Нәруыз немесе ақуыз— молекулалары өте күрделі болатын аминқышқылдарынан құралған органикалық зат; тірі организмдерге тән азотты күрделі органикалық қосылыс. Аминқышқылдары қалдықтарынан құралған жоғары молекуларлық органикалық түзілістер. Нәруыз организмдер тіршілігінде олардың құрылысы дамуы мен зат алмасуына қатысуы арқылы әртүрлі және өте маңызды қызмет атқарады.
Альбуминдер- бейтарап тұздармен толық қанақтырған кезде тұмбаға шөгеді.Қан плазмасында, сүтте,ағза клеткаларында,биологиялық сұйық заттарда,тауық жұмыртқасында,т.б. кездеседі .
Глобулиндер- бейтарап тұздармен жартылай қанықтырған кезде тұмбаға шөгеді.Глобулин-сәл қышқылдау белоктардаға немесе бейтарап белоктарға жатады.
Протаминдер-ең шағын молекулалы белоктар м.м-4000-12000 шамасындай,күшті негіздік қасиеті бар,құрамында аргинин қалдығы көп,гистондар сияқты ДНҚ-мен байланысты.
Күрделі нәруыздар
Нукеопротеидтер- нуклин қышқылы бар белоктар кешені,яғни оның құрамы жай белоктар мен нуклеин қышқылдарының қалдығынан тұрады.Молекулалық массалары үлкен болып келеді.
Фосфопротеидтер- жай белоктар мен фосфор қышқылы қалдықтарынан тұрады.ол полипептидтік тізбектегі серинге, не треонинге жалғасады.
Гликопротеидтер- құрамында қанттар бар күрделі белоктар.Жануарлардың,адамның,микроорганизмдедің барық ұлпаларында көп кездеседі.
Нәруыздардын катализдік қызметі, яғни ферменттер (акуыздардын ең үлкен тобы). Анықталған биологиялық катализаторлардын барлығы дерлік ферменттер болып табылады. 1978 жылдан бері 2000 жуық ферменттер бөлініп алынған. Нәруыздардың мұндай қызметі басқа полимерлік молекулаларга тән емес.
Тасымалдаушы нәруыздар (қанның гемоглобині, қан сарысуыныңақуыздары) табиғаты нәруыздық заттар. Жасуша мембранасының құрамына жасушадан сыртқы және ішкі ортаға кейбір заттар мен иондарды таңдамалы және белсенді тасымалдауды қамтамасыз ететін ерекше нәруыздар кіреді.
Тасымалдаушы нәруыздар (қанның гемоглобині, қан сарысуыныңақуыздары) табиғаты нәруыздық заттар. Жасуша мембранасының құрамына жасушадан сыртқы және ішкі ортаға кейбір заттар мен иондарды таңдамалы және белсенді тасымалдауды қамтамасыз ететін ерекше нәруыздар кіреді.
Нәруыздардын гормондық қызметі. Ағзада әртүрлі механизмдердін көмегімен заттар алмасуы реттеліп отырады. Ішкі секреция бездерінен бөлінетін гормондар заттар алмасуының реттелуін жүзеге асырып отырады.Гормондардың бірқатары (инсулин, гипофиздің гормондары, вазопрессин,окситоцин
Нәруыздардын гормондық қызметі. Ағзада әртүрлі механизмдердін көмегімен заттар алмасуы реттеліп отырады. Ішкі секреция бездерінен бөлінетін гормондар заттар алмасуының реттелуін жүзеге асырып отырады.Гормондардың бірқатары (инсулин, гипофиздің гормондары, вазопрессин,окситоцин
Құрылымдық ақуыздар-кешенді түрде липидтермен бірге жасуша мен жасуша мембранасының құрылымдық негізі болып табылады
Құрылымдық ақуыздар-кешенді түрде липидтермен бірге жасуша мен жасуша мембранасының құрылымдық негізі болып табылады
Нәруыз-рецепторлар – мембранаға тізілген нәруыз молекулалары, белгілі бір химиялық затпен әрекеттесе отырып, өзінің құрылымын өзгертуге қабілетті.
Нәруыз-рецепторлар – мембранаға тізілген нәруыз молекулалары, белгілі бір химиялық затпен әрекеттесе отырып, өзінің құрылымын өзгертуге қабілетті.
Қорғаныштық қызметі.
Қорғаныштық қызметі.
Организмге зиянды нәруыздар(токсиндер) енетін болса, оған қарсы тұратын ерекше нәруыздар –антиденелер түзіледі. Антиденелер бөгде денелермен күресіп, денені зарарсыздандырады. Фибрин,қанды тоқтатуға қабілетті.
аминқышқылдар
Амин қышқылдары дегеніміз әржеке- түрлі ақуыз молекулаларын түзетін мономерлі жеке заттар. Амин қышқылдары органикалық қышқылдар, яғни маңызды табиғи қосылыстар түрлерінің бірі болып табылады. Амин түссіз қатты заттар болып келеді.Көпшілігі суда жақсы ериді.
Сонымен, нәруыз молекулалары өте күрделі болатын аминқышқылдарынан құралған органикалық зат; тірі организмдерге тән азотты күрделі органикалық қосылыс. Аминқышқылдары қалдықтарынан құралған жоғары Молекуларлық органикалық түзілістер. нәруыз организмдер тіршілігінде олардың құрылысы дамуы мен зат қатысуы арқылы әртүрлі және өте маңызды қызмет атқарады. нәруызды зат құрамында міндетті түрде азоты бар күрделі органикалық қосылыс.Нәруыз тірі организмнің негізін құрай онсыз өмір жоқ. Карл Маркстің пікір бойынша: «Тіршілік - нәруыз заттарының өмір суру формасы».. Нәруыздар органикалық заттар дамуының ең жоғарғы сатысы және жер бетіндегі тіршіліктің негізі, организмнің тірек жүйесі, бұлшықет, жамылғы ұлпалары ақуыздардан құралған. Олар организмде әртүрлі маңызды қызмет атқарады: химиялық реакцияларды жүргізеді, дене мушелерінің қызметтерін өзара үйлестіреді, аурулармен күреседі, т.б
