| § 30 КӨЛІК ЖӘНЕ БАЙЛАНЫС
Көлік шаруашылықтың басты үшінші саласына жатады.
Автомобиль көлігінің жалпы ұзындығы 25 млн км- ге жуық. Бұлкөрсеткіште АҚШ алдыңғы орында. Ал жолдарының жиілігі жөнінен Батыс Еуропа мен Жапония алға шығады. Жүк айналымының, жолаушы тасымалдаудың -ы автомобиль жолына тиесілі.
|
Жалпы ұзындығы
|
Жүк тасы-малы
|
Жолау
шы тасы-
малы
|
Ұзын
дығы
жөнінен
алдыңғы
орындағы
ел
|
Жиілігі жөні нен
алдыңғы орындағы ел
|
Автомобиль
|
25млн км
|
10%
|
80%
|
АҚШ
|
Батыс Еуропа мен Жапония
|
Темір жол
|
1млн
180 мың
км
|
15%
|
85%
|
АҚШ
|
Батыс Еуропа
|
Құбыр жолы
|
4,5 -5 мың км
|
100%
|
-
|
АҚШ
|
Ресей, Канада, АҚШ
|
Теңіз көлігі
|
|
80%
|
20%
|
Тынық және Атлант мұхиттары
|
Атлант мұхитында
|
Теңіз жолының ең ірі порттары: Роттердам (Нидерланд), Жаңа Орлеан (АҚШ), Марсель (Франция), Гамбург (ГФР)
Әуе көлігі ең күшті дамыған ел - АҚШ. Ол дүние жүзіндегі әуе жолаушыларының 50% ын тасымалдайды. Дүние жүзіндегі ең ірі әуежайлар «О Хара» (Чикаго), Даллас, Лос – Анджелес, Атланта, «Хитроу» (Лондон), Ханеда (Токио) және т.б жатады.
Байланыс жүйесі ең күшті дамыған ел – АҚШ
§ 31 ТМД елдерінің географиясы
ТМД елдері арасындағы өзара ынтымақтастық 1992 жылдың күзінен бастап басталды. 1993 жылдың қыркүйегінде Мәскеуде мемлекет және үкімет басшыларының қол қойған келісімімен ТМД туралы келісімшартқа қол қойылды. Бұл Одаққа алғашында 8 ел яғни Армения, Беларусь, Қазақстан, Ресей, Тәжікстан, Өзбекстан, Қырғызстан, Молдова кірді. Одан кейін Украина, сосын Әзербайжан мен Грузия қосылып, ТМД елдерінің қазіргі жалпы саны 12 ге жетті. ТӨМЕНДЕГ СЫЗБА Осы ТМД елдерінің шаруашылық бағытынын мәліметтер көрсетеді.
Елдер
астанасымен
|
Халық құрамы
|
Маманданған
саласы
|
Дүние жүзі бойынша алатын орыны
|
Қырғызстан
(Бішкек)
|
Көп ұлтты, қырғыздар, орыстар, өзбек, украиндар, татар, немістер
|
Электр энергетикасы, тамақ, жеңіл өнеркәсіп, түсті металлургия
|
Қадамжай комбинаты өндіретін сурьма халықаралық нарықта эталон ретінде пайдаланылады.
|
Өзбекстан
(Ташкент)
|
Көп ұлтты. 120 дан аса ұлт тұрады. Көбі өзбектер- орыстар, тәжік, қазақтар.
Тығыздық 1км2 жерге 56 адамнан.
|
Ауыл шаруашылығы
Мұнай газ өңдеу негізіндегі химия өнеркәсібі тыңайтқыштар, гербецидтер, пластмасса, резеңке, дәрі – дәрмек жасайды.
|
Қазақстан мен Қырғызыстанды газбен қамтамасыз етеді.
|
Тәжікстан
(Душанбе)
|
Көп ұлтты. Тәжік, өзбек, орыс, қырғыз т.б
Тығыздық 1км2 жерге 46 адамнан.
|
Қуатты Сырдария, Әмудария бойын салынған СЭС тер алынатын электр энегетикасы жақсы жолға қойылған.
|
|
Түркіменстан(Ашхабад)
|
Ұлттық құрамында 100 ден аса ұлттар мен ұлыстар тұрады.негізінен түркімен, өзбек, оры, қазақ құрайды.
|
Мұнай – газ кешені
|
Табиғи газ қоры жөнін д. ж -де алғашқы «бестікке» кіреді.
|
Ресей
(Мәскеу)
|
Ұлттық құрамы 160 ұлттан тұрады , оның ішінде орыстар 80%
Тілдік құрамы үндіеуропалық, алтай, кавказ, орал тіл семьялар-ына жатады
Орташа тығ ыздық 1км2 - 8,5 адамнан
|
Өтпелі экономика тән индустриялы – аграрлы ел.
|
Газ қорынан д.ж . бойынша -1орын
Мұнай қорынан
д. ж. -6, мұнай өндіруден 2-орында, көмір өндіруден- 4 орын,
Электр энерг. өндіруден 4 орын,
Тұсті металдан АҚШ тан кейін 2 орында Алтыннан 5-орында
Мұнай қорынан ТМД ішінде
1 – орын.
Жеміс- жидек жинаудан ТМД да 3 - орын
|
Украина
(Киев)
|
Негізінен украиндар, орыстар сосын еврей, молдаван, грек, поляк, болгарлар да бар Тығыздық 1км2 - 78,6 адам
|
Қара металлургия, байырғы маманданған саласы машина жасау(бірақ бұл сала қазір тоқырауға ұшыраған),
Химия өнеркәсібі (күкірт қышқылы, сода, пластмасса, хим. Талшықтар, резеңке) жасайды.
|
Кривой Рогтың темір кені қоры жөніне КМА ны ғана алдына салады.
Польеса ормандарының шаруашылық маңызы зор. Қырым , Карпат курорттары да көп пайда әкеледі.
Жеміс- жидек жинаудан ТМД да 2 - орын
|
Беларусь
(Минск)
|
Ұлттық құрамында беларустар, орыстар, поляк, украиндар
Орташа тығыздық 1км2 - 47,4 адам
|
өнеркәсіпте машина жасау, химия, мұнай химиясы өнімдерін шығаруға маманданған
|
Елдің 1/ 3 ормандар алып жатыр. Әйгілі Беловеж нуы орманында жасы жүзден асқан қарағайлар мен Зубрлар тірішілік етеді.
|
Молдова
(Кишинев)
|
Ұлттық құрамында Молдован, оры, украин басым. Тығыздық 1км2 – 119 адамнан
|
Ауыл шарушылығы, тамақ, машина жасау, жеңіл индустрия
|
Шарап – коньяк жасау елдегі шаруашылықтың ең көне саласы. Жүзімнен ТМД бойынша Әзербайжаннан кейін 2- орында., жеміс – жидектен 3-орында
|
Армения
(Ереван)
|
Бір ұлтты.
Тығыздық 1км2 – 108 адамнан
|
Машина жасау, түсті металлургия
|
Армян коньяктарымен аты шыққан
|
Азербайжан
(Баку)
|
Ұлттық құрамында әзербайжандар, орыс,армян, түрік, күрд, татар, украин
Тығыздық 1км2 – 95,4 адам
|
Отын -энергетика кешені жетекші орында келеді.
Мұнайға негізделген химия өнеркәсібі каучук, шина, пластмасса, жасанды талшық өндіреді. Баку мен Сумгаитте
|
Мұнай қорынан ТМД ішінде 2 – орын.
Жүзімнен ТМД бойынша
1- орында
|
Грузия
(Тбилиси)
|
Ұлттық құрамы күрделі 100ден аса ұлт тұрадыең көбі грузин, армян, орыс, әзербайжан.
Тығыздық 1км2 62,3 адам
|
Қазіргі экономикада тамақ өнеркәсібінің орыны зор. Оның салалары шай, шарап – коньяк, темекі, эфир майы, көкөніс –жеміс консервілері, минералды сулар.
|
Бұрын КСРО аумағындағы шайдың 94%, цитрустың 100%,
Лавр жапырағының 96% беретін. Грузияда ең алғашқы шәй жапырағын жинайтын комбайн құрастырылған болатын.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
