ОқУ Әдістемелік кешені пәні «Қыпшақтану»
жүктеу/скачать 0,9 Mb.
|
ÐÒУ ÓдÑÑÑемелÑк кеÑÐµÐ½Ñ Ð¿ÓÐ½Ñ Â«ÒÑпÑаÒÑанÑ»-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- Лексикасында
- Қырғыз тілі
- Фонетикасы бойынша
- Морфологиясында
| Морфологиясында ерекшеліктер: созылыңқы осы шақ – көрүбит/көрүпд’ат «ол көріп отыр/көреді/он видит», мұндағы -ит/ -д’ат элементі көмекші етістіктің ықшамдалған формасы болып табылады;
Нақ/жедел өткен шақтың 1 ж. көпше түр баяндауыштық аффиксі –быс, -бис: иштибис «біз іштік/ішіп алдық», бардыбыс «біз бардық» (өзге тілдердегі –қ/-к орнына). Лексикасында қытай (кинъза «темекі тартуға арналған түтік»), санскрит (эрдине «асыл тас), ежелгі иран (Курбустан монғол (йебе «жебе» Әдеби тілді дамытуда М.В.Чевалков сынды ағартушы-жазушының шығармашылығы үлкен роль атқарды. Қазіргі авторлар: С.Манитов, К.Тëлëсëв, Т.Шинжин, П.Шабатин. Қырғыз тілі Қырғыз (қырғыз, ескіше. қарақырғыз)- қара-қыпшақ топшасына, басқаша айтқанда, түркі тілдерінің шығыс хун бұтағына жатады. Ерекшеліктері: Фонетикасы бойынша – 8 дауысты (а, е, и, ы, о, ө, у, ү); қысқа және екінші дәрежелі (краткие и вторичные) созылыңқы дауыстылар; ч, ш дыбыстарының сақталуы (үч «үш», беш «бес», ешик «есік», ешек «есек», мышык «мысық»); сөз басындағы (инициалды) дж (джок «жоқ»), ол интервокалды позицияда й-ге айналады (баласы йок «баласы жоқ»); дауыстылардың дәйекті жуан/жіңішкелік (буын) және ерін үндестігі: күндө «күнде», оқуптурмун «оқыдым/оқығанмын»; Морфологиясында – жинақтық сан есімдердің ассимилятивті формалары бирөө «біреу», экөө «екеу»; жуықтық сан есімдер –дай, -ча, -даған, -лар аффикстері арқылы жасалады (отуздай «отыздай»), жүзче «жүз шақты», ондоғон жылдар «ондаған жылдар/он жылға жуық/он жылдай», саат одөрдө «сағат ондарда»); «сол/анау» сілтеу есімдігі ал/ формасында, ал диалектілік нұсқасы ол түрінде (аға/оғо «ему/тому») жұмсалады; «не» есімдігі параллель үш формада кездеседі: этне/немне/не, белгісіздік есімдіктері екі тәсілмен жасалады: кимдир/алда ким «әлдекім»; Етістіктің ж. көпше түрінің параллель формалары: -сыз(дар) / -сынъар; -нъыздар/-нъар; Қалау райдың аналитикалық формасы (айтқым келет «айтқым келеді»); есімшенің –(уу)чу тұлғасының өнімді қолданылуы: ойғо алчу иш «ойға алатын/алынушы іс»; мақсаттық көсемше тұлғасы –ғаны/диал. –ғали: оқуғаны келдим «оқығалы келдім»; -а,/-е/-й, -n көсемшелерінің және олардың негізінде жасалған перифрастикалық аналитикалық етістікті тіркестердің актив қолданысы: келбей қой «келмей қой/келме», қарап қой «қарап қой/қара»; жүктеу/скачать 0,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|