«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
Тҧқым шаруашылығының негіздері.Тҧқымның сапасын анықтап
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
| 5.2 Тҧқым шаруашылығының негіздері.Тҧқымның сапасын анықтап
бағалау. Тұқымның тыныштығы және өсуі. Тҧқым тірі организм сондықтан ондаған тіршілік процесі ҥздіксіз жҥріп тҧрады. Тҧқымның жиналғаннан кейінгі пісіп жетілуі, ҥзіліссіз тыныс алуы, ылғалдылығымен сақтау кезіндегі химиялық қҧрамындағы ӛзгерістер қандай тҧқымға болсада тән қҧбылыстар. Пісіп жетілген тҧқым ӛз қҧрамындағы қҧрғақ заттарды тыныс алу ҥшін пайдаланып,қоршаған ортаға кӛмір қышқыл газын су және жылу бӛліп шығарады.Тҧқымның тыныс алу қарқыны сақталу жағдайының қолайлығына тікелей байланысты болады . Жарақаттанбаған, жақсы сақталған тҧқымның тыныс алуы бір қалыпты болса, ылғалдылығы (15% жоғары) кӛтерілген жағдайда тыныс алуы жиілейді, себебі бос судың кӛбеюі дәндегі биохимиялық процесті тездетеді.Сондықтан тҧқымның 14-16% ылғалдылығы мен қауіпті- аумалы ылғалдылық деп атайды. Тҧқымды қоршаған ортаның ылғалдылығымен температураның артуы тҧқымның тыныс алуын кҥшейтіп қана қоймай, олардың ӛздігінен қызуына микро организмдер- дің кӛбеюіне жағдай туғызады. Мҧндай тҧқым одан әрі қыза тҥссе, кӛгеріп қҧндылығын жояды. Екпе дақылдардың ішінде тыныс алуы жағынан кҥштілерге-майлы дақылдар,ал әлсіздеріне,бҧршақ тҧқымдастары жаталды.Ӛнім жинағаннан кейін қырманда не қоймада сақтау кезінде тҧқымның 2 –ші рет ылғалдануы олардың тыныс алу процесін кҥшейтеді. Сондықтан бидай ҥшін ылғалдылық 14%, кҥнбағыс-10%,бҧршақ- тҧқымдастар- 16%, шӛп ылғалдылығы-15,5% аспауы керек. Тҧқымдағы биохимиялық қҧбылыстар егін орылғаннан кейін де жалғасып жҥре береді. Тҧқымның қҧрамындағы жай органикалық заттар-кӛмірсулар, кҥрделі органикалық заттарға крахмал және майларға айналады.Белоктың синтезі аяқталып,ферменттердің белсенділігімен дән қабығының ӛткізгіштігі тӛмендейді. Ал жетілу кезеңінің ҧзақтығы ӛсімдіктің тҥрімен сортына, сақтау мен жинау жағдайына байланысты болады. Жҥгері және тҥйе жоңышқа тҧқымдарының бҧл кезеңі қысқа бірнеше кҥнге слозылса, бида – арпа – тары – кҥнбағыс – мақта тҧқымдарында 30-40, оданда кӛп кҥнге созылады. Пісу және жинау кезеңдері қолайсыз – «жауынды» - болса, бҧл кӛрсеткіш ҧзарып, қолайлы (қҧрғақ жылы) болса қысқарып отырады. Тұқымның көктеуі – кҥрделі қҧбылыс, дәнек ӛз қҧрамындағы қортектік заттарды пайдаланып, автотрофтық қоректенудің арқасында жас ӛркенге айналады. Тҧқымның кӛктеуіне ылғал, жылу, ауа және жарық керек. И.Строна жас ӛсімдіктің тҧқымнан пайда болуы процесін 5 кезеңге бӛлді. 1.Су сіңіру кезеңі - қҧрғақ тҧқым суды ӛзінің ылғалдылығына қарай сіңіреді . Бірақ сыртқы кӛрінісіне және ішкі биохимиялық процесінде ешқандай ӛзгеріс байқалмайды. Бҧл фазада тҧқым суды ӛте ҥлкен қысыммен кей жағдайда ылғалдылығы 70%-тен жоғары сорып алуы мҥмкін. Бҧл кезеңнің ҧзақтығы ылғалдану дәрежесіне байланысты болды. 2.Тұқымның бөрту кезеңі - дәнде артық бос су пайда болған кезде басталады. Бҧл кезде тҧқымның тыныс алуы жылдамдап, ферменттерінің белсенділігі артып су қосылған кезде жҥретін қҧбылысты кҥшейтеді. Қоректік заттарды сіңіруі молайып, тҥп тамырша клеткаларының бӛлінуі басталған кезде аяқталады. 3.Тұқым түп тамырының өсу кезеңі - тамыршалар клеткаларының бӛлінуі басталғаннан кейін оларда,ӛсіруді реттеуші заттармен витаминдер жиналып,сабақ ӛсуіне әзірлік,алғаш сабақ пайда бола бастаған кезде аяқталады. 4.Сабақтың өсу кезеңі - сабақтың пайда болуынан басталады. Тамыршаның, әсіресе сабақтың ӛсуі тездей тҥседі. Дәнді дақылдарда бҧл кезең клеоптиленің сабақты қорғаған қабатының пайда болуы мен анықталады. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|