Қостанай облысы, Әулиекөл ауданы

Қостанай облысы , Әулиекөл ауданы

«Әулиекөл ауданы білім бөлімінің

№2 Аманқарағай орта мектебі» ММ

Зерттеу жұмысының тақырыбы:«Менің өлкемдегі дәрілік өсімдігі-түймедақ

Автордың аты-жөні: Ахметкалиева Алтынай Серікқызы

№2 Аманқарағай орта мектебі 3 сынып оқушысы

Жетекшісінің аты-жөні: Аяпбергенова Алмагүл Бахитжанқызы

№2 Аманқарағай орта мектебі,

бастауыш сынып мұғалім

1. 
   байқау
   
2. 
   көру
   
3. 
   есту
   
4. 
   ұстап көру
   

Қазіргі таңда республикамызда 100-ден астам дәрілік өсімдіктер өседі. Олардың көбі Қостанай облысында кездеседі. Жер бетінде шипалық қасиетке ие алуан түрлі өсімдіктер өседі. Осынау әрқилы географиялық аймақта қоныс тепкен емдік, шипалық қасиеттері алуан түрлі өсімдіктерді адам баласы ерте кезден-ақ өз қажетіне жаратып келеді. Тіпті осыдан үш мың жыл бұрын-ақ кейбір шығыс елдерінде қазіргі қолданылып жүрген дәрілік өсімдіктердің бірсыпырасы белгілі болған.

Дәрілік өсімдіктер жайында тұңғыш рет біздің дәуірімізге дейінгі ертедегі грек дәрігері Гиппократ (460-377) белгілі еңбек жазды. Ол өсімдіктің қай бөлігі болса да пайдалы, оларды ауруды емдеу мақсатына кеңінен қолдануға болады деп есептеді. Сондай-ақ ол өз дәуірінде қолданылған екі жүзден астам өсімдікке сипаттама жасады. Бірақ ғалым сол сипатталынып отырған өсімдіктерде неліктен шипалық қасиет болатынын айтып бере алған жоқ. Бұл мәселеге арада алты ғасыр өткен соң барып, біздің дәуіріміздің екінші ғасырында ғана Рим дәрігері Гален алғаш рет жауап берді. Ол өсімдіктерде шипалық қасиеттердің болуы олардың құрамындағы белгілі бір заттардың қасиетіне байланысты екенін анықтады. Ол сонымен бірге бұл заттарды қалай бөліп алуға болатынын көрсете отырып, тұңғыш рет науқастарды өсімдіктің қайнатындысымен, шырынымен, тұнбасымен, ұнтағымен және одан жасалған дәрімен емдеді. Ал дәрілік өсімдіктерді зерттеу ісі XVIII-XIX бұрынғы ғасырларда қолға алынып, 1878 жылы Н.И.Анненков «Ботаникалық сөздік» атты кітап құрастырды. Белгілі орыс агрономы А.Т.Болотов «Экономикалық дүкен» атты журнал шығарып, дәрілік өсімдіктер туралы көптеген мақалалар жариялады. 1912 жылы профессор В.К.Варлихтың «Орыстың дәрілік өсімдіктері» атты еңбегі жарық көрді. Кейінірек С.П.Боткин, Ф.И.Иноземцев сияқты көрнекті ғалымдар сияқты көрнекті ғалымдар қазіргі кезде бүкіл дүние жүзінде жүрек ауруларын емдеуге пайдаланылып жүрген жалынгүл және меруертгүл тәрізді тамаша өсімдіктерді ғылыми медицинаға енгізді. Өсімдіктердің шипалық қасиеттері сонымен қатар, ботаникалық бақтарда, көптеген жоғары оқу орындарының кафедраларында және аптекалық мекемелерде де зерттеліп келеді. Шипалық қасиеті бар жаңа өсімдіктерді тауып, зерттеуде Бүкілодақтық ауыл шаруашылығы ғылыми-техникалық қоғамының дәрілік өсімдіктер секциясы да көп іс тындырып отыр.

Жиі кездесетін улы өсімдіктер.

Біздің жеріміздегі өсімдік-тердің қай-қайсы да шипалық қасиетке бай. Алайда олардың ішінде улы өсімдіктерді дәрі-дәрмек ретінде пайдаланғанда аса сақтық, білімділік, тәжірибелік қажет. Негізінен, біздің даламызда жиі кездесетін улы өсімдіктер мыналар:
1. Итсигек; 11. Шашақ жемісті гелиотроп.

2. Көкнәр. 12. Батпақ қалтагүл шөбі

3. Сүттіген. 13. Түйе шырмауық, түйе-табан

4. У қорғасын. 14. Жатаған темір тікен

5. Шытыр. 15. Мүйізді шөңгебас

6.Көкек. 16. Дала қылшасы

7. Қызғалдақ. 17. Дала қырық буыны

8. Есекмия. 18.Тегеурінгүл

9. Қара пышақ, күшәла. 19.У балдыр-ған

10. Үшкір азинеума 20. Сасық меңдуана, т.б.

«Түймедақты» халықта әртүрлі ақ гүлжапырақшалары бар өсімдіктерді сөзбен жиі атайды. Түймедақтар әлемнің барлық жерлерінде бар, көбісі орта және оңтүстік Евразияда кең тараған. Түймедақтың жалпы 350-ге тарта түрі бар.Олардың үштен бір бөлігі Ресей даласында кеңінен кездеседі.Сол түрлерінің ішіндегі ең кең тарлғандары: римдік, неміс, далматтық, кавказдық, парсылық түймедақтар.Ежелгі Египетте түймедақ гүлі Күн құдайы Раға арналған.

Дәріханалық түймедақты әртүрлі жерлерде болады: шабындықтарда, ормандарда, бұталарда, кейбір кезде даланың бақшаларында, малға беретін шөптің арасында жиі кездестіруге болады.

Рим жазушысы және ғалым Плиний өзінің көп томды «Жаратылыстану тарихы» еңбегінде, осы өсімдік туралы алғаш рет суреттеп айтты, гректің (chamai) — төмен және (mellon) — алма сөзінен шығып, аласа бойлы шөпті және гүлге тән иіс, алманы еске түсіреді.

Жаңа кептірілген дәріханалық түймедақты медицинада қолданады:( нәрілер , экстрактілер) - қызарудан қарсы , әлсіз антисептикалық құралы. Түймедақты қайнатып, шай түрінде қабылдайды (ағылшынның дәстүрлі үй құралы). Түймедақ тұнбасымен шаштарды шаяды, оларға алтындай реңктің беру үшін . Дәріханалық түймедағында бар эфирлі майы ароматерапияда қолданылады , жиірек - тыныштанған құралы ретінде.

Көзің шаршаса

Бүгінгі таңда компью-терсіз жұмыс істеу мүмкін емес. Бірақ оның зиянды жақтары да жетіп артылады. Ең біріншіден, компьютер адамның кө-зін қызартып, шаршатып жібереді. Сондықтан кешкісін жұмыстан кел- ген соң өзіңізге 10-15 минут уақыт бөліп, көзге дәріханалық түймедақ гүлінен компресс жасаңыз.

Бұл компрестер көздің шаршауын басумен қатар, көз айналасына түсетін әжімдердің алдын алады.

.

Күннің ортасында - ақ түймедақ.

Ыстық оғында – гүл жапырақ .

Гүл жапырақты ақырындап жұламын:

Сүйеді, сүймейді? Гүлде бал ашамын.
Гүл жапырағы асықпай айналды
Маған ақ гүлдер бақыт болжады.

Түймедақта бал ашу құпиясы.

Толық таратылған түймедақты алыңыз, ойыңызда сұрақты қойып және бір – бірден түймедақтың гүлжапырақшаларын жұлып, «иә»,«жоқ»,«иә»,«жоқ»- айтыңыз, гүлжапырақшалары біткенге дейін. Соңғы гүлжапырақшаны жұлған кезде айтылған «иә» немесе «жоқ» сөздері, сіздің сұрағыңызға жауап болады. Бұл бал ашу әдісі әсіресе ғашықтарға ұнайды.

«Жарат, ойлап шығар»

Бұл бойкүйезсіз гүл қиялдарға ерік береді. Ол жайлы өлеңдерді салады , әндерді айтады, аңыздар жазады, ертегілерді шығарып жазады. Міне мен де кішкене қиялдадым. Шешемен бірге біз «Түймедақ» печеньесін пісірдік, салат істедік.