«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»
жүктеу/скачать 3,34 Mb. Pdf көрінісі
|
toleubaev-koldanbaly-biologia
| Топырақты өңдеу.
Қазақстанның Оңтҥстік облыстарында арпа ҥшін кҥзде топырақты 10-12 см тереңдікке КПШ-5, КПШ-9, КПШ-11 жазықтабан сыдыра тілгіштермен ӛңдейді. Ал солтҥстік облыстарда арпа ауыспалы егісте таза сҥрі жерден кейін ҥшінші немесе тӛртінші дақыл болып орналастыратындықтан кҥзде топырақты ӛңдеу аталған қҧралдармен 10-14 см тереңдікте ӛңдейді. Егер танап арамшӛптермен ластанған болса, онда жерді ПН-4-35, ПН-8-35 соқалармен 25-27 см тереңдікке жыртады. Тҧқымды себер алдында топырақты 5-6 см тереңдікке қопсытады. Зиянкестерден қорғану мақсатында тҧқымды себуден 2-4 кҥн бҧрын 75%- дық нитанакс немесе 50%-дық Фундазол, Фенолам супер 70% препараттарымен дәрілейді. Ол ҥшін ПС-10, ПСШ-3, АПЗ-10 дәрілегіш машиналары пайдаланылады. Себу мерзімі . Климат жағдайларына байланысты әр тҥрлі. Орманды – далалы аймақта 23-30 мамыр аралығы ең қолайлы себу мерзімі болып есептелсе, қҧрғақшылықты-далалық аймақта 27-30 мамыр мен 2-5 маусым аралығында, Орталық Қазақстанда 10-20 сәуірден -10 мамырға дейін, таулы аймақтарда 10-20 мамыр, Оңтҥстік, оңтҥстік-шығыс аймақтарда 20 наурыз-10 сәуір аралығында себу ең қолайлы мерзім болып саналады. Себу нормасы. Еліміздің солтҥстік, орталық, батыс облыстардың орманды далалы аймақтарында әр гектарға 3,0-3,8 млн.дән болса, қуаңшылықты-далалық аймақтарда 2,0-3,0 млн. дән, Шығыс Қазақстанда-2,5- 3,5 млн.дән, оңтҥстік, оңтҥстік-шығыс аймақтарда-әр гектарға себілетін тҧқым мӛлшері 3,5-4,0 млн. дән.Тҧқым себу тереңдігі 6-7 см. Арпа дақылының ҥлесіне Қазақстандағы барлық дәнді дақылдар егіс кӛлемінің 20%-ы тиеді. Қазақстанның оңтҥстік – шығысындағы ылғалы жеткіліксіз тәлімі жерлерде ӛндіріске енгізілген ауыспалы егісте жаздық арпа сҥрі жерден кейін екінші, ҥшінші дақыл ретінде себіліп жҥр, арпаны сҥрі жерден кейін тӛртінші дақыл есебінде еккен жағдайда оның алғы дақылы етіп сҧлы себу қолданылуда.. Фитосанитарлық маңызы кҥшті бҧл дақыл ӛзінен кейінгі арпа егістігінің тамыр шірігімен аса кӛп зақымданбауына қуаңшылық егіншілікте айтарлықтай ықпал етеді. Механикалық қҧрамы жеңіл, эрозияға қауіпті жерлерде игерілетін топырақ қорғау ауыспалы егісінде арпа кӛп жылдық шӛптердің, кӛбінесе еркекшӛптің қыртысы мен аударма қыртысына және сҥрі жерден кейін екінші дақыл ретінде егіледі. Жаздық арпа – топырақ қҧнарлылығына біршама талапшыл дақыл және қажетті қоректік заттарды қысқа мерзім ішінде сіңіре алатын қасиетімен ерекшеленеді. Сол себепті де тамыр жҥйесінің ӛсуі мен тармақтануы және ӛсімдіктерінің тҥптену қарқыны жағынан ол жаздық дәнді дақылдардың ішінде бірінші орында. Қазақ егіншілік ғылыми-зерттеу институтының деректері бойынша, жаздық арпа тыңайтқыштарға қайтарымды дақыл ретінде, бір тонна астық пен тиесілі сабанын тҥзу ҥшін топырақтан орташа есеппен 28 кг азот, 