«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
Топырақтың су сіңіргіштік қасиеті
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
| 2.9 Топырақтың су сіңіргіштік қасиеті
мен қҧбылымы Колоидтердің диффузиялы қабатындағы иондар кӛбінесе алмаспалы реакциялар арқылы топырақ ерітіндісінен ҧсталады. Колоидтер кӛбінесе теріс зарядты болғандықтан, олар негізінен катиондарды сіңіреді. Сіңірілген катиондар коллоидті бӛлшектің сыртында ҥлкен энергиямен берік ҧсталып тҧрады да, тек басқа катиондармен ығыстырылады. Сондықтан топырақтың иондар сіңіруі негізінен катиондардың алмасу процесі болып саналады. Мысалы, қара топырақты ас тҧзының ерітіндісімен араластырсақ, оның натрий катиондары топырақтағы кальций катиондарын ерітіндіден ығыстырып шығарады: [топырақ] 4Са+8NaCl = [топырақ] 8Na + 4СаCl 2 . К.Гедройц және басқа зерттеушілердің тәжірибесіне қарағанда, топырақта катиондар алмасуы эквиваленттік те мӛлшерде ӛтеді: ығыстырылған бір және екі валентті кальций катионы орнына екі және бір валентті натрий сіңіріледі. Топырақтың ерітінді тҧздар катиондарын сіңіріп алмаспалы ерітіндіге катиондар ығыстыруын физика- химиялық ауыспалы сіңіру дейді. Бҧл топырақтың сіңіру қабілетінің басты тҥрі. Оның негізінде біріншіден, физикалық сырт энергия арқылы сіңіру (адсорбция) бар да, екіншіден ӛзара алмаспалы химялық реакциялар жатыр. Сіңірілген катионды басқа катион қайтадан ерітіндіге ығыстыра алады. Сондықтан топырақта сіңірілген катиондарды алмаспалы негіздер дейді. Алмаспалы сіңіру қабілет топырақтың тек тым уақ коллоидті бӛлшектеріне тән. Топырақтың майда, бытыранды катиондар алмастыра алатын бӛлігін топырақтың сіңіргіштік кешені деп атайды және минералдық (шаң, тозаң), органикалық қарашірінді мен химиялық қосындылардан қҧралады. Сондықтан оны кешенді (жинақты) деп атайды. Ал сіңіргіш деп коллоидті бӛлшектердің сыртқы энергиясымен ерітіндіден иондарды сіңіре алатын қабілетін айтады. Топырақтардың сіңіргіштігі әр мӛлшерлі: топырақ неғҧрлым балшықты, қҧмбалшықты және онда қарашіріндісі кӛп болса, соғҧрлым оның сіңіру қабілеті жоғары, ал қарашіріндісі аз қҧм топырақтың сіңіру қабілеті тӛмен болады. Топырақтың сіңіре алатын жалпы катиондар жиынтығын сіңіру сиымы деп атайды. Оның мӛлшерін кальций катионының миллиэквивалеттімен бейнелейді. Алмаспалы сіңірілген негіздерге Ca, Мg, Na, H, K және NH 4, Fe, Al катиондары жатады. Қҧрамында сіңірілген металл катиондары бар топырақтарды негіздерге қанық, ал қҧрамында Н және Al катиондары бар топырақтарды негіздерге тапшы топырақтар деп атайды. Сіңірілген катиондар топырақ қасиеттеріне тікелей әсер етеді. Кальций катионы қара топырақтарда жақсы су, ауа және қорек режимін қалыптастырады, берік тҥйіртпектілік, бейтарап орта (РН-7) жасайды. Сіңіру кешенінде Н катионы басым кҥлгін топырақтар тҥй-іртпексіз болады, оларға нашар су, ауа және қорек режимі мен қышқыл орта реакциясы тән. Ал сіңірілген натрий катионы басым топырақтардың су, ауа және қорек режимі ӛте нашар, олар тҥйіртпексіз болады, сондықтан су тисе соңғысы батпаққа айналады, кепсе тас болып қатады да, ӛңдеуге қарамайды, топырақ ерітіндісінің ортасы ӛте сілтілі болады (РН-8,9). Топырақтың физика – химиялық немесе алмаспалы сіңіру қабілетінің маңызы зор. Сол арқылы топырақтарда ӛсімдіктердің қоректік заттары (элементтер) берік ҧсталады. Екіншіден минералдық тыңайтқыштарды қолдану топырақтың алмаспалы сіңіру қабілетінен басқа механикалық, физикалық, химиялық сіңіру қабілеттерін бӛлген. Механикалық сіңіру қабілеті деп – топырақтың басқа қуысты денелер сияқты, ӛзінен ӛткен лай, қҧм т.б. қатты заттарды ӛткізбей ҧстап қалатындығын айтады. Бҧл қабілет топырақтың механикалық қҧрамына, тҥйіртпектілігіне байланысты. Балшық, қҧм балшық, тҥйіртпекті топырақтардың механикалық сіңіру қабілеті қҧм, қҧмайт топырақтарға қарағанда жоғары болады. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|