін малдардың құндылықтарын есепке ала отыра бекітеді: қырықтықшылар қырқуға дағдылансын деген мақсатта ең алдымен құндылығы аз бастарды (өткен жылғы ісектерді жемдеуге, бракталған саулықтарды жемдеуге, төменгі класс төлдерін) қырқады, себебі олар басында дағдыланбағандықтан малдың терісін көп кесіп алады, руносын бүлдіріп алады; одан әрі қыста қоздайтын қойларды, себебі қырқу бөгелген жағдайда, жүн шығыны болуы мүмкін; содан кейін – жоғары классты төлдерді және асыл тұқымдыларды сатуға арналған асыл тұқымды тоқтыларды, ісектерді, көктемде қоздайтын саулықтарды. Ең соңғы кезекте еркек қойларды қырқады және егер олар болатын болса оқшауландырылған және карантиндегі қойларды қырқады. Шаруашылықта бір текті емес жүнді қойлар болған жағдайда ең алдымен қылшық жүнділерді, одан әрі аралас, биязылау және биязы жүнділерді қырқады. Соңында оқшауландырылған және карантиндегі қойларды тағы да қырқады. Қырқылатын қойдың басының тәуліктік нормасынан асыру 100 бастан артық болмауы қажет, ал азайтылуы 50 басқа дейін.

Қойларды қырықтыққа дайындау, олардың жүніне жабысқан қоқыстарды және бүлінген учаскелерін қайшымен қырқуға 2-3 жұма қалғанда алып тастау. Жануарлардың күйлілігі орташа семіздіктен төмен болмауы қажет. Қойларды қырқу алдында азықтандырмай 12-14 сағат, ал сусынсыз 10-12 сағат арнайы бөлмеде (қорада) ұстайды. Жүндері дымқыл малдарды қырқуға болмайды. Қойларды қырқудың технологиялық жалпы ықшамсызбасы былайша: қырықтық басталуға 0,5-1 сағат қалғанда, қойларды таңертен торға кіргізеді, одан жығушылар (берушілер) бір-бірден қырықтықшыларға әперіп отырады және қырқып болғаннан кейін қайтадан қабылдайды.

Қырқылған руно қолмен немесе жылжымалы тасымалдаушы арқылы жеке өлшеуге жіберіледі, одан әрі жүннің классын анықтау үшін топқа жіктеуші үстелге және содан кейін бастырмалауға жіберіледі, сосын барып тюкке салынып тігіледі. Қырықтық пунктіне қажетті қызметкерлердің санын анықтау үшін мынадай келесі нормативтерді қолдануға болады.

Қажетті жабдықтардың, материалдардың және арнайы киімдердің есебін мынадай келесі нормативтерге қарап жасайды: қырқуға арналған үстелдерді көлемі 1,5х2,0м тақтайлардан қырықтықшылардың әрбір жұмыс орнына жасайды; жіктеу үстелін торкөзбен осы жұмысты атқаратындардың санына қарай 1,5х2,5м көлемінде, руноларды таситын себеттерге – олардың тасымалдаушылардың санына қарай – бір жіктеушіге бесеуден, үстел үстіндегі таразы – есептеушілердің саны бойынша, қоймалық таразы – қырқу орнында біреу, тюктерді тігуге арналған кендір жіп – 1000 қойға 2-3 кг, тюктерді бастырмалап байлауға арналған сымдар – 1 тюкке 8 метрден, тюктерді таңбалауға арналған бояу – 1000 қойға 1-2 кг-нан, қол қайшы – қырықтықшылардың, қойшылардың және ветеринарлық қызметкерлердің саны бойынша; комбинезондар тек қырықтықшыларға, қойларды беріп тұрушыларға, машиналарды жөндеушілерге беріледі, қалғандарына халаттар; сыпыртқылар – руноларды тасушылардың саны бойынша, трафареты басыртқылауға – 2, ауыз суы бар бактар ішетін ыдысымен 20 адамға біреуден; дәрігерлік аптечка – 12-24 машинкаға біреу, тюктерді тігуге материал – 100кг жүнді басыртқылау үшін 4м.кв.; қырықтық кезіңде қойларды ұстауға торкөз істеуге арналған ауыспалы қалқандар (бір, екі, үш және төрт метрлік) күніне 120 бас үшін 40 дана; өртке қарсы құралдар – суы бар ыдыс, құм салынған жәшік, балталар, шелектер; көрсеткіштер тақтасы.

Қызметкерлердің міндеттері: қырықтықшылар тек қана қойды қырқады; жөндеушілер кескіш жұптарды ауыстырады және машинкаларды реттейді; қайрақшылар – кескіш жұптары қайрайды; беріп тұрушылар қойларды ұстайды, қырықтықшыларға әкеледі және оны дұрыстауға көмектеседі; тасушылар руноны таразыға әкеледі және қырықтықшының қойдың нөмірі жазылған жетоның береді; әрбір руноны өлшеуші есепші оның салмағын журналға жазады; жіктеуші көмекшісімен руноны арнайы үстелге оны жазып, одан ең төменгі сұрыптарды алып тастайды, содан кейін дайындау стандарты бойынша жіктейді, содан кейін оны орайды, көмекшісі руноны осы ассортиментке арналған орынына апарады; бір ассортименттің жинақталуы бойынша жүнді бастырмалайды.

Асылтұқымды фермаларда қойлардың нөмірлерін оқу үшін, жүннің қырқылуын жеке есептеу және оны асылтұқымдылық карточкасына жазу үшін асылтұқымдыларды есептеушілер бөлінеді.

Вет.жұмыскерлер қойшылардың көмегімен малдарды тексереді, өсіп кеткен тұяқтарын кеседі және жараларын өңдейді. Қойшылар осыдан басқа отарды қырықтық пунктіне айдады, аулау загондарын толтырады, қырқылған қойларды шығарады, алдын-ала шомылдыру жұмыстарын жүргізеді, сонымен қатар жүнді шаруашылықтың қоймасына тапсыруда көмектеседі. Қырықтық жұмыстарына бөлмені дайындауға жұмыскерлер, электрлік қырқу агрегатын, бастыртқыны қайта жөндеу жұмыстарын жөндеушілер, қайрақшылар және электр жөндеушілер МЖФ бойынша инженердің басшылық етуімен жүргізеді. Пунктегі механизмдерден жүнді қоймаға таситын көлік құралдарын, қоймалық таразыны, сонымен қатар механикаландырылған шомылдыру ваннасын қарастыру қажет.