«Орман мелиорациясы» пәні №1-2 тәжірибелік сабақтар Орман мелиорациясы туралы түсінік Орман мелиоративтік екпе
жүктеу/скачать 0,61 Mb.
|
orman melioratsiyas praktikal k sabaktar (1) (1)
| «Орман мелиорациясы» пәні
№30-32 тәжірибелік сабақтар Топырақ эрозиясымен күресудің қазіргі кездегі әдістері мен тәсілдері Қазіргі кезде топырақ эрозиясымен күресу және олардан алдын-ала сақтандыру бір-бірімен өзара байланысқан және келесі шаралар арқылы жүргізіледі: Ұймдастырушылық-шаруашылық, агротехникалық, орман мелиоративтік және гидротехникалық. Ұймдастырушылық -шаруашылық, шаралар Топырақты су және жел эрозиясынан қорғайтын шараларды дұрыс қолдану негізі болып табылады. Бұл шаралар жер пайдалану аумақтарында болатын процестерің физикалык. және биологиялық заңдылыңтарын ескерге отырып, жарамды жерлерді пайдалану бойынша әкономикалық тиімді шешімдерді беруі қажет. Ауылшаруашылык. жерлер мен ауыспалы егістерді орналастырудың физикалык. негізі ретінде А.С. Козьменко (1963) жер аумақтарын су жинауы бойынша 3-ға бөлуді ұсынды: - су айрық маңындағы - 2-3° -ка дейінгіеңістікті, шайылмаған және өлсіз шайылған топырақтары бар, негізгі ауыспалы егістерді орналастыру үшін; - жүйе маңындағыв - еңістігі 8-10°-ңа дейін, орташа және қатты шайылған топырақтары бар, топырақ қорғайтын ауыспалы егістері орналастыру үшін; - гидрографиялық жүйе - еңістігі 8-10°-тан астам, шайылған жағалауларда орман өсіру,өзен аңғары мен құрғақ өзектерде егіс ретінде немесе шабындың түрінде пайдалану үшін. Жер пайдалану ңүрылымын төмендегі ауылшаруашылық жерлердің 3 негізгі топтарының сипаттамасы толық бейнелейді: I. Жер өндеуде қаркынды пайдаланылатын және жыл сайын өнделетін жерлер. II. Өндеу мүмкіндігі шектелген жерлер. III. Ауыл шаруашылык. пайдалану үшін жарамсыз жерлер. Әрбір топ ары қарай топшаларға бөлінеді. Қарқынды пайдаланатын жерлер (бірінші топ) 4 топшаға бөлінеді. 1. Еңістігі 1,5°-ңа дейінгі су айрықта орналасқан жерлер. Олар су және эрозиясына ұшырамаған. Бұл жерлерде кез келген танаптык. ауыспалы егістер орналастырады. Эрозияға қарсы агротехникалың шаралар мен егіс қорғайтын орман жолақтарын өсіру егістердің микроклиматын жақсарту және топырақты жел эрозиясынан сақтандыру максатында ңолданылады. Өлсіз эрозияға ұшыраған 1,5-дан 3°-қа дейінгі еңістікті беткейлердің су айрың маңындығы жерлері. Эрозияға қарсы күрделірек агротехникалың шаралар жүргізуді және топырақтарды су эрозиясын қорғау мақсатында су реттейтін жолақтарды өсіруді қажет етеді. Орташа эрозияға үшыраған жер бетінің еңістігі 3-дан 5° - қа дейінгі жерлер. Оларда эрозияға қарсы агротехникалык, шаралардың толың жүйесін қолдану керек. Бұл шараларға кеп жылдың шөптесін өсімдіктерді өсіретін эрозияға қарсы ауыспалы егістер, беткейлерде көлденең орналасқан ауыспалы егіс танаптарын жолаңтап орналастыру, Топырақтың су эрозиясына қарсы су реттейтін орман жолақтарын өсіру. 4. Егіс танаптары аумақтарының 5-7° аралығындағы еңістерде қатты эрозияға үшырған, жылғалар және су қазындыларымен тілімделген жерлер. Танаптар үзын жағымен беткейге көлденең орналасуы тиіс. Ауылшаруашылық дақылдарын беткейде жолаңтап орналастыру, көп жылдық өсімдіктері бар ауыспалы егістерді, эрозияға қарсы толың агротехникалык, шараларды ңолдану, су реттейтін орман жолақтарын өсіру қажет. Өндеу мүмкіндігі шектелген II топтағы жерлер бір топшадан тұрады. Олар күшті жел және су эрозиясына ушырап, 7-12° еңіс жерлерде орналасады. Бұл жерлерде бір МШЛДЫқ егіс дақылдарын түрақты өсіру жарамайды. Оларда Ш»птесін өсімдіктері бар ауыспалы егістік ңолданылады. Топыряқтың су эрозиясын әлсірету үшін су реттейтін және Нүргақ арналар маңындағы орман жолақтары өсіріледі. Үшінші топтағы жерлер 4 топшаға бөлінеді. 1. 12-18°-тың беткейлерде орналаскдн жерлер. Олар ТОПЫрақ қорғайтын ауыспалы егістер ретінде қолдануға Ж«р*майды. Эрозияға қарсы шаралары қолдану негізінде Шабындықтар мен жайылымдар ретінде бәледі. Құрғақ аршалар маңындағы орман екпелері сияқты қорғаныш жолақтарын өсіреді. 2.18-25°-тың беткейлерде орналасқан жерлер. Реттелген мал жайылымдары ретінде қолданылады. Құрғақ арналарда цорганыш орман жолақтарын өсіруге болады. 3. 25-45°-тық еңістегі учаскелер. Оларды орман алқаағаштары үшін игеруге болады. 4. 45°-тан астам еңістегі учаскелер. Жыралар маңы және жыра алқаағаштарын өсіру үшін қолданылады. Жер аумақтарының жоғарыда қаралған топтары мен топшалары әрозиялық процестерге әртүрлі дәрежеде ұшыраған, осы топтар ауыл шаруашылығындағы жерлерді пайдалануды тиімді жобалауға мүмкіндік береді. Жобалаған ауыспалы егістер аумақтарын ұйымдастыру кезінде егіс шекаралы мен жолдарды орваластыруға аса көңіл бөлу қажет, себебі олардың бойына орман жолақтары өсіріледі. Жазық жерлерде танаптардың ұзын жақтарын зиянды желдер бағытына перпендикулярлы орналастыру керек. Тармақталған жер бедеріне жер бетімен су ағады. Оларда танаптардың ұзын жақтарын беткейге көлденең бағытта немесе горизонтальдар бойынша орналастырған дұрыс. Кейбір жағдайларда танаптардың твртбұрышты пішіндерінен бас тартуға тура келеді. Агротехникалык, шаралар. Топырақтарды эрозиядан қорғау мақсатында судың ағысын тоқтау және топырақ қүрылымын жақсарту үшін бағытталады. Олардың кейбіреулерін қарастырып өтейік. Берік топырақ құрылымын жасау - өндеу кезінде құрал-жабдыңтарға жабыспайтын және шандатпайтын пісіп жетілген топырақтарда жүргізіледі. Осы кезде өндегенде Топырақтың құрылымдық бөлшектері аз бұзылады. Жер бетінде ірі топырақ түйіршіктерінің сақталуына Топырақты чизель-культиватормен қопсыту, майда катоктарды доңғалақты немесе тісті катоктармен ауыстыру әсер өтеді. Берік әрі ірі түйіршікті топырак. ңүрылымы көп жылдық шөптесін өсімдіктер арқылы да жасалады. Өндеу қабатын терендету аз мөлшерде және біршама шайылған топырактарда жүргізіледі. Ол топырақтың суды жақсы сіңіруіне әсер етіп, жер бетінде су ағынып азайтады. Аз шайылған топырақтарды терендеткіштері бар плугтармен терең жыртады, орташа шайылған топырақтарда өндеу қабатын топырақ терендеткіштер немесе қайырмасыз плугтар арқылы өндейді. Өндеу ңабатын терендетумен қатар, органикалық тыңайтқыштар да енгізіледі. Жер қабаттарын терендетілген плантаждық жырту гипс цабаттары жақын жатқан сортанды жерлерде жақсы нәтижелер береді. Ол ағын суларын тоқтатуға, гипстің ТОВырақтың жоғары қабаттарына өтуіне, топырақтардың борпылдақ қабатының қалындығын ұлғайтуға жағдай жасайды. Жер жырту, қопсыту және беткейде көлденеңінен ауылшаруашылық дақылдарды себу жер бетімен су ағуды тоқтатады және топырақтардың шайылуына кедергі жасайды. Сүдігерлер мен парларда топырак, үйіп бекіту беткейдегі Топырақты келденең бағытта өндеуге қарағанда тиімді шара болып саналады. Бұл шара орташа шайылған топырақтарда Мликтермен жүргізіледі. Валиктерді плугтың қайырмасын үіарту арқылы жасайды. Үсақ жайылмалар (микролиман) немесе үзіктеп ООҚталау (бороздалау) 2-4° беткейлерде ұсынылады. Үсақ Жайылмаларды беткей топырақтарының көлденеңінен ИШртылуы бойынша горизонталь бойымен арнайы ңұрал-Жабдықтармен (жайылмалар жасағыш