- “Сатылай кешенді талдау технологиясының ұтымдылығы”
- Мақсаты:
- Уақыт талабына сай ұлтжанды, саналы, білімді ұрпақ тәрбиелеу.
- Қазақ тілінің граматикасын меңгерту.
- Интерактивті тақтамен жұмыс жүргізу. Интернет арқылы мәліметтер жинау.
- Озат тәжірибені сабақта қолдану.
- Әдебиет теориясынан білім беру.
- «Сабақ беру-жай шеберлік емес, жаңадан жаңаны табатын өнер»
- Оқушы көркем әдебиет оқиды.
- Өзінің адамдық болмысын қалыптастырады.
- Өз халқының әдебиетінің тарихын меңгереді
- Дарынды оқушылар әдебиет әлеміне шығады. Оқушының ізденушілік, шығармашылық қабілеті артады.
- Менің шәкірттерімнің жетістіктері
- Тіл білімі салаларын сатылай кешенді талдау жүйесі
- 1. Синтаксистік талдау, нысаны – сөйлем, оның түрлері, сөз тіркесі, оның түрлері
- а) Айтылу сазы мен мазмұны
- ә) Құрылысы
- б) Сөйлем мүшелері
- в) Сөз тіркесі
- г) Сөздердің байланысу түрлері
- ғ) Сөздердің байланысу тәсілдері
- 2. Сөзжасамдық ( сөздердің жасалжолдары) талдау, нысаны – сөз
- 3. Морфологиялық талдау, нысаны – сөз
- а) Сөз таптары
- ә)Қосымшалар,олардың грамматикалық мағынасы
- 4. Лексикалық талдау, нысаны – сөз,сөздердің әр алуан мағыналары
- а) Сөздің атауыш номинатив немесе тура мағынасы
- ә) Сөздің құбылысты атап білдірген мағынасы
- б) Шығу тегіне байланысты мағынасы (түпкі,туынды)
- в)Сөздің тіркесу сипатына байланысты туған мағынасы
- г)Сөздің стилистикалық қызметіне байланысты мағынасы
- 5. 1. Фонетикалық талдау, нысаны –сөз
- а) Сөздердің айтылу, жасалу, жазылу жолдары
- ә) Буын, оның түрлері
- б) Екпін
- в) Үндестік заңы, буын үндестігі
- г) Дыбыс үндестігі (ілгерінді, кейінді,
- тоғыспалы ықпал)
- 5. 2. Дыбыстарға математикалық тәсілмен мінездеме беру
- 1. Бұл сөз екі құрамнан тұр: адам + дар
- 2.Тұлғасына қарай – адам – негізгі түбір. Себебі сөздің әрі қарай бөлшектенбейтін мағына беретін негізгі бөлігі.
- 3. Құрылысына қарай дара. Себебі бір ғана негізгі түбірден тұр.
- 4.Сөзде бір лексикалық, екі грамматикалық мағына бар.
- 5.Лексикалық мағынасы – табиғаттың бір бөлшегі, тіршілік иесі.
- 6.1.Бірінші грамматикалық мағынасы - лексикалық мағынаның жалпылануынан жасалған жалпы грамматикалық мағына- зат есім.
- 6.2.Екінші грамматикалық мағынасы атау септігінің нөлдік тұлғасы арқылы берілген категориялық грамматикалық мағына - атауыштық мағына.
- 7. Адамдар кімдер деген сұраққа жауап береді. Ендеше, бұл – зат есім. Зат есім дегеніміз – кім, не, кімдер, нелер т.б.сұрақтарға жауап беріп, заттың нәрсенің, құбылыс-тың, деректі, дерексіз ұғымдардың атауын білдіретін сөз табы.
- 8. Мағынасына қарай
- а) жалпы есім, себебі біркелкі тіршіліиесі-нің жалпылай атауы;
- ә) жанды, себебі тіршілік иесі;
- б) деректі, себебі көзбек көріп, қолмен ұстап тануға болатын деректі ұғым атауы.
- в) нақты, себебі деректі болған нәрсе нақты болады.
Сабақтың тақырыбы: Фонетика тарауын қайталау. - Сабақтың тақырыбы: Фонетика тарауын қайталау.
- Сабақтың мақсаты: а) білімділік - фонетикадан өтілген тақырыптарды пысықтау;
- ә) дамытушылық - фонологиялық талдау, ажырату, салыстыру, дағдылары мен ой - өрісін,
- тілін дамыту;
- б) тәрбиелік - сөйлеу мәдениетін қалыптастыру, эстетикалық тәрбие беру;
- Сабақтың типі: Білімді жинақтау, қорытындылау.
- Сабақтың түрі: Саяхат сабағы.
- Сабақтың әдісі: Талдау, сұрақ – жауап, жазба жұмысы.
- Сабақтың көрнекілігі: Слайдтар
- Пәнаралық байланыс: Қазақ әдебиеті, география, сурет, математика.
- Сабақтың барысы:
- 1.Ұйымдастыру кезеңі (сабақтың ашылу рәсімі)
- Әрбір адам?
- Туысым, досым, жұрағат.
- Әрбір сабақ?
- Үйрену, ұғу, ұлағат.
- Әрбір ісім?
- Тірлік, тірек, адамдық.
- Әрбір сөзім?
- Шындық, бірлік, адалдық.
- (сыныпты топқа бөлу, бағалауды түсіндіру)
- 2.Үй тапсырмасын сұрау:
- Үйге балалар орфография және орфоэпиялық сөздіктерді пайдалана отырып айтылуымен жазылуында өзгешелігі бар он сөзден жазып келуге бергенмін.
- - Кәне балалар, үйге берілген тапсырманы кім оқиды?
- Үлгі: басшы – башшы
- 3.Қызығушылығын ояту.
- Енді балалар, бүгінгі сабағымызды не жайында екенін білу үшін мына математикалық сөзжұмбақты шешсеңдер деймін. Бұл сандар алфавиттік жүйе бойынша қойылған. Соны тауып көрейік.
- а) Балалар алдарыңда «Тіл білімінің картасы» ілінген. Біз 5 – сыныпта фонетика ауылын зерттедік. Мына суреттегі Фонетика ауылына көз салыңдар. Мына суретте ірі өзен Тасымал ағып жатыр, ал мынау биік тау Екпін, кіші ауылдар: Буын, Үндестік, дыбыс үндестігі, буын үндестігі. Мына екі ірі үй Дауысты мен Дауыссызды көріп отырсыздар.Ал фонетика елімен шекаралас Морфология, Синтаксис, Лексика ауылдары орналасқан. Ал балалар енді осы суреттегі қандай ауылдарда қонақта болдық?
- Балалар:
- - Лексика, фонетика ауылдарында.
- Ендеше біз бүгін фонетика ауылына соңғы рет саяхат жасап, фонетика ауылының адамдарымен жүздесіп, қоштасып қайтсақ деймін.
- 4.Өткенді қайталау:
- Балалар фонетика тарауы бойынша мына сандардың құпиясын ашып көрейік.
Фонетикалық талдаудың үлгісі - Фонетикалық талдаудың үлгісі
- Берілген сөз: кітаптар
- ♦Аралас буынды сөз: жіңішке буын + жуан буын;
- ♦ Буын түрлері: кі-тап- тар –а.б.; б.б.; б.б.;
- ♦ Тасымал: 1)кі-таптар; 2)кітап-тар; 3) Ø
- ♦ Екпін: Қазақ тілінде екпін соңғы буынға түседі: кітаптàр
- ♦ Буын үндестігі заңына бағынады: кітап сөзінің соңғы буыны жуан, да жуан буынды.
- ♦ Дыбыс үндестігі заңына сәйкес: соңғы дыбысы қатаң ∆ дыбысқа аяқталғандықтан, да қатаң ∆ дыбыстан басталады.
- Математикалық тәсілмен дыбыстық талдау
- Берілген сөз: кітаптар
- O- дыбыс белгісі, -дауысты дыбыс белгісі, ∆- дауыссыз дыбыс белгісі. O=+∆ -?
-
- Шешуі: 8O=3+5∆
-
- 1) Тілдің қатысына қарай: 1) ∆Үн мен салдырдың қатысына қарай:
- 3= 2(а2) жуан 5∆= 4(к,т2,п) қатаң ∆
- 1(і) жіңішке 1(р)үнді ∆, ұяң ∆
- 2)Жақтың қатысына қарай:
- 3= 2(а2) ашық
- 1(і) қысаң
- 3)Ерін мен езудің қатысына қарай:
- 3= 2(а2, і) езулік
- еріндік Ø
б) Дыбыстарды сатылай талдау - б) Дыбыстарды сатылай талдау
- І топ
-
- 1. Бұл – дауысты дыбыс. Себебі бұл дыбысты айтқанда
- Неден шыққан ауа ауыз қуысында ешбір кедергіге ұшырамай
- еркін шығады.
- 2. Тілдің қатысына қарай тіл арты немесе жуан дауысты дыбыс.
- Себебі бұл дыбыс айтқанда тілдің ұшы сәл артқа қарай тартылып, үсті дөңестенеді.
- 3. Жақтың ашылу дәрежесіне қарай ашық дауысты. Себебі бұл
- дыбысты айтқанда жақ кең ашылып, ауа еркін шығады.
- 4. Ерін мен езудің қатысына қарай езулік. Себебі бұл дыбысты
- айтқанда ерін жиырылып, езу артқа қарай тартылады.
- ІІ топ
-
- 1. Бұл – дауысты дыбыс. Себебі бұл дыбыс айтқанда өкпеден
- шыққан ауыз қуысында ешбір кедергіге ұшырамай еркін шығады.
- 2. Тілдің қатысына қарай тіл алды немесе жіңішке дауысты дыбыс. Себебі бұл дыбысты айтқанда тілдің ұшы сәл алға қарай созылып, үсті сәл төмендейді.
- 3. Жақтың ашылу дәрежесіне қарай ашық дауысты. Себебі бұл дыбысты айтқанда ерін жиырылып, езу артқа қарай тартылады.
- 4. Ерін мен езудің қатысына қарай езулік. Себебі бұл дыбысты айтқанда ерін жиырылып, езу артқа қарай тартылады.
Бүгінгі сабағымызды қорытындылай келе «Фонетика» сөзжұмбағын шешеміз. - Бүгінгі сабағымызды қорытындылай келе «Фонетика» сөзжұмбағын шешеміз.
- 1. Фонетикалық ең кіші бөлшек ( Фонема)
- 2. Сөздердің айтылу нормаларының жиынтығы ( Орфоэпия )
- 3. Сөз бөлінісі ( Буын )
- 4. Буын түрі ( Бітеу )
- 5. Дауыссыз дыбыстардың түрі ( Қатаң )
- 6. Әріптердің рет тәртібімен орналасуы ( Әліпби )
- 7. Сөйлеу нормасына тән фонетикалық құбылыс (Екпін )
- 8. Дауысты дыбыстардың айтылуына қарай түрі ( Ашық )
- Оқушы өздігінен жұмыс істеуге
- дағдыланады .
- Оқушының қабілеті
- айқындалады.
- Қызығушылығы артады, білімін толықтырып отырады.
- Әр кезде көкірегінде сайрап тұратын болады.
- Оқушының ойлау қабілеті
- артады. Сауатты жазады.
Пайдаланылған әдебиеттер: - Пайдаланылған әдебиеттер:
- 1.Н. Оразахынова «Сатылай комплексті талдау», Алматы 1992 жыл.
- 2.«Сатылай комплексті талдау» ( Оқушылардың лабораториялық жұмыстары) 3 кітап І бөлім – Алматы 2003 жыл.
- 3.Н. А. Оразахынова, Ж. Т. Исаева, Г. С. Сүлеева. Қазақ тілі ( сөзжасам, морфология ). Алматы 2004 «Арыс» баспасы.
- 4.«Қазақ тілі мен әдебиеті», Алматы, №7, 2009
- Зейін қойып тыңдағандарыңызға рахмет!
Достарыңызбен бөлісу: |
