Ультракүлгін сәуле шығару

part of a molecule, polymer, etc. 
Ультракүлгін сәуле шығару — көрінетін жарықтан энергиясы жоғары электромагниттік 
сәулелер. Дененің ұлпаларын зақымдауы мүмкін мысалы, күнге күю.
Ультрафиолетовое  излучение  —  электромагнитное  излучение  с  энергией  большей, 
чем видимый свет. Может повреждать ткани тела, вызывает загар.
Ultraviolet  solar  radiation  —  (UV)  is  electromagnetic  radiation  with  a  wavelength, 
shorter than that of visible light but longer than X-rays.
Физикалық құбылыстар — бір заттар басқа заттарға айналмайтын құбылыс.
Физические явления — такие явления, в которых не происходит превращение одних 
веществ в другие.
Physical Property — That aspect of any substance which can be evaluated without bring-
ing any change to its chemical structure is known as physical property.
Функционалдық топ — берілген заттың қасиеттерін анықтайтын атомдар тобы, мы-
салы спирттерде гидроксотоптар (-OH).
Функциональная  группа  —  группа  атомов,  определяющая  характерные  свойства 
данного вещества, например, гидроксогруппа (-OH) в спиртах. 
Functional Group — In the molecule of an organic compound, a certain set of atoms 
characterize the chemical properties of the organic molecule. These groups of atoms are 
known as functional groups.
Электрондар — атомдағы теріс зарядталған бөлшектер.
Электроны — отрицательно заряженные частицы атома.
Electron — Electron is a negatively charged subatomic particle that revolves around the 
nucleus of an atom.
Электролиттер — балқымалары мен ерітінділері электр тогын өткізетін заттар.
Электролиты — расплавы и растворы веществ, проводящие электрический ток.
Electrolyte — An electrolyte is a chemical substance that splits up into ions in aqueous 
state or molten state and acts as a medium to conduct electricity.
Электртерістілік — химиялық қосылыстағы бір химиялық элемент атомының екінші 
элемент атомының валенттілік электрондарын өзіне тарту қабілеті.
Электроотрицательность атома — способность атома притягивать к себе валентные 
электроны других атомов в химических соединениях.
Electronegativity — In a covalent bond between two dissimilar atoms, electronegativity 
can be defined as the capacity of the atom of an element to draw the valence electrons 
towards itself.
Электрофилдер — оң зарядты бөлшектер.
Электрофилы — частицы, имеющие положительный заряд.
Enthalpy — Enthalpy is a thermodynamic property of a substance used to quantify the 
heat content of its any given amount.
Энтальпия — заттың энергетикалық жағдайын сипаттайтын энергия, ол ішкі энергия 
мен ішкі кедергіні (жұмыс, ұлғаю) жоюға жұмсалатын энергиядан тұрады.
Энтальпия — энтальпия характеризует энергетическое состояние вещества и вклю-
чает в себя внутреннюю энергию и энергию, затраченную на преодоление внутреннего 
давления (т.е. на работу, расширения). 

194
Electrophile — an electrophile is a reagent attracted to electrons.
Энтропия — материалды жүйенің күйі мен оның өзгеру мүмкіндігін сипаттайды.
Энтропия — энтропия характеризует состояние и возможные изменения состояний 
материальных систем.
Entropy — Entropy is a thermodynamic property, used to measure that energy of a given 
system which cannot be utilized to carry out any external work.
Этерификация — карбон қышқылдары мен спирттер арасын дағы күрделі эфир мен 
су түзілетін алмасу реакциясы.
Этерификация — обменная реакция между карбоновой кислотой и спиртом, в резуль-
тате которой образуется сложный эфир и вода. 
Esterification — Esterification is the general name for a chemical reaction in which two 
reactants (typically an alcohol and an acid) form an ester as the reaction product.

195
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН  ӘДЕБИЕТТЕР
1. 
Врублевский А.И. Химия базовый школьный курс. Минск, 2009. 566 с.
2. 
Грандберг И.И. Органическая химия. М. Высшая школа 1977. 217 с.
3.
 Грибанова  О.В. Общая и неорганическая химия. Ростов-на-Дону: Феникс, 2013. 
249 с.
4. Готовимся к экзаменам ГИА. М.: Дрофа, 2011. 207 с.
5. 
Еремин В.В., Кузьменко Н.Е. Сборник задач и упражнений по химии. Школьный 
курс. М.: Экзамен, 2008. 527 с.
6. 
Киреев В.А. Курс физической химии. М. Химия 1975. 775 с.
7
. Кузьменко Н.Е., Еремин В.В. Сборник задач и упражнений по химии для школь-
ников и абитуриентов. М.: Экзамен, Оникс 21 век, 2011. 547 с.
8. 
Кузьменко Н.Е., Еремин В.В., Попков В.А. Учебное пособие по химии. Школьный 
курс. М.: Оникс 21 век, 2014. 429 с.
9. Лабораторный  практикум  по  общей  и  неорганической  химии  под  ред.  Тала-
нова В.М.  и Житного Г.М. Ростов-на-Дону: Феникс, 2008. 411 c.
10. 
Левкин А.Н., Кузнецова Н.Е. Задачник по химии 11 класс. М., Вентана-граф. 2009, 
237 c.
11. 
Литвинова Т.Н., Мельникова Е.Д., Соловьева М.В. и др. Химия в задачах. 2500 за-
дач с решениями. М.: Оникс, Мир и образование, 2009. 832 c.
12. 
Рубинов П.Д. Химия. Полный курс 8—11 классы. Питер, 2010. 336 с.
13. 100 дней до ЕГЭ. Химия. М.: Эксмо, 2012. 240 с.
14. Тесты. Химия 8—9 классы. М.: Дрофа, 2002. 121 с.
15. Химия в схемах, терминах, таблицах. Ростов-на-Дону: Феникс, 2013. 95 c.
16. 
Хомченко Г.П. Пособие по химии. М.: Новая волна, 2009. 479 c.

196

197

198

199
МАЗМҰНЫ
ІХ тарау. ХИМИЯДАҒЫ АНАЛИТИКАЛЫҚ ӘДІСТЕР
§ 52. Заманауи зерттеулердегі аналитикалық әдістер ........................................... 6
§ 53. Хроматография ........................................................................................ 8
№ 4-зертханалық жұмыс  ................................................................................13
Қағаз хроматографиясы ..................................................................................13
Х тарау. 17-ТОП ЭЛЕМЕНТТЕРІ
§ 54. Галогендер қасиеттерінің өзгеру заңдылықтары .........................................16
§ 55. Галогендердің тотықтырғыш-тотықсыздандырғыш қасиеттері .....................20
§ 56. Галогендер және олардың қосылыстарының қолданылуы ............................24
№4-практикалық жұмыс .................................................................................28
Галогендер қасиеттерін зерттеу және сулы ерітіндідегі  
галогенид-иондарын анықтау  ..................................................................28
ХІ тарау. 2(ІІ) ТОП ЭЛЕМЕНТТЕРІ
§ 57. 2(II) топ элементтерінің физикалық ..........................................................30
§ 58. 2(II) топ элементтерінің химиялық қасиеттері ............................................33
§ 59. Табиғи карбонаттар .................................................................................36
№5-зертханалық жұмыс ..................................................................................41
II топ элементтері мен олардың қосылыстарының қасиеттерін зерделеу  ..............41
№5-практикалық жұмыс  ................................................................................41
Эксперименттік есептерді шығару ....................................................................41
ХІІ тарау. ОРГАНИКАЛЫҚ ХИМИЯҒА КІРІСПЕ
§ 60. Органикалық заттардың құрамы ...............................................................44
§ 61. Органикалық химияда қолданылатын формулалар .....................................48
§ 62. Органикалық заттардың құрылысы мен құрамы. Изомерленуі .....................52
§ 63. Органикалық қосылыстардың жіктелуі .....................................................57
§ 64. Органикалық қосылыстардың номенклатурасы ..........................................62
§ 65. Қаныққан көмірсутектер. Алкандар ..........................................................65
§ 66. Алкандардың номенклатурасы мен изомерленуі .........................................69
§ 67. Алкандардың химиялық қасиеттері ..........................................................74
§ 68. Циклоалкандар .......................................................................................77
§ 69. Жану өнімдерінің массасы (көлемі) бойынша заттың молекулалық 
формуласын анықтау ..............................................................................82
№ 6-зертханалық жұмыс .................................................................................84
Органикалық заттар молекулаларының модельдерін құрастыру ..........................84
ХІІІ тарау. ҚАНЫҚПАҒАН КӨМІРСУТЕКТЕР
§ 70. Алкендер, олардың гомологтары мен изомерлері ........................................86
§ 71. Алкендердің физикалық және химиялық қасиеттері ...................................91
§ 72. Полимерлену реакциясы ..........................................................................96
§73. Полиэтилен өндіру ................................................................................. 100
§ 74. Алкадиендер (диен көмірсутектері) ......................................................... 104
§ 75. Көксағыз (каучук). Резеңке .................................................................... 107
§ 76. Алкиндер ............................................................................................. 112
§ 77. Алкиндердің қасиеттері ......................................................................... 116
§ 78. Көмірсутектердің табиғи көздері ............................................................. 122
§ 79. Мұнай .................................................................................................. 127
§ 80. Мұнай өнімдерін өңдеу .......................................................................... 133

200
§ 81. Табиғи газ. Мұнайға серік газдар ............................................................ 140
§ 82. Таскөмірді кокстеу ................................................................................ 142
№7-зертханалық жұмыс ................................................................................ 146
Байланыстың қанықпағандығына сапалық реакция ......................................... 146
ХІV тарау. ГАЛОГЕНАЛКАНДАР
§ 83. Галогеналкандарды алу .......................................................................... 148
§ 84. Галогеналкандардың нуклеофилді орынбасуы .......................................... 154
§ 85. Галогеналкандардың элиминдену реакциясы ........................................... 158
ХV тарау. СПИРТТЕР
§ 86. Спирттердің жіктелуі және химиялық қасиеттері ..................................... 164
§ 87. Этил спиртін өнеркәсіптік өндіру ............................................................ 169
§ 88. Көпатомды спирттер .............................................................................. 172
№8-зертханалық жұмыс ................................................................................ 176
Спирттердің суда ергіштігі, жануы, біратомды және көпатомды 
   
спирттерге сапалық реакциялар ............................................................. 176
§ 89. Фенолдар .............................................................................................. 177
§ 90. Фенолдың қасиеттері мен қолданылуы .................................................... 180
Глоссарий .................................................................................................... 183
Пайдаланылған әдебиеттер ............................................................................ 195

Учебное издание
Оспанова Мейрамкуль Кабылбековна
Аухадиева Кырмызы Сейсенбековна
Белоусова Татьяна Геннадьевна
Химия
Учебник для 10 классов естественно-математического направления 
общеобразовательных школ
(
на казахском языке)
Редакторы  
К. Нүсіпова
Көркемдеушi редакторы  
А. Ақыл
Техникалық редакторы  
И. Тарапунец
Корректоры  
Г. Абдрахимова
Компьютерде беттеген 
 Г. Хаширова
Баспаға Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң  
№ 0000001 мемлекеттiк лицензиясы 2003 жылы 7 шiлдеде берiлген
ИБ №  / 
Басуға 08.18 қол қойылды. Пiшiмi 70х100
1
/
16
. Офсеттiк қағаз.  
Қарiп түрi “SchoolBook Kza”. Офсеттiк басылыс. Шартты баспа  
табағы қосарбет. Шартты бояулы беттаңбасы . Есептiк баспа  
табағы қосарбет. Таралымы 405 дана. Тапсырыс №
 
 
“Мектеп” баспасы, 050009, Алматы қаласы, Абай даңғылы, 143-үй
Факс: 8(727) 394-37-58, 394-42-30
Тел.: 8(727) 394-41-76, 394-42-34
Е-mail: mektep@mail.ru 
Web-site: www.mektep.kz