немесе шұңқыр жаоағыш) жасайды. Үсақ жайылмалар беткейдің жоғары яиигынан бастап жасалады. Топырақ қорғайтын ауыспалы егістер көп жылдық Швптесін өсімдіктер өсірілген егіс танаптарының көп шамада болуын көздейді. Оларда әрозиялық процестердің ары қарай ДАМуыв агротехникалық төсілдер тоқтата алмайтын орташа ИМа* күшті эрозияға ұшыраған топырақтарда кіргізіледі. вт§ күшті эрозияға ұшыраған топырақтарда топырак, цоргкйтын шалғынды-жайылымдық ауыспалы егістер •МРІаілвді. Бұл кезде дәнді дақылдарға 1-2танап, ал қалған -$•10 танаптар көпжылдың шөптесін өсімдіктер үшін бөлінеді. Топырақтарды эрозиядан қорғаудың агротехникалық (Мралары өжептауір қысқа мерзімде әсер ете бастайды. Оның МІ орман жолақтары жоқ немесе олар жас, пайдасы өлі аз Міді ете маңызды орын алады. Орманмелиоративтік шаралар. Эрозияға қарсы өсірілген цорганыш орман алқаағаштары аумақтардың су және жел рмкнмін жақсырып, бірқалыпты қар тоқтатуды және қар •руді қамтамасыз етеді. Олар жер үсті сулар ағыстарын бімулатып, ылғалдың қосымша сіңірілуін қамтамасыз етеді және жоғары жердерден келген үйінділерді тұндырып, агротехникалық шаралардың эрозияға қарсы ролін арттырады. Қорғаныш орман екпелері өзінің мақсаты мен орналасуына байланысты беткейлердегі су реттейтін орман жолақтары, құрғақ өзен маңындағы және жыра маңындағы орман жолақтары болып бөлінеді. Су реттейтін орман жолақтары - қордың бірқалыпты тоңталуына, жер бетімен су ағуды тоңтатуға және реттеуге әсер етіп, топырақтардың шайылуы мен жуылуын азайтады. Су эрозиясына ұшыраған жерлерде су реттейтін орман жолақтарын ағыс бағытына көлденең орналастырады. Сол кезде ағып келе жатңан су орман екпелеріне түзу бұрышпен кіріп, жолаң бойымен аға алмайды. Сондықтан оларды беткейге көлденең, іпамамен горизонталь бойында орналастырады. Су реттейтін жолақтар арасындағы ара ңашықтык; мына мөлшерден аспауға тиісті: кәдімгі және оңтүстік қара топырақтарда - 400 м, қара қоңыр топырақтарда - 300 м. Тіктігі 4°-дан астам беткейлерде жолаң арасын 200 метрге дейін азайтады. Профессор Сус Н.И. (1966) эрозияға қарсы орман жолақтарының енін аныңтауда беткей пішінін есепке алуды ұсынған: сумен күштірек шайылаьын беткейлердің деңес жерлеріне ені кең орман жолақтарын, ал ойыс жерлерде -ені тар жолақтар өсіріледі. Жобалаулар кезінде жалпы нұсңаулар арқылы ені 15 метрден аспайтын су реттейтін орман жолақтарының ңүрылымы тығыз немесе селдір болады. Орман жолақтарының су реттейтін қасиеттерін арттыру ағаш және бүта тұқымдастарын дұрыс таңдау арқылы да жүргізілуі қажет. Суды жақсы сіңіретін өсімдіктерге - құрамында терең тамыр жүйелері бар тұқымдастар (емен, майқарағай, теректер) және жоғары ылғал сіңіруші борпылдақ жамылығы ңүратын түқымдастар (жеке ағашы, шаған, үйеңкі, үшқат) жатады. Су реттейтін орман жолақтарына міндетті түрде бұталар отырғызылады (20-25%), олар екпелердің шеткі қатарларында орналасады. Су реттейтін жолақтапрдың эрозияға қарсы ролін арттыру үшін өсірілетін екпе шеттершде топырақ үйіп бекіту Явмесе шеткі қатар араларында үздік жыра-транщеяларды қуру жүргізіледі. Орман жолағының шетінде топырақ үйіп бекіту плантаждық плугтың 2 мәрте өтуі негізінде жүргізіледі. Осы квзде топырак, ңабаты жолаққа қарай ңайырылады, оның виіктігі 40-50 см-ге тең, орман жолақтарының шеткі қатарларында орналасқан тереңдегі 100-120 см-ге тең жыра-травшеялардың орны ерекше. Жыралары бар су реттейтін орман жолақтарының су сіңіру қасиеті 3-4 есе өседі. жүктеу/скачать 0,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|