Орынбай Бертағыұлы

Сүйінбай Аронұлының айтыстары, олардың тақырыптық-идеялық мазмұны туралы баяндаңыз

жүктеу/скачать 157,63 Kb. бет 17/23 Дата 27.12.2022 өлшемі 157,63 Kb. #164682

73. Сүйінбай Аронұлының айтыстары, олардың тақырыптық-идеялық мазмұны туралы баяндаңыз. Ұлы ақын Жам­был­дың даңқ­ты ұс­та­зы Сүйін­бай Аро­нұлы – қа­зақ хал­қы­ның ХІХ ға­сыр­да өмір сүр­ген ең әйгі­лі өнер­па­зы, та­би­ғи зор та­лант иесі, ақ­па ақын­дық өнер­дің тең­де­сі жоқ үз­дік майт­ал­ман ше­бе­рі. Оның тау суын­дай та­за, таң­ғы шық­тай мөл­дір озық поэзиясы біз­дің ұлт­тық көр­кем әде­биеті­міз­дің ал­тын қо­ры­ на қо­сыл­ған әлеу­мет­тік мә­ні үл­кен өте құн­ды, бір туар, әлем­де аса си­рек кез­де­се­тін шы­найы шы­мыр жа­сал­ған шы­ғар­ма­лар­дың қа­та­ры­на жа­та­ды. Бұ­қа­ра­шыл, ха­лық­тық ақын Сүйін­бай­дың айт­ыс­та­ры мен өлең, тол­ғаула­рын жи­нау, жа­риялау ісі тек жиыр­ма­сын­шы ға­сыр­дың бас ке­зін­де ға­на шын­дап қол­ға алын­ды. Сол тұс­та­ғы ке­ңес­тік ке­зең уа­ғын­да 1920 жы­лы Түр­кіс­тан ав­то­но­миялық рес­ пуб­ли­ка­сы Ха­лық ағар­ту ко­мис­са­ри­аты жа­ны­нан құ­рыл­ған Қыр­ ғыз (қа­зақ) ғы­лы­ми ко­мис­сиясы Сыр­да­рия, Же­ті­су об­лыс­та­ры­ нан ауыз әде­биеті үл­гі­ле­рін жи­науға шы­ға­ды. Осы са­пар­да экс­ пе­ди­ция мү­ше­сі эт­ног­раф, фоль­кло­рист-ға­лым Әбу­бә­кір Ди­ваев (1856-1932 жж., ұл­ты баш­құрт, Орын­бор қа­ла­сын­да­ғы Неп­люев ка­дет кор­пу­сын бі­тір­ген, жо­ға­ры бі­лім­ді аза­мат) Сүйін­бай­дың өлең, тол­ғаула­ры мен айт­ыс­та­рын жа­зып ала­ды [2, 25]. Со­ңы­ра, 1929 жы­лы, бі­рін­ші рет «Жа­ңа әде­биет» жур­на­лы­ның №6 са­нын­ да ақын­ның «Апыр­мау, мы­нау жат­қан Са­ры­бай ма?» де­ген өле­ңі ба­сы­ла­ды. Осы­дан кейін-ақ Сүйін­бай шы­ғар­ма­ла­рын жи­нау, жа­ риялау ісі кең қа­нат жаяды. Ақын шы­ғар­ма­ла­ры әр кез­де шық­қан жо­ға­ры оқу орын­да­ры мен ор­та мек­теп­тер­ге ар­нал­ған хрес­то­ма­ тиялық оқу­лық­тар­ға ен­гі­зі­ліп, жұрт­шы­лық­қа ке­ңі­нен та­ныс­ты­ ры­ла бас­тайды. Мә­се­лен, жа­ңа­шыл ақын Сә­кен Сей­фул­лин 1931 жы­лы өзі құ­рас­тыр­ған «Қа­зақ­тың ес­кі әде­биет нұс­қа­ла­ры» ат­ты жи­нақ­қа «Ша­пы­раш­ты Сүйін­бай ақын­ның қар­тай­ған ша­ғын­да айт­қа­ны» де­ген өлең­ді ен­гі­зе­ді [3, 117-118]. Іле-ша­ла, 1935 жы­ лы Ілияс Жан­сү­гі­ров пен Фа­ти­ма Ға­би­то­ва­ның құ­рас­ты­руымен ақын­ның ел ішін­де сақ­тал­ған шы­ғар­ма­ла­ры тұң­ғыш рет өз ал­ды­ на «Сүйін­бай ақын» де­ген ат­пен же­ке жи­нақ бо­лып жа­рық көр­ ді [4]. Бұ­дан соң С. Мұ­қа­нов пен Қ. Бек­хо­жин 1939, 1940, 1941 жә­не 1944 жыл­да­ры ор­та мек­теп­тің 8-кла­сы­на ар­нал­ған хрес­то­ ма­тияла­ры­на Сүйін­бай­дың бір топ өлең­де­рін ен­гіз­ген. Хрес­то­ма­ тияның «Сүйін­бай ақын» бө­лі­мін­де «Сүйін­бай мен Те­зек тө­ре», «Сүйін­бай­дың Те­зек­тің өл­ген ба­ла­сы­на кө­ңіл айт­қа­ны», «Кә­рі­лік ту­ра­лы» де­ген өлең­дер бар [5, 147 – 156; 293 – 300; 293 – 300; 267-274]. Ха­лық ақын­да­ры­ның шы­ғар­ма­шы­лы­ғын жи­нап, жа­риялау, әсі­ре­се, Қа­зақ ССР Ғы­лым ака­де­миясы құ­рыл­ған­нан кейін (1946 ж.) ар­найы ғы­лы­ми жол­ға қой­ыл­ды. Ар­наулы экс­пе­ди­циялар, же­ке адам­дар жа­зып ал­ған Сүйін­бай ақын­ның өлең, тол­ғау, айт­ыс­та­ры бұл күн­де­рі Қа­зақ­стан Рес­пуб­ли­ка­сы мен Қыр­ғыз Рес­пуб­ли­ка­сы­ ның Ғы­лым ака­де­мияла­ры­ның қол­жаз­ба қор­ла­рын­да аса мұ­қият сақ­тау­лы тұр. Осы рет­те ақын­ның әде­би мұ­ра­сын көп жи­на­ған эт­ног­раф, фоль­кло­рист-ға­лым Ә. Ди­ваев пен жа­зу­шы С. Бе­га­ лин­нің, сол кез­де­гі ака­де­мия қыз­мет­ке­рі Б. Жа­қып­баев­тың жә­не қыр­ғыз фоль­кло­рис­те­рі Ш. Уме­та­лиев пен Э. Му­кан­бе­тов­тың ма­ те­ри­ал­да­рын бө­ліп атау­ға бо­ла­ды [6]. Со­ны­мен қа­тар, Сүйін­бай­ дың атақ­ты айт­ыс­та­ры мен өлең, жыр­ла­ры Жам­был Жа­баев­тың ме­мо­ри­ал-му­зейі­нің әде­би қо­рын­да да бар [7]. Ха­лық ақын­да­ры­ның шы­ғар­ма­ла­рын топ­тап, жи­нақ етіп шы­ ға­ру­да Қа­зақ ССР Ғы­лым ака­де­миясы көп­те­ген ма­ңыз­ды жұ­мыс­ тар тын­дыр­ды. Сол игі­лік­ті іс­тер­дің бір бө­лі­гі «Ақын жыр­ла­ры» , «ХҮІІІ – ХІХ ға­сыр­лар­да­ғы қа­зақ ақын­да­ры­ның шы­ғар­ ма­ла­ры» жә­не «Үш ға­сыр жыр­лайды» ], «Бес ға­сыр жыр­лайды» [11, 312-321], «Же­ті ға­сыр жыр­лайды» , «Он ға­сыр жыр­лайды» [13] ат­ты жи­нақ­тар­да Сүйін­бай шы­ ғар­ма­ла­ры­на да кең орын бе­ріл­ген. Үш том­дық «Айт­ыс­тың» І то­ мын­да жә­не «Қа­зақ ха­лық әде­биеті» (көп том­дық) [15, 293-300] де­ген кі­тап­тар­да «Сүйін­бай мен Те­зек тө­ре­нің айтысы» қайта жа­риялан­ған. Ал, 1975 жы­лы «Жа­зу­шы» бас­па­сы­нан 1935 жыл­ғы жи­нақ­ тан кейін, ара­да қы­рық жыл өт­кен соң, ұлы ақын­ның шө­бе­ре­сі фоль­кло­рист-ға­лым Сұл­тан­ға­ли Са­дыр­баев пен жур­на­лист Ес­ бер­ген Ес­таев құ­рас­тыр­ған Сүйін­бай өлең­де­рі­нің таң­да­ма­лы жи­ на­ғы «Ақиық» де­ген ат­пен жа­рық­қа шық­ты. Ол ал­дың­ғы «Сүйін­ бай ақын» жи­на­ғы­на қа­ра­ған­да өзі­нің құ­ры­лы­сын­да­ғы са­па­лы айыр­ма­шы­лық­та­ры­мен көз­ге түс­ті. Се­бе­бі, «Ақиық» жи­на­ғы­на Сүйін­бай ақын­ның таң­дау­лы шы­ғар­ма­ла­ры­мен қа­тар, көп­те­ген өлең, тол­ғаула­ры, айт­ыс­та­ры тың­нан қо­сыл­ған еді.  жүктеу/скачать 157,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу: