ОңТҮстік қазақстан мемлекеттік фармацевтикалық академиясы техникалық және кәсіби білім беру факультеті Қазақстан тарихы және қоғамдық пәндер кафедрасы «Қазақстан тарихы»

Қазақ ұлттық бас­пасөзінің да­муы

жүктеу/скачать 4,42 Mb. бет 62/67 Дата 27.09.2023 өлшемі 4,42 Mb. #182753

Бұл бет үшін навигация:

• «Айқап» жур­на­лы.

Қазақ ұлттық бас­пасөзінің да­муы. Рес­ми емес қазақ мерзімді бас­пасөзінің қалып­та­суы XX ғасыр­дың ба­сын­дағы жал­пы азат­тық қозғалыс­пен тығыз бай­ла­ныс­ты. Ол 1905–1907 жыл­дардағы ре­волю­циның арқасын­да ғана ту­ды. Алай­да бұл ба­сылым­дар дүни­еге едәуір қиын­дықпен келді. 1907 жылғы 28 на­урыз­да II Мем­ле­кеттік Ду­маның де­пута­ты Шай­мер­ден Қос­шығұлов­тың бас­та­масы­мен «Ул­фат» га­зетіне қосым­ша ретінде «Сер­ке» га­зетінің бірінші нөмірі шықты. Ш. Қос­шығұлов­тың ай­ту­ын­ша, небәрі 3–4 нөмірі шығарылған. Цен­зу­ра оны қауіпті деп та­уып, га­зет жа­былып қалған. 1907 жылғы на­урыз­да Тро­ицкіде «Қазақ» га­зетінің бірінші (әрі соңғы) нөмірі шықты. Қазақ қоғамы де­мок­ра­ти­яшыл жұртшы­лығының ұлттық бас­пасөз ұйымын құру жөніндегі ын­та­сы күшейе берді. 1911 жылғы 16 на­урыз­да Орал қала­сын­да қазақ және орыс тілдерінде шағын көлемді «Қазақстан» га­зеті шықты. 1913 жы­лы қыркүйек­тен жел­тоқсанға дейін Пет­ро­павл­да «Ешім да­ласы» га­зеті шығып тұрды. Алай­да та­ралы­мы шек­те­улі бұл га­зет­тер ора­сан үлкен ай­мақтың түрлі топ­та­рының өске­лең та­лап-тілегін қанағат­танды­ра ал­ма­ды. Жал­пыұлттық көлем­де мерзімді бас­пасөз құру бұрынғысын­ша жал­пыұлттық проб­ле­ма бо­лып қала берді. «Айқап» жур­на­лы.1911 жылғы 10 қаңтар­да Тро­ицкіде қазақ халқының та­рихын­дағы тұңғыш «Айқап» ұлттық жур­на­лының бірінші нөмірі шықты. Ұйым­дасты­рушы және бас­па­гер, иде­ялық бас­шы­сы және ре­дак­то­ры М. Се­ралин (1872–1929) бұрын пе­дагогтік және жур­на­листік қыз­метпен ай­на­лысқан, сол кез­ге қарай белгілі ақын, әде­би­етші, қоғам қай­рат­кері болған «Айқап» жур­на­лы 1911 жылғы қаңтар­дан 1915 жылғы қыркүйек­ке дейін әуелгіде айына бір рет, ал со­нан соң екі рет шығып тұрды. Бар­лығы 88 нөмірі шықты, та­ралы­мы 1000 да­наға дейін жетті. «Айқап» жур­на­лы ағар­ту ісі мен мәде­ни­еттің жар­шы­сы бол­ды. М. Се­ралин «Айқап» бет­терінде мұсыл­мандар­дың қаси­етті кіта­бының мазмұнын ыңғай­лы, түсінікті ны­сан­да ба­ян­дауға ты­рысқын ав­торлар­дың мақала­ларын жа­ри­ялап отыр­ды. «Айқап» жур­на­лының қазақ фоль­кло­рын зерт­те­удегі, абай­та­нуды қалып­тасты­рудағы, орыс және дүни­ежүзілік клас­си­калық әде­би­етінің ру­хани мұра­сын на­сихат­та­уда атқарған рөлі зор. Бірінші дүни­ежүзілік соғыс­тың бас­та­луы жағдайын­да едәуір ши­еленіскен зор қар­жы қиын­дықта­ры, зи­ялы­лар­дың бір бөлігінің сол кез­ге қарай өзінің көркемдік то­лысқан­дығымен, қазақ әде­би тілін түле­туімен, стилінің сын­дарлы­лығымен және ең бас­ты­сы толғағы жет­кен жал­пыұлттық проб­ле­малар­ды қоюымен әйгілі болған «Қазақ» га­зеті жағына шығуы 1915 жыл­дың та­мызын­да «Айқап» жур­на­лы шығуының тоқта­тылу­ына се­беп бол­ды. жүктеу/скачать 4,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу: