Өсімдік клеткасының структурасы және атқаратын қызметі
жүктеу/скачать 0,98 Mb.
|
Дәріс 2 Өсімд клеткас физиологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- 1.2.3. КЛЕТКА МЕМБРАНАСЫ
| 1.2.2. ЦИТОПЛАЗМА
Цитоплазма дегеніміз түссіз, гомогенді масса. Ол сумен ара- ласпайды, созылғыш, құрамы қайтымды өзгерістерге қабілетті келеді. Онда әр түрлі клетка органоидтары бар, бұл органоидтар цитоплазмадан жай немесе қосарланған мембранамен бөлінген. А. Фрей-Висслинг (1976) протопластан ядро, пластидтер, мито- хондриялар сияқты органоидтарды бөліп шығарғаннан кейінгі про- топластың қалған бөлігін цитоплазма деп тану неғұрлым орынды болады деп санайды. Сонымен қатар цитоплазмада жаңа структу- за ашылған сайын оның өзі біртіндеп жойылып кетеді, онда тек қана сұйық матрикс қалады дейді. Цитоплазманың неғұрлым гомогенді, структурасыз осы бөлігін гиалоплазма деп атайды. Физикалық-химиялық тұрғыдан алып қарағанда цитоплазма дегеніміз күрделі коллоидтық система. Онда бір мезгілде әр түрлі типтегі бірнеше коллоидтық системалар кездесуі мүмкін. Мысалы: эмульсиялар, эмульсоидтар және коацерваттар. Коллоидты түзінді ретінде цитоплазма золь күйінен гель күйіне және керісінше өтеді, хоацерваттар түзуге қабілетті. Клетка структурасының тіршілік құбылысын, олардың атқаратын қызметі мен морфологиялық өзгерістерін осы тұрғыдан түсіндіруге болады. Цитоплазма алуан түрлі қызмет атқарады деп есептейді, ол барлық органоидтармен тығыз байланысқан. Тіршіліктің клеткаға тән барлық көріністері цитоплазмаға байланысты. Цитоплазма — заттарды сіңіру және бөліп шығару, өсу және даму, зат алмасу, тітіркенгіштік сияқты құбылыстардың негізінде жататын процестер өтетін орта. Цитоплазма қозғалғыш келеді. Микроскоп арқылы традесканция және элодея клеткаларын алып қарағанда олардың ішінде қабырға бойымен тез ағып қозғалып жатқан цитоплазманы байқауға болады. Цитоплазма ағынымен қоса хлоропластар да қозғалады. Төменгі температурада қозғалыс тоқталады. Цитоплазманың қоз-ғалғыштығына күн сәулесі, ортаның қышқылдығы да әсер етеді. рһ 4,0—5,0 шамада болғанда ен, жоғарғы жылдамдық байқалады. Нейтрал ортада қозғалыс тоқталады. Цитоплазмаға тән тағы бір қасиет — оның созылғыштығы. Егер микроманипулятордың жәрдемімен клетка қабықшасын тілсе, ци-топлазма жалаңданып қалады. Мұндай цитоплазманы жіңішке инемен жіпше созуға болады. Созуды тоқтатқан кезде цитоплазма бастапқы қалпына қайта оралады. Цитоплазманың қабықшаға қарап жатқан сыртқы бетін плаз-малемма деп, ал вакуолямен шектесіп жатқан ішкі бетін — тоно-пласт деп атайды. Цитоплазманың негізгі ортаңғы бөлігіне қара-ғанда бұл қабаттардың структурасы басқаша болады. Олар жартылай өткізгіш мембрана типінде құрылған. Клетканың сіңі-ретін және бөліп шығаратын заттары плазмалемма арқылы өтеді, сондықтан онын, құрылысы мен химиялық құрамына назар аудару керек. 1.2.3. КЛЕТКА МЕМБРАНАСЫ Өсімдіктердің, жануарлар мен микроорганизмдердің клеткаларын-да мембрана типіндегі структура өте кең таралған. Олар тірі системалардың барлық жерлерінде кездеседі. Клеткадағы әрбір органоидтың шекаралары осындай мембраналардан құрылған. Мембраналар кедергі ғана болмастан, зат алмасу процесіне активті түрде қатысады және оны реттеп отырады. Клетканың биохи-миялық процестерінің көпшілігі мембраналардың бетінде етеді немесе онымен байланыста болады. Әр түрлі объектілердің клетка мембраналары 2 компоненттен құралғандығы анықталған. Ол — липидтер мен белоктар. Осының негізінде бірқатар ғалымдар бар-лық табиғи мембраналардың құрамындағы белоктар мен липидтер бірдей әдіспен байланысқандығы жөнінде жорамал айтады. Гликолипидтер, фосфолипидтер, сульфолипидтер және изопре-ноидтар (каротин мен ксантофилл) — өсімдіктердің клетка мем-бранасының липидтері болып табылады. Едәуір мөлшерде стерин-дер де кездеседі. Хлоропластарда галактолипидтер мен фосфатидилглицериннің болатындығы анықталған. Өсімдік мембраналарындағы белоктар аз зерттелген. Кейбір клетка мембраналарының құрылысы мен атқаратын қызметін қарастырып көрейік. жүктеу/скачать 0,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|