11 кг фосфор және 24 кг калийді сіңіреді. Дегенмен тҥрлі табиғи-климат жағдайларында пайдаланылатын тыңайтқыштардың тиімділігі олардың тҥрлеріне, қолдану мерзімі мен тәсіліне, жергілікті жердің ауа райы ерекшеліктеріне, алғы дақыл мен топырақ қҧнарлығына байланысты әрқалай ӛзгеруі мҥмкін. Тамыр және аңыздық қалдықтардың мӛлшері, микроорганизмдердің белсенділігін арттырып, топырақтың физикалық және химиялық қасиеттерін жақсарту арқылы топырақ шіріндісіне жанама ықпал етеді. Органикалық тыңайтқыштарға қарағанда минералды тыңайтқыштар шірінді қҧрамындағы фульво қышқылдарының мӛлшерін кӛбейтеді,. Минералды тыңайтқыштар жер қыртысындағы органикалық заттардың тікелей кӛзі болмағанымен, топырақ ертіндісінің қолайсыз жағдайында шіріндінің минералдану процесінің бағыты мен қарқынын ӛзгертеді. Тыңайтқыштардың жоғары мӛлшерін қолданғанда топырақтағы энергетикалық материал мен қоректік элементтердің қалыпты ара қатынасы бҧзылып, шіріндінің ыдырау процесі тездетіледі де, тиімді қолданылған минералды тыңайтқыштардың, шірінді мӛлшерін бір деңгейде сақтауға, тіпті кейде кӛтеруге мҥмкіндік туғызатындығын аңғартады. Топырақ шіріндісінің тҥзілу процесінде ӛсімдіктердің аңыздық қалдықтарын шірітудегі бактериялардың, саңырауқҧлақтар мен балдырлардың белсенділігін арттыруда азоттың алатын орны ерекше. Ал осы элементтің жетімсіздігінен органикалық заттардың минералдануы баяуласа, азотпен салыстырғанда фосфор тыңайтқыштары шіріндінің сапалық қҧрамын жақсартуда ӛте қолайлы әсер етеді. Тыңайтқыштар қолданудың ғылыми негізделген жҥйесін жетілдіру барысында азотты қорек ілімін оңтайландыру мәселесі ерекше орын алады. Топырақтың ылғалдылығы мен температурасына байланысты азот басқа қоректік элементтерге қарағанда ӛзінің тез ерігіштік әрі ӛзгергіштік қасиеттерімен айрықшаланады. Топырақтағы азот айналымы оның сан алуан минералды қоспалар тҥрінде кездесіп, ӛсімдіктердің қоректену жағдайларын, тыңайтқыштар тиімділігін және ӛнім мӛлшері мен сапасын анықтайтындығын дәлелдейді. Соған қарамастан ешқандай негізсіз, есеп-қисапсыз қолданылған тыңайтқыштардың бҧл тҥрі топырақтың биологиялық қасиеттеріне кері әсер етіп, экологиялық және гигиеналық дағдарыстың кҥйзеліске ҧшырауына себепші болуда. Топырақтағы фосфор қорегін оңтайландыру сіңірілетін тыңайтқыш тҥрлеріне, ертіндіде болатын қосылу және айналу процестерінің бағытына тікелей тәуелді. Жер қыртысындағы фосфордың табиғи қоры, кескіндер бойынша бӛлінуі оның топырақ тҥзуші жыныстардағы мӛлшерімен анықталады. Мәселен, сҧр топырақтан басталып қара топыраққа дейін, яғни шіріндінің мӛлшері мен қалыңдық қабаты ҧлғайған сайын ондағы жалпы фосфордың шамасы да ӛсе тҥседі. Бірақ аталған кӛрсеткіштің сандық мәні топырақтың генетикалық ерекшеліктеріне, оның механикалық, минералдық және химиялық қҧрамына сәйкес айтарлықтай мағынада ауытқып отырады. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|