Топырақтың су режимі және оны реттеу. Топырақтың су

Топырақ кӛп фазалы және дисперсті жҥйе болғандықтан, оған суды 
сіңіріп және ҧстап тҧру қасиет тән. Қай кезде болмасын, онда белгілі бір 
мӛлшерде және кҥйде су болады. Қҧрғақ топырақты 105
о
С –де кептіріп, 
процентпен анықталған су мӛлшерін ылғалдылық дейді, оның қорын м
3
/га және 
миллиметрмен ӛлшенді. 
Топыраққа су атмосфералық жауын –шашын, ыза, суы, ауа буының 
қоюлану және қолдан беру жолдарымен келеді. Топырақтағы су - ӛсімдіктер 
мен ағзалар тіршілігінің негізі. Ӛсімдіктерді сумен қандыру, тек топыраққа 
сіңген судың кӛлемімен ӛлшенбейді, ол топырақтың су қҧбылымына: су 
сіңірілуіне, ӛткізгіштігіне, су ҧстап қалуына, оны сақтауына және ӛсімдікті дер 
кезінде сумен қаматамасыз етуіне байланысты. Сондықтан 1 климат 
жағдайына, біркелкі жыртылған, беті тегіс танап топырақтарындағы су мӛлшері 
әртҥрлі болуы мҥмкін. Бір дәрежеде ылғалданған топырақтағы тиімді судың 
мӛлшері оның механикалық қҧрамына, қарашірінді мӛлшеріне және басқа 
қасиеттерге байланысты ӛзгереді. Сондықтан топырақтағы судың қҧбылымы 
тек жауын суының мӛлшеріне емес, кӛп жағдайда ондағы су кҥйіне 
байланысты. Ӛсімдіктерге қажет топырақтағы судың мӛлшерін, ондағы су 
қарым-қатынасын және кҥйін білу керек. А.Лебедев, С.Долгов және А.Роденің 
зерттеулерінше су топырақта 3 фазада қатты, сҧйық, бу кҥйінде болады. 
Олардың топырақпен байланысы бірдей емес.
Химиялық байланған су
деп – ион кҥйінде, екіншілік балшықты 
минералдар 
немесе 
металдардың 
сулы 
тотықтары 
қҧрамындағы 
конституциялық суды айтады. Мҧндай сулы топырақта қаздырғанда 150-300
о
С температура керек, сонда ғана топырақтан бӛлініп шығады. Ал минералдар 
қҧрамында кристалдар торындағыны - кристалды су деп атайды. Оны 
топырақты 105-300
о
С температурада қыздырғанда кетіруге болады. Химиялық 
байланған су молекулалық кҥшпен ҧсталатындықтан ӛсімдікке тиімсіз.
Су буы – топырақ бӛлшектері мен тҥйірлері аралығындағы ауа қҧрамына 
кіреді. Әдеттегі топырақ ауасы су буына қаныққан. Сондықтан бҧл ылғал кҥйі 
топырақтың жылы жерінен суық қабатына қарай жылжып барып, қоюланады – 
конденсацияланады, яғни су буға айналады. Бҧл қҧбылыс топырақ беті 
салқындаған кезде байқалады. Мысалы, тҥнде шӛлді аймақтың кҥз маусымында 
қҧмдар бетінде бу қоюланып, кескін бойы жоғарыдан тӛмен жылжиды. Осылай 
конденсацияланған судың ӛсімдіктерге тиімділігі шамалы болса да, пайдасы 
бар. 
Гигроскопиялық ылғал
– топырақтың тым майда тҥйірлері бетінде ауадан 
ҧсталып тҧратын су молекулалары. Топырақтың ондай суды сіңіру қабілетін 
гигроскопиялық дейді. Тҥйірлер беті жҧқа су қабыршағымен оралған және 
молекулалық кҥшпен ҧсталатындықтан ерекше қасиеті бар: тығыздығы жоғары 
(1,7) болғандықтан, ол қатпайды және тҧздарды ерітпейді. Бҧл судың топырақта 
сіңірілуі заттар табиғатына, ауа температурасы мен ылғал мӛлшеріне 
байланысты. Атмосфера су буына қаныққан жағдайда топырақ суды ӛзіне кӛп 
сіңіре алады да, ылғалдану дәрежесі максимальды гигроскопиялыққа жетеді, 
оның мӛлшерін максималды гигроскопиялық дейді. 

Қабыршақты ылғал
– топырақтың дисперсті тҥйірлер бетінде тарту 
кҥшімен қабыршақтанып, ҧсталып тҧратын су ол ӛсімдіктерге тиімсіз. Жалпы 
тиімсіз су мӛлшері 1,5 максималды гигроскопиялыққа тең. Топырақтағы 
мҧндай ылғал мӛлшерінде ӛсімдіктер сола бастайды. Ӛсімдіктер тҧрақты сола 
бастайтын топырақтағы судың мӛлшерін жансыз қор деп атайды, себебі мҧндай 
ылғалды ӛсімдік пайдалана алмайды. Жансыз деңгейден жоғары жиналған 
ылғал қорын ӛнімдік су деп атайды. Оның қоры ауылшарушылық
дақылдарының ӛнімді дамуының негізі. 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: