«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
| Күздік дақылдар үшін топырақты өңдеу.
Кҥздік дақылдар кҥзде егіледі. Суарылмайтын қҧрғақ аудандарында ең жақсы алғы дақыл – таза пар. Оларға ылғал қоры мен қоректік заттар жинақталып, арамшӛптерден таза болуы ҥшін бҥкіл вегетация кезеңінде ӛңдейді. Таз пар: қара, орта, аралас болып бӛлінеді 1. Қара пар дегеніміз – негізгі ӛңделуі алдыңғы жылғы жаз бен кҥзде жҥргізілетін пар. 2. Ерте кӛктемнен бастап ӛңделетін парды ерте пар деп атайды. 3. Аралас пар – қара пардың бір тҥрі, яғни қар тоқтату және топырақ эрозиясынан сақтану ҥшін парлар ортасына жҥйек-жҥйек етіліп ӛсімдіктер егіледі Аралас пар жерінде - әдетте ҧзын сабақты ӛсімдіктер – жҥгері – сорго – кҥнбағыс пайдаланады. Қара сҥрді ӛңдеуді кҥзде бастайды. Алғы дақылды жинап алғаннан кейін соқалармен сҥдігер жырту жҥргізіледі, кейде сыдыра жырту жҥргізіледі. Кӛктемде танапты тырмалап культивациялайды немесе сыдыра жыртады, сонан соң 12-14см тереңдікке кӛң енгізе отырып аударады. Жазда бірнеше рет культивациялау немесе сыдыра жырту жҥргізіледі. Кҥздік дақылдарды егуге 15-20 кҥн қалғанда 18-20см тереңдікке жыртады немесе ауа райы қҧрғақ болса, терең культивация жҥргізіледі. Ауа райы қҧрғақ аймақтарда таза сҥрдің кӛктемгі – жазғы ӛңдеуін жер жыртудан бастайды, сонан соң жаз бойы қабат аралық және беткі қопсыту жҧмыстарын жҥргізеді. Барлық жҧмыстардан соң булануды азайту ҥшін катоктар кӛмегімен таптау жҧмыстары жҥргізіледі. Суармалы аудандарда кҥзгі дақылдардың алғы дақылдары – бос емес пар, яғни вегетация кезеңінің біраз бӛлігінде мәдени ӛсімдіктер ӛсірілген, ал қалған уақытта ӛңделіп отырылған танап. Мҧндай парларға ерте пісетін дақылдар – ерте пісетін картоп, сҥрлемдік жҥгері және тағы басқа егіледі, оның бір тҥріне жасыл тыңайтқыштар қолданылатын сидераттар егілген сҥр жатады. Кӛбіне сидератты сҥрлерде: люпин – тҥйежоңышқа сероделла ӛсіріледі. Бҧршақ тҧқымдас ӛсімдіктер топыраққа азот жинақтайды. Тамыр жҥйелерінің кӛмегімен жыртылатын қабаттан тӛменде жататын қоректік элементтер және органикалық заттармен топырақ байытылып отырылады. Кҥзде сидератты дақылдар егілетін алқапты аударады, кӛктемде танапты тырмалап культивация жҥргізеді. Сидератты дақылдар ерте кӛктемде егіледі. Гҥлдене бастаған кезде сидераттардың жасыл массасын катоктармен таптайды немесе танапты 2 бағытта дискілеу жҥргізеді, сонан соң егуге 2-3 апта қалғанда аударады. Сонан соң таптап, егер алдында культивация жҥргізіледі. Алғы дақыл бос пар болмаған жағдайда топырақты ӛңдеу жҧмыстарын алғы дақыл ерекшеліктеріне байланысты болады. Тегіс себілетін дақылдарды – дәнді–масақты дақылдарды, бҧршақты, кӛпжылдық шӛптерді жинап алғаннан кейін ылғалдылығы жеткілікті болса жерді аударады, сонан соң 2-3 рет культивациялайды. - Егер топырақ қҧрғақ болса, алдымен сыдыра жырту жҥргізіп сонан соң жыртып және культивациялайды, тырмалап, соңынан таптау жҧмыстарын жҥргізіледі. - Кҥздік бидайды отамалы дақылдардан кейін орналастыру кезінде топырақты ӛңдеуді, алғы дақылды жинап ала салысымен бастайды. Жерді аударып, тырмалау және таптау жҧмыстарын жҥргізеді. Арамшӛптерден таза танаптарда сыдыра жырту жҥргізілсе жеткілікті. - Суармалы аудандарында кҥздік бидайды егуден 7-10 тәулік бҧрын суғару жҥргізіледі. Топырақ ӛңделетін жағдайда танаптарды тегістеп, дән енгізілетін терендікте қопсыту және тырмалау жҥргізіліп кҥздік егіледі Жазғы дақылдар үшін топырақты негізгі өңдеу жүйесі. Жазғы дақылдар егу ҥшін топырақты негізгі немесе сҥдігер ӛңдеу егілетін жылдың алдындағы кҥзде басталады және сыдыра жырту мен сҥдігер жыртудан тҧрады. Егер алғы дақыл жҥйектелмеген сабақты дақылдар болса, онда ӛңдеуді ӛсімдік қалдықтарын жоятын сыдыра жыртудан бастайды. Сыдыра жырту тереңдігі танаптағы арамшӛптер мен ӛсімдік қалдықтарының мӛлшеріне, топырақтың тығыздығына, табиғи-климаттық жағдайларға байланысты болады. Топырақтың беткі қабаты кеуіп кететін аймақтарда, ылғалды аймақтарға қарағанда сыдыра жырту тереңдігі жоғары болады, әйтпесе егілген дақылдардың ӛнуі біртегіс болмайды. Сҥдігер жырту мен тырмалауды арамшӛптер қаулап шыққан кезде жҥргізеді. Жырту кезінде арамшӛптер тамыры терең кесіледі. Суармалы аудандарды сҥдігер жыртудың мақсаты: топырақтың сулану тереңдігін яғни топырақтың су ӛткізгіштігін арттыру. Топырақ кеуіп кеткен болса, жырту алдындағы суарылу жҥргізіледі. Бҧдан соң арамшӛптер қаулап шығып жыртылатын жердің сапасы артады. Кей жағдайда жҥйектік дақылдар егілген танаптарда сумен байыту жерді аударудан бҧрын жҥргізеді. Суарылып болып топырақ пісіп жетілгеннен кейін суару жҥйелерін тегістеп пайда болған арамшӛптерді жою ҥшін тырмалау және культивация жҥргізіледі. Әдетте жҥйектік дақылдар егілген танаптар бос болады және арамшӛптерден таза болады. Сондықтан олардың кейін кҥзде сыдыра жырту жеткілікті. Кӛпжылдық шӛптер егілген танаптарда әдетте арамшӛптер кӛп болады. Мҧндай жерлердегі топырақтарды ӛңдеу кезінде арамшӛптерді жойып, жыртылатын қабат қҧрылымын қопсытып, кӛпжылдық шӛптердің тамырларын жою қажет. Ол ҥшін танаптарды дискілі қҧралдармен ӛңдеп, сонан соң соқамен жыртады. Жазғы дақылдарды егу алдындағы топырақты ӛңдеу. Ондағы мақсат: топырақ ылғалдылығын сақтау, арамшӛптерді жою, мәдени дақылдарды егуге және олардың ӛніп ӛсуіне ынғайлы жағдай тудыру, танапты вегетациялық суаруларға дайындау. Топырақты егу алдындағы ӛңдеуді ерте кӛктемге ылғалды ҧстап тҧру ҥшін тырмалаудан бастайды. Ерте егілетін жаздық дақылдар ҥшін, жерді тырмалағаннан кейін тҧқым себілетін тереңдікте культивацияланып, сонан соң егеді. Кеш егілетін жазғы дақылдар ҥшін топырақ 10см тереңдікте 10-14 о С-қа жылығаннан кейін, кӛктемгі тырмалаудан басқа, арамшӛптерді жою ҥшін 2-3 рет культивация жҥргізеді. Культивациямен қатар тҧқым себу тереңдігіне сай тырмалау жҥргізіледі. Суармалы аудандарда тығыздалған топырақтарды терең қопсыту қажет. Оны чизель культиватормен тырмалаудың алдында немесе одан кейін жҥргізеді. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|