«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»

жерде басқа кӛк шӛптер болмағандықтан, қарбыздың кӛгімен қоректенеді. Ол 
ӛсімдікті алғашқы шыққан кезінен бастап жапырақтану кезеңі аяақталғанға 
дейінгі аралықты зақымдайды. Ерте кӛктемде майда кесектер, шӛп-қиқымдар 
арасына, ылғал топырақта жҧмыртқа салады. Жҧмыртқасының тҥсі ақ, майда 
болып келеді. Жетілген личинкалары қарбыздың жапырақтарымен қоректенеді.
Құмырсқа.
Ӛсімдіктерді зиянға ҧшырататын қҧмырсқалардың бірнеше 
тҥрлері бар. Соның ішінде қарбызды кӛбірек зияндандыратыны қоңыр тҧсті, 
қызыл қоңыр мойынды бау қҧмырсқалар. Олар егістік далалық, шабындық 
жерлерде тіршілік етеді. Қарбыз тҧқымы ӛніп шыққанда, оның жапырақ 
алақандарын, тамыр мойындарын қиып, қоректенеді де ӛсімдіктің 
шығымдылығын тӛмендетеді. Қҧмырсқа пайдаланған аналық гҥлдер ӛспей 
солып қалады. 
Кҥрес шаралары. Тҧқым себер алдында әр ҧяға 0,5 кг жылқы қиын салса, 
ол жердегі ӛсімдікке қҧмырсқа жоламайды. Бҧл ертеден келе жатқан халықтық 
әдіс. Қҧмырсқаның індерінің аузына керосин, мҧнай, мазут, тамызу арқылы да 
жоюға болады. Бҧлардан басқа 12 процент гексахлоранды шашып 
пайдаланамыз. Сондай-ақ тҥрлі тамақ қалдықтарын немесе кҧнжара, арпа, 
бидай дәнінің сыртындағы қалдықтарын гексахлоранға бӛріттіріп, борозданың 
қатар аралықтарына шашып тастаса қҧмырсқа уланып тіршілігін жояды. 
Қарбыз шыбындары.
Шыбындар бірнеше тҥрге бӛлінеді. Соның ішінде ҥй 
шыбындарынан кішілеу солғын боз тҥсті, жасылдау келген шыбындар 
қарбыздың зиянкесі. Бҧл шыбындар жабайы шӛппен қоректенеді, ҥйір-ҥйір 
болып ҧшып жҥреді. Олар шілде айының екінші, ҥшінші онкҥндігі мен 
тамыздың бірінші онкҥндігінде қарбыздың жапырақ алақандарына жҧмыртқа 
салып дамиды. Бҧған дейін шалғын шӛпті жерлерде қамыс, мия, шырмауық, 
жантақ, және басқа арамшӛптердің жапырақтарына жҧмыртқа салып, ӛсіп 
жетіледі. Жҧмыртқаларын жабайы ӛсімдіктердің жапырақ алақанының 
астынғы бетіне салады. Ӛйткені олардың жҧмыртқаларының дамуы ҥшін кҥн 
тҧспейтін кӛлеңке керек, ал кҥн тҧсетін ашық жерде аитарлықтай жақсы ӛсе 
алмайды. Қарбыз шыбындары тҥскен жапырақ алақандары бҥрісіп, кӛп 
кешікпей қурап қалады..Бір жаздың ішінде бір шыбын 3-4 рет жҧмыртқа 
салып, ӛсіріп шығарады. Кҥзде пайда болған личинкалар ауа райы салқындап, 
толық дамуға мҥмкіндік болмағансын топырақ ішіне 4-13 см тереңдікке еніп 
келер жылғы кӛктемде толық дамыған қарбыз шыбыны болып шығады. 
Шыртылдақ және қара қоңыздар.
Бҧл – қарбыздың дамып ӛсуіне 
мҧмкіндік бермейтін зиянкестердің бірі. Шыртылдақ қоңыздың тҥсі ашық 
қоңыр, аяғы қысқа, денесі сопақтау, ҧзындығы 7-9 мм мӛлшерінде болады. 
Тіршілік әрекеттерін мамыр айынан бастап тамыз айының аяғына дейін 
жҧргізеді. Мамыр айының басынан маусымның басына дейінгі аралықта 
шыртылдақ қоңыз 8 см тереңдікке дейінгі бос топырақ арасына 150-200-ге 
дейін жҧмыртқа салады. 
Қара қоныздар кҥзде топырақ ішіне еніп, кҥн жылынса топырақ бетіне 
қайта шығып қайта тіршілік етеді. Бҧлар қарбыз жапырақтарымен қоректенеді, 

қарбыз жемісінің ішіне тесіп кіріп ӛнімнің сапасын тӛмендетеді.Сыртқы 
қабығы зиянданған қарбыз пайдалануға жарамайды. 
.Денесі қара қоңыр тҥсті, қанатының ҥстінде майда тҥйір-тҥйір 
тӛмпешіктері бар. Қоңыздың ҧзындығы 7-10мм, ҥстін топырақ басқан кезде 
сҧр тҥсті болып кӛрінеді. Личинкалары кҥңгірт сары тҧсті, басы, кеудесі қара, 
денесінің тӛменгі жағы сары, аяқтарының ҧзындығы 15-18 мм.
Қара қоңыз наурыз, сәуір айларында жабайы арамшӛптермен жҥгері, 
кҧнбағыс, мақтамен қоректенеді. Кҥндіз ӛсімдік қалдықтарының астында 
паналап, тҥнге қарай тіршілік етуге шығады.Ҧрғашы қара қоңыз топырақ 
арасына жҧзден астам жҧмыртқа салады. Мамыр, маусым айларында топырақ 
ішіндегі қарбыз тамырларын қиып сонымен қоректенеді. Қара қоңызбен оның 
личинкалары жетілгенен кейін ӛсімдіктерді кӛбірек зиянға ҧшыратады.Тамыз, 
қыркҧйек айларында топырақ ішіне салған жҧмыртқалары қыс бойы личинка 
сатысына жетіліп ерте кӛктемде тіршілік әрекетіне кіріседі. 
Кҥрес шаралары. Шыртылдақ қоңыз бен қара қоңызды жоюдың бірден 
бір дҧрыс жолы-егістік жерде ауыспалы егістік жҥйесін қолдану. Тың, 
тыңайған жерлерді жыртқанда барлық агротехникалық шараларды дҧрыс 
пайдаланудың пайдасы кӛп. Әсіресе, бидайық, ажырық, кекіре ӛсімдіктері бар 
жерлерді терең зябьке айдау, қара парға жыртып тастау арамшӛптерді жою 
ҧшін культиватор жҥргізу, тырмалау, қарбыз тҧқымын уақытылы себу, 
органикалық, минералдық тыңайтқышты тиімді пайдалана отыру керек. 
Тҧқымды алдын-ала граноза ертіндісімен жуып содан кейін сепкен 
дҧрыс. Бір тонна тҧқымға 1 кг гранозаны пайдалануға болады. Бҧл тек 
шыртылдақ қоңызбен қара қоңызға қарсы жҧргізілетін кҧрес шараларын ғана 
емес, сонымен қатар әртҧрлі ауруларды жою ҥшінде пайдалы.

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: