«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»

2.5
 
Топырақтың ортасының реакциясы - РН
 
Әртҥрлі топырақтарда топырақ отрасының реакциясы (ТОР) да әр тҥрлі 
болады. Бҧған негізінен әсер ететін нәрсе катиондар қҧрамы. Топырақ 
ортасының реакциясы негізінен 3 тҥрге бӛлінеді. 
1. Қышқыл 
2. Бейтарап 
3. Сілтілі 
1. Топырақтың қышқыл ортасы топырақтың сіңіру комплексі негізінен 
сутегі катиондарымен толықтырылған топырақтарда кездеседі. (ОН
-
Н
+
) Бҧл 
негізінен жауын-шашын кӛп аймақтарда, кҥлгін және қызыл топырақтарда 
болады. РН=3-6,5 
2. Топырақтың бейтарап ортасы топырақтың сіңіру ортасы негізінен Са
+
катиондарымен қаныққан топырақтарда кездеседі. Бҧл қара, қоңыр 
топырақтарда болады. РН=(6,5-7,5) 
3.Топырақтың сілтілі ортасы топырақты сіңіру комплексі негізінен Na
+
катиондарымен қаныққан топырақтарда болады.(РН>7,5 кӛп). Мҧндай 
топырақтар елдің оңтҥстік аймақтарында жартылай шӛл, сортаң, сорланған 
жерде кездеседі. 
Топырақ отрасының реакциясы – олардың ерітіндіде бос кҥйінде 
кездескен сутегі иондарының концентрациясымен анықталады. Оны РН деп 
белгілейді. Олардың сан мәні РН=3-10 ӛзгереді. Яғни кҥшті қышқылдық 
ортадан кҥшті сілтілік ортаға дейін кездеседі. Осы РН бойынша топырақ 
ортасының реакциясы тӛмендегі кесте бойынша анықталады. 
1. Ӛте қышқыл топырақ РН=3-4 
2. Қышқыл топырақ РН=4-5 
3. Сәл қышқыл топырақ РН=5-6 
4. Бейтарап қышқыл РН=7 
5. Сәл сілтілі топырақ РН=7-8 
6. Ӛте сілтілі топырақ РН =8-9-дан кӛп. 
Топырақ ортасының реакциясы топырақ қасиетіне, ондағы ӛсетін 
ӛсімдіктер мен ӛмір сҥрген жәндіктер мен микроорганизмдерге, жалпы 
топырақтың қҧнарлығына әсер ететін негізгі бір факторлардың бірі. Топырақта 
ӛсімдік жақсы ӛсу ҥшін ТОР бейтарап болғаны дҧрыс. Ӛте қышқыл немесе 
сілтілі ортада топырақтар микроорганизмдер ҥшін де, ӛсімдіктер ҥшін де 
қолайсыз. Сонымен егістікті тиімді пайдалану ҥшін топырақты қолдан әктеп, 
гипстеп, ТОР шамасын бейтарап қылады. Бҧл топырақ қҧнарлығын арттыру 
жолы. 
Сҧлы мен қара бидай (рожь) РН-тың ӛзгеруіне сезімтал емес, ал қышқыл 
ортаға бидай мен жоңышқа те сезімтал, бҧл ӛсімдіктер РН-6,2-7,5 жақсы ӛседі, 
ал қара бидай РН-5-6 болғанда жақсы ӛседі. Картоп РН <5 және одан тӛмен 
ортада да жақсы ӛседі. 
-қант қызылшасы-7 
-мақта -7,5-8,5 

-сҧлы-5,6 
-бидай-бҧршақ-7-8 
-люпин- 4-5
Сонымен, ӛсімдіктер әр мӛлшерлік ортада ӛседі. Мысалы: бактериялар 
РН-6,5-7, саңырауқҧлақтар - РН=4-ке тен болғанда тіршілік етеді. Мәдени 
ӛсімдіктер бейтерапты, сәл қышқылды немесе сәл сілтілік жағдайда дамиды. 
Шай ӛсімдігі - қышқыл ортада РН-3,8-4,5 жақсы ӛседі. 
Топырақ 
ерітіндісінің қышқылдығына ондағы бос органикалық 
қышқылдар немесе олардың қышқыл тҧздары себеп болады (сірке, қҧмырсқа 
қышқылдары) 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: