ОҚу жылында қазақстан республикасының жалпы орта білім беретін ұйымдарында ғылым негіздерін оқытудың ерекшеліктері туралы



бет1/10
Дата05.11.2016
өлшемі5,18 Mb.
#922
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы



2015-2016 ОҚУ ЖЫЛЫНДА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖАЛПЫ ОРТА БІЛІМ БЕРЕТІН ҰЙЫМДАРЫНДА ҒЫЛЫМ НЕГІЗДЕРІН ОҚЫТУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ТУРАЛЫ
Әдістемелік нұсқау хат

Астана
2015


Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы Ғылыми кеңесімен баспаға ұсынылды (2015 жылғы 18 мамырдағы № 4 хаттама).


2015-2016 оқу жылында Қазақстан Республикасының жалпы орта білім беретін ұйымдарында ғылым негіздерін оқытудың ерекшеліктері туралы. Әдістемелік нұсқау хат. – Астана: Ы. Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2015. – 226 б.


Жинаққа жалпы орта бiлiм беретiн мектептердiң мектепалды даярлық және 1-11-сыныптарында оқу үдерісін ұйымдастыру бойынша материалдар енгiзiлген. Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердiң басшылары мен пән мұғалiмдерiне, бiлiм саласы қызметкерлерiне арналған.



© Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы, 2015

Кіріспе


Қазақстан Республикасының жалпы білім беру ұйымдарында оқыту үдерісі Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген мектепке дейінгі және орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты (бұдан әрі – ҚР МЖМБС 1.4.002-2012) негізінде, ҚР Білім және ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 және 2012 жылғы 20 желтоқсандағы № 557 бұйрығымен бекітілген мектепке дейінгі, бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарлары және мектепалды даярлық сыныптарына арналған оқу бағдарламалары («Біз мектепке барамыз», 2010 ж.) мен ҚР Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі №115 бұйрығымен бекітілген жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламалары арқылы жүзеге асырылады.
Ақпараттық кеңістікті кеңейту және әлемдік қоғамдастыққа кіру жағдайында адамзат ресурстарының қалыптасуындағы білім беру рөлінің өсуі еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму деңгейінің өлшемдері ретінде мектептің білім беру жүйесін жаңа талаптар бойынша жоспарлауы үшін маңызды.
Бүгінгі күні білім беру саласы «Қазақстан-2050» ұзақ мерзімді Стратегиясының маңызды басым бағыттарының бірі болып танылды. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев республиканы әлемдегі бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарына кіргізу туралы міндет қойған болатын. Бұл мәселені жүзеге асыруда білім беру жүйесін жетілдіру айтарлықтай рөл атқарады.
Оқыту сапасын арттыруда білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының ең үздік білім ресурстары мен технологияларына тең қолжетімділікті қамтамасыз ету; оқушылардың алған білімдері тез өзгеретін әлемде табысқа жеткізетіндігінен қанағаттану; жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене бітімі және рухани дамыған азаматын қалыптастыру қажет.
Білім беру сапасының деңгейі халықаралық PISA, TIMSS және PIRLS салыстырмалы зерттеулері арқылы анықталады. Оқушылардың халықаралық салыстырмалы зерттеулерінің білім және білік сапасының көрсеткіші де функционалдық сауаттылық болып табылады. Қазақстандық оқушылардың осы зерттеулерге қатысу нәтижесі функционалдық сауаттылықтың қажетті деңгейде қалыптаспағанын көрсетіп отыр.
Сонымен қатар, 2014 жылы Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымының (бұдан әрі – ЭЫДҰ) жүргізген зерттеулерінің қорытындысына көңіл бөлген жөн. ЭЫДҰ пікірінше, қолданыстағы орта білім берудің оқу бағдарламасын қайта қарап, толық талдау жүргізу қажет, өйткені аталған бағдарлама оқушыларға функционалдық және математикалық сауаттылықтың төменгі деңгейіне де жетуге мүмкіндік бермейді, жоғары деңгейдегі ойлау дағдыларының дамуына ықпал етпейді. Осы оқу бағдарламасы аясында академиялық пәндердің көп екендігін, теорияға тым басымдық берілгендігін
3

ескеруіміз қажет, осындай басқа да кемшіліктер бағдарламаны неғұрлым күрделірек және үлгермеуші оқушыларға қолжетімсіз етеді.


Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы мен оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарында қазақстандық жалпы білім беретін мектептердің PISA (15 жасар оқушылардың математикалық және ғылыми-жаратылыстану сауаттылығын, сонымен бірге әртүрлі типтегі мәтіндерді түсінуін салыстырмалы бағалау), TIMSS (4-ші және 8-сынып оқушылардың математикалық және ғылыми-жаратылыстану сауаттылығын салыстырмалы бағалау) және PIRLS (мәтінді оқу және түсіну сапасын зерделеу) халықаралық салыстырмалы зерттеулеріндегі нәтижесін жақсарту қажеттілігі көрсетілген.
Осыған орай, Қазақстандағы мектептегі білім беру жүйесі балалардың дағдыларын дамытуда әртүрлі оқу және өмірлік жағдаяттар, тұлғааралық қарым-қатынас пен әлеуметтік қатынастар білімін қолдануға бағытталуы тиіс.
Мұғалімдерге көмек ретінде PISA, TIMSS зерттеулерінің тапсырмалары негізінде оқушылардың математикалық, жаратылыстану-ғылыми және оқу сауаттылықтарын дамыту бойынша әдістемелік құралдар әзірленді және олар Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясының (бұдан әрі – Академия) сайтында (www.nao.kz) орналастырылған. Мұнда әдістемелік ұсыныстар мен оқушылардың білім жетістігін анықтау бойынша халықаралық зерттеулерде қолданылған тапсырмалар енгізілген.
Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012-2016 жылдарға арналған ұлттық іс-қимыл жоспарына сәйкес оқушылардың оқу жетістігін сырттай бағалау (бұдан әрі – ОЖСБ) аясында оқушылардың функционалдық сауаттылығы бағаланады. Функционалдық сауаттылықты тексеруге арналған тест тапсырмалары алғаш рет 2014 жылы ОЖСБ тапсырмаларына қосылды.
Функционалдық сауаттылық, кеңінен алғанда, тұлғаның мектепте алған білімі, білігі мен дағдысын адамзат қызметінің әртүрлі саласында, сонымен бірге тұлғааралық қатынастар мен әлеуметтік байланыстарда кездесетін тіршілік міндеттерін жан-жақты шеше білу қабілеті ретінде түсіндіріледі.
Қазақстан Республикасында оқушылардың оқу жетістігін сырттай бағалау аясында функционалдық сауаттылықтың мынадай түрлері бағаланады: оқу сауаттылығы (қазақ тілі, орыс тілі); математикалық сауаттылық; жаратылыстану ғылыми сауаттылық (физика, химия, биология, география).
Оқу сауаттылығы – оқушылардың мәтін мазмұнын түсіне білуі және оларға ой жүгірте білу, мәтін мазмұнын өз мақсаттарына жету үшін пайдалана білу, қоғам өмірінде белсенділік таныту мақсатында білімдері мен мүмкіндіктерін дамыту қабілеттері.
Математикалық сауаттылық – әлемдегі математиканың рөлін айқындау және түсіне білу, математикалық тұжырымдарды дәлелді негіздей білу және қызығушылығы бар, ойлы азаматқа тән қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін математиканы қолдана білу қабілеттері.
Жаратылыстану ғылыми сауаттылық – жаратылыстану ғылымындағы
4

білімін қолдана білу, қоршаған ортаны және адамзат енгізген өзгерістерді түсіну үшін, табиғи-ғылыми мәселелерге қатысты және ғылыми дәлелдермен негізделген сұрақтарды анықтап тану және негізделген қорытынды жасай білу қабілеттері.


Функционалдық сауаттылық әр мектеп пәнінің негізінде қалыптасады. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту және оның қалыптасуын тексеру құралы шығармашылық сипаттағы тапсырмалар (зерттеу жұмыстарына бейімделген тапсырмалар; экономикалық, тарихи мазмұндағы тапсырмалар; тәжірбиеге бағытталған тапсырмалар т.б.) болып табылады.
Оқушылардың функционалдық сауаттылығының қалыптасуын тексеруге арналған тапсырмалардың үлгілері ОЖСБ мен ҰБТ-ға дайындық оқу-әдістемелік құралдарында қамтылған.
Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына, оның психологиялық, рухани, физиологиялық, әлеуметтік және шығармашылық дамуының үйлесімділігіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін «Өзін-өзі тану» пәні функционалды тұрғыдан маңызды пәндердің бірі болып табылады. Бұл пәнді оқыту «Адамның үйлесімді дамуы» институты (Алматы, «Бөбек» ҰҒПББСО) дайындаған, ҚР Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі №115 бұйрығымен бекітілген білім беру ұйымдарына арналған оқу бағдарламалары бойынша жүзеге асырылады. «Өзін-өзі тану» пәнін біліктілікті арттыру және қайта даярлау бойынша арнайы курстардан өткен пән мұғалімдері жүргізеді.
«Өзін-өзі тану» пәнін оқыту білім берудің мектепке дейінгі деңгейінен басталады. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту білім беру жүйесінің алғашқы деңгейі ретінде баланың жеке әлеуметтік қалыптасуының маңызды кезеңі болып табылады. 5-6 жастағы балалардың мектепалды даярлығы мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесінің аяқтаушы буыны болып табылады, бұл бастауыш білім беруді алу үшін баланың бастапқы мүмкіндіктерін теңестіреді.
2014-2015 оқу жылынан бастап республиканың 24 білім беру ұйымындағы оқу және тәрбие үдерісіне рухани-адамгершілік білім беретін «Өзін-өзі тану» бағдарламасының тереңдетілген кіріктірілген моделін енгізу жүзеге асырылады деп күтілуде.
Рухани-адамгершілік білім беретін «Өзін-өзі тану» бағдарламасын басқа білім салаларымен, тұтас тәрбие үдерісімен, қосымша білім берумен тереңдете кіріктіру идеясы білім беру үдерісін ерекше формада құруды талап етеді, ол білім беру ұйымдарының жалпыадамзаттық құндылықтарға негізделген баланың жеке тұлғасын тәрбиелеуде біртұтас рухани-адамгершілік кеңістік құруды керек етеді.
Рухани-адамгершілік білім беретін «Өзін-өзі тану» бағдарламасының терең кіріктірілген моделінің оқу және тәрбие үдерісіне енгізудің эксперименттік алаңы болған білім беру ұйымдарында (1-қосымша), төменде анықталған педагогикалық шарттар сақталуы керек:
– сенімділік қалыптасуы керек, шабытты шығармашылық, өзіндік зерттеулерге, өзіндік даму мен өзіндік жетілдірулерге мүмкіндік беретін жағдайлар болуы керек;

5

– рухани-адамгершілік білім беретін «Өзін-өзі тану» бағдарламасының мектептің біртұтас педагогикалық үдерісіне кірігуін жүзеге асыру;


– өскелең ұрпақтың білім алуы мен тәрбиелену үдерісінде қолданылатын барлық әдістер мен тәсілдердің тек оң және ізгілікті болуын көздеу керек.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы 17 сәуірдегі тапсырмасын жүзеге асыру және ҚР МЖМБС 1.4.002-2012 сәйкес 2015-2016 оқу жылында «Шетел тілі» пәні бастауыш мектептің 1-3-сыныптарында оқытылады.
Мектепке дейінгі және орта білім беру ұйымдарында тілді меңгерудің жалпыеуропалық үлгісіне сәйкес шет тілін және оқыту қазақ тілінде жүргізілмейтін білім беру ұйымдарында қазақ тілін деңгейлеп меңгертуді жүзеге асыру жалғасады. Бұл жүйенің ерекшелігі – оқыту тілінің тапсырылған деңгейі.
«Өмір қауіпсіздігінің негіздері» оқу курсының мазмұны 1-4-сыныптарда дүниетану оқу курсының аясында: 1-3-сыныптарда жылдық оқу жүктемесі 6 сағаттан, 4-сыныпта 10 сағаттан бастауыш сынып мұғалімінің оқытуымен іске
асырылады; 5-9-сыныптарда дене шынықтыру оқу курсының аясында 15 сағаттық жылдық оқу жүктемесімен дене шынықтыру мұғалімінің оқытуымен іске асырылады; 10-11-сыныптарда алғашқы әскери дайындық оқу курсының аясында 25 сағаттық жылдық оқу жүктемесімен алғашқы әскери дайындық пәнінің оқытушы-ұйымдастырушыларының оқытуымен іске асырылады. «Өмір қауіпсіздігінің негіздерін» оқыту сабақтары міндетті болып табылады және оқу үдерісі кезінде жүргізіледі.
Оқушылардың қаржылық сауаттылығын арттыру мақсатында «Экономика және қаржылық сауаттылық негіздері» курсының мазмұны 4-сыныпта «Дүниетану» оқу пәнімен, 5-11-сыныптарда «Технология» оқу пәнімен кіріктіріліп оқытылады. Қосымша оқушылардың экономикалық сауаттылығын арттыру үшін «Дана Жол» қолданбалы экономика орталығымен әзірленген «Қолданбалы экономика» білім беру бағдарламасы бойынша факультативтік курсын ұйымдастыруға болады.
Бейіндік оқыту жалпы орта білім деңгейінде: қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстану-математикалық бағыттары бойынша жүзеге асырылады. Бір немесе екі бағытты таңдау оқушылардың қажеттілігі мен ата-аналардың сұраныстарын ескере отырып мектеппен жүргізіледі. Саралап оқытуды жүзеге асыру мен екі бағыт арқылы оқушылардың танымдық қажеттілігін қанағаттандыру мақсатында кәсіби-бағдарланған тәсілді жүзеге асыру аясында бейіндік пәндерді тереңдетіп оқыту енгізіледі.
ҚР МЖМБС 1.4.002-2012 сәйкес қалалық жалпы орта білім беретін ұйымдарда сынып толымдылығы 24-ке жеткенде немесе одан асқанда, ауылдық жерлерде – 20-ға жеткен кезде немесе одан асқанда шағын жинақты мектептерде – білім алушылар 10-нан кем болмаған жағдайда жүзеге асырылады:


  1. оқыту қазақ тілді емес 1-11-сыныптардағы қазақ тілі;




  1. оқыту қазақ тілді емес 5-11-сыныптардағы қазақ әдебиеті;

3) оқыту қазақ, ұйғыр, тәжік және өзбек тілдерінде жүргізілетін


6

3-11-сыныптардағы орыс тілі;




  1. 1-11-сыныптардағы шетел тілі;

  2. 5-11-сыныптардағы информатика;

  3. бейінді пәндер (жергілікті атқарушы органның құзыреттілігіне кіреді);




  1. 5-11- сыныптардағы дене шынықтыру сабақтарын өткізуде сыныпты екі топқа бөліп оқыту.

5-11-сыныптардағы «Технология» пәні сынып толымдылығына қарамастан ұл және қыз балалар топтарына бөлінеді.


Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстанды әлеуметтік жаңғырту бағытындағы «Жалпыға ортақ Еңбек қоғамына қарай 20 қадам» бағдарламалық мақаласында берілген тапсырмаларды орындау мақсатында әзірленіп, ҚР Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі №115 бұйрығымен бекітілген оқу бағдарламалары бойынша «Өлкетану» (7-сынып), «Абайтану» (9-11-сыныптар) таңдау курстарын оқыту ұсынылады.
Вариативті компоненттен 9-сыныптар үшін міндетті түрде «Дінтану негіздері» курсын оқытуға 1 сағат апталық жүктеме беріледі. «Дінтану негіздері» курсын тарих немесе біліктілікті арттыру және қайта даярлау бойынша арнайы курстардан өткен пән мұғалімдері жүргізеді.
Білім беру салалары бойынша қолданбалы курстардың мазмұнын жобалау мен өткізу бойынша мұғалімдерге көмек ретінде әдістемелік құралдар әзірленіп, Академия сайтына (www.nao.kz) орналастырылды.
Мектеп және оқушы компоненті пәндері бойынша білім алушылардың оқу жетістігін ағымдық бағалау, сондай-ақ емтихан және ұлттық бірыңғай тестілеу жүргізілмейді.
Білім алушылардың апталық оқу жүктемесінің ең жоғары көлемі сыныптағы және сыныптан тыс (факультативті, жеке және үйірме сабақтары) оқу жұмыстарының барлық түрлерін қоса алғанда, 1-сыныпта – 24 сағаттан, 2-сыныпта – 25 сағаттан, 3-сыныпта – 29 сағаттан, 4-сыныпта – 29 сағаттан, 5-сыныпта – 32 сағаттан, 6-сыныпта – 33 сағаттан, 7-сыныпта – 34 сағаттан, 8-сыныпта – 36 сағаттан, 9-сыныпта – 38 сағаттан, 10-сыныпта – 39 сағаттан, 11-сыныпта – 39 сағаттан аспауы тиіс.
Үй тапсырмасы – мұғалімнің сабақтан кейін оқушының өз бетімен орындауына арналған тапсырмасы. Үй тапсырмасы оқушының сабақта меңгерген жаңа материалды ұмытпауының алдын алады, ойын жинақтауына мүмкіндік береді.
Үй тапсырмасы білімін өз бетінше бекітуге, сабақта алған білімін қорытуға негізделген және оқушылардың оқу материалын меңгеруіне жағдай жасайды. Үй тапсырмасын шығармашылықпен, ынтамен орындайтын оқушы міндетті түрде танымның жаңа деңгейіне көтеріледі, ол оқушының зерттеушілік қабілетін дамытуға, белгілі бір мәселені терең түсінуге ықпал етеді. Үй тапсырмасын үйде орындау оқушының үнемі өз бетімен түрлі қиындықтағы тапсырмаларды орындауына, шығармашылық қабілетін дамытуына дағдылануы үшін қажет. Бұл оқушыны белгілі бір тәртіпке, өз уақытын жоспарлауға және өзіне деген сенімділікке үйретеді.
Үй тапсырмасының негізгі түрлері төмендегідей:
7

  1. материалды оқулық бойынша меңгеру;




  1. әртүрлі жазба және практикалық жұмыстарды (жаттығулар) орындау;

  2. шығарма және басқа да шығармашылық жұмыстарды орындау;

  3. әртүрлі сызбалар мен диаграммаларды дайындау;




  1. биология пәнінен гербарий дайындау, табиғат құбылыстарын бақылау, сонымен қатар химия, физика және т.б. пәндерден түрлі тәжірибелік жұмыстар жүргізу.

Үй тапсырмасының тиімділігін арттыруға арналған және оқушылардың терең білім алуына мүмкіндік беретін дидактикалық әдістер:




  • оқу жұмысы үдерісінде жаңа материалды меңгерту кезінде оқушылардың үй тапсырмасын дұрыс орындауына назар аударту алғышарт болып табылады;




  • үй тапсырмасы тек репродуктивті (түсіндірмелі) әрекетке негізделмей, оқушылардан ойлауды және шығармашылықты талап ететін тапсырмаларға негізделуі тиіс;




  • үй тапсырмасын мүмкіндігінше саралап беру және пәнді терең меңгеруге талпынатын, қабілетті оқушылар үшін қиындығы жоғары қосымша тапсырмалар беру;




  • үй тапсырмасын орындаудың тиімді тәсілін ұсыну;




  • оқушыларды меңгерген материалды белсенді қолдануға және оны сапалы меңгеруде өзін-өзі бақылауды үйрету.

Кез келген сабақтың дидактикалық құрылымында үй тапсырмасын беру кезеңі болады. Ол төмендегі көрсетілген әрекеттерден тұрады:




  1. әр оқушының ерекшелігін ескере отырып, үй тапсырмасы туралы ақпарат беру;




  1. оқушыларға үй тапсырмасының, жекелеген жұмыстардың мақсатын, мазмұнын және орындалу тәсілдерін түсіндіру (егжей-тегжейлі нұсқаулық беру);

  2. берілген тапсырманы орындау мерзімі туралы ақпарат беру.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2014 жылғы 29 желтоқсандағы №179 бұйрығымен бекітілген «Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларына сәйкес «Пән оқытушысы сынып журналына деректерді енгізіп, үй тапсырмаларын орындау мүмкіндігін ескере отырып, оқушыларға үй тапсырмаларын береді. Үй тапсырмаларын орындау үшін ұсынылатын уақыт (астрономиялық сағатпен): 2-3-сыныптарда – 1,5 сағаттан асырмау, 4-5-сыныптарда – 2 сағаттан асырмау, 6-8-сыныптарда – 2,5 сағаттан асырмау, 9-11 сыныптарда – 3 сағаттан асырмау керек.


«Жалпы білім беретін оқу орындарында 2015-2016 оқу жылының басталуы туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 8 маусымдағы № 364 бұйрығына сәйкес:
1. Оқу жылының ұзақтығы мектепалды дайындық сыныптарында – 32 оқу аптасын, 1-сыныптарда – 33 оқу аптасын, 2-11 сыныптарда – 34 оқу аптасын құрайды.
8

2. Оқу жылы барысындағы каникулдар:


1) 1-11-сыныптарда: күзгі каникул – 8 күн (2015 жылғы 4-11 қарашаны қоса алғанда), қысқы – 10 күн (2015 жылғы 30 желтоқсан – 2016 жылғы 8 қаңтарды қоса алғанда), көктемгі – 12 күн (2016 жылғы 21 наурыз – 1 сәуірді қоса алғанда);


  1. мектепалды даярлық сыныптарында: күзгі каникул – 8 күн (2015 жылғы 4-11 қарашаны қоса алғанда), қысқы – 14 күн (2015 жылғы 28 желтоқсан – 2016 жылғы 10 қаңтарды қоса алғанда), көктемгі – 15 күн (2016 жылғы 21 наурыз – 4 сәуірді қоса алғанда);




  1. мектепалды даярлық сыныптары мен 1-сыныптарда: қосымша каникул – 7 күн (2016 жылғы 1-7 ақпанды қоса алғанда) мерзімінде белгіленеді.

Білім беру ұйымдарында пайдалануға рұқсат етілген 2, 3, 4, 5, 6, 9, 10 және 11 сыныптарға арналған оқу басылымдарының тізбесі «Білім беру ұйымдарында пайдалануға рұқсат етілген оқулықтардың, оқу-әдістемелік кешендердің, оқу құралдарының және басқа да қосымша әдебиеттердің, оның ішінде электрондық жеткізгіштердегі тізбесін бекіту туралы» Қазақстан


Республикасы Білім және ғылым министрінің міндетін атқарушының 2013 жылғы 27 қыркүйектегі № 400 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2014 жылғы 10 желтоқсандағы № 515 бұйрығымен, ал 1, 7 және 8 сыныптарға арналған оқу басылымдарының тізбесі Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 18 қарашадағы № 460 бұйрығымен анықталған.
Қолданыстағы үлгілік оқу бағдарламаларына сәйкес 2013 жылы 2-сынып пен 9-сыныптар үшін және 5-сынып үшін «Информатика», 1-сынып үшін «Ағылшын тілі» оқулықтары, 2014 жылы 3-сынып пен 10-сынып үшін және 2-сынып үшін «Ағылшын тілі», 6-сынып үшін «Информатика» оқулықтары, биылғы жылы 4-6-сыныптар мен 11-сыныптар және 3-сынып үшін «Ағылшын тілі», 7-сынып үшін «Информатика» оқулықтары қайтадан баспадан шықты.
Әр оқушыны оқулықтармен қамтамасыз ету үшін мұғалімдер, ата-аналар, мектеп кітапханашылары, үкіметтік емес ұйымдар, жергілікті атқарушы органдар, меценаттар жаңа оқу жылы қарсаңында «Мектепке - оқулықпен» республикалық акциясын өткізуге қатысулары керек (2-қосымша).
Сондай-ақ, заманауи қоғамның ақпараттандыру жағдайында пән мұғалімдері АКТ-құзыреттілігін біліп, қосымша ресурстарды пайдалана отырып, соның ішінде интернет және пән бойынша ақпаратты табу мен өңдеу білігін қалыптастыруы керек.
Ұлттық бірыңғай тестілеудің, оқушылардың оқу жетістігін сырттай бағалау, мемлекеттік аттестаттау мен талапкерлерді кешенді тестілеудің тест тапсырмаларының базасын қалыптастыру ҚР Білім және ғылым министрінің бұйрығымен бекітілген оқулықтардың материалдары негізінде іске асады. Сондықтан ұлттық емтихандарға және мониторингілеуге дайындық кезінде оқушылар ҚР Білім және ғылым министрінің бұйрығымен бекітілген оқулықтарға сүйенуі тиіс.
Жалпы білім беретін мектептердің мұғалімдері күнтізбелік-тақырыптық жоспарларды жалпы білім беретін пәндер бойынша үлгілік оқу бағдарламалары
9

негізінде өздігінен әзірлейді.


Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 03 сәуірдегі №115 бұйрығымен бекітілген жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламалары Академия сайтына (www.nao.kz) орналастырылды.
Оқыту ұйғыр, өзбек, тәжік тілдерінде жүргізілетін жалпы орта білім беретін мектептерде аударма оқулықтар немесе оқушылар мен ата-аналардың қалауымен қазақ тіліндегі оқулықтар қолданылады.
Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы ұлттық тілде оқытылатын мектептерде оқу пәндерін көптілде оқыту бойынша мұғалімдерге көмек ретінде келесі құралдар әзірледі және олар Академияның сайтында (www.nao.kz) орналастырылды:


  1. ұлттық тілде оқытылатын мектептерде көптілді оқытудың озық тәжірибесін тарату бойынша әдістемелік ұсынымдар. Әдістемелік ұсынымда қазақстандық мектептерде көптілділікті дамыту жолдары қарастырылған, ұлттық мектептерде екі тілде (мектептің оқыту тілінде және мемлекеттік тілде) қатар пәндерді оқыту ұсынылған;




  1. ұлттық тілде оқытылатын мектептерде «Матеметика», «География», «Физика», «Биология» пәндерін көптілді оқыту бойынша әдістемелік ұсынымдар. Әдістемелік ұсынымда жалпы білім беретін мектептердегі сабақта көптілді оқытуды ұйымдастыру мен пайдалану бойынша практикалық ұсынымдар, сабақты жүргізудің типтері мен формалары, әдістемелік тәсілдердің жиынтығы көрсетілген. Пәнді көптілді оқытудың дидактикалық тәсілдері суреттелген, пән бойынша оқушылардың тілдік құзыретін және функционалды сауаттылығын дамытудағы жұмыстың мазмұны, әдістері және нысандары бойынша ұсыныстар берілген;




  1. ғылым негіздері бойынша ұлттық мектептерге арналған терминологиялық сөздік. Әдістемелік құралда терминологиялық сөздікті әзірлеудің әдістемелік негіздері ашылып, қазақ, орыс, өзбек, ұйғыр және тәжік тілдеріндегі оқу әдебиеттерін оқып білуде көмек болатын кең таралымды және жиі қолданыстағы пәндік терминдердің жиынтығы берілген. Сөздікте ұлттық тілде оқытатын мектептерде тілдік пәндердің бірыңғай тақырыптық минимумы көрсетілген және ғылым негіздері бойынша көрсетілген тілдерде шамамен 11500 термин мен сөз тіркестері жинақталған.

Жалпы білім беру мектептерінің әкімшілігіне оқыту үдерісін және мектепішілік бақылауды тиімді ұйымдастыру үшін нормативтер ұсынылады (1-кесте).


Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 17 мамырдағы №499 қаулысымен бекітілген «Жалпы білім беру ұйымдары (бастауыш, негізгі орта және жалпы орта) қызметінiң үлгілік қағидаларының» 18-тармағына сәйкес ата-аналардың немесе өзге де заңды өкiлдердiң мүдделерiн ескере отырып, жергiлiктi білім берудi басқару органдарымен келісім бойынша білім беру ұйымдарында даму мүмкіндігі шектеулі балалармен дені сау балалардың бірлесіп оқитын сыныптары (бір сыныпта даму мүмкіндігі шектеулі екі баладан
10

артық оқытылмауы тиіс) немесе арнайы білім беру ұйымдарының үлгілік қағидаларында көрсетілген толымдылыққа сәйкес бұзушылық түрлері бойынша арнайы сыныптар ашылуы мүмкiн.


1-кесте – Оқу үдерісі мен мектепішілік бақылауды ұйымдастыруды жүзеге асыру нормативтері




Бақылау нысанасы

Нормасы

1

Сабақтарға және сыныптан тыс іс-

Аптасына 3-4 сабақ (директордың




шараларға қатысу және оларды талдау

орынбасарлары үшін);







Аптасына 3 сабақ (мектеп директорлары







үшін).

2

Сынып журналдарын тексеру

Айына 1 рет, жылына 8-10 рет

3

Оқушылардың күнделіктерін тексеру

Айына 1 рет, жылына 8-10 рет

4

Пәндер бойынша оқу бағдарламалары-

Тоқсанына 1 рет, жылына 4 рет




ның орындалуын тексеру




5

Оқушылардың жеке іс құжаттарын

Жылына 2 рет




тексеру




6

Пәндер бойынша тақырыптық және

Жылына 1-2 рет




күнтізбелік жоспарларды тексеру












Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 8-бабы 5-тармағына сәйкес денсаулық жағдайына қарай ұзақ уақыт бойы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беретін ұйымдарға бара алмайтын азаматтар үшін үйде немесе стационарлық көмек, сондай-ақ қалпына келтіру емін және медициналық оңалту көрсететін ұйымдарда тегін жеке оқыту ұйымдастырылады.


Даму мүмкіндігі шектеулі білім алушылардың білім алуы, даму бұзушылықтарының түзетілуі және әлеуметтік бейімделуі үшін жағдай жасалады.
Білім беру ұйымдары оқу үдерісін қашықтықтан білім беру технологиялары (бұдан әрі – ҚБТ) бойынша өз бетінше іске асыра алады.
Оқу үдерісін ұйымдастыру Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 20 наурыздағы № 137 бұйрығымен бекітілген «Қашықтықтан білім беру технологиялар бойынша оқу процесін ұйымдастыру қағидалары» (бұдан әрі – Қағидалар) бойынша жүзеге асады.
Қағидалар бойынша ҚБТ барлық білім беру деңгейлерінде мүмкіндіктері шектеулі тұлғалар оның ішінде мүгедек балалар, I және II топтағы мүгедектер болып табылатын білім алушылар үшін қолданылады. ҚБТ бойынша оқуға ниет білдірген білім алушылар еркін нысанды білім беру ұйымы басшысының атына растаушы құжаттарды ұсына отырып оқуда ҚБТ-ын пайдалану мүмкіндігі туралы уәждемелі негіздемелері бар өтініш жазады. Мүгедек балалар ҚБТ бойынша оқу процесіне қатысу мүмкіндігі туралы психологиялық-медициналық-педагогикалық консультация ұсынымдарын береді. Жалпы білім беру ұйымдарында ҚБТ бойынша оқыту бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің оқу жоспарлары бойынша жүргізіледі.

11

Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңына сәйкес экстернат – білім алушы сабаққа үнемі қатыспай-ақ тиісті білім беру бағдарламасының оқу пәндерін өз бетімен оқитын оқыту нысандарының бірі және жергілікті атқарушы орган негізгі орта, жалпы орта білім беру ұйымдарында, сондай-ақ мамандандырылған және арнайы жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарында экстернат нысанында оқытуға рұқсат береді.


«Бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін бағдарламалары бойынша оқыту үшін ведомстволық бағыныстылығына қарамастан, білім беру ұйымдарына құжаттар қабылдау және оқуға қабылдау», «Негізгі орта, жалпы орта білім беру ұйымдарында экстернат нысанында оқытуға рұқсат беру» және «Негізгі орта, жалпы орта білім туралы құжаттардың төлнұсқаларын беру» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 8 сәуірдегі № 179 бұйрығымен бекітілген «Орта білім беру саласында жергілікті атқарушы органдармен мемлекеттік көрсетілетін қызметтер стандарттары» бойынша жүзеге асады.
«12 жылдық жалпы орта білім беру құрылымы мен мазмұнына жетілдіру бойынша эксперимент өткізу туралы» Ережелер туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2002 жылғы 1 тамыздағы № 593 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2014 жылғы 29 сәуірдегі №132 бұйрығына сәйкес 2015-2016 оқу жылында 12 жылдық білім беруге көшу бойынша эксперименттік сыныптардағы оқушыларды оқытудың одан арғы траекториясы анықталды.
Осы бұйрыққа сәйкес 10-шы эксперименттік сыныптың оқушылары 2014-2015 оқу жылында негізгі мектепті аяқтағаннан кейін 11 жылдық мектептің 11-сыныбына көшіріледі немесе ата-аналарының өтініші мен педагогикалық кеңестің шешімі негізінде 11 жылдық мектептің сәйкесінше 10-сыныбына көшірілуі мүмкін.
Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру аясында экономиканың тұрақты өсуі үшін сапалы білім беруге қол жеткізуді қамтамасыз ету жолында білім берудің бәсекеге қабілеттілігін арттыру, адам капиталын дамыту мақсатында Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері мұғалімдерінің біліктілігін арттырудың деңгейлік бағдарламасы бойынша оқуға педагог кадрларды белсенді тарту болып табылады.
Бағдарламаны іске асырудың тұжырымдамалық негіздері мен деңгейлік қағидаттары оқып шыққан сертификатталған педагог кадрларға коучинг пен менторинг үдерісі арқылы оқытудың тәжірибесін өзгертуге, желілік педагогикалық қоғамдастық қызметі ХХI ғасырда оқушылардың сын тұрғысынан ойлау, өзін-өзі ынталандыру, өзін-өзі реттеу, оқи білу дағдыларын белсенді әрі табысты қолдануға дайындығын қалыптастыруға ықпал ететін қажетті білім ортасын құруға мүмкіндік береді.
Үшінші (базалық) деңгей бағдарламасы бойынша оқып шыққан мұғалімдер:
 жоспарлау үдерісін, бағалау жүйесі мен рефлексиялауды жетілдіруі, жеті модуль тақырыбында кіріктірілген тізбекті сабақтар серияларын іске
12

асыруға тиіс.


Екінші (негізгі) деңгей бағдарламасы бойынша оқып шыққан мұғалімдер:


  • менторинг мен коучинг арқылы мектепте әріптестерінің жұмыс тәжірибесін жетілдіруі, мектеп мұғалімдерінің кәсіби қоғамдастығын ұйымдастыруы, сынып аясында жоспарлауды және іс-әрекеттегі зерттеу жүргізуі тиіс.


Бірінші (жетік) деңгей бағдарламасы бойынша оқып шыққан мұғалімдер:


  • мектепте және оның сыртындағы мұғалімдердің кәсіби қоғамдастығын, соның ішінде коучинг пен менторинг үдерісін жүзеге асыратын мектеп мұғалімдері тобын ұйымдастыруы;




  • білім беру саласында мұғалімдердің зерттеу жүргізу әдістерін түсіндіруді дамытуы; мектеп көлемінде іс-әрекеттегі зерттеуді жоспарлауы және өткізуі тиіс.

Сертификатталған педагог кадрлардың ынтымақтастығын, сондай-ақ деңгейлік бағдарлама бойынша оқудан өтпеген мұғалімдерді үдеріске тартуды қамтамасыз ету үшін желілік ұйымдастырушы ретінде бекітілген, желілік қоғамдастықты құруда көшбасшылық функцияларды іске асыратын ұжым, Қазақстан Республикасының орта білім беру мазмұнын жаңартуды қолдаушы мектептер (жетекші мектеп) арқылы бағдарлама идеяларының орындалуы жүзеге асырылады.


Бағдарламаның түйінді идеяларын бақылап отыру және жүзеге асырылуын мониторингілеу үшін жалпы білім беретін ұйымдардың басшылығы (директор, оның орынбасарлары) оқытудан өткен мұғалімдермен практикалық іс-шаралардың кешенін іске асыруы тиіс:
(Бағдарламаның үшінші (базалық) деңгейі бойынша оқып шыққан мұғалімдерде)


  • бағдарламаның 7 модулін қолданудың, сабақтарға қатысу арқылы оқытуда инновациялық тәсілдерді қолданудың тиімділігін бақылау;




  • сол мұғалімнен білім алатын оқушылардың білім сапасына мониторинг жүргізу.


(Бағдарламаның екінші (негізгі) деңгейі бойынша оқып шыққан мұғалімдерде)


  • бағдарламаның 7 модулін қолданудың, сабақтарға қатысу арқылы оқытуда инновациялық тәсілдерді қолданудың тиімділігін бақылау;




  • сол мұғалімнен білім алатын оқушылардың білім сапасына мониторинг жүргізу;




  • мұғалімнің өзі зерттеуін іске қосу барысында қызметінің нәтижелілігін қадағалау;




  • әріптестерін оқытудың әдістемелік тұрғыдан қамтамасыз етілгенін анықтау (жоспарлау, кесте құрастыру);




  • бағдарламаның үшінші (базалық) деңгейі бойынша әріптестер тобының оқытуының табыстылығына талдау жүргізу (6-10 адам);




  • әріптестеріне коучинг және мониторингті меңгертудегі мұғалімнің жұмысына бақылау жүргізу.

13

(Бағдарламаның бірінші (жетік) деңгейі бойынша оқып шыққан мұғалімдерде)




  • бағдарламаның 7 модулін қолданудың, сабақтарға қатысу арқылы оқытуда инновациялық тәсілдерді қолданудың тиімділігін бақылау;




  • сол мұғалімнен білім алатын оқушылардың білім сапасына мониторинг жүргізу;




  • мұғалімнің өзі зерттеуін іске қосу барысында қызметінің нәтижелілігін қадағалау;




  • әріптестерін оқытудың әдістемелік тұрғыдан қамтамасыз етілгенін анықтау (жоспарлау, кесте құрастыру);




  • бағдарламаның екінші (негізгі) деңгейі бойынша әріптестер тобының оқытуының табыстылығына талдау жүргізу (6-10 адам);




  • әріптестеріне коучинг және мониторингті меңгертудегі мұғалімнің жұмысына бақылау жүргізу;




  • мұғалімдердің кәсіби қауымдастығының мектепте және одан тыс жерлерде ұйымына, қызмет етуіне бақылау жасау;




  • деңгейлік курстардан өткен мұғалімдердің түсініктері бойынша талдау жасау, білім беру саласындағы зерттеулердің әдістерін түсінуі және жоспар құру мен мектеп көлемінде зерттеу жүргізуі бойынша нақты практикалық әрекеттер жасау қабілетіне талдау жасау.

Білім беру қызметін ұйымдастыру кезінде жалпы білім беру ұйымдары басшылыққа алатын Қазақстан Республикасының нормативтік-құқықтық құжаттарының тізімі осы әдістемелік-нұсқау хаттың 3-қосымшасында көрсетілген. Құжаттар Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің сайтындағы (http://www.adilet.gov.kz) «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйе»

(http://adilet.zan.kz) блогында орналастырылған.

14

1 Мектепалды даярлық топтары мен сыныптарында тәрбиелеу-оқыту үдерісін ұйымдастыру ерекшеліктері


Мектепалды даярлық білім беру жүйесінің алғашқы сатысы ретінде мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігін қамтамасыз етеді, 6-7 жастағы балалардың зияткерлік және денесінің дамуы үшін жағдайлар жасайды.
Қазіргі таңда мектепалды даярлық мектепке дейінгі ұйымдарда және жалпы білім беретін мектептердің мектепалды сыныптарында жүзеге асырылады.
Мектепалды даярлықтың негізгі міндеті – балалардың мектепте оқуға уәжін және оған эмоциялы дайындығын қалыптастыру.
Мектепалды даярлықтың негізгі мақсаты мектеп жасына дейінгі балалардың жалпы, зияткерлік, дене дамуы, олардың білімді игеруге дайындығын қамтамасыз ету, оқу әрекетін меңгеру үшін балада тұлғалық қасиеттерін қалыптастыру болып табылады.

Міндеттері:

  • балаларды мектепте оқуға мақсатты бағытпен және жүйелі дайындау;

  • жеке қабілеттері мен дарындылығын дамыту;




  • ұлттық, жалпы адами этикалық және мәдени құндылықтарға балаларды баулу, баланың зияткерлік дамуы;




  • рухани-адамгершілік құндылықтарды, отан сүйгіштік, төзімділікті қалыптастыру;




  • балалардың коммуникативтік және әлеуметтік құзыреттіліктерін қалыптастыру;




  • білуге құмарлықты, шығармашылық белсенділік пен бастамашылықты дамыту;

  • балалардың денесі мен психикалық саулығын нығайту;




  • білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігін қамтамасыз ету. Мектепалды топтары мен сыныптары 5 жастан 6 (7) жасқа дейінгі

балаларды қамтиды.


Мектепалды сыныптары мен топтарында ұйымдастырылған оқу іс-әрекетін (бұдан әрі – ҰОӘ) ұйымдастыру мен өткізу Қазақстан Республикасы мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін типтік бағдарламасы, Мектепалды даярлықтың білім беру бағдарламасы, Мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың үлгілік оқу жоспары негізінде жүзеге асырылады.
Оқуға сапалы дайындықтың мазмұны мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпыға міндетті мемлекеттік стандартына (бұдан әрі – МЖМС) сәйкес және үлгілік бағдарлама негізінде әзірленген мектепалды даярлықтың білім беру бағдарламасымен (бұдан әрі – Бағдарлама) анықталады.
Бағдарлама бұдан әрі қарай мектепте оқытуға балалардың тұлғалық қасиеттерін, денсаулығын сақтау мен нығайтуға, шығармашылық белсенділігін, коммуникативтік дағдыларды қалыптастыруға, рухани-адамгершілік және эмоциялық-еріктік қасиеттерін дамытуға бағытталған.
15

Бағдарлама мектепке дейінгі және бастауыш білім берудің сабақтастығы мен үздіксіздігін қамтамасыз етеді, баланың зияткерлік және дене дамуына жағдай жасайды.


Бағдарламаның мазмұны балалардың жас және жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оларды жан-жақты дамытуға бағытталған «Денсаулық», «Қатынас», «Таным», «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта» білім беру салалары арқылы іске асады.
Осы жастағы балаларды тәрбиелеу мен оқыту бағдарламасының мазмұнын игеру білім беру салаларын заттық-кеңістіктік дамытушы орта жағдайында оларды кіріктіру жолымен жүзеге асырылады.
Білім беру үдерісінде тіл дамыту, жазу, санау, сурет салу, құрастыру, мүсіндеу және басқаларды қамтамасыз ететін оқу-әдістемелік кешендер қолданылады.
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпыға міндетті мемлекеттік стандарты мен Үлгілік оқу жоспарына сәйкес мектепке дейінгі топтар мен сыныптардағы оқу жүктемесі 24 сағатты құрайды, одан 20 сағат ұйымдастырылған оқу іс-әрекетіне, 4 сағат – вариативті компонентке қарастырылған.
Мектепалды топтары мен сыныптарындағы өткізілетін ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің ең жоғарғы саны төрттен артық емес ұзақтығы 25-30 минут. Үзілістердің арасындағы ұзақтық осы уақытта орташа қарқынды қимылды ойындар ұйымдастырылатын 10-12 минут болуы керек.
Балалардың мектепке әлеуметтік-психологиялық дайындығы келесі дағдылар мен біліктер бойынша анықталады:


  • оқу уәждемесі (мектепке барғысы келеді, оқудың маңыздылығы мен қажеттілігін түсінеді, жаңа білімді алуға айтарлықтай қызығушылық танытады);




  • құрбыларымен және ересектермен тілдесе білу (бала қарым-қатынасқа оңай түседі, агрессиялы емес, тілдесудің өзекті жағдайларынан шыға біледі, ересектердің беделін таниды);




  • оқу тапсырмасын қабылдай алады (зейінмен тыңдайды, қажеттілігіне қарай тапсырманы нақтылайды);




  • басқа қоғаммен (балалар) араласа біледі, басқалармен бірге әрекет ете алады, топтың қызығушылықтарына бағынады.

Балалардың мектепке дайындығының психологиялық аспектілері:


  • қолдың ұсақ бұлшық еттерін дамыту (қол жақсы дамыған, бала қарындашты, қаламды, қайшыны сеніммен ұстайды);




  • кеңістікті бағыттау, қимылдарды үйлестіру («жоғары-төмен», «алға-артқа», «оң-сол» ұғымдарын ажырата білу);




  • «көз – қол» жүйесін үйлестіру (бала қарапайым графикалық бейнені, өрнекті, пішінді арақашықтықта көріп қабылдап, дәптерге түсіре алады);




  • логикалық ойлауды дамыту (түрлі заттарды салыстыру кезінде ұқсастығы мен айырмашылығын табу қабілеттілігі, жалпы маңызды белгілері бойынша заттарды топтарға дұрыс топтастыра білу);




  • тұрақты зейінді дамыту (15-20 минут бойы орындалатын жұмысқа зейінді

16

шоғырландыру қабілеттілігі);




  • тұрақты есті дамыту (жанама есте сақтауға қабілеттілік: есте сақтайтын материалды нақты белгімен байланыстыру: сөз-сурет немесе сөз-жағдаят).


Физиологиялық дайындық физиологиялық және биологиялық даму деңгейі, денсаулық жағдайы.
Тіл дамыту мен сауат ашуға дайындық.
Баланың мектепке дайындығының маңызды өлшемдерінің бірі фонематикалық естуді дамыту болып табылады:

  • сөйлеген кезде берілген дыбысты бөле білу;

  • сөздегі дыбыстың орнын анықтай білу (басында, ортасында, соңында);




  • сөзді дыбыстық талдау дағдыларын игеру: дауысты және дауыссыз, үнді және ұяң, қатаң және жіңішке дыбыстарды ажырату;




  • сөзді буындарға бөле білу;




  • 3-4 сөзден тұратын сөйлем құрай білу;

  • жалпылаушы ұғымдарды қолдана білу, зат есімге анықтама беру;




  • суреттер топтамасы бойынша, мазмұнды сурет, берілген тақырыпқа әңгіме құрастыру;




  • заттар туралы (ересектің ұсынған жоспары бойынша) әңгіме құрастыра

білу;

  • шағын әдеби мәтіндердің мазмұнын өз бетінше, мәнерлі, реттілікпен

беру.
Қарапайым математикалық ұғымдарды дамыту және математиканы оқуға дайындық:




  • заттардың берілген саны бойынша санау және есеп;

  • жиырмаға дейін тура және кері санау;




  • берілген саннан бұрынғы және кейінгі санды атай білу;




  • бірінші ондықтың құрамындағы (бөлек бірліктерден тұратын) және екі кіші сандардан тұратын сандарды білу;




  • знание цифрларды білу: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9;

  • белгілерді білу: +, -, =, қимылдың арифметикалық белгілерін қолдана

білу; -цифрлар мен заттардың санын салыстыра білу;




  • қосу мен азайтуға есептер құруға және шығаруға қабілеттілік;




  • геометриялық пішіндер (шеңбер, сопақша, үшбұрыш, шаршы, төртбұрыш) мен денелерді (шар, текше, цилиндр) білуі;




  • шеңбер мен шаршыны екі және төрт бөлікке бөлуді білуі;

  • торланған қағаз парағына бағдарлана білуі.


Баланың ой-өрісі және білімді игеруге дайындығы:


  • үйінің мекен-жайын, телефонын, ата-анасының толық аты жөнін және отбасы құрамын атай білуі;




  • ересектер қызметінің әртүрі туралы жалпы түсініктері болуы;

  • қоғамдық орындар мен көшедегі мінез-құлық ережелерін білуі;




  • жыл мезгілдері мен маусымдық құбылыстар туралы жалпы түсініктерінің болуы;




  • ай аттарын, аптаның күндерін және олардың ретін білуі.

17

Жазуға дайындық кезеңіндегі балаға пайдалы сабақтар:


Қолдың ұсақ бұлшық еттерін дамыту:

  • әртүрлі конструкторлармен жұмыс;

  • қайшымен, ермексазбен жұмыс;

  • альбомға (қарындашпен, жақпа бояулармен) сурет салу.


Танымдық қабілеттерін (есте сақтауын, зейінін, қабылдауын, ойлауын) дамытушы жаттығулар және ойындар арқылы дамыту:


  • ойнаймыз, үйренеміз, дамытамыз;

  • ойлау қабілеттерін қалыптастыратын ойындар;

  • торлар бойынша сурет саламыз;

  • штрихтау;

  • екінші жартысының суретін салып аяқта;

  • графиктік диктанттар;




  • кеңістікте бағдарлау;

  • бірдей суреттерді боя.

Жоғарыда аталған білім, дағды және біліктер балаларды мектепке даярлауға бағытталған әрқайсысы дербес тараулардан тұратын білім беру салалары арқылы жүзеге асырылады.


Әрбір білім беру саласының мазмұнында мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың базалық білім, білік және дағдыларды игеру деңгейлері бойынша күтілетін нәтижелері айқындалған.

Мектепалды даярлық бойынша оқу материалдары
Мектепалды даярлық бойынша оқу материалдары пәндік кешендері түрінде ұсынылды. Әрбір кешен құрамына әліппе-дәптер, дидактикалық материалдар, оқулық-хрестоматия, мультимедиялық-анимациялық электрондық құралдар және әдістемелік жетекші құрал кіреді.

18

2 Жалпы білім беру ұйымдарындағы тәрбие жұмысының ерекшеліктері


Білім берудің негізгі бағыттарының бірі тәрбие жұмысы болып табылады. «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында ұлт Көшбасшысы Н.Ә. Назарбаев: «Бала тәрбиелеу – болашаққа ең үлкен инвестиция. Біз бұл мәселеге осылай қарап, балаларымызға жақсы білім беруге ұмтылуымыз керек», − деп көрсеткен болатын.
Қазақстандықтардың алдында тұрған аса маңызды міндет − «Mәңгілік Ел» жалпыұлттық идеясын жүзеге асыру. Оның іргетасы мектепте қалануы тиіс. Бұл идеяны жүзеге асыру үшін мектептерде мақсатты түрде тәрбие жұмыстарын жүргізу, сонымен қатар оқыту процесінің тәрбиелік мәнін күшейту қажет. Оқытылатын пәндер оқушылардың рухани-адамгершілік қасиеттері мен патриоттық сезімдерін және азаматтық жауапкершілігін қалыптастыруға, ұлттық сана-сезім мен толеранттылықты дамытуға, зайырлы құндылықтарды нығайтуға және жастардың терроризм мен экстремизм идеологияларын саналы түрде қабылдамауын қалыптастыруға, Қазақстанның көпэтникалық жағдайында қарым-қатынас жасай білуіне бағытталуы тиіс.
Академияда Елбасының «Тәуелсіздік толғауы» еңбегін білім беру ұйымдарында оқушылардың психологиялық және жас ерекшеліктерін ескере отырып оқып білуге арналған әдістемелік ұсыныстар дайындалды, оларда оқытудың тиімді формалары мен әдістері көрсетілген және оқушылардың азаматтығы мен отаншылдығын қалыптастыру мәселесіне ерекше назар аударылған. Осыған орай Мемлекет басшысының «Тәуелсіздік толғауы» шығармасын кеңінен оқытуды ұйымдастыру ұсынылады.
«Қазақстан-2050» – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» стратегиясының негізгі бағыттарын, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Нұрлы жол – Болашаққа бастар жол» атты 2014 жылдың 11 қарашадағы Жолдауын іске асыру және Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың ұлттық тарихты дамыту мен тарихи сананы жаңғыртудағы рөлін анықтау және «Қазақстан тарихы» пәні бойынша үлгілік оқу бағдарламаларын, оқулықтар мен оқу-әдістемелік материалдарды жетілдіру туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2014 жылғы 30 желтоқсандағы № 554 бұйрығына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы» ҚР Білім және ғылым министрінің 2015 жылдың 26 қаңтардағы №32 бұйрығын орындау мақсатында 9-11-сыныптардың «Қазақ тілі», «Орыс тілі», 11-сыныптың «Қазақ әдебиеті», «Орыс әдебиеті» және 5-11-сыныптардың «Қазақстан тарихы» пәндерінің үлгілік оқу бағдарламаларына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Оқу бағдарламаларының базалық мазмұнына Мемлекет басшысының «Тәуелсіздік толғауы» атты 2014 жылғы 15 желтоқсандағы сөйлеген сөзі енгізілді. Мәтіннің мазмұны оқушылардың рухани-адамгершілік қасиеттерінғ қазақстандық патриотизмді және «Мәңгілік Ел» жалпыұлттық идеясын өмірде жүзеге асыру ұмтылысын қалыптастыруға, этносаралық және мәдениетаралық
19

байланыс жағдайында толеранттылықты және қарым-қатынас жасау білігін дамытуға бағытталған.


Мектеп-интернаттардың тәрбиелік жұмыстары тәрбиеленушілердің жан-жақты дамуына қарай жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтар негізінде баланың рухани дүниесі мен өзін қоршаған ортаның өзара үйлесімді байланысын қамтамасыз етуге бағытталуы керек, балалардың өмірлік өз жолдарын тануға, олардың азаматтық көзқарастары қалыптасуына, гуманитарлық құндылықтардың негізінде жетілуіне; әрбір жасөспірімнің тұлғалық өсуін психологиялық-педагогикалық қамтамасыз етуге; өзіндік жолын табу еркіндігі болуына, табысқа жету жағдаяттарын тани алуына, өзіндік тәрбиеге ықпал етуге; жеке басының дамуына құрметпен қарауға бағытталады.
Рухани-адамгершілік және көшбасшылық қасиеттері бар азамат және патриот қалыптастыру мақсатында білім беру ұйымдарында Қазақстан Республикасының мейрамдарын: Қазақстан халқы Ассамблеясының жылы, Қазақстан Республикасы Конституциясының 20 жылдығы, Қазақ хандығының 550 жылдығын өткізу іс-шараларын кең ауқымда ұйымдастыру қажет.
Оқушылардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін қалыптастыру және Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы туралы» 2014 жылғы 26 желтоқсандағы № 986 Жарлығын орындау мақсатында 1-4 сыныптарға арналған «Өзін өзі тану» және 9-11 сыныптарға арналған «Адам. Қоғам. Құқық» пәндері бойынша үлгілік оқу бағдарламаларына өзгерістер пен толықтырулар енгізілді. Осыған байланысты пәндерді оқытуда тұлғаны қазақстандық патриотизм мен сыбайлас жемқорлықты қабылдамау рухында тәрбиелеуге, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетін қалыптастыруға ерекше мән берілуі қажет.
Мектептегі балалардың қауіпсіздігі және зорлық-зомбылықтың алдын алу
Қазақстанда жалпы орта білім беру ұйымдарындағы зорлық-зомбылық маңызды проблема болып табылады. Білім алушылар мен тәрбиеленушілердің мектепте зорлық-зомбылыққа және кемсітушілікке жиі ұшырайтыны байқалуда (яғни, психологиялық зорлық-зомбылық, күш көрсету, бопсалау, жыныстық сипаттағы зәбірлеу мен қысым, кибербуллинг және кемсітушілік).
Қазіргі кезде республикада оқыту мен тәрбиелеуде кемсітушілік пен зорлық-зомбылықтан еркін қауіпсіз ортасын қамтамасыз ету жөніндегі шаралар қабылдануда.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым, Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму және Ішкі істер министрліктері «Білім беру ұйымдарында балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі 2015-2016 жылдарға арналған ведомствоаралық бірлескен іс-қимыл жоспарын» бекітті.
Шығыс Қазақстан облысы мектептерінде «Юнисеф» БҰҰ балалар қорымен бірге балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу және ескеру бағдарламасы жүзеге асырылады. Жобаны елдегі білім беру ұйымдарына отандық және шетелдік инновациялық тәжірибені ескере отырып енгізу жоспарлануда.

20

Жалпы орта білім беру ұйымдарында білім алушыларға қатысты балалардың қауіпсіздігі мен зорлық-зомбылықтың алдын алуды қамтамасыз ету жөніндегі жұмыста мектеп директорлары, мұғалімдері мен мамандары күш көрсетпеу, кемсітпеушілік, гендерлік теңдік, толеранттылық және өзара сыйластық құндылықтарын басшылыққа алуы маңызды. Мектептегі зорлық-зомбылық құрбаны және жазықты болу қаупі жоғары жай-күйі осал балалардың (жағдайы төмен, толық емес, кедей отбасылардың балалары, девиантты мінез-құлықты, шалғайдағы ауыл балалары, дамуында мүмкіндігі шектеулі балалар (оның ішінде мүгедек балалар), тілдік және этникалық топтардың балалары, мигранттар/оралмандар отбасының балалары, жетім және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар), интернаттық мекемелер тәрбиеленушілерінің, сондай-ақ мектептердегі қыздарға қатысты жыныстық және гендерлік зорлық-зомбылық проблемасына зор көңіл бөлу қажет.


Мектептердегі зорлық-зомбылыққа фактілеріне мониторинг жүргізу керек. Мектептегі зорлық-зомбылықтан зардап шеккен балаларды қолдау және әрекет ету механизмдерін қамтамасыз ету. Білім беру ұйымдарында педагогикалық ұжым, балалар мен ата-аналардың қатысуымен мектептегі зорлық-зомбылықтың барлық формаларының алдын алу және жою бойынша түсіндіру жұмыстарын (конференциялар, акциялар, дөңгелек үстелдер, пікірталастар, диспуттар және т.б.) жандандыру. Мектеп қызметкерлері, балалар мен ата-аналар үшін зорлық-зомбылықтың алдын алу және күресу бойынша ақпараттық-насихаттық кампаниялар ұйымдастыру қажет.
Оқу жылының басында (қыркүйек-қазан айлары) оқушылардың моральдық-адамгершілік құндылықтарын арттыру үшін отбасы мен мектеп тарапынан оларды қоршаған ортаның теріс ықпалынан, жыныстық және өзге де зорлық-зомбылық түрлерінен қорғауда қажет алдын алу шаралары түсіндірілетін тақырыптық ата-аналар жиналыстарын өткізу қажет.
Балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында жалпы білім беретін мектептерде оқушылармен жүйелі негізде өзін өзі сақтау ережелері, бейтаныс адамдармен қарым-қатынас жасау біліктіліктері, моральдық құндылықтар, адамгершілік бастаулары және жыныстық мәдениетті дамыту (жоғары сыныптарда) туралы профилактикалық әңгімелер өткізу керек.
Мұнан басқа, психологиялық қызметтер іс-әрекетінің нәтижелілігіне мониторинг жүргізуді қамтамасыз ету және олардың қызметін отбасы мен жасөспірімдер ортасының проблемаларын шешуге бағдарлау қажет. Білім беру ұйымдарында жыныстық сипаттағы зорлық құрбаны болған оқушыларды анонимді сауалнама жүргізу арқылы анықтауда мектеп психологтары, әлеуметтік педагогтер мен медициналық қызметкерлердің жұмысын жандандыру қажет.
Тәрбие жұмысында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 22 сәуірдегі №227 бұйрығымен бекітілген Тәрбиенің тұжырымдамалық негіздерін басшылыққа алу қажет.
Білім беру ұйымдарында тәрбие үдерісін әдіснамалық қолдау бойынша мұғалімдерге, сынып жетекшілеріне, тәрбиешілер мен ата-аналарға көмек ретінде дайындалған әдістемелік ұсыныстар Академия сайтына (www.nao.kz).
21

орналастырылған.


«Жалпы білім беретін оқу орындарында 2015-2016 оқу жылының басталуы туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2015 жылғы 8 маусымдағы № 364 бұйрығына сәйкес 2015 жылғы 1 қыркүйекте барлық жалпы білім беру ұйымдарында Қазақстан халқы Ассамблеясының және Қазақстан Республикасы Конституциясының 20 жылдығына арналған салтанатты жиын өткізілуі тиіс.
Осы іс-шараны ұйымдастыру үшін Қазақстан Республикасының Білім күні 2015 жылғы 1 қыркүйекке арналған «Менің Отаным – Қазақстан» мерекесін өткізу тұжырымдамасы әзірленді.
Білім күні – оқушылардың, ата-аналардың, мұғалімдердің және өзі оқыған мектебін ыстық көретін және есінде сақтап жүрген барлық адамдардың дәстүрлі мерекесі.
1 қыркүйек күні барлығынан бұрын бірініш сыныпқа келген оқушылар қуанады. Өйткені бұл күн олар үшін әсерлі және есте қаларлықтай болып саналады.
Білім күнін өткізуге негіздеме:


    • Мемлекет басшысының бес институтционалдық реформасын іске асыру жөніндегі «100 нақты қадам» Ұлт жоспары;




    • «Мәңгілік Ел» Ұлттық идеясы;




    • Барлық білім беру ұйымдарында оқыту процесінің тәрбиелік құрамдасын күшейту жөніндегі үлгілік кешенді жоспар (Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 29 маусымдағы № 873 қаулысы);




    • Тәрбиенің тұжырымдамалық негіздері (ҚР БҒМ 2015 жылғы 22 сәуірдегі




  • 227 бұйрығы).


Білім күнінің мақсаты – «100 нақты қадам» Ұлт жоспары шеңберінде білім беру процесіне Мәңгілік Ел құндылықтарын енгізу.
Білім күнінің идеологиялық және тәрбиелік мақсаты қоғамда қазақстандық патриотизм идеясын дамыту, Тәуелсіздік алғаннан бергі Қазақстанның жетістіктерін насихаттау, басты құндылықтарды – тәуелсіздік, бейбітшілік пен келісімді нығайту.
Еліміздің мемлекеттік нышандарына, дәстүрлеріне, тарихына, Қазақстан Республикасының Конституциясына деген мақтаныш сезімді ояту және оларға құрметпен қарау.
Білім күнінің оқытушылық және дамытушылық мақсаты балалардың Отанға деген азаматтық жауапкершілікті сезінуіне ықпал ету.
Қазақстан Республикасы Конституциясының, Қазақстан халқы Ассамблеясының құрылуы туралы түсінік беру, Қазақстан халқы бірлігін нығайтудағы олардың маңызын ашу.
Білім күнінің тақырыбы: «Менің Отаным Қазақстан». Білім күнінің уақыты: 2015 жылғы 1 қыркүйек.
Білім күніне арналған іс-шараларды өткізу мерзімі: 2015 жылғы 25
тамыздан 5 қыркүйек аралығы.
Білім күнінің мақсатты топтары: оқушылар, мұғалімдер, ата-аналар,
педагогикалық еңбек ардагерлері, үкіметтік емес ұйымдар, жергілікті атқарушы
22

органдар, құқық қорғау органдары, мектептердің басшылары, меценаттар


Білім беру ұйымдарында өткізілетін іс-шаралар:


  1. Әрбір бірінші сынып оқушысына Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың атынан сыйлық – «Менің отаным – Қазақстан» кітабы тапсырылатын «Менің Отаным – Қазақстан» Бірыңғай білім сабағы.




  1. Білім күніне арналған «Менің Отаным – Қазақстан» атты салтанатты сап түзеулер, бірінші сынып оқушыларын Алғашқы қоңырау мерекесімен құттықтау.




  1. Бастауыш сынып оқушыларына арналған «Армысың, мектебім!» атты мәдени-танымдық бағдарламалар, мультипликациялық фильмдер немесе мектеп өмірі туралы фильмдер көрсету.




  1. Орта мектеп оқушыларына арналған театр, цирктарға қайырымдылық экскурсиялары, «Мұражайдағы Білім күні» акциялары, «Ғажайып ғылымдар мектебі» атты мәдени-ойын-сауық бағдарламалары.




  1. Жоғары сынып оқушыларына арналған «Болашаққа» жол ашатын мектеп» зияткерлік және танымдық кештері.




  1. Ана-аналарға арналған «Мектеп өмірі», «Кітап қала», «Мектеп қиыншылықтары» және т.б. кітап-көрнекілік көрмелері.


Бірінші сынып оқушыларына арналған «Менің Отаным – Қазақстан» атты бірінші білім сабағы
Білім сабағының тақырыбы: «Менің Отаным Қазақстан».
2015 жылы әрбір бірінші сынып оқушысына Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың атынан сыйлық – «Менің Отаным Қазақстан» кітабы дайындалды.
Кітап білім беру саласындағы бес институтционалды реформаны жүзеге асырудың алғашқы жобасы, Қазақстан халқының тұтастығын жете түсінуге көмектеседі, азаматтық ұстанымды қалыптастырады.
Сабақтың тақырыбы дәстүрлі түрде Еліміздің идеологиясымен байланысты. Өміріндегі алғашқы сабағында Президент атынан сыйлық алған баланың еліне деген мақтаныш сезімі мен ризашылығы оянады.
Осыған байланысты бірінші білім сабағы мен Кітап тапсыру рәсімі салтанатты жағдайда өтуі тиіс және бастауыш сынып оқушылары үшін есте қаларлық оқиға болуы тиіс.
Марапаттау рәсімін аймақтағы танымал мәдениет, өнер, спорт қайраткерлері, еңбек, соғыс ардагері, ғалымдар, жастар қозғалысының көшбасшылары, түрлі дәрежедегі әкімдер жүргізеді.
Білім күнінің мақсатты топтары: бірінші сынып оқушылары, ата-аналар, бастауыш сынып мұғалімдері, педагогикалық еңбек ардагерлері, жергілікті атқарушы органдардың өкілері, ҮЕҰ және БАҚ.
Сабақтың өткізілетін кезеңдері (тақырыптық бөлімдері) Кітаптың 12
бөлімімен сәйкес келуі тиіс:

  1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың алғы сөзі.

  2. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік нышандары.

3. Еңбексүйгіштік, адалдық пен білімділік – «Мәңгілік ел» ұлттық идеясының құндылықтары.


23

  1. Қазақстан Республикасы картасындағы менің туған жерім.




  1. Елімнің астанасы – Астана.

  2. Туған жерімнің табиғаты.

  3. Қазақтардың тұрмысы мен мәдениеті.

  4. Ғарышты игеру.

  5. Салт-дәстүрлер.

  6. Қазақ хандығына – 550 жыл.




  1. Қазақ халқының ағартушылары.

  2. Қазақстан Республикасының мейрамдары.

Аталған оқу құралы сынып сағаттарына негізгі материал және сауаттылыққа үйрету мен әлемді тану сабақтарында қосымша материал ретінде ұсынылады.


Барлық іс-шаралар БАҚ-та баяндалуы тиіс, Білім күнінің мерекелік іс-шараларын өткізу туралы материалдар білім беру ұйымдары, білім беру басқармасы органдарының, мектеп сайттарында орналастырылуы тиіс.
Бірінші сынып оқушыларын құттықтауға арналған парақшалар мен бірінші сынып оқушыларының ата-аналар интернет қауымдастығын ашу ұсынылады.

24

3 Бастауыш білім беру деңгейіндегі пәндерді оқыту ерекшеліктері


Бастауыш білім берудің мақсаты оқу, жазу, санау, есептеу дағдылары қалыптасқан, ойын, оқу, еңбек, қарым-қатынас сияқты әрекет түрлерін меңгерген, тұлғалық, құндылық қасиеттерді бойына сіңірген, өзін-өзі бақылай және бағалай алатын, салауатты өмір салты мен жеке бас гигиенасы негіздерін, ұлттық менталитетті ескере отырып, отандық және әлемдік мәдениетпен таныстыру, шығармашылық қабілеттері дамыған жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуына мүмкіндік жасау болып табылады. Бастауыш білім беру оқушыларды оқу, жазу, санау, оқу іс-әрекетінің негізгі біліктері мен дағдыларын, теориялық ойлау элементтерін меңгеруін, сонымен қатар оқу әрекеттерін өзін-өзі бақылаудың қарапайым дағдыларымен, тәрбие және сөйлеу мәдениетімен, салауатты өмір салты мен жеке бас гигиенасы негіздерімен қамтамасыз етеді.
Бастауыш білім беру деңгейінде оқытудың негізгі міндеттері:

– оқу іс-әрекетінің негізгі дағдыларын қалыптастыру;

– оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру;
– оқушылардың жеке басын, олардың шығармашылық қабілеттерін, оқуға деген қызығушылығын дамыту, оқу дағдысы мен икемділігін қалыптастыру;
– адамгершілік қасиет пен эстетикалық талғамға, эмоционалдық құндылыққа, өзіне және қоршаған ортаға деген оң қарым-қатынасқа тәрбиелеу;
– салауатты өмір салтын, денсаулық пен жеке бас гигиенасын және өмір қауіпсіздігін сақтау мәдениетіне баулу болып табылады.
Қазіргі тез өзгермелі әлемде функционалдық сауаттылық адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси және экономикалық қызметтерге белсенді қатысуына, сондай-ақ «өмір бойы білім алуына» ықпал ететін базалық факторлардың біріне айналуда.
Оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың халықаралық TIMSS, PIRLS бағдарламаларына сәйкес функционалдық сауаттылық үш сала – оқудағы және жазудағы сауаттылық, математикалық сауаттылық, жаратылыстану-ғылыми сауаттылық бойынша бағаланады.
Сондықтан бастауыш білім беру деңгейіндегі тіл және әдебиет, математика және жаратылыстану білім саласы пәндерін оқытуда мұғалімдер жаттығулар, тапсырмалар орындатқанда, есептер шығартқанда және түрлі мәтіндер оқытқанда, оларды өмірмен байланыстыра отырып, оқушылардың оқудағы және жазудағы, математика мен жаратылыстану ғылымындағы сауаттылықтарын қалыптастыруға баса көңіл бөлгені жөн.
Елбасының Жолдауындағы «Мәңгілік Ел» идеясына сәйкес оқу-тәрбие үдерісін оқушылардың патриотизмін, мораль және адамгершілік нормаларын, ұлтаралық келісім мен төзімділігін, физикалық және рухани дамуын, заңды құрметтеуін қалыптастыру міндетін алға қояды. «Мәңгілік Ел» идеясында белгіленген бұл құндылықтар жалпы оқу-тәрбие жұмысының негізі, бастауыш мектепте оқытылатын пәндердің арқауы болуы тиіс. Сондықтан ұстаздарымыз күнделікті кез келген пәнді оқыту барысында әрбір сабақта «Мәңгілік Ел» құндылықтарын оқушылардың бойына сіңіруді естен шығармағаны жөн.
25

Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту жөніндегі 2012–2016 жылдарға арналған Ұлттық іс-қимыл жоспарында (ҚР Үкіметінің 2012 жылғы 25 маусымдағы №832 қаулысы) 7 негізгі құзыреттілік белгіленсе, соның бірі – коммуникативтік құзыреттілік. Коммуникативтік құзыреттілік – бұл коммуникативтік, тілдік білім, білік, дағдылардың жиынтығы.


Коммуникативтік дағдылар ең әуелі мектептегі оқыту үдерісінде, негізінен, тіл мен әдебиеттік оқу сабақтары барысында қалыптасады. Олай болса, бастауыш білім беру мазмұны оқушыны тұлға ретінде қалыптастыра отырып, оның, ең алдымен, өз ана тілінде ауызекі және жазба тілде сауатты сөйлеу, ересектермен, сыныптастарымен еркін қарым-қатынас жасай білу, айтылғанды ыждаһатпен тыңдап, түсіну, өз пікірін жеткізе білу, дұрыс оқу және сауатты жазу, т.б. дағдыларын, соның нәтижесінде өздігінен білім алу, алған білімін өмірлік жағдаяттарға сәйкес қолдана білу қабілеттерін, өмірдегі мәселелерді шешуге арналған білік-дағдыларын дамытуға бағытталуы тиіс.
Оқушылардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің деңгейін қалыптастыру мен «Қазақстан Республикасының 2015-2025 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 26 желтоқсандағы №986 Жарлығын орындау мақсатында ҚР Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі №115 бұйрығымен бекітілген 1-4 сыныптарға арналған «Дүниетану» пәнінің типтік оқу бағдарламасына өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.
Бастауыш білім беру деңгейіндегі ең қиын да жауапты кезең – бірінші сыныптағы оқыту үдерісін ұйымдастыру. Себебі 1-сыныптағы оқытудың мақсаты – 6-7 жастағы сәбилерге әріптерді танытып, олардың басын қосып оқуға, одан әрі түсінгенін мәнерлеп баяндауға, жатқа айтып беруге, т.б. әрекеттерге баулу, қолына қалам ұстатып, бірте-бірте жазуға машықтандыру, байланыстырып сөйлеуге үйретіп, тілін дамыту. Сондықтан 1-сынып оқушыларының оқуға оң ынта-ықыласын қалыптастырып, қызығушылығын ояту мақсатында оқыту үдерісін қарапайымнан күрделіге, жеңілден ауырға біртіндеп өту тұрғысынан ұйымдастырудың маңызы зор. Ол үшін, біріншіден, оқу жылының бірінші жартыжылдығында баға қоймай, ынталандыру, мадақтау, т.б. тәсілдер қолданылады. Сондай-ақ бірінші жартыжылдықта үй тапсырмасы берілмейді.
Білім беру ұйымдарындағы оқу сабақтары сағат сегізден ерте басталмайды. 1-сыныпта балалардың оқу үдерісіне бейімделуін жеңілдету мақсатында оқу жүктемесін бірте-бірте ұлғайтып отырған жөн, яғни сабақтар ұзақтығының
«сатылы» тәртібі қолданылуы тиіс: қыркүйек айында ұзақтығы 35 минут үш сабақ екiншi тоқсаннан бастап әрқайсысы 35 минут төрт сабақ жоспарланады; екiншi жарты жылдықтан бастап сабақтар 45 минут болады (ҚР БҒМ 2013 жылғы 17 қыркүйектегі №375 бұйрығы).
Сонымен қоса, 1-сынып оқушылары үшін ІІІ тоқсанда қосымша 1 апталық демалыс беріледі, осыған байланысты оқу жылы 33 аптаны құрайды.
1-сыныпта сабақ кестесіне қосарланған сабақтар («Еңбекке баулу» пәнін қоспағанда) қойылмауы қажет (ҚР Ұлттық экономика министрінің 2014 жылғы 29 желтоқсандағы №179 бұйрығымен бекітілген «Білім беру объектілеріне
26

қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидалары).


Сабақ кестесіндегі үзілістердің ұзақтығы, оқушылардың тамақтануы мен белсенді демалуы үшін жеткілікті болуы қажет.
Үй жұмысы оқушылардың мектепте алған білімін қайта жаңғыртып өздігінен пысықтауына, бекітуіне, сол арқылы оқу материалын тереңірек меңгеруіне көмектеседі.
Үй жұмысының мақсаты – оқушыларды өз бетімен білім алуға дағдыландыру.
Үй жұмысының төмендегідей түрлері бар:

  1. жаңа материалды меңгеруге бағыттайтын, даярлайтын тапсырмалар;

  2. оқушылардың білім, білік, дағдыларын бекітуге арналған тапсырмалар;




  1. оқушылардың алған білімін тәжірибе жүзінде қолдануға бағыттайтын тапсырмалар;




  1. қайталауға арналған тапсырмалар;

  2. шығармашылық сипаттағы тапсырмалар;

  3. зерттеу, іздену қабілетін дамытуға арналған тапсырмалар.

Кез келген үй тапсырмасы сыныпта орындалған тапсырмамен салыстырғанда оқушыны танымдық әрекеттің жаңа деңгейіне шығара алатындай, оның білімге құмарлығын арттыратындай, ізденуге ынталандыратындай болуы керек.


Сондықтан бастауыш сынып мұғалімдері үй жұмысына байланысты мына мәселелерді ескергені жөн:


  • үй жұмысы қоңырауға дейін беріледі және нені орындау керек, қалай орындау керек екені нақты түсіндіріледі;




  • үй жұмысының сынып жұмысымен тығыз байланыстылығы, өткен сабақтың жалғасы, жаңа сабаққа дайындық іспеттес болатындығы ескеріледі;




  • тапсырмалар оқушыларды өз бетімен ізденуге, алған білім-білік, дағдыларын жаңа жағдайда қолдануға бағытталуы тиіс;




  • тапсырмаларды бір жақты және бір типтес болмайтындай, оқушыларды жалықтырмайтындай етіп түрлендіріп отыру қажет;




  • тапсырмаларға бағдарламаның негізгі тарауларын қайталауға арналған сұрақтар енгізілуі тиіс;




  • әр тапсырманың өзінің қиындығы болады, бірақ ол оқушы орындай алатындай, бұл қиындықты өздерінің қабілеттері мен біліктілігін барынша қолдану арқасында жеңе алатындай болуы тиіс;




  • оқушыларға берілген әрбір тапсырманы орындаудың анық әрі нақты жолдары мен әдістері көрсетіліп, қандай ақпарат көздерін, көмекші құралдарды қолдану керектігі түсіндірілуі қажет. Дәл осындай үй тапсырмасы қазіргі заманғы мектеп оқушыларына өте қажетті болып табылады;




  • барлық оқушыларға ең аз мөлшердегі тапсырмалар беріледі. Ең көп мөлшердегі тапсырмалар жеке оқу пәндеріне қызығушылық білдірген, тиісті қабілеттері бар балаларға арналған;

27


  • үй жұмысы белгілі бір мөлшерден аспауы тиіс: негізгі тапсырманың көлемі жеткілікті болған жағдайда оқушыларды жеке тапсырмалармен жүктемеу керек. Оларды қажет жағдайда ғана беру керек: тексеру жұмысына дайындық ретінде немесе жаңа тақырыпты меңгеру алдында, өткенді қайталау мақсатында;




  • тіл сабақтары, математика пәндерінен жазбаша үй жұмысының көлемі сыныпта орындалған жұмыстың үштен бір бөлігінен аспайды;




  • 1-сыныптың 1-жартыжылдығында үйге тапсырма берілмейді;




  • үй жұмысы ұсынылып отырған уақыт мөлшеріне сәйкес болу үшін басқа пәндермен келісімді беріледі;




  • тіл сабақтарынан (мысалы, қазақ, орыс, ағылшын тілдерінен) үй тапсырмасы тек жазбаша түрде ғана емес, ауызша да беріледі. Жаттығулар

әртүрлі тапсырмалармен күрделенеді. Жаттығуды көшіруге 8 минуттан 15 минутқа дейін уақыт кететіні де ескеріледі. Ал кейбір қиын тапсырмаларды, мысалы, бір ережеге мысалдар жинақтау, кесте құрастыру басқа тапсырмамен қатар берілмейді, алдын ала дайындықпен, кейбір жағдайларда оқушылардың жеке мүмкіншіліктерін ескере отырып жеке тапсырма ретінде беріледі;




  • әртүрлі жаттығуларды кезектестіріп беру есте сақтау қабілеттерін арттырады: көру арқылы есте сақтау (көшіруге берілген жаттығулар), есту арқылы есте сақтау (ауызша әңгіме құрау), логикалық ойлау (кесте, диаграмма, т.б. құрастыру), елестету (оқиға мен затты ойша бейнелеу);




  • оқушылардың математикалық сауаттылығының нәтижесін жақсарту және білім сапасын арттыру мақсатында математика сабағында меңгерген білім, біліктілігін тәжірибеде және күнделiктi өмiрде пайдалана білуге негізделген практикаға бағдарланған тапсырмаларды орындату ұсынылады;




  • дүниетану пәндерінен берілетін тапсырмалар оқушының зерттеушілік қабілетін дамытуға бағытталуы тиіс (мысалы, табиғаттағы құбылыстарды бақылау, өсімдіктердің, жануарлардың, жәндіктердің тіршілік ортасын, қоректенуін, т.б. зерттеу).

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2014 жылғы 29 желтоқсандағы №179 бұйрығымен бекітілген «Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларына сәйкес «Пән оқытушысы сынып журналына деректерді енгізіп, үй тапсырмаларын орындау мүмкіндігін ескере отырып, оқушыларға үй тапсырмаларын береді. Үй тапсырмаларын орындау үшін ұсынылатын уақыт (астрономиялық сағатпен): 2-3 сыныптарда – 1,5 сағаттан асырмау, 4 сыныпта – 2 сағаттан асырмау» керек.


Бастауыш білім мазмұнын жеті білім саласы құрайды: «Тіл және әдебиет», «Математика», «Жаратылыстану», «Адам және қоғам», «Өнер», «Технология», «Дене шынықтыру».

28

3.1 «Тіл және әдебиет» білім саласы



«Тіл және әдебиет» білім саласындағы пәндердiң негiзгi ерекшелiгi  оқушының алдағы уақытта оқу әрекетін меңгеруіне негіз болатын коммуникативтік немесе тілдік дағдылардың алғашқы нышандарын қалыптастыру. Олар: 1) тыңдалым; 2) айтылым; 3) жазылым; 4) оқылым дағдылары.
Осылардың ішінде басқа дағдыларды қалыптастырудың негізгі алғышарты
– тыңдалым және айтылым дағдылары болып табылады. Тыңдалым дағдысының адамның ойлау қабілетінің дамуына ықпалы зор. Оқушы айтылған немесе техникалық құралдарға жазылған сөздерді, сөйлемдерді, аудиомәтіндерді тыңдап, қабылдап және оны түсінуге үйренбейінше, басқа дағдыларды жеткілікті деңгейде меңгере алмайды.
Сондықтан сауат ашу кезеңінде, ең алдымен, тыңдалым дағдысына ерекше көңіл бөлген жөн. Яғни, оқушы ауызша сөйлеуде немесе мәтін оқуда сөйлеушінің немесе мұғалімнің сөзін аяғына дейін зейін қоя тыңдай білуі, ақпаратты дұрыс қабылдауы, негізгі ойды түсінуі, жауап беруге дағдылануы қажет.
Айтылым дағдысының дұрыс қалыптасуының да адам үшін маңызы өте зор. Өйткені оқушы сөйлеуге, яғни айтар ойын жеткізе білуге үйренуі керек. Оның мектепте оқытылатын барлық пәндерден жақсы нәтижеге қол жеткізуі осы айтылым дағдысына , яғни белгілі бір мәселеге (тақырыпқа) байланысты өз ойын, пікірін немесе қандай да бір ақпаратты түсінікті, толық, жүйелі жеткізе білуіне байланысты.
1-сыныпқа келген оқушы тыңдауға үйреніп қана қоймай, сөйлеуге, яғни өз ой-пікірін айтуға, қойылған сұрақтарға жауап беруге, сөздерді, дыбыстарды анық, дұрыс айтуға, мағынасын түсініп, орынды қолдануға, тілдік қарым-қатынасқа, диалогқа қатыса білуге, сөйлеу мәдениеті нормаларын сақтауға дағдыланады.
Баланың мектеп табалдырығын аттауымен байланысты жаңа әрекет – «жетекші әрекет» (А.Н.Леонтьев), яғни оқу әрекеті пайда болады. Бұл кезеңнің басты ерекшелігі – бала ауызекі сөйлеу тілімен қатар, осы кезеңде пайда болатын «жаңа түзілімдер» (Л.С.Выготский) оқуды және жазуды меңгереді.
Оқылым, біріншіден, ойлау мен қабылдаудың бірлескен жұмысына байланысты болады, екіншіден, мұнда қағаз бетіндегі графикалық таңбалардың тізбегін дұрыс танып, олардың мән-мағынасын түсінудің рөлі зор. Осындай ерекшеліктер іске асқан жағдайда ғана оқылған материалдан керек ақпараттар жинақталып алынып, оқушының қажетіне жарайды.
Оқылымның мақсаты – мәтіндегі негізгі және қосымша ақпаратты әртүрлі деңгейде қабылдауы және түсіне білуі, тілдің айтылым заңдылықтарына сәйкес оқи алуы.
Оқылым бойынша біліктілік деңгейін анықтау және бағалау келесі нәтижелермен айқындалады:


  • түсініп оқуы;




  • зерттеп оқуы;

29


  • шолып оқуы;




  • мәселені сын тұрғысынан бағалауы;

  • негізгі аргументті анықтап, дәлелдеуі.

Жазылым да айтылым сияқты қарым-қатынас құралы. Бұл екеуінің атқарар қызметтері ұқсас болғанымен, екеуі екі басқа психикалық процесс: «оның айырмашылығы – жазба сөздің ерекшелігінде, оның психологиялық құрылысында», – дейді академик Т.Тәжібаев.


Тағы бір ерекшелігі – жазбаша сөйлеу кезінде әңгімелесуші адам болмайды, сондықтан ойды жазып білдірудің мазмұны жүйелі, логикалық байланысы берік және ауызша сөйлескендегіден толығырақ болуы тиіс. Сондықтан жазылым дағдыларын қалыптастыруға алғашқы күннен бастап ерекше мән берілуі керек. «Жазылым» «ойыңды басқа біреуге түсінікті болу үшін қағаз бетінде сауатты жеткізе білу» дегенді білдіреді.
Жазылымның ерекшелігі – оқушыларды жазу кезінде дене мүшелерінің қимыл-қозғалысын, қолдың, саусақтың іс-әрекетін, көз бен бастың қозғалысын дұрыс үйретуді, т.б. ескеріп отыруды қажет етеді.
Жазылымда: сөз ішіндегі әріптерді дұрыс байланыстырып, үздіксіз әрі ырғақты жазу; шағын мәтінді дұрыс көшіріп жазу; есту арқылы жатқа жазу, көргенін есте сақтау арқылы сөздерді, сөйлемдерді, шағын мәтіндерді жатқа жазу; жазғанын өздігінен тексеру; көркем, таза, қатесіз, сауатты жазу дағдыларының қалыптасуына мән беріледі.
Каталог: wp-content -> uploads -> 2015
2015 -> Реферат kz Қазақша рефераттар сайты Талғат Амангелдіұлы Мұсабаев Қазақстанның ұлттық ғарыш агенттігінің төрағасы. Ғарышкер, техника ғылымдарының докторы
2015 -> Реферат kz Қазақша рефераттар сайты Жердегі сұлулықтың мекені
2015 -> Реферат kz Қазақша рефераттар сайты Жердегі сұлулықтың мекені
2015 -> Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
2015 -> Абай және кітапхана
2015 -> Реферат kz Қазақша рефераттар сайты Абайтанушы
2015 -> Абайдың ақын-шәкірттері Ақылбай Абайұлы
2015 -> Реферат kz Қазақша рефераттар сайты
2015 -> 1961 жылы 12-сәуiрде Юрий Гагарин «Восток» кемесiмен ғарышқа ұшты Юрий Гагарин
2015 -> Абай және кітапхана


Